Praca i rola nauczyciela w nowatorskich klasach integracyjnych

Transkrypt

1 Praca i rola nauczyciela w nowatorskich klasach integracyjnych Kształcenie integracyjne, bez względu na to, w jakiej formie jest realizowane, zakłada współistnienie ze sobą dzieci i młodzieży o zróżnicowanych możliwościach. Współistnienie uczy dzieci akceptacji siebie i innych takimi jakimi są oraz jak pomagać sobie wzajemnie. Brak takich doświadczeń w okresie dzieciństwa powoduje utratę szacunku dla ludzkiej odmienności. A. Hulek uważa, że kształcenie integracyjne może dojść do skutku jedynie wtedy gdy spełnione będą określone warunki integracji, a są nimi: wielkość i charakter grupy integracyjnej, przygotowanie nauczycieli oraz odpowiednio dobrane do potrzeb dziecka pomoce naukowe. Autor zwraca uwagę na sytuacje, które mogą ułatwić integracje osób niepełnosprawnych w zwykłych formach kształcenia i wychowania. Pisze m. in.: Im więcej dzieci z odchyleniami od normy uczęszcza do zwykłych klas, tym mniej liczne powinny być klasy. W szkole, w której pracuję funkcjonują klasy integracyjne na wszystkich poziomach I- VI. Klasy te tworzone są z dzieci, których wyniki w nauce w oddziałach zerowych są powyżej średniej. Jak również z uczniów, którzy mają specyficzne trudności w nauce i wymagają pomocy nauczyciela wspomagającego. Zanim dziecko zostanie zakwalifikowane do klasy integracyjnej rodzice muszą odbyć rozmowę kwalifikacyjną z dyrektorem szkoły. Wszyscy uczniowie realizują podstawy programowe kształcenia ogólnego. Dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym i orzeczeniem do kształcenia specjalnego mają ten program dostosowany do indywidualnych potrzeb - program edukacyjno-terapeutyczny. Dla pozostałych uczniów z trudnościami nauczyciel dostosowuje wymagania i metody pracy. Oznacza to, iż wszyscy uczniowie uczęszczają na te same lekcje i uczą się tych samych

2 przedmiotów ale wymagania są zróżnicowane i uzależnione od trudności dziecka. Aby kształcenie dzieci ze specjalnymi trudnościami w nauce mogło prawidłowo przebiegać należy pamiętać o tym, żeby: 1. wzmacniać u dzieci z trudnościami w nauce wiarę w swoje możliwości, 2. pomagać odkrywać swoje zdolności, 3. motywować do działania, 4. uczyć jak współdziałać z rówieśnikami, 5. utwierdzać w przekonaniu, że są oni równoprawnym członkiem grupy, 6. mieć na uwadze fakt, aby przy doborze dzieci niepełnosprawnych obowiązywała zasada pełnej tolerancji zarówno pod względem różnorodności dysfunkcji, jak i stopnia niepełnosprawności, 7. pamiętać, że wczesne spotkania, zabawy dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych, mogą spowodować łatwiejszy przebieg procesu wzajemnego przyzwyczajania się, zrozumienia, zaufania i akceptacji, 8. integracja rozpoczęta w okresie przedszkolnym mogła trwać przez okres szkoły podstawowej oraz o ile to możliwe, w szkole średniej, a nawet wyższej, 9. nie zmuszać do integracji ani rodziców ani nauczyciela, musi to być ich wybór, 10. mogły zostać stworzone małe grupy przedszkolne nie więcej niż 15 dzieci (2 4 dzieci niepełnosprawnych); - szkolne nie więcej niż 20 uczniów, 11. grupy prowadziło dwóch pedagogów w tym jeden z przygotowaniem ogólnym, drugi specjalnym. Wszystkie te wyżej wymienione czynniki mają wpływ na efektywną pracę nauczyciela. W klasach integracyjnych pracuje ich dwóch, przy czym jeden z nich jako prowadzący, a drugi jako wspomagający. Należy pamiętać, że

3 każdy z nauczycieli ma swój zakres obowiązków. J. Bogucka określa warunki działania nauczyciela specjalisty. Według niej istotne jest: 1. przewidywanie i przeciwdziałanie trudnościom wiążącym się z niepełnosprawnością dziecka, 2. dostosowanie sposobów poznawania rzeczywistości do możliwości poznawczych dziecka niepełnosprawnego, właściwego tempa pracy oraz oceny tempa wg tych możliwości, 3. umożliwianie korzystania z pomocy technicznych, usprawniania fizycznego, terapii medycznej, a także zapewnienia dziecku odpowiedniej higieny pracy, 4. organizowanie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka jak również organizowanie kształcenia, wychowania i opieki, Za całość pracy dydaktycznej w klasie integracyjnej odpowiadają w równej mierze: nauczyciel prowadzący i nauczyciel specjalny. Ważne jest również samo miejsce gdzie przeprowadza się zajęcia lekcyjne i sposób urządzania sali, w której uczy się klasa integracyjna. W pomieszczeniu ławki nie stoją w rzędach, lecz są złączone po dwie lub trzy. Muszą one być dostosowane do każdego dziecka uwzględniając jego dysfunkcje. Nauczyciel wspomagający powinien siedzieć obok uczniów, aby pomagać i na bieżąco tłumaczyć trudne zagadnienia. W klasie tej powinna panować, co jest rzeczą bardzo istotną, miła atmosfera. Kształcenie integracyjne wymaga więc starannego przygotowania: nauczycieli, rodziców oraz uczniów. Ważnym czynnikiem jest również odpowiednie zaplecze w postaci pomieszczeń wraz z należytą organizacją niezbędnych środków dydaktycznych. W naszej szkole dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce uczestniczą w dodatkowych specjalistycznych, uzupełniających zajęciach o charakterze terapeutycznym i rewalidacyjnym. Zajęcia te prowadzone są przez doświadczonych specjalistów z zakresu oligofrenopedagogiki, terapii,

4 rewalidacji, logopedii, a także wychowania fizycznego. Metody pracy są różnorodne i dostosowane do specyficznych trudności jakie posiada dziecko. Nauczyciele uczący w klasach integracyjnych są członkami zespołu do spraw integracji. Zadaniem zespołu jest: rozwiązywanie problemów wychowawczych, edukacyjnych, dzielenie się swoimi doświadczeniami i spostrzeżeniami, planowanie i analizowanie procesu integracji w szkole. Intensywna praca nauczycieli i dzieci w tego typu klasach prowadzi do przezwyciężania trudności i osiągania wielu wymiernych sukcesów, a są nimi: pokonywanie barier w nauce, zaakceptowanie siebie, udzielanie pomocy innym, poczucie przynależności do całej grupy i umiejętne współdziałanie w niej oraz wzmacnianie wiary w swoje możliwości. Jako nauczyciel szkoły podstawowej mam nadzieję, że praca wykonana w naszej szkole będzie kontynuowana na kolejnych szczeblach edukacji. Chciałabym, żeby uczniowie dzięki uzyskanym umiejętnościom odnaleźli swoje miejsce w społeczeństwie. Dorota Sułecka Pedagog specjalny SP 8 w Gdańsku BIBLIOGRAFIA 1. Bogucka J., Kścielska M.: Wychowanie i nauczanie CMPPP MEN, Warszawa Hulek A.: Integracyjny system kształcenia i wychowywania (w), Hulek A. (red.) Pedagogikarewalidacyjna, PWN, Warszawa Kościelska M., O szkołę dobrą i wspólną, Charaktery 9, s Kształcenie specjalne i integracyjne materiały z konferencji Kościelsko, marca 1999; MEN, Warszawa MEN o kształceniu integracyjnym i specjalnym, Biblioteka reformy, Warszawa 2001.

5 Schemat A SCHEMAT USTROJU SZKOLNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI W NORMIE INTELEKTUALNEJ Studia zawodowe i akademickie PAŃSTWOWA MATURA KSZTAŁCENI ZAWODOWE LICEUM PROFILOWANE 4 LATA LICEUM UZUPEŁNIAJĄCE 2 LATA SZKOŁA ZAWODOWA 3 4 LATA PRACA ZAWODOWA SPRAWDZIAN PREORIENTUJĄCY GIMNAZJUM 3 4 LATA SPRAWDZIAN KOMPETENCJI SZKOŁA PODST. 6 - LAT OCENA GOTOEOŚCI DO PODJĘCIA NAUKI W SZKOLE PRZYGOTOWANIE DO SZKOLY KL LATA KOMPLEKSOWA ANALIZA ROZWOJU PRZEDSZKOLE LUB PRZEDSZKOLE SPECJALNE LUB WSPOMAGANIE ROZWOJU WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU

6 Schemat B SCHEMAT USTROJU SZKOLNEGO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI, UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM, AUTYZMEM I ZŁOŻONYMI NIEPEŁNOSORAWNOŚCIAMI KSZTAŁCENIE USTAWICZNE SZKOŁA ZAWODOWA 3 4 LATA SZKOLA PRZYGOTOWAWCZA DO PRACY 2 5 LATA SPRAWDZIAN REORIENTUJĄCY GIMNAZJUM 3 4 LATA SPRAWDZIAN KOMPETENCJI SZKOŁA PODSTAWOWA 6 - LAT NAUKI W SZKOLE OCENA GOTOWOŚCI DO PODJĘCIA PRZYGOTOWANIE DO SZKOLY KLASA LATA KOMPLEKSOWA ANALIZA ROZWOJU PRZEDSZKOLE I/LUB PRZEDSZKOLE SPECJALNE I/LUB WSPOMAGANIE ROZWOJU WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU

7 Przedstawione schematy omawiają ścieżkę edukacyjna uczniów niepełnosprawnych o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Schemat A omawia ustrój szkolny dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w normie intelektualnej jest on zbliżony do schematu szkolnictwa ogólnodostępnego. Różnice występują na początku drogi gdzie potrzebne jest specjalne wspomaganie rozwoju np. wczesna kompleksowa i wielospecjalistyczna interwencja lub wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w jego rodzinie. Po obowiązkowej klasie zerowej możne trwać rok lub dwa lata, zależy to od potrzeb dziecka. W szkołach dla młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi proponuje się przedłużenie nauki o rok oraz alternatywne stworzenie możliwości przedłużenia nauki o rok w gimnazjum i szkole zawodowej. Egzamin dojrzałości powinien być przeprowadzony przez komisję, w skład której będą wchodzić specjaliści znający specyficzne potrzeby dzieci niepełnosprawnych. Po maturze uczniowie mogą kształcić się zawodowo lub rozpocząć studia zawodowe i akademickie Schemat B przedstawia ustrój uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: z upośledzeniem umysłowym, autyzmem oraz złożonymi niepełnosprawnościami. Do ukończenia gimnazjum jest on podobny do schematu A. W przedstawionym schemacie szkoła zawodowa może trwać 3 lub 4 lata. Obejmuje dwa etapy różniące się programem i stopniem nasilenia kontaktów z zakładami pracy. - przygotowanie społeczno zawodowe o szerokim profilu ( 1 lub 2 lata) - profilowane przygotowanie do pracy ( 2 lata). Szkoła przygotowania do pracy może trwać 2 lub 5 lat. Przygotowuje ona młodzież z poważnymi i złożonymi niepełnosprawnościami. Zajmuje się ona młodzieżą o zwolnionym i nieharmonijnym rozwoju. Sprawność

8 psychofizyczna oraz dojrzałość społeczna, niezbędna do podjęcia pracy wymaga dodatkowej pracy edukacyjnej. Kolejny etap to kształcenie ustawiczne. Niezbędne jest on dla osób niepełnosprawnych, które nie mogą kontynuować nauki w systemie szkolnictwa ogólnodostępnego. Dla tych osób, w celu rozwoju zainteresowań oraz podtrzymywaniu umiejętności społecznych niezbędna jest możliwość kierowanego samokształcenia. Uczniowie w poszczególnych etapach nauki, w zależności od swoich potrzeb realizują zadania dostosowane do ich możliwości psychofizycznych. W wymienionych etapach realizowana jest forma kształcenia integracyjnego, która umożliwi wychowywania ucznia w duchu wzajemnej pomocy, szacunku i akceptacji drugiego człowieka. Deklaracja z Salamanki z 1994 zaznacza, że ich rów szkoły integracyjne są najskuteczniejszym środkiem budowania solidarności między dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ich rówieśnikami. BIBLIOGRAFIA 1. Bogucka J., Kścielska M.: Wychowanie i nauczanie CMPPP MEN, Warszawa Hulek A.: Integracyjny system kształcenia i wychowywania (w), Hulek A. (red.) Pedagogikarewalidacyjna, PWN, Warszawa Kościelska M., O szkołę dobrą i wspólną, Charaktery 9, s Kształcenie specjalne i integracyjne materiały z konferencji Kościelsko, marca 1999; MEN, Warszawa MEN o kształceniu integracyjnym i specjalnym, Biblioteka reformy, Warszawa 2001.