WALDEMAR ZUBRZYCKI PAWEŁ JASTRZĘBSKI KRZYSZTOF ULBRYCH GRZEGORZ ACHREMCZYK AGNIESZKA BONUS-DZIĘGO PIERWSZA POMOC W DZIAŁANIACH SPECJALNYCH POLICJI

Transkrypt

1 WALDEMAR ZUBRZYCKI PAWEŁ JASTRZĘBSKI KRZYSZTOF ULBRYCH GRZEGORZ ACHREMCZYK AGNIESZKA BONUS-DZIĘGO PIERWSZA POMOC W DZIAŁANIACH SPECJALNYCH POLICJI SZCZYTNO 2011

2 Recenzent dr hab. n. med. Michał Gaca Redakcja Iwona Pac Skład i łamanie Adam Rogala Projekt okładki Jan Napiórkowski Wszelkie prawa zastrzeżone WSPol Szczytno 2011 ISBN Druk i oprawa: Wydział Wydawnictw i Poligrafii Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 111, Szczytno tel. (89) , faks (89) wwip@wspol.edu.pl

3 SPIS TREŚCI WSTĘP Waldemar Zubrzycki 1. Działania specjalne policji System ochrony życia i zdrowia w pododdziałach antyterrorystycznych Policji Paweł Jastrzębski, Waldemar Zubrzycki 3. Szkolenia policjantów w zakresie udzielania pierwszej pomocy Wyposażenie policji w sprzęt do udzielania pierwszej pomocy Grzegorz Achremczyk, Paweł Jastrzębski, Krzysztof Ulbrych 5. Postępowanie ratownicze Postępowanie ratownicze w przypadku zatrzymania krążenia i oddychania Postępowanie ratownicze w przypadku urazu Ocena wstępna poszkodowanego Urazy czaszkowo-mózgowe Urazy kręgosłupa Urazy klatki piersiowej Urazy jamy brzusznej Urazy układu ruchu Rany Opatrunki hemostatyczne Oparzenia Drgawki Tlenoterapia Rozbieranie policjanta z ubioru bojowego Pierwsza pomoc w działaniach minersko-pirotechnicznych Paweł Jastrzębski, Grzegorz Achremczyk 6. Ewakuacja poszkodowanych policjantów z zagrożonego obszaru Segregacja osób poszkodowanych Paweł Jastrzębski, Waldemar Zubrzycki 8. Etyczne i prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy przez policjantów Agnieszka Bonus-Dzięgo 9. Psychologiczny aspekt wsparcia poszkodowanych i udzielania pierwszej pomocy

4 10. Zagrożenia psychologiczne ratowników ZAKOŃCZENIE WYKAZ FOTOGRAFII I RYSUNKÓW

5 WSTĘP Policja to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jednym z jej podstawowych zadań jest wykrywanie przestępstw oraz ściganie ich sprawców 1. Realizacja tego zadania często wymaga od policjantów specjalnego przygotowania czy to w postaci ponadprzeciętnego wyposażenia, specjalistycznych umiejętności i wiedzy zawodowej, nabytych w drodze odrębnego szkolenia, czy też predyspozycji psychofizycznych, które związane są ze zwiększonym ryzykiem utraty życia lub zdrowia. I właśnie takie działania, gdzie zastosowanie znajdują wymienione czynniki, nazwiemy dla potrzeb niniejszej publikacji działaniami specjalnymi Policji. Podczas tych działań szybkich, agresywnych, wykorzystujących wszelkie dostępne środki przymusu bezpośredniego z bronią palną włącznie istnieje zwiększone prawdopodobieństwo odniesienia obrażeń przez ich uczestników. Troska o lepszą ochronę własnego życia i zdrowia, poprzez niesienie szybkiej pomocy w wypadku doznania obrażeń przez interweniujących policjantów, była powodem rozpoczęcia procesów, zmierzających do właściwego przygotowania funkcjonariuszy w zakresie udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. W ich toku wdrożono specjalny system ochrony tych dóbr, który dynamicznie się rozwijał. Należy również zaznaczyć, iż nabyte umiejętności wykorzystywane są także w stosunku do innych osób zarówno nakazy moralne, jak i przepisy prawa nakładają bowiem na policjantów obowiązek udzielenia pomocy wszystkim osobom poszkodowanym, w tym także przestępcom, którzy doznali obrażeń w wyniku skierowanych przeciwko nim działań. Waldemar Zubrzycki 1 Ustawa o Policji z 6 kwietnia 1990 r. tekst jedn.: DzU z 2007 r., nr 43, poz. 277, art. 1. 5

6 1. DZIAŁANIA SPECJALNE POLICJI Działania specjalne, wykonywane przez policjantów, to głównie domena pododdziałów antyterrorystycznych (AT), specjalnie wyposażonych i wyszkolonych do realizacji zadań o takim charakterze, dlatego też to na nich przede wszystkim skupi się uwaga autorów. Pododdział antyterrorystyczny Policji to jednostka lub komórka organizacyjna jednostki Policji przeznaczona do podejmowania działań mających na celu fizyczną likwidację zagrożeń terrorystycznych. W chwili obecnej w Polsce powołanych jest 16 pododdziałów antyterrorystycznych 2, funkcjonujących w każdym z województw, oraz istnieje pododdział centralny 3, działający na terenie całego kraju. Ich głównym zadaniem jest przeciwdziałanie wszelkiego rodzaju aktom terroru oraz likwidacja sytuacji powodujących szczególnie niebezpieczne zagrożenia porządku i bezpieczeństwa publicznego, w tym zamachów terrorystycznych. Zadaniem Biura Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji (BOA KGP) jest przeciwdziałanie terroryzmowi i jego fizyczne zwalczanie oraz organizowanie, koordynowanie i nadzorowanie działań Policji w tym zakresie, w szczególności 4 : 1) prowadzenie działań bojowych oraz rozpoznawczych, zmierzających do likwidowania zamachów terrorystycznych, a także przeciwdziałania zdarzeniom o takim charakterze, w tym działań o szczególnym stopniu skomplikowania oraz w środowisku narażonym na działanie czynnika chemicznego, biologicznego, promieniowania jonizującego, nuklearnego i materiału wybuchowego; 2) prowadzenie działań wymagających użycia specjalistycznych sił i środków lub stosowania specjalnej taktyki; 3) prowadzenie negocjacji policyjnych; 4) wykonywanie zadań wspierających działania ochronne podejmowane wobec osób podlegających ochronie; 5) wspieranie działań jednostek organizacyjnych Policji i komórek organizacyjnych KGP w warunkach szczególnego zagrożenia lub wymagających określonych kwalifikacji i umiejętności; 6) koordynowanie przygotowań Policji do prowadzenia działań bojowych, minersko-pirotechnicznych i negocjacji policyjnych; 7) analizowanie różnych aspektów zwalczania terroryzmu oraz podejmowanie inicjatyw mających wpływ na właściwą realizację zadań Policji w tym zakresie; 8) współpraca z krajowymi i zagranicznymi formacjami właściwymi w sprawach przeciwdziałania terroryzmowi i jego zwalczania. 2 Samodzielny Pododdział Antyterrorystyczny Policji w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu; Sekcja Antyterrorystyczna KWP w Bydgoszczy, Gorzowie Wlkp., Kielcach, Lublinie, Olsztynie, Opolu, Radomiu. 3 Biuro Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji. 4 Zarządzenie nr 749 komendanta głównego Policji z 27 maja 2010 r. w sprawie regulaminu Komendy Głównej Policji, 18; Dz. Urz. KGP z 15 czerwca 2010 r., nr 6, poz

7 W kontekście działań specjalnych Policji nie sposób nie wspomnieć o innych jej komórkach, realizujących niebezpieczne zadania. Na obszarze podległym komendantowi stołecznemu Policji działa Wydział Realizacyjny Komendy Stołecznej Policji, który wykonuje m.in. zadania w zakresie lokalizowania, rozpoznawania, neutralizowania, usuwania, transportu i niszczenia materiałów lub urządzeń wybuchowych oraz prowadzenia działań bojowych o podwyższonym stopniu ryzyka, mających na celu skuteczne zatrzymanie szczególnie niebezpiecznych przestępców 5.W niektórych komendach miejskich i powiatowych Policji funkcjonują natomiast nieetatowe grupy realizacyjne oraz nieetatowe zespoły do działań specjalnych. Formacje te utworzone zostały w celu zwalczania terroru kryminalnego i przestępczości pospolitej, a ich podstawowym zadaniem jest zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców. Na co dzień ich członkowie wykonują czynności patrolowo-interwencyjne, udzielając pomocy i wspomagając inne patrole na terenie działania danej jednostki Policji. Jeśli chodzi o działania podejmowane przez Centralne Biuro Śledcze, to są one skierowane na zwalczanie przestępczości zorganizowanej o charakterze transgranicznym, kryminalnym (m.in.: zabójstwa, rozboje, wymuszenia rozbójnicze, porwania dla okupu, terroryzm), narkotykowym (produkcja, handel, przemyt narkotyków), ekonomicznym oraz związanym z aktami terrorystycznymi 6. Zadania biura w zakresie prowadzenia operacji specjalnych realizuje Zarząd Operacji Specjalnych. W jego strukturach funkcjonują także nieetatowe grupy realizacyjne, przeznaczone do zatrzymań najniebezpieczniejszych przestępców, których funkcjonariusze pełnią codzienną służbę w innych pionach. Powodem powołania tak licznej grupy komórek i jednostek, przeznaczonych do działań o charakterze specjalnym, jest fakt napotykania w praktyce policyjnej sytuacji szczególnych, w których normalne czynności nie są wystarczające, aby realizować podstawowe funkcje Policji. Pododdziały antyterrorystyczne Policji wchodzą do akcji wszędzie tam, gdzie przeciętny policjant nie jest w stanie skutecznie i bezpiecznie interweniować. Ich działania są gwałtowne, dynamiczne i niosą ze sobą potencjalne zagrożenie dla wszystkich uczestników. Skierowane są wobec terrorystów i przestępców najcięższego kalibru, dlatego też stosowane środki mogą być ekstremalne, adekwatne do potencjalnego zagrożenia. Użycie takich środków, często w konfrontacji z czynnym oporem, niesie ze sobą niebezpieczeństwo utraty zdrowia, a nawet życia tych, wobec których działania te są skierowane, samych policjantów, wreszcie osób postronnych. Dlatego właśnie prawdopodobieństwo podejmowania czynności zmierzających do ratowania zdrowia i życia ludzkiego w przypadku działań pododdziałów antyterrorystycznych Policji jest wysokie. Wnioski z ich działalności wskazują jednoznacznie na potrzebę odpowiedniego, wszechstronnego zabezpieczenia działań pododdziałów przez pod- 5 < [stan z 10 września 2009]. 6 < [stan z 10 września 2009]. 7

8 Fot. 1. Pododdział AT Policji Fot. 2. Operacja policyjna o charakterze antyterrorystycznym 8

9 mioty wspomagające, jak np. straż pożarną, straż miejską, pogotowie energetyczne, pogotowie gazowe, a w omawianym kontekście także pogotowie ratunkowe. Z postawionego zadania, w wyniku zebranych informacji i ich analizy, przewidzieć można możliwe kierunki rozwoju wydarzeń oraz ich skutki, zawsze jednak przygotowania uwzględniać powinny najgorsze scenariusze. Dlatego też każdą operację, w której uczestniczy pododdział antyterrorystyczny, wspierać powinny wyspecjalizowane służby, zdolne do prawidłowego medycznego zabezpieczenia działań. W przypadku centralnego pododdziału antyterrorystycznego, prowadzone prze niego operacje zabezpieczają załogi pogotowia ze szpitala MSWiA 7 lub zespoły wojewódzkich stacji pogotowia ratunkowego. Działania pododdziałów szczebla wojewódzkiego zabezpieczają załogi pogotowia wojewódzkich stacji pogotowia ratunkowego lub szpitalnych oddziałów ratunkowych. Koordynowanie przygotowań zaplecza medycznego to zadanie dowodzącego operacją policyjną 8. Doświadczenie bojowe pododdziałów wykazało jednak, że pomimo obecności wyspecjalizowanych służb udzielenie pomocy lekarskiej potrzebującym nie zawsze jest możliwe. Z doświadczeń tych wynika, że czasem taka konieczność wyniknie jeszcze w trakcie prowadzonych działań, przy jednoczesnym braku możliwości wprowadzenia w jej strefę wykwalifikowanych służb medycznych. Zrodziło to potrzebę poszerzenia składu zespołu szturmowego o kolejną specjalizację paramedyka bojowego. 2. SYSTEM OCHRONY ŻYCIA I ZDROWIA W PODODDZIAŁACH ANTYTERRORYSTYCZNYCH POLICJI Wyszkolenie paramedyka bojowego oparto na izraelskim systemie Combat Prehospital Trauma Life Support, obejmującym zasady postępowania przy doznanych obrażeniach ciała w warunkach przedszpitalnych. System przewiduje szkolenie medyczne (w tym 70% praktyki o rosnącym stopniu trudności, gdzie do elementów taktyki stopniowo dołączane są czynności ratownicze i ewakuacyjne), weryfikację posiadanej wiedzy i umiejętności podczas dyżurów pełnionych bezpośrednio z załogami karetek pogotowia 9 w charakterze sanitariuszy oraz odpowiedni standard wyposażenia, gwarantujący możliwość udzielania pierwszej pomocy w trakcie realizacji 7 8 kwietnia 2004 r. z-ca dyrektora Głównego Sztabu Policji wraz z dyrektorem Biura Logistyki KGP podpisał w tej sprawie umowę z dyrektorem Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie. 8 Zarządzenia nr 213 komendanta głównego Policji z 28 lutego 2007 r. w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku publicznego, 7 ust. 5 pkt 6; Dz. Urz. KGP z 21 marca 2007 r. 9 3 marca 2004 r. dyrektor BOA zawarł w tej sprawie porozumienie z dyrektorem Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego Samodzielnego Zespołu Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Warszawie. 9

10 zadań. Szkoleniem objęto także kadrę dowódczą w zakresie właściwego wykorzystania paramedyków, a także przedstawicieli służb współdziałających, m.in. pod kątem udzielania pomocy policjantom pododdziałów antyterrorystycznych, biorąc pod uwagę specyfikę ich ubioru i wyposażenia. Podstawową zasadą kształtowania instytucji paramedyka stało się dodatkowe, specjalistyczne wyszkolenie wyselekcjonowanych policjantów sekcji szturmowych. W związku ze specyfiką służby i specjalnym doborem policjantów pionów bojowych jednostek antyterrorystycznych odwrotna droga, tj. pozyskiwanie ratowników medycznych lub lekarzy, a w następnej kolejności tworzenie z nich antyterrorystów byłoby możliwe zaledwie w pojedynczych przypadkach. W BOA KGP tzw. paramedyk bojowy wszedł na stałe do składu grupy szturmowej, a prowadzone dotychczas szkolenie oraz realizacja zadań bojowych wykazały, że nabyte umiejętności i wiedza fachowa mogą być wykorzystane bezpośrednio w miejscu prowadzenia operacji, przyczyniając się do ratowania życia. Paramedykiem bojowym mógł być członek sekcji szturmowej wydziału bojowego, posiadający specjalistyczną wiedzę, umiejętności oraz wyposażenie. Do jego zadań należało udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia w trakcie prowadzonych przez BOA operacji i szkoleń. Jego przygotowanie do tej funkcji następowało w kilku etapach, obejmując szkolenie wstępne, szkolenie specjalistyczne, praktykę i niezwykle ważne samokształcenie. Fot. 3. Paramedyk (oznaczony niebieskim krzyżem św. Andrzeja) w składzie zespołu szturmowego 10

11 Szkolenie wstępne stanowiły kursy pierwszej pomocy przedlekarskiej, organizowane przez pogotowie ratunkowe i Państwową Straż Pożarną w latach Obejmowały one zagadnienia związane z wstępną oceną pourazową (zgodną ze standardami Basic Trauma Life Support), resuscytację krążeniowo-oddechową (Cardiopulmonary Resuscitation CPR), opatrywanie ran, złamań, oparzeń, odmrożeń, czynności podejmowane w przypadkach wychłodzenia i przegrzania organizmu oraz postępowanie z pokrzywdzonymi w wypadkach komunikacyjnych. Szkolenie specjalistyczne odbywało się w siedzibie BOA i obejmowało dodatkowo: terapię tlenową, udrażnianie i zabezpieczenie drożności górnych dróg oddechowych (w tym zapoznanie z intubacją), przywracanie prawidłowej pracy serca (defibrylacja), zapoznanie z technikami przeciwdziałania wstrząsowi pourazowemu, opatrywanie ran postrzałowych, postępowanie z pokrzywdzonym po wybuchu materiału wybuchowego, postępowanie z pokrzywdzonym nieprzytomnym oraz triage, czyli selekcję i segregację rannych w zdarzeniach masowych. Ten etap szkolenia uzupełniały działania paramedyka bojowego podczas symulacji z udziałem zespołów szturmowych, zgodnie ze standardami taktyki antyterrorystycznej. Praktyka została oparta na doskonaleniu i utrwalaniu umiejętności podczas ćwiczeń wydziałów bojowych BOA, wspominanym wcześniej doświadczeniu zdobytym podczas pracy w charakterze sanitariuszy wypadkowych karetek pogotowia oraz na zintegrowanych ćwiczeniach BOA z innymi służbami i podmiotami. Fot. 4. Ubezpieczenie czynności wykonywanych przez paramedyka 11

12 Jeden z najważniejszych elementów doskonalenia w omawianym zakresie to samokształcenie. W dużej mierze to właśnie samodyscyplina i chęć nieustannego rozwoju decyduje o jakości wykonywanych później czynności i gotowości do ich podejmowania. Wyróżnić tu można wiele form aktywności, m.in. uczestnictwo w kursach oraz samodzielne prowadzenie zajęć szkoleniowych w zakresie synchronizacji prac paramedyka z innymi członkami zespołu szturmowego podczas udzielania pierwszej pomocy. Pomocne było także nabywanie i wykorzystywanie wiedzy z innych dziedzin, takich jak: płetwonurkowanie, ratownictwo wysokościowe czy ratownictwo wodne. Specjalistyczną wiedzę pogłębiano na sympozjach, poświęconych zagadnieniom ratownictwa medycznego, a poziom umiejętności praktycznych weryfikowano poprzez uczestnictwo w zawodach ratownictwa medycznego. Siły paramedyczne, jakimi samodzielnie dysponowało BOA podczas prowadzonych operacji to 24 ratowników w samych tylko wydziałach bojowych, zdolnych do prowadzenia niezależnych działań. Docelowo, w założeniach systemu paramedycznego, każdy z policjantów BOA i innych pododdziałów antyterrorystycznych powinien być przeszkolony w zakresie podstawowym w udzielaniu pierwszej pomocy, dzięki czemu mogliby oni stanowić odpowiednie narzędzia pomocne w pracy ratownika. 12 Fot. 5. Paramedyk (oznaczony niebieskim krzyżem św. Andrzeja) w zespole szturmowym Prawidłowe dowodzenie polega m.in. na właściwym wykorzystaniu dostępnego potencjału, dlatego też odrębnym szkoleniem w omawianym zakresie objęta była kadra dowódcza, a treści nauczania zależne były od szczebla dowodzenia. Kierownicy sekcji BOA, odpowiedzialni najczęściej za organizację zespołów szturmowych, uczyli się odpowiedniego lokowania paramedyków BOA w zespole i możliwości ich wykorzystania podczas działań bojowych. Naczelnik wydziału bojowego BOA, odpowie-

13 dzialny za kompleksową organizację działań, wyznaczał punkty paramedyczne, bezpieczne miejsca grupowania i selekcji rannych oraz miejsca grupowania innych służb zabezpieczających działania BOA, przeznaczonych do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy (np. Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna, SAR 10 ) i pomocy lekarskiej (pogotowie ratunkowe w tym Lotnicze Pogotowie Ratunkowe). Szkolenie kierownictwa BOA, odpowiedzialnego za działania pododdziału podczas operacji policyjnej, polegało na wypracowaniu i utrwalaniu procedur wykorzystania służb wspomagających w podoperacji antyterrorystycznej. Wszyscy oni musieli mieć także świadomość tego, że w pewnych okolicznościach to właśnie ratownik BOA sprawować mógł wiodącą rolę, kierując czynnościami pozostałych policjantów. On decydował, w razie konieczności, o selekcji poszkodowanych (triage), kolejności ewakuacji czy przydziale zadań w trakcie udzielania pierwszej pomocy. W roku 2004 oraz na początku roku 2005 przeprowadzono liczne szkolenia z zakresu udzielania pomocy przedlekarskiej w warunkach działań specjalnych. W roku 2006, w Wydziale Metodyki i Organizacji Szkolenia KGP, przy współudziale wykładowców z Centrum Szkolenia Policji w Legionowie (CSP), policjantów BOA oraz przedstawiciela Straży Granicznej 11, powstał program szkolenia w zakresie udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy w działaniach specjalnych Policji, zawierający 30 godzin zajęć praktycznych. Realizacja kursów odbywała się w CSP w Legionowie, gdzie przeprowadzono 4 jego edycje. Fot. 6. Szkolenie paramedyczne w BOA 10 Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa. 11 Należy zaznaczyć, iż przedstawiciel SG, o którym mowa, posiada stopień naukowy doktora nauk medycznych. 13