Informacje ogólne Nazwa państwa:

Transkrypt

1 Arabia Saudyjska Przewodnik dla polskich przedsiębiorców

2 Spis treści Informacje ogólne... 3 Gospodarka Arabii Saudyjskiej... 5 Plany inwestycyjne Arabii Saudyjskiej sektory potencjalnej współpracy polsko-saudyjskiej... 8 Wymiana handlowa Polski z Arabią Saudyjską Możliwości rozwoju polskiego eksportu do Arabii Saudyjskiej Inne potencjalne dziedziny rozwoju polskiego eksportu: Ramy prawno-traktatowe współpracy gospodarczej Polski i Arabii Saudyjskiej Sugerowana strategia wejścia polskich firm na rynek Arabii Saudyjskiej Infrastruktura gospodarczo-prawna Saudyjskie bariery i utrudnienia administracyjne w eksporcie i współpracy gospodarczej: Sprzedaż produktów i usług w Arabii Saudyjskiej Ułatwienia i zachęty dla inwestorów zagranicznych inwestujących w projekty infrastrukturalne Arabii Saudyjskiej : Proces poszukiwania i wydobycia węglowodorów w Arabii Saudyjskiej wskazania dla inwestorów Adresy i kontakty Specyfika rynku saudyjskiego uwagi praktyczne Informacje szczegółowe

3 Informacje ogólne Nazwa państwa: Królestwo Arabii Saudyjskiej (Al-Mamlaka Al-Arabiyyah As-Sa udiyah). Arabia Saudyjska obejmując prawie 80% powierzchni Półwyspu Arabskiego. Rozciąga się od Morza Czerwonego na zachodzie do Zatoki Arabskiej (Perskiej) na wschodzie. Od północy graniczy z Jordanią, Irakiem i Kuwejtem, od południa z Jemenem i Omanem, od wschodu ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Katarem i Bahrajnem. Ludność AS liczy mln osób, w tym 7-9 mln cudzoziemców (wg szac. 2011). Ponad 75% ludności AS przypada na ośrodki miejskie. Stolica Rijad (Riyadh - 4,5 mln. zarejestrowanych mieszkańców), jak i główne miasto portowe Dżedda (Jedda - 2,5 mln. mieszkańców). Oprócz rdzennych mieszkańców Półwyspu Arabskiego, kraj zamieszkuje znaczna liczba zagranicznych pracowników kontraktowych, z Azji i Afryki oraz obywatele państw zachodnich, w tym grupa Polaków (ok. 100 osób). AS zajmuje obszar km 2, co daje jej 14 miejsce na świecie pod względem powierzchni i jest ok. 8 razy większa niż Polska Długość granic lądowych: km, w tym z Irakiem km; Jordanią 744 km; z Kuwejtem 222 km; z Jemenem 1458 km; z Omanem 676 km; ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi 457 km; z Katarem 60 km. Długość wybrzeża: 2640 km. Języki urzędowe: arabski (język angielski jest powszechnie używany w życiu gospodarczym). Czas: GMT + 3 godziny; kod telefoniczny: +966; Rijad - 1; Dżedda - 2; Dammam - 3. Arabia Saudyjska w większości znajduje się pod wpływem klimatu zwrotnikowego suchego. Średnia temperatura powietrza najcieplejszego miesiąca wynosi C (maksymalna przekracza 50 C), a najzimniejszego 0-15 C (minimalna może spaść poniżej 0 C). Wiosną i latem wieje gorący pustynny wiatr, powodujący burze piaskowe. Walutą AS jest rial saudyjski (SAR); 1 SAR= 100 halalah; kurs: 1 USD = 3,75 SAR (stały). Arabia Saudyjska jest kolebką islamu. AS zalicza się do najbardziej tradycyjnych krajów muzułmańskich. Religią państwową jest wahabicki islam sunnicki (ok. 90%; reszta ok. 10% to szyici). Prawo nie przewiduje możliwości wyznawania przez obywateli AS innych religii (zgodnie z prawem odstępstwo od Islamu jest zagrożone karą śmierci); brak możliwości publicznego praktykowania innych religii przez cudzoziemców; nie jest dozwolone noszenie na widocznym miejscu ozdób o wyraźnych motywach religijnych; nie-muzułmanom nie zaleca się wchodzenia do meczetów, ani przebywać w Mekce i Medynie. Lotniska międzynarodowe znajdują się w Rijadzie, Dżeddzie, Dammamie i Medynie; główne porty morskie: Dżedda (M. Czerwone) i Dammam (Zatoka Arabska); linia kolejowa z Rijadu do Dammamu (w budowie połączenie kolejowe Dżedda-Rijad), szybka kolej Mekka- Medyna; dobrze rozwinięta sieć dróg samochodowych i autostrad; drogowe przejścia graniczne z Jemenem, Jordanią, ZEA i Bahrajnem. Obywatele RP są obowiązani do uzyskania wizy uprawniającej do wjazdu i pobytu. Ambasada Arabii Saudyjskiej w Warszawie udziela wiz na podstawie decyzji swoich władz 3

4 lub zaproszenia saudyjskiej instytucji czy firmy, która sponsoruje przyjazd. Każdy przyjeżdżający musi w zasadzie mieć miejscowego sponsora, który ponosi za niego pełną odpowiedzialność, przy czym w roli tej nie mogą występować placówki dyplomatyczne i konsularne. Uzyskanie wizy na granicy nie jest możliwe. Nie wydaje się wiz lotniskowych ani uprawniających do wyjścia z portu morskiego. Wydawane są wizy: biznesowe (na podstawie zaproszeń saudyjskich firm bądź izb handlu i przemysłu), w celu odwiedzin (dla najbliższych krewnych), tranzytowe oraz religijne (pielgrzymki Hadż i Umrah), w których przypadku przyjazd łączy się z przestrzeganiem odrębnie określonej procedury. Saudyjskie MSZ uruchomiło elektroniczny system wizowy (dostępny na stronie: za którego pośrednictwem można uzyskać w trybie on-line numer referencyjny przyśpieszający uzyskanie wizy w placówkach dyplomatycznych Arabii Saudyjskiej. Na szczególne preferencje wizowe mogą liczyć właściciele firm planujących inwestycje na terenie tego kraju (możliwość otrzymania długoterminowej - 12 miesięcznej - wizy biznesowej). Na podstawie wizy biznesowej można poruszać się po ogólnodostępnych miejscach w kraju. Uprawnia ona jednocześnie do opuszczenia Królestwa Arabii Saudyjskiej. Sprawy związane z podjęciem stałej pracy i uzyskaniem zezwolenia na dłuższy pobyt, w tym członków rodziny zatrudnionego, załatwia sponsor przed przyjazdem zainteresowanego. Wizy z prawem do pracy można odbierać w Ambasadzie Arabii Saudyjskiej w Warszawie. W razie zatrudnienia stosowana jest generalnie praktyka zatrzymywania paszportów w depozycie u pracodawcy. Cudzoziemców, którzy pragną opuścić Arabię Saudyjską, a mają status rezydenta (długoterminowa wiza pobytowa), obowiązują wizy wyjazdowe lub wyjazdowo-powrotne. Do ich uzyskania wymagana jest zgoda sponsora. Nie ma obowiązku okazywania biletu powrotnego, posiadania określonych środków finansowych na każdy dzień pobytu ani indywidualnego ubezpieczenia (w które należy się jednak zaopatrzyć we własnym interesie). Uwaga: bardzo restrykcyjne są przepisy celne. Ściśle egzekwowany jest zakaz wwozu broni i narkotyków (pod groźbą kary śmierci) oraz czegokolwiek, co mogłoby zostać uznane za sprzeczne z zasadami islamu (dewocjonalia, alkohol, wieprzowina, pornografia wszystko w bardzo szerokim rozumieniu). Artykuły te są konfiskowane, a podróżny jest karany grzywną i wpisywany na czarną listę, co faktycznie uniemożliwia powtórne uzyskanie wizy wjazdowej. Muszą się z tym liczyć także członkowie delegacji oficjalnych i dyplomaci. Kontrola celna we wszystkich punktach granicznych jest bardzo skrupulatna, wliczając bagaż podręczny. Święto narodowe - 23 września (proklamowanie Królestwa Arabii Saudyjskiej, 1932 r.) oraz muzułmańskie święta religijne: Eid Al-Fitr i Eid Al-Adha - zgodnie z kalendarzem muzułmańskim. W skład rządu AS wchodzą następujące ministerstwa gospodarcze: finansów; gospodarki i planowania; handlu i przemysłu; ropy naftowej i zasobów mineralnych; rolnictwa; pracy; rozwoju miast i regionów wiejskich; komunikacji i technologii informatycznej; transportu; gospodarki wodnej i energii elektrycznej. Głównym państwowym organem gospodarczym jest Najwyższa Rada Ekonomiczna (Supreme Economic Council - SEC), wdrażająca program reform ekonomicznych. Na prawach urzędów centralnych działają ponadto następujące agendy rządowe: Saudyjska Agencja Monetarna - odpowiednik banku centralnego (Saudi Arabian Monetary Agency - SAMA); Saudyjska Generalna Agencja Inwestycji (Saudi 4

5 Arabian General Investment Authority - SAGIA); Agencja Rynku Kapitałowego (Capital Market Authority - CMA). Administracją biznesu prywatnego zajmują się Rady Saudyjskich Izb Handlu i Przemysłu (Council of Saudi Chambers of Commerce and Industry - CSCCI), w skład CSCCI wchodzą regionalne izby handlowo- przemysłowe w poszczególnych prowincjach AS. Najbardziej aktywne są Izby Handlowo-Przemyslowe w Rijadzie, Dammamie i w Dżeddzie. W AS działają także branżowe stowarzyszenia gospodarcze. Przynależność do izb gospodarczych jest obowiązkowa. Sądownictwo gospodarcze jako odrębna część prawa praktycznie nie istnieje. Oparte jest dotychczas na prawie koranicznym "sharia" i dekretach Rady Ministrów AS. Od czasu (XII 2005) wejścia AS do Światowej Organizacji Handlu (World Trade Organization WTO) jest stopniowo budowany nowy system sądownictwa gospodarczego zgodny ze standardami handlu międzynarodowego, m.in. zapowiedziano powołanie specjalnej instytucji, składającej się z przedstawicieli samorządu gospodarczego, Ministerstwa Handlu i Przemysłu AS oraz Saudyjskiej Rady Konsultantów Prawnych (SCLC) dla rozstrzygania sporów między biznesmenami saudyjskimi i firmami zagranicznymi. Gospodarka Arabii Saudyjskiej Bogactwa naturalne: ropa naftowa (największe na świecie zasoby tego surowca - 26%, a zarazem wiodąca rola w OPEC % całości wydobycia w ramach organizacji), gaz ziemny (4. miejsce, po Rosji, Iranie i Katarze), rudy żelaza, złoto, miedź, boksyty, fosfaty. Przemysł 61,9%, usługi 35,4%, rolnictwo 2,7% (szacunk.za 2011 r.). Podstawową gałęzią gospodarki AS pozostaje sektor ropy naftowej (ok. 45% PKB i blisko 80% dochodów budżetowych), z którego wpływy walutowe (ca 90% wartości eksportu KAS) stanowią główną siłę napędową gospodarki narodowej. Drugą dźwignią rozwoju gospodarczego AS jest sektor petrochemiczny, bazujący na gazie naturalnym towarzyszącym ropie naftowej. Kolejnym filarem gospodarki saudyjskiej stać się ma sektor górnictwa bogactw mineralnych, reprezentowany przez państwowe przedsiębiorstwo Saudi Arabian Mining Company. W jego skład wchodzą 4 oddziały zajmujące się realizacją projektów o łącznej wartości ok. 7 mld USD. Rynek pracy tworzy 7,2 mln zatrudnionych, z tego 80% to cudzoziemcy (dane nie uwzględniają pełnego zatrudnienia kobiet, ok. 20%). Oficjalna stopa bezrobocia podana wyżej jest kwestionowana przez ekspertów rynku pracy i wynosi w rzeczywistości ok % (nie uwzględniając bezrobocia kobiet obliczanego na 80%) Stosunki z Unią Europejską: W 1989 r. Komisja Europejska i GCC podpisały Umowę o współpracy przewidującą m.in. podjęcie negocjacji w/s zawarcia umowy o wolnym handlu. Rozmowy rozpoczęto w 1990 r. Pomimo kilkukrotnych rund spotkań technicznych i politycznych, nie osiągnięto pełnego porozumienia, w zw. z czym negocjacje w końcu 2009 r. zostały zawieszone. Kwestie dialogu ekonomicznego (Economic Dialogue) 5

6 realizowane są w dalszym ciągu w formie corocznych spotkań na szczeblu ministerialnym (ostatnie w Bahrajnie w 2010 r.). WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE Wskaźniki p* 2013p* PKB nominalny (mld USD) 376,0 435,3 477,7 520,9 570,1 PKB nominalny non-oil (mld USD) 179,2 226,8 252,0 276,7 305,1 PKB realny (zmiana w% ) 0,6 3,8 4,3 4,8 5,1 PKB realny non-oil (zmiana w% ) 3,8 4,3 4,8 5,0 5,2 Rezerwy dewizowe (mld USD, 435,6 470,1 618,2 806,6 683,8 Inflacja (% ) 5,1 5,4 5,7 6,0 6,2 Produkcja ropy (mln b/d) 8,2 8,3 9,2 10,1 9,9 Ceny ropy (USD/b) ,3 95,7 95,5 Stan r-ku bieżącego (% PKB) 6,1 10,9 10,1 7,8 8,4 Bilans fiskalny (% PKB) -6,1 6,7 6,1 5,7 5,5 Populacja (mln) 26,2 27,1 27,9 28,8 30,1 *p-prognoza Oficjalne dane gospodarcze (dotyczą 2011 r., dane za 2012 r. maja charakter przybliżony). W 2011 r. eksport poza-paliwowy osiągnął wartość 42 mld USD (głównie plastiki i guma), w tym: do Chin 6 mld USD, ZEA 4,9 mld USD i Singapur 2,9 mld USD, Indie 2,8 mld USD (wejście AS do ŚOH / WTO pozwoliło AS na zniesienie barier handlowych z handlu z UE, USA i Japonią, co wpłynęło na obniżenie cen i w rezultacie wyparcie z niektórych rynków konkurencji); W 2011 r. import wyniósł 132,6 mld USD (elektronika, maszyny, art. gospodarstwa domowego), z tego 17,2 mld z Chin, 16,7 z USA i 9,1 z RFN. W latach The Saudi Compounded Annual Growth Rate (CAGR) wzrósł o 20,4% (w latach było to 12,3%), z czego CAGR sektora paliwowego był niższy i wyniósł 17,4%.; w tym samym okresie nastąpił wzrost eksportu o 17,7%. Arabia Saudyjska utrzymała w 2011 r. wysokie tempo rozwoju na poziomie 6,8% ; w 2012 r. prognozy mówią o 5,25%, a na rok 2013 przewiduje się 4,3%. Te bardzo dobre rezultaty to przede wszystkim wynik utrzymywania sie wysokich cen ropy naftowej na rynkach światowych, której cena przekracza obecnie 100 USD/b. Analitycy wskazują, że ten poziom cen może utrzymać sie także w 2013 r. ( mówi sie o średniej cenie 98 USD/b), niezależnie od globalnego kryzysu finansowego, spowolnienia tempa rozwoju gospodarczego w Chinach i Indiach oraz problemach w strefie Euro. Pomyślne wyniki saudyjskiego sektora pozapaliowego, wzrost o 4,8% w 2012 r., powinny utrzymać się także w 2013 r., z prognozowanym wzrostem na poziomie 5,1%. Zakłócenia w tych przewidywaniach spowodować może tylko nagły kryzys politycznogospodarczy w krajach azjatyckich lub podobny kryzys w samej AS, na wzór Arabskiej 6

7 Wiosny. Zważywszy jednak, że w 2013 r. oba scenariusze są mało prawdopodobne (chociaż niewykluczone w dalszej perspektywie), to problemem dla gospodarki saudyjskiej pozostanie w tym czasie jedynie niekontrolowany praktycznie wzrost konsumpcji wewnętrznej wydobywanych tutaj surowców naturalnych; w przypadku ropy i gazu obliczany na 1/3 całej produkcji na lata W 2013 r. dochody ze sprzedaży ropy naftowej powinny utrzymać sie na poziomie 324 mld USD (co zapewnia stabilizację gospodarki, która w ostatnich 5 latach zasilana była średnio 225 mln USD rocznie). Tegoroczna, spodziewana nadwyżka budżetowa w wysokości 118 mld USD (20% PKB) jest redukowana w prognozach na 2013 r. do 11,8% PKB, ale rezerwy walutowe AS powinny w tym roku osiągnąć 780 mld USD, czyli 125% PKB. Biorąc jednak pod uwagę obecny stan zaangażowania finansowego państwa w realizację szerokiego frontu rozwoju infrastruktury niektórzy analitycy rozważają także zredukowanie wskaźnika stanu nadwyżki budżetowej jeszcze niżej, do 8,2% PKB w 2013 r. Poziom nadwyżki może zredukować m.in. wysoki poziom cen żywności na rynkach światowych w wyniku tegorocznej suszy w USA, ale ciągle pozostanie ona na relatywnie wysokim poziomie. Węglowodory stanowią bowiem 28% realnego PKB AS i generują 89% przychodów całego eksportu (wskaźnik ten dotyczy zarówno samych paliw, jak i wytworzonych na ich bazie produktów petrochemicznych), a saudyjska ropa nie wydaje się mieć konkurencji na rynkach międzynarodowych w 2013 r. Sytuacja może zmienić sie dopiero w latach kolejnych, ale udział AS w światowej produkcji ropy pozostanie raczej nie zagrożony. Wpływ kryzysu globalnego jak na razie widoczny jest tylko w zmniejszaniu się ilości zamówień zagranicznych jakie otrzymuje saudyjski sektor poza-paliwowy wytwarzający 18% PKB kraju; poziom zamówień był najniższy w marcu 2012 r., ale na 2013 r. prognozuje sie wzrost obrotów firm prywatnych, przede wszystkim na skutek rosnącego popytu wewnętrznego. Firmy saudyjskie korzystają przy tym ze słabego Euro (spadek wartości tej waluty o 6% w stosunku do dolara US, od kwietnia br.) z przewidywaniem, że ta tendencja utrzyma sie także w 2013 r. Słabość Euro powinna pozwolić też na utrzymanie niskich cen większości produktów żywnościowych importowanych ze strefy Euro i korzystną sprzedaż wyrobów saudyjskich za powszechne w miejscowych rozliczeniach handlowych dolary US. W latach r. wydatki rządowe powinny spaść tylko w niewielkim stopniu i ciągle stanowić motor napędowy saudyjskiej gospodarki. Przewidywany spadek o 2,8% w roku dokona sie przede wszystkim z powodu braku możliwości wchłonięcia jednorazowo przez miejscowa gospodarkę tak wielkiej ilości funduszy. W porównaniu z rokiem 2010 o 17% wzrośnie też konsumpcja wewnętrzna (zasilająca głównie sektor detaliczny). W 2013 r. poziom inflacji nie powinien przekroczyć tegorocznych 5% (dotyczy to także przewidywań na 2014 r.). Czynnikiem ryzyka pozostaną ciągle wysokie ceny mieszkań, terenów budowlanych i usług. Nagła zmiana relacji Euro USD może wpłynąć niekorzystnie na podbijające inflacje ceny żywności, ale długotrwałe skutki takiego procesu widoczne byłyby dopiero w latach następnych. Z obserwacji polityki gospodarczej rządu AS wynika, że w 2013 r. nie nastąpi żadne znaczne przesunięcie priorytetów ekonomicznych kraju. Na 2013 r. nie zapowiadane są tez żadne reformy system administracyjnego, ułatwienia dla inwestorów zagranicznych lub pozytywne zmiany w systemie finansowania sektora 7

8 prywatnego. Prognozy stanu gospodarki saudyjskiej na rok 2013 i w lata kolejne mają charakter przybliżony, co bardzo mocno podkreślają w swoich raportach miejscowe banki, czułe na reputację i swój wizerunek w skali międzynarodowej. Bardziej optymistyczna jest rządowa Saudi Arabian Monetary Agency (SAMA), która w swoich przewidywaniach opiera się głównie na wynikach z lat poprzednich, zakładając proste przełożenie tych rezultatów na przyszłe wskaźniki gospodarcze AS w kolejnych latach. Plany inwestycyjne Arabii Saudyjskiej sektory potencjalnej współpracy polsko-saudyjskiej IX pięcioletni plan rozwoju AS, zaakceptowany przez króla w 2011 r. przewiduje nakłady inwestycyjne na rozwój infrastruktury kraju w wysokości 500 mld USD, tym: m.in. na budowę mieszkań (67 mld USD), wzrost nakładów na służbę zdrowia (4 mld USD), zwiększenie limitu kredytu inwestycyjnego na budowę szpitali do 54 mln USD i kredytu mieszkaniowego dla młodych Saudyjczyków w wysokości do 134 tys. USD. - założenia budżetowe przyjęte przez saudyjską Radę Ministrów KAS : 184 mld USD na precyzyjnie określone 46 zadań przedstawionych w prezentowanym programie. W podziale na sektory gospodarki wygląda to następująco: 42 mld USD przeznaczone zostanie na edukację i trening zawodowy; 23 mld USD na ochronę zdrowia i pomoc społeczną; 16 mld na rozwój sektora wody, przemysłu, rolnictwa i infrastruktury; 10 mld USD na transport i komunikację oraz 8 mld USD na rozwój struktur miejskich. Łącznie 70 mld USD uzyska realizacja nowych projektów rozwojowych, w tym budowa zapowiedzianych 500 tys. jednostek mieszkaniowych, 700 szkół, 17 szpitali, nowych obiektów sportowych i centrów opieki społecznej. Według szacunków analityków rynku realizacja nowych saudyjskich projektów rozwojowych będzie kosztować ponad 110 mld USD w ciągu kolejnych kilku lat. Próbując zmniejszyć dysproporcje w rozwoju poszczególnych części kraju rząd AS zaplanował program budowy tzw. industrial cities (IC), równomiernie rozmieszczonych geograficznie na mapie Królestwa i mających ożywić zaniedbane i niezaludnione obszary kraju. Wedle założeń projektu z 2005 r. planowane jest stworzenie 6 megamiast, w tym 4 miast w fazie pierwszej kosztem 60 mld USD. Przemysłowe miasta mają zapewniać 1 milion nowych miejsc pracy, mieszkanie dla ok. 5 mln nowych obywateli oraz wnieść do budżetu 150 mld USD. Poniżej planowane megamiasta przemysłowe: King Abdullah Economic City w Rabigh - KAEC (2 mln mieszkańców, powierzchnia 173 km2) planowany jest jako port morski z rozwiniętą bazą logistyczną oraz centrum saudyjskiego przemysłu oświetleniowego, w tym technologii wykorzystujących energie słoneczną. Budżet przedsięwzięcia ma wynieść 27 mld USD. Termin rozpoczęcia 2005 r. i ukończenia 2020 r. Prince Abdulaziz bin Mussaid Economic City w Hail - PABMEC (80 tys. mieszkańców, powierzchnia 156 mln2) planowany jako centrum przemysłowe (petrochemia, 8

9 górnictwo), finansowe z lotniskiem międzynarodowym i suchym portem celnym. Koszty budowy wyniosą 8 mld USD. Termin rozpoczęcia 2006 r. Knowledge Economic City w Medynie KEC (200 tys. mieszkańców, powierzchnia 4,8 mln m2) ma stać centrum naukowym z z ukierunkowaniem na najnowocześniejsze technologie światowe. Dla obsługi ruchu milionów pielgrzymów ma powstać centrum studiów islamskich, centrum medyczne i park rozrywki. Planowany budżet 7 mld USD. - Jizan Ecconomic City w Jizanie (500 tys. mieszkańców, powierzchnia 100 mln m2) ma być w założeniu parkiem przemysłowym wraz zapleczem biznesowym, medycznym oraz i portowym. Koszt przedsięwzięcia 27 mld USD. W 2007 r. zapowiedziano budowę dwóch miast przemysłowych: Tabuk (TEC) oraz miasta w prowincji wschodniej W 2009 r. do listy miast przemysłowych dopisano nowe projekty : Jeddah Second, Al-Kharj, i Ar ar. W 2010 poinformowano o projekcie Sudair IC, Taif oraz al Zulfi. W grudniu 2011 r. poinformowano o planach utworzenia kolejnego miasta przemysłowego (IC) w Hafr Al-Batin w północnej części Prowincji Wschodniej, na granicy z Kuwejtem i Irakiem. Obszar nowego miasta pokryje 100 mln m², a pierwsza faza realizacji tego projektu ma zająć 18 miesięcy. W celu realizacji tego planu powołano w 2000 r. Saudi Arabian General Investment Authority, które celem jest pozyskiwanie inwestorów. Specjalnie utworzona w celu znajdowania nowych terenów inwestycyjnych agencja Saudi Industrial Property Authority (MODON) poinformowała, że powierzchnia zajmowana przez tworzone w AS miasta przemysłowe zwiększyła się w ostatnich dwóch latach z 42,m mln m² do 71 mln m², co oznacza wzrost o 67%. W ciągu ostatnich 3 lat AS wydała 28 mld USD na projekty przemysłowe związane z odsalaniem wody. Najnowszym projektem jest instalacja odsalania wody dla Medyny o wartości 3,7 mld USD mogąca dostarczyć 550 tys. m³ wody. Odsalanie wody morskiej i jej przerób dla zaspokojenia potrzeb wszystkich mieszkańców wiąże się ściśle z kwestią wytwarzania energii elektrycznej. Według danych z sierpnia 2011 r. zapotrzebowanie na energię elektryczną w AS, wynoszące obecnie 44,000 MW ma wzrosnąć do roku 2032 do poziomu 121,000 MW. Czwarta część zużywanej energii zaspokaja obecnie potrzeby indywidualnych odbiorców, a jej największa ilość przeznaczana jest na odsalanie wody morskiej i utrzymanie w ruchu instalacji przemysłowych. Wzmożone zapotrzebowanie krajowe na energię zmusza AS do poszukiwania alternatywnych źródeł energii celem wytworzenia dodatkowych 40 GW mocy do 2030 r. Nakłady na zwiększenie produkcji odnawialnej energii elektrycznej mają wynieść około 100 mld USD wydatkowanych z ponad 500 bln USD funduszu w ramach 5-letniego planu. Do 2030 r. 20% całej produkcji energii elektrycznej ma pochodzić z odnawialnych źródeł energii. W kwietniu 2010 r. władze AS poinformowały o rozpoczęciu budowy centrum badawczorozwojowego wchodzącego w skład King Abdullah City for Nuclear and Renewable Energies. W czerwcu 2011 r.. AS ogłosiła program budowy 16 reaktorów nuklearnych do 2030 r. stanowiący najważniejszą część 20-letniego planu Renewable Clean Energy (ECE). 9

10 Koszt budowy każdego reaktora wyniesie około 7 mld USD. Pierwsze dwa z nich mają rozpocząć działalność w ciągu 10 lat. Eksperci King Abdullah City for Atomic and Renewable Energy wyrażają opinię, że elektrownie jądrowe będą w stanie zaspokajać ponad 20% krajowych potrzeb energetycznych. W ramach rządowego programu inwestycyjnego Ministerstwo Edukacji AS planuje budowę 4 tys. nowych szkół. Wartość tego projektu przekracza 8 mld USD. W pierwszej fazie, kosztem 2,5 mld USD powstaną 742 szkoły podstawowe i 42 nowe szkoły techniczne o profilu informatycznym oraz jeden uniwersytet specjalizujący się w kształceniu specjalistów z zakresu elektroniki. W maju br. władze oświatowe zapowiedziały, że przeznaczą rozwój technologii edukacyjnych (ITC) 5,7 mld USD do końca 2014 r. (wydatki ok. 200 USD per capita). Na całość inwestycji w zakresie przygotowania kadr zawodowych, wliczając tu wszystkie stopnie szkolnictwa, rozwój nauki, technologii i innowacyjności, przeznaczy się w ramach IX Planu Rozwoju ponad 210 mld USD. W 2010 r. zakończono realizację prestiżowej budowy kolejki (18 km) łączącej Mekkę z Mina i górą Arafat (Al Mashaaer Al Muqaddassah Metro). Wartość projektu wyniosła 1,8 mld USD. W 2012 r. Arabia Saudyjska zakończyła budowę linii kolejowej Al Haditha Quiyat Ras Alzour o długości 1392 km o wartości 5,5 mld USD. Lina służy głównie do przewozu fosfatów do zakładów przetwórczych. Planowane jest uruchomienie połączenia pasażerskiego do Jordanii (do 2014 r.) oraz przedłużenie linii do Rijadu. Od 2009 r. trwa budowa w trzech fazach linii (tzw. Western Railway) linia kolei naziemnej Mekka Medyna o długości 320 km. (Haramain High Speed Project). W listopadzie 2011 r. zaakceptowano projekt budowy (tzw. Landbridge) linii Jeddah Rijad (920 km), modernizacji połączenia Rijad Dammam (450 km), budowy linii Dammam Dżubail (115 km) oraz odgałęzienia do Mekki i Medyny o łącznym koszcie 20 mld USD. Ministerstwo Transportu AS podpisało szereg kontraktów o wartości 600 mln USD na budowę 850 km nowych dróg. Drogi, mosty i objazdy dużych miast mają zapewnić rozbudowę pozostałej struktury przemysłowej, tym razem głównie z zachodniej części AS, na linii Mekka, Medyna, Dżedda oraz połączyć priorytetową budowę King Abdullah University of Science and Technology w Thuwal z resztą kraju. W połowie 2011 r. poinformowano o wyasygnowaniu kwoty 3,3 mld USD z tegorocznego budżetu na realizację 389 projektów nowych dróg o łącznej długości 6600 km. Dodatkowe 200 mln USD zostanie przeznaczone na naprawę już istniejących dróg, a 15 mln USD na przygotowanie dokumentacji budowy kolejnych 2762 km dróg. Najwięcej pieniędzy otrzyma stolica Rijad i Prowincja Centralna, a następnie region Mekki i Medyny. AS przeznacza też środki finansowe na rozwój miejskiej komunikacji publicznej. Rijadzkie metro ma mieć formę tzw. light rail, podobnie jak w Dubaju; składać się będzie z 6 linii o łącznej długości 181 km. Na trasie metra zbudowane zostanie 118 stacji. Uzupełnieniem projektu ma być stworzenie sieci autobusowej o zasięgu 100 km. w centrum miasta i 575 km. w ramach połączeń z dzielnicami peryferyjnymi. Do budowy własnego systemu komunikacji miejskiej w oparciu o wzorce Dżeddy i Rjadu przemierza się także konglomeracja Prowincji Wschodniej (Dammam-Dahram-Al-Khobar) oraz Qasim. 10

11 W najbliższych 5 latach planuje się budowę 500 tys. jednostek mieszkalnych. Ogólna wartość kontraktów w sektorze budownictwa AS osiągnęła w 2011 r. wartość 66 mld USD. Do zrealizowania pozostaje kolejne 300 mld USD, które w formie realizowanych projektów wejdą do realizacji w kolejnych latach. Eksperci oceniają, że rozbudowany nadmiernie front inwestycyjny zmusi władze AS do przekroczenia budżetu w 2013 r. nie o 15%, ale faktyczne 35%. Opóźnienia i braki formalne powodują, że koszty inwestycji rosną średnio o 25%, co dosyć łatwo jest pokrywane przez firmy z publicznych funduszy. W maju 2011 r. obliczano, że tylko 3% projektów infrastrukturalnych rozpoczętych w ramach programu rozwoju kraju realizowanych jest zgodnie z założonym planem. W kwietniu 2012 r. Saudyjski National Commercial Bank ostrzegał, że AS powinna zahamować tempo wydatków publicznych w ramach programu rozwoju kraju z obawy przed możliwością zawirowań na rynku ropy i gazu i spadku cen tych produktów. Przewiduje się, że realizacja tak ambitnego planu inwestycji może doprowadzić do zmniejszenia tempa wzrostu saudyjskiego PKB z obecnych 6,8% do 4% w 2012 r., chociaż końcowy wynik może być trochę wyższy ze względu na ciągle wysokie dochody ze sprzedaży ropy naftowej. Dużym problemem jest brak doświadczonych i wykwalifikowanych saudyjskich ekspertów technicznych. 79% menedżerów projektów przyznaje, że działa bez dostępu do odpowiedniej dokumentacji inwestycyjnej, a 57% nie potrafi podejmować szybkich i właściwych decyzji na placach budowę; beneficjentami realizowanych projektów jest tylko 70 firm wygrywających zwykle przetargi i otrzymuje zlecenia; na liście firm mających potencjalnie takie możliwości znajduje się natomiast aż firm, które mogą co najwyżej ubiegać się o pracę jako podwykonawcy. Niezależnie jednak od wszystkich zastrzeżeń ambitne plany władz AS otwierają pole dla zaangażowania tutaj firm z całego świata, w tym z Polski. Wymiana handlowa Polski z Arabią Saudyjską Potencjał ekonomiczny Polski i Arabii Saudyjskiej oraz rola obu krajów w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, zwłaszcza Polski w UE oraz Arabii Saudyjskiej w Radzie Współpracy Państw Zatoki (RWPZ), jak i relatywnie wysoka komplementarność obu gospodarek, przemawiają za potrzebą dalszego rozszerzania skali dwustronnej współpracy. 11

12 OBROTY TOWAROWE POLSKI Z ARABIĄ SAUDYJSKĄ W LATACH (W MLN USD) * Dynamika% 2012/2011 Eksport 161,34 189,78 276,45 349,33 126,36 Import 135,06 209,82 261,91 273,38 104,38 Obroty 296,40 399,60 538,36 622,71 115,68 Saldo 26,28-20,04 14,54 75,95 Źródło: MG */ dane wstępne W 2008 r. roku Polska (po raz pierwszy od 2004 r.) odnotowała dodatni bilans w handlu z Arabią Saudyjską. Po stosunkowo słabych rezultatach roku 2009, wynikających głównie z wyjątkowo dużego spadku w polskim eksporcie (wyroby stalowe, maszyny i urządzenia), w kolejnych latach poziom wzajemnych obrotów systematycznie wzrastał. Główne pozycje w polskim eksporcie do Arabii Saudyjskiej w 2011 r. (brak szczegółowych danych za 2012 r.):- urządzenia mechaniczne i elektryczne (części zamienne, wały napędowe, łożyska, osprzęt do telefonii, akumulatory, turbiny, spycharki, oświetlenie - 29% eksportu ogółemprodukty pochodzenia zwierzęcego (gł. sery i twarogi)- 13,1% artykuły spożywcze (wyroby cukiernicze, piekarnicze, art. zbożowe-płatki)- 11,0%- wyroby różne (meble, w tym lekarskie, materace, stelaże, art. pościelowe)- 10,9%- wyroby przemysłu papierniczego- 8,4%- wyroby z gumy (gł. opony) i tworzyw sztucznych- 7,9%- produkty przemysłu chemicznego (leki, kosmetyki, wody toaletowe)- 6,9%- produkty poch. roślinnego (gł. jęczmień i warzywa mrożone)- 5,4%. Główne towary w imporcie z KAS w 2011 r.:- tworzywa sztuczne (gł. polimery etylenu i propylenu, polietyreny i żywice, arkusze, taśmy i folie z tworzyw sztucznych) - 94,6% udział w imporcie- produkty przemysłu chemicznego (etery) - 2,3% produkty roślinne (winogrona i owoce cytrusowe) - 1,5%. AS jest najbardziej rozwiniętym gospodarczo krajem arabskim (25% PKB całego świata arabskiego), dysponującym znacznymi zasobami kapitałowymi (nakłady inwestycyjne) i największym w regionie potencjałem importowym. W ostatnich latach była (z uwzględnieniem re-eksportu) największym finalnym odbiorcą polskiego eksportu w gronie państw członkowskich Rady Współpracy Państw Zatoki oraz strategicznie ważnym partnerem gospodarczym Polski w regionie. Istnieje możliwość zainteresowania inwestorów saudyjskich udziałem kapitałowym w planowanych inwestycjach sektora naftowo-gazowego w Polsce. Współpraca dwustronna mogłaby m.in. obejmować inwestycje w obiekty przerobu i dystrybucji produktów ropy naftowej i gazu naturalnego oraz usługi w zakresie poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego (m.in. wiercenia), budowę obiektów wydobywczych, linii przesyłowych i dystrybucyjnych. Sektor petrochemiczny generuje ponad 88% całości dochodów budżetowych i prawie 90% wartości saudyjskiego eksportu. Perspektywicznie ważne znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego Polski może mieć współpraca w sektorze ropy naftowej i gazu naturalnego. Warunkiem dostępu firm zagranicznych do saudyjskich zasobów gazu naturalnego jest znaczące (samodzielnie lub w konsorcjum 12

13 z innymi partnerami) zaangażowanie kapitałowe w poszukiwania i eksploatację, co w odniesieniu do polskich firm wydaje się trudne do realizacji (dotychczas licencje uzyskały m.in. Shell, Total, Lukoil, Sinopec, ENI i Repsol). Polskie przedsiębiorstwa mogą natomiast odegrać rolę dostawcy usług technicznych, sprzętu i personelu specjalistycznego, co wymaga z ich strony nawiązania bezpośrednich kontaktów z koncernem Saudi Aramco lub jego saudyjskimi i zagranicznymi partnerami. Współpraca taka wymaga od potencjalnych polskich kooperantów poddania się procedurom certyfikacyjnym wymaganym zarówno przez Saudi Aramco, jak i inne znaczące firmy saudyjskie (niezbędny wymóg udziału w przetargach i umieszczenia na liście dostawców). Istnieje możliwość zainteresowania inwestorów saudyjskich udziałem kapitałowym w planowaną budowę terminalu gazowego w Polsce. Współpraca dwustronna mogłaby m.in. obejmować m. in. inwestycje w obiekty przerobu i dystrybucji produktów ropy naftowej i gazu naturalnego oraz usługi w zakresie poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego (m.in. wiercenia), budowa obiektów wydobywczych, linii przesyłowych i dystrybucyjnych. Możliwości rozwoju polskiego eksportu do Arabii Saudyjskiej Statystyka wymiany gospodarczej między RP i AS wskazuje, że najbardziej obiecującymi sektorami potencjalnej współpracy mogą być: Sektor rolno-spożywczy: dostawy produktów mleczarskich, mięsa i wyrobów mięsnych (drobiowych i wołowych), przetworów warzywnych, świeżych i mrożonych owoców, soków i koncentratów owocowych, wyrobów piekarniczych i cukierniczych, w tym czekoladowych, a ponadto transfer technologii przetwórstwa żywności, maszyn i urządzeń dla małych zakładów produkcyjnych, m.in. piekarniczych i cukierniczych oraz tworzenie joint ventures w tej dziedzinie w AS; Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego: meble biurowe, szpitalne, hotelowe i domowe, materiały i stolarka budowlana, ścier drzewny, papier (opakowaniowy, gazetowy) i tektura, artykuły higieniczne z papieru; Produkty chemiczne, tworzywa sztuczne, wyroby gumowe i szklane, ceramika: m. in. kosmetyki (zwł. perfumy i wody toaletowe), szkło budowlane i dekoracyjne, panele, płytki ceramiczne, włókna syntetyczne, opony samochodowe; Przemysł metalurgiczny: dostawy metali i wyrobów z metali nieszlachetnych, wyrobów z metali kolorowych, zwłaszcza miedzi, konstrukcji przemysłowych (kątowniki, profile, rury itp. dla przemysłu naftowego i gazowego, szyny kolejowe), jak również tworzenie joint ventures w zakresie dystrybucji i sprzedaży artykułów hutniczych; Sektor energii elektrycznej, gospodarki wodnej i ochrony środowiska: projektowanie i wykonawstwo obiektów energetycznych, linii transmisyjnych energii elektrycznej i stacji transformatorowych, dostawy urządzeń: kotłów, turbin, transformatorów, kabli, silników oraz innego sprzętu elektrycznego, w tym oświetleniowego, budowa sieci 13

14 wodno-kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, dostawy technologii i urządzeń ochrony środowiska, usługi software dla sektora energetycznego i gospodarki wodnej Przemysł obronny: potencjalne tematy polskiego eksportu i współpracy naukowotechnicznej w tym sektorze to dostawy sprzętu i amunicji wojskowej dla potrzeb sił zbrojnych i specjalnych AS, środków ochrony osobistej, m. in. kamizelek ochronnych i masek gazowych, dostawy małych samolotów, śmigłowców oraz łodzi desantowych i kutrów patrolowych, dostawy radarów, sprzętu telekomunikacyjnego i radiolokacyjnego, dostawy wojskowych szpitali polowych oraz wyposażenia sanitarnomedycznego; Inne potencjalne dziedziny rozwoju polskiego eksportu: przemysł maszynowy i górnictwo pojazdy samochodowe, jachty i łodzie motorowe; maszyny, urządzenia i sprzęt górniczy oraz usługi techniczne; budownictwo drogowe i kolejnictwo głównie jako podwykonawcy; lotnictwo cywilne-samoloty i helikoptery dla celów rolniczych, sanitarnych i pożarniczych; gospodarka morska - dostawy statków handlowych, rybackich i baz przetwórczych; projektowanie, budowa portów handlowych i rybackich; szkolenia personelu; telekomunikacja i IT: dostawy sprzętu i oprogramowania dla branży telekomunikacyjnej; ochrona zdrowia: dostawy sprzętu, współpraca naukowo-badawcza, szkolenie personelu; turystyka: współpraca biur podróży; inwestycje saudyjskie w hotele, sanatoria, itp. Na konkurencyjność polskiego eksportu wpływa kilka istotnych czynników: cena, marka produktu, referencje użytkowania w krajach Bliskiego Wschodu, oferowane finansowanie lub kredyt kupiecki, termin dostawy i w przypadku nieznanych dotąd na rynku produktów gotowość dostarczenia darmowych próbek. Polska, podobnie jak inni nowi członkowie UE, jest postrzegana jako potencjalny dostawca towarów porównywalnych jakościowo z zachodnioeuropejskimi, jednakże po odpowiednio konkurencyjnych cenach. W aspekcie cenowym na rynku saudyjskim, generalnie pozytywnie można ocenić konkurencyjność polskiej oferty eksportowej w takich grupach towarowych, jak: wyroby hutnicze, zwłaszcza stalowe; materiały budowlane, w tym drewniane panele podłogowe oraz drzwi i okna, płytki ceramiczne i szkło budowlane; urządzenia energetyczne i sprzęt elektryczny, meble i sprzęt oświetleniowy; artykuły spożywcze, zwłaszcza słodycze, produkty mleczarskie oraz przetwory warzywne, w zakresie usług technicznych w sektorze nafty i gazu oraz energetycznym i stoczniowym, telekomunikacji i IT (w tym automatyki przemysłowej), a także budowlanym w zakresie montażu obiektów przemysłowych. 14

15 Ramy prawno-traktatowe współpracy gospodarczej Polski i Arabii Saudyjskiej Umowa Ramowa o współpracy w dziedzinie gospodarki, handlu, inwestycji, techniki, kultury, turystyki, młodzieży i sportu - podpisana w Rijadzie r., weszła w życie r. Dokument ten przewiduje możliwość powołania wspólnej komisji (art.7). W przeszłości Polska jednostronnie przyznała Arabii Saudyjskiej klauzulę największego uprzywilejowania (KNU). Konwencja w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania od uchylania się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu (w dn r. uchwałą Rady Ministrów udzielono zgody na jej podpisanie). W fazie negocjacji pozostaje umowa o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji, tzw. BIT (od chwili wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego Polska, tak jak inne kraje członkowskie UE, nie może bez mandatu Komisji Europejskiej samodzielnie negocjować tego typu umów). Sugerowana strategia wejścia polskich firm na rynek Arabii Saudyjskiej Rynek AS jest jednym z najbardziej atrakcyjnych na świecie ze względu na potencjał finansowy i wsparcie państwa, a jednocześnie jednym z najtrudniejszych ze względu na ogromną konkurencję ze strony firm miejscowych i zagranicznych zwabianych wspomnianymi na wstępie uwarunkowaniami, dużą siłą nabywczą prawie 30 milionowej społeczności i dogodnym umiejscowieniem na skrzyżowaniu dróg handlowych miedzy Wschodem a Zachodem. Podstawowym warunkiem sukcesu każdej firmy polskiej na miejscowym rynku stanie się dopiero jej fizyczna obecność w postaci zawiązania współpracy z partnerem saudyjskim (joint-venture) lub otwarcie agencji / biura / przedstawicielstwa na terenie AS. Założenie firmy powinna poprzedzać wizyta partnera polskiego w AS lub odwrotnie, albo rozpoznanie warunków funkcjonowania poprzez udział w którejś z misji gospodarczych organizowanych przez KIG, lokalne Izby Gospodarcze lub instytucje rządowe. Pomocne w tym przypadku może być wsparcie Polsko-Saudyjskiej Rady Biznesu lub Saudi-Polish Business Council oraz przedstawicielstw dyplomatycznych AS w Polsce i Polski w AS. Główną zasadą działania na miejscowym rynku powinna być odpowiednia strategia; nie wchodzenie do AS z nadzieją na natychmiastowe zyski, wyrobienie w sobie zdolności współpracy z partnerem o odmiennej mentalności i kulturze, przyjęcie odmiennych niż w Polsce reguł działania biznesu (oparcie prawa handlowego o zasady Szariatu, przyjęcie założenia o priorytecie racji Saudyjczyków w przypadku sporu, zaakceptowanie zwyczaju 15

16 braku punktualności w realizacji transakcji handlowych, konieczność stosowania zasady ograniczonego zaufania w stosunku do deklarowanego przez miejscowego partnera potencjału finansowego i usytuowania instytucjonalnego jego firmy). W przypadku otwarcia swojego przedstawicielstwa na terenie AS doradzane jest zatrudnienie w nim pracownika znającego język arabski. Infrastruktura gospodarczo-prawna Gospodarcza infrastruktura prawna W AS prawo gospodarcze w formie przyjętej w krajach zachodnich (w tym: w Polsce) funkcjonuje w ograniczonym zakresie, z wyjątkiem form powoływania spółek prawa handlowego lub przedstawicielstw handlowych, w których partner zagraniczny może posiadać do 100% udziałów (doradza się jednak, ze względu na specyfikę rynku, współpracę, np. joint-venture, z partnerem saudyjskim). Nie działają natomiast niezależne instytucje doradztwa gospodarczego, chyba, że w formie filii amerykańskich lub brytyjskich kancelarii prawniczych, które obsługują tylko poważnych partnerów międzynarodowych i których koszt usługi przekracza możliwości przeciętnej firmy z Polski. Prawo gospodarcze dopiero powstaje pod wpływem udziału AS w Światowej Organizacji Handlu (WTO), ale wszystkie dotychczasowe działania opierane są najczęściej na regulacjach określanych dla udziałowców zagranicznych przez Saudi Arabian General Investment Authority (SAGIA) lub przepisy instytucji państwowych (takich jak Saudi Food&Drug Authority lub Customs Office), które nie tworzą spójnego systemu, a czasami nawet wykluczają się nawzajem. Najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o partnerze miejscowym może być rejestr prowadzony przez Council of Saudi Chamber of Commerce and Industry ( i jej oddziały lokalne), gdyż wszystkie firmy prywatne na terenie AS muszą przyjąć obowiązkowe członkostwo w CSCCI. Nie istnieje natomiast oficjalny, dostępny na każde żądanie Rejestr Handlowy i nie ma możliwości dotarcia do danych potwierdzających standing finansowy potencjalnego partnera saudyjskiego. Informacje handlowe (jeżeli nawet dostępne publicznie) publikowane są głównie w języku arabskim, podając co najwyżej ich streszczenie w języku angielskim. Firmy międzynarodowe polegają w takich przypadkach na informacjach o dotychczasowej praktyce biznesowej danej firmy, jej portfolio na rynkach zachodnich lub wiadomościach zamieszczonych na stronie internetowej. Podstawowym źródłem wiedzy jest jednak praktyka i doświadczenie mieszkających tutaj (czasami przez lat) biznesmenów, ich kontakty w środowiskach politycznych, finansowych i kulturalnych oraz przyjęcie jako zasady priorytetu wartości saudyjskich (a raczej arabskich i muzułmańskich) jako podstawy funkcjonowania i osiągania sukcesu. Biznesmeni z Polski dopiero szukają sobie miejsca w rzeczywistości saudyjskiej, ale dotychczasowe formy działania ( i dynamika obrotów handlowych) wskazują na duży potencjał współpracy gospodarczej między Polską i AS. Dane ogólne na temat saudyjskiej gospodarki można znaleźć w corocznym The Report Saudi Arabia wydawanym 16

17 przez Oxford Business Group ( lub cyklicznym wydawnictwie Banku Światowego - The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank: Doing Business in Saudi Arabia ( Pomocniczym źródłem informacji może być Informator Ekonomiczny zamieszczany na stronie internetowej Ambasady RP w Rijadzie ( lub dane statystyczne publikowane przez GUS ( i Ministerstwo Gospodarki ( Za pośrednictwem placówki dyplomatycznej w Rijadzie można także dotrzeć do Konsula Honorowego RP w Dżeddzie, który, w ograniczonym zakresie, udziela informacji na temat możliwości inwestycyjnych na terenie Prowincji Wschodniej. Ambasada AS w Warszawie nie publikuje informatora ekonomicznego, a w składzie jej personelu nie ma radcy ekonomicznego (funkcja taka znajduje się przy Ambasadzie AS w Berlinie). Zasady wchodzenia firm zagranicznych na rynek AS obowiązujące od czerwca 2012 r. - Saudi Arabian General Investment Authority (SAGIA) organ rządowy odpowiedzialny za wprowadzanie inwestorów zagranicznych na rynek AS - będzie wyrażała zgodę tylko na rejestrację dużych firmą, których kapitał założycielski po stronie partnera zagranicznego wynosi min. 500 tys. USD. Gwarancja bankowa opiewająca na tę sumę i złożona w banku saudyjskim stanowić ma załącznik do wniosku o rejestrację. Dotyczy to zarówno firm typowo inwestycyjnych, jak i produkcyjnych oraz usługowych. - Nowe zasady zawierają zakaz rejestracji firm budowlanych, z wyjątkiem tych, które dysponują jednocześnie kapitałem, parkiem maszynowym i technologiami oraz stosowną grupą wykonawców, zarówno technicznych, jak i fizycznych. - Nie będą rejestrowane małe firmy produkujące elementy stalowe i aluminiowe dla sektora budowlanego lub handlujące nimi; tylko poważni wykonawcy mogący zbudować na terenie AS zakład pracy (np. hutę) wytwarzający te elementy będą brani pod uwagę. - SAGIA będzie miała za zadanie przyciąganie tylko tych firm, które wytwarzają tzw. wartość dodaną (with added value), przyczyniających się do pomnażania majątku narodowego i tworzących miejsca pracy dla Saudyjczyków. - Wszystkie nowo rejestrowane firmy muszą stosować się do zasad saudyzacji:, zatrudniając obywateli AS w proporcji 30% całego personelu w firmach produkcyjnych i 75% w firmach handlowych i usługowych (np. sieci handlowe). SAGIA ustanowiła stawki opłat rejestracyjnych, które wynoszą 1 mln SAR (ok.260 tys. USD) dla firm produkcyjnych i 500 tys. SAR dla (ok.130 tys.usd) dla firm handlowych i usługowych. Nieoficjalnie, ale całkiem otwarcie, mówi się, że do tych sum należy dodać jeszcze środki na przekonywanie poszczególnych decydentów, co podobno przyspiesza całą procedurę. A procedura ta może trwać nawet do 8-9 miesięcy, biorąc pod uwagę konieczność zarejestrowania przez SAGIA, następnie otwarcie konta w banku, rejestrację pracowników w Urzędzie Pracy, załatwianie spraw w Urzędzie Podatkowym, itd. (w każdym z tych urzędów została wyznaczona tylko jedna osoba mogąca podjąć finalną decyzję, a w przypadku jej 17

18 wyjazdu, choroby lub urlopu nikt nie ma prawa podpisać stosownego dokumentu. To samo jest w przypadku SAGIA, gdzie decyzję o rejestracji wydaje wąskie grono zarządu, nie zawsze mające czas, aby się zebrać w tym celu). To jednak nie niepokoi potencjalnych inwestorów tak, jak wymagania dotyczące powtarzania tej samej procedury również w przypadku wprowadzania jakichkolwiek zmian w zasadach działania firmy: dodania punktu do zakresu działalności, podniesienia kapitału zakładowego, lub zwiększenia zatrudnienia, a nawet zmianę właściciela lub członka zarządu. Także w tym przypadku mówi się o stosowaniu taryfy ulgowej, jeżeli współwłaścicielem firmy lub szefem rady nadzorczej jest wysoko postawiona osobistość związana z rodziną królewską, były członek rządu lub Zgromadzenia Doradczego. Procedura rejestracji może zostać przyspieszona (od 1-3 miesięcy) przez prywatne biura prawne stosujące stawkę kompleksową za pełną obsługę procedury rejestracji firmy na terenie AS, od zgłoszenia w SAGIA do wiz i pozwoleń na pracę. Średnia cena tej usługi wynosi 20 tys. USD. Uważa się to za stawkę umiarkowanie dostępną, biorąc pod uwagę fakt, że biura doradcze działające na terenie AS pod szyldem zachodnich firm prawniczych i zatrudniające saudyjskich emerytowanych przedstawicieli władzy żądają co najmniej 1 tys. USD dziennie za obsługę takiego zlecenia. Regulacje dotyczące rynku spożywczego - wskazania dla polskich eksporterów Kraje europejskie, w których nie odnotowano choroby zwierząt mają formalnie otwarta drogę do wprowadzenia swoich zwierząt żywych i mięsa schłodzonego / mrożonego na saudyjski rynek. W tym celu należy spełnić następujące warunki: - właściciel hodowli lub zakładu mięsnego powinien skierować bezpośredni wniosek do SFDA za pośrednictwem aplikacji internetowej występując o przyjazd inspektorów saudyjskich; - inspektorom umożliwi się spotkanie z kierownictwem krajowych instytucji zajmujących się handlem mięsem i jego eksportem oraz kierownictwem jednostek sanitarnych i przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za nadawanie certyfikatów Halal i innych organizacji tego typu; program tego typu spotkań może zostać podany w trakcie przeprowadzania inspekcji, bez wcześniejszego zawiadomienia strony wizytowanej; - porozumienie podpisane w trakcie inspekcji dotyczyć będzie tylko tego jednego hodowcy lub wytwórcy; wizyta w każdym kolejnym zakładzie wymagać będzie powtórzenia całej procedury od początku; osobna misja zajmuje się kwestią sprzedaży zwierząt żywych, osobna mięsa schłodzonego / mrożonego, kolejna mięsa drobiowego, itd; porozumienie powizytacyjne nie gwarantuje przyznania licencji na sprzedaż zwierząt lub wyrobów mięsnych do AS; taka decyzja podjęta zostanie w odpowiednim czasie przez władze SFDA; - hodowca lub zakład przetwórczy, który otrzyma promesę na eksport mięsa do AS powinien wykupić stosowna licencję; koszt licencji jest ustalany na podstawie wartości przyszłego kontraktu; 18

19 - inspektorzy badać będą m.in. warunki przygotowania zwierząt do uboju; reguły Halal nie dopuszczają m.in. możliwości uboju w tym samym zakładzie zwierząt innych niż te wymienione w regulacjach (hodowca lub zakład nie może być jednocześnie producentem np. wołowiny i wieprzowiny). Kwestią umowną pozostaje np. sposób uboju zwierząt (wcześniejszy szok elektryczny lub zastrzyk), ale te sprawy traktowane są najczęściej elastycznie, a ich interpretacja zależy w dużej mierze od relacji z miejscowym organem wydającym certyfikaty Halal; Uwaga: zmiany w procedurze uboju rytualnego wprowadzane przez polskie organy weterynaryjne na początku 2013 r. mogą utrudnić eksport polskiego mięsa na rynek saudyjski; szczegółowych informacji w tej kwestii udziela Inspekcja Weterynaryjna, Warszawa, ul. Wspólna 30; Pozwolenia budowlane W przypadku utworzenia nowej firmy z udziałem partnera zagranicznego i budowy budynku biurowego/fabrycznego/magazynowego należy uzyskać pozwolenia budowlane takie jak: świadectwo zakupu/własności terenu budowlanego i świadectwo zagospodarowania terenu wydawanego przez lokalne władze administracyjne (w przypadku Rijadu jest to Riyadh Municipality), pozwolenie na samą budowę z wyznaczeniem koncesjonowanego inspektora budowlanego i finalne zatwierdzenie przez Civil Defense (standardy bezpieczeństwa konstrukcyjnego, p.pożarowego, ewakuacyjnego, itp.), doprowadzenie wody i odprowadzenie ścieków, gospodarka odpadami, itp. Cała procedura trwa średnio 5-6 miesięcy i kosztuje ok. 5 tys. USD. Wymagane jest także uzyskanie zgody Saudi Electricity Company na podłączenie budynków do lokalnej sieci elektrycznej. Procedura może trwać nawet 2-3 miesiące i kosztować ok. 8 tys.usd zależnie od lokalizacji i udziału danej firmy w kosztach materiału (kable, urządzenia zasilające, itp.). Saudyjskie bariery i utrudnienia administracyjne w eksporcie i współpracy gospodarczej: restrykcyjne dotychczas podejście SASO (Saudi Arabian Standard Organization), kierującej się normami częściowo odbiegającymi od europejskich oraz stosującej kosztowne i długotrwałe procedury kwalifikacyjne dopuszczania artykułów spożywczych i medycznych do obiegu towarowego na rynku saudyjskim. Do kompetencji utworzonej w II 2007 r. Saudyjskiej Agencji ds. Żywności i Leków (Saudi Food&Drug Authority - SFDA), uwzględniającej normy i postanowienia ŚOH (WTO), należy monitorowanie - pod względem bezpieczeństwa zdrowia publicznego - artykułów żywnościowych, lekarstw i sprzętu medycznego. zakaz importu wyrobów z wieprzowiny i alkoholu oraz szeroko interpretowany zakaz dystrybucji publikacji "sprzecznych z Islamem", co eliminuje te grupy towarowe oraz powoduje konieczność przygotowywania oddzielnych materiałów promocyjnych na rynek saudyjski; 19

20 zróżnicowane traktowanie przez władze fiskalne firm zagranicznych (20-procentowy podatek dochodowy) i saudyjskich (płacą zakat podatek religijny 3,5% od wartości obrotu); brak (poza głównymi koncernami państwowymi np. SABIC, SAUDI ARAMCO działającymi zgodnie z odrębnymi regulacjami całkowicie kompatybilnymi z praktyką czołowych firm światowych) jednolitych przepisów, regulujących dostęp do sfery zakupów publicznych oraz ograniczony dostęp do odpowiednich informacji. złożone przepisy (także formalności) dotyczące zatrudniania obcokrajowców, działalności biznesowej i praktyka wizowa (przy dłuższym pobycie obowiązek posiadania tzw. sponsora); brak rozwiniętego systemu dostępu do informacji handlowych i danych statystycznych, zwłaszcza w języku angielskim; stosunkowo wysokie koszty udziału w imprezach targowych i wystawienniczych na terenie AS (ceny stoisk, promocji towarów, biletów lotniczych i hoteli). Z tego też powodu Ambasada korzysta ze środków Programu Promocji Gospodarczej na kolejne lata uczestnicząc w targach branżowych na terenie kraju i promując bezpłatnie zgłaszające się polskie firmy. Należy podkreślić, iż większość powyższych barier i utrudnień jest stopniowo usuwana przez władze saudyjskie w ramach procesu reform dostosowawczych do wymogów WTO oraz liberalizacji działalności gospodarczej w AS. Jednakże proces ten ma charakter długofalowy, a zmiany nie są jednolicie wdrażane przez poszczególne urzędy i instytucje saudyjskie. Lista saudyjskich sektorów gospodarczych zamkniętych dla inwestycji zagranicznych (tzw. lista negatywna) jest systematycznie weryfikowana i redukowana przez Najwyższą Radę Ekonomiczną (SEC) z uwzględnieniem zobowiązań, wynikających z akcesji do WTO. Podjęła ona m.in. decyzję zezwalającą na inwestycje zagraniczne w następujących sektorach gospodarki AS: usługi ubezpieczeniowe i dystrybucyjne, handel hurtowy i detaliczny włącznie z handlem detalicznym artykułami medycznymi i prowadzeniem aptek prywatnych, transport lotniczy i kolejowy oraz usługi telekomunikacyjne. Z listy negatywnej zostały również wyłączone prowadzenie agencji handlowych (za wyjątkiem praw franszyzy), sektor dystrybucji filmów kinowych i kaset magnetowidowych oraz usługi transmisji satelitarnej. Wprawdzie sektor produkcji ropy naftowej pozostaje nadal zamknięty dla inwestycji zagranicznych, jednakże otwarto przed nimi usługi dla sektora wydobywczego. Niedostępne dla inwestorów zagranicznych pozostają także m.in. usługi turystyczne związane z pielgrzymkami religijnymi Hadż i Umrah oraz sektor nieruchomości w Mekce i Medynie, usługi pośrednictwa na saudyjskim rynku pracy, prowadzenie banków krwi i stacji surowic antytoksycznych oraz ośrodków kwarantanny. 20