ROZDZIAŁ 10 ROLA USŁUG W GOSPODARCE

Transkrypt

1 Joanna Stefaniak ROZDZIAŁ 10 ROLA USŁUG W GOSPODARCE Specyfika usług Usługi są kategorią bardzo zróżnicowaną. Sytuacja ta komplikuje się jeszcze bardziej, ze względu na pojawianie się coraz to nowych rodzajów usług. Ponadto występują różnice w klasyfikacjach i porównywalności danych statystycznych pomiędzy krajami. W Polsce usługi definiowane są zgodnie z Polską Klasyfikacją Wyrobów i Usług, która zasadza się na określeniu przedmiotowej działalności usługowej. Zgodnie z tą klasyfikacją przyjmuje się, iż usługi to czynności (GUS, 2006): o charakterze naprawczym, remontowym i konserwacyjnym; będące współudziałem w procesie produkcji, ale nie tworzące bezpośrednio wyrobu, zlecane przez producenta zabiegi techniczne na przedmiocie, a także czynności z zakresu budownictwa, handlu, transportu i łączności; zaspakajające potrzeby fizyczne i psychiczne człowieka w zakresie oświaty, ochrony zdrowia i opieki społecznej, wypoczynku i sportu; zaspakajające potrzeby porządkowo - organizacyjne społeczeństwa; pozostałe, związane z różnego rodzaju przedsiębiorczością. Specyfika usług wynika z ich szczególnych cech, do których należą: niematerialność, niewidzialność, jednoczesność procesu produkcji i konsumpcji, większa pracochłonność aniżeli kapitałochłonność. Większość usług nie ma postaci materialnej, nie można ich magazynować ani tworzyć zapasów. W niektórych wypadkach trudno jest również uchwycić moment sprzedaży usługi, a tym samym prowadzić ich rejestrację. Usługi charakteryzują się zwykle większym udziałem czynnika produkcji, jakim jest praca w stosunku do drugiego czynnika produkcji kapitału. Powoduje to niższy koszt stanowiska pracy w sferze usługowej w porównaniu z produkcją materialną. Mimo pewnych ogólnych trendów i podobieństw w odniesieniu do całego sektora usług, to pod względem struktury i udziału poszczególnych rodzajów usług występowały i nadal występują często duże różnice między państwami. Na zróżnicowanie struktury całego sektora usług poszczególnych gospodarek mają wpływ różne czynniki, wśród których wyróżnia się: uwarunkowania dotyczące zatrudnienia, uregulowania prawne, skala pomocy socjalnej, uwarunkowania lokalne (demografia, tradycja, klimat, itp.), specjalizacja poszczególnych krajów, relacje pomiędzy sferą produkcji i usług. Dyrektywa usługowa UE dzieli usługi na trzy kategorie (Baily et all 2006):

2 Rola usług w gospodarce usługi świadczone odbiorcom indywidualnym, np. handel, naprawy, wynajem mieszkań, itp; 2. usługi świadczone innym przedsiębiorstwom, m.in. doradztwo, usługi prawne, rachunkowości, agencje zatrudnienia, usługi informatyczne, itp.; oraz 3. usługi świadczone zarówno odbiorcom indywidualnym, jak i przedsiębiorcom, np. nieruchomości, bankowość, ubezpieczenia, telekomunikacja, energetyka i inne. Dla potrzeb niniejszego artykułu usługi zostały podzielone jedynie na dwie grupy: 1. usługi rynkowe świadczone w ramach działalności gospodarczej; 2. usługi nierynkowe (indywidualne i socjalne). Pierwsza grupa obejmuje bardzo szeroki obszar działalności usługowej. Zalicza się do nich handel, naprawy, działalność hotelarską i gastronomiczną, transport, gospodarkę magazynową, łączność, a także szeroko pojęte pośrednictwo i usługi finansowe oraz obsługę nieruchomości i przedsiębiorstw. Do drugiej grupy należą usługi indywidualne oraz te, które wynikają z funkcji państwa, takie jak usługi ochrony zdrowia, opieka społeczna, edukacja, obrona czy administracja publiczna oraz inne. Znaczenie sektora usług zmieniało się wraz ze zmianami zachodzącymi w gospodarkach. Po II wojnie światowej gospodarki narodowe nastawione były w dużym stopniu na rozwój produkcji i rolnictwa. Wynikało to z potrzeby tego okresu, gdyż państwa, zwłaszcza europejskie, doświadczone zniszczeniami wojennymi nastawione były na odbudowę i zaspokojenie popytu w sferze materialnej. Sektor usług nie pełnił w tym okresie istotniejszej roli. Dopiero w latach 70-tych, gdy osiągnięty został odpowiedni poziom samowystarczalności żywnościowej, proces odbudowy powojennej się zakończył, a społeczeństwa uzyskały pewien poziom dobrobytu materialnego, zaczęto większe znaczenie przywiązywać do usług. Jak wskazują badania odnoszące się do sektora usług, wzrost znaczenia tego sektora następował we wszystkich państwach niezależnie od tego, czy udział usług w tworzeniu wartości dodanej brutto w gospodarce był już relatywnie duży, jak to miało miejsce w Danii lub USA, czy też sektor ten dopiero zaczął zyskiwać na znaczeniu taka sytuacja zaistniała w Holandii, Francji i Wielkiej Brytanii (Wolfl, 2005). Proces ten dotyczył wszystkich rodzajów usług bez względu na klasyfikacje branżowe. Znaczenie miał zwłaszcza rozwój szeroko pojętych usług finansowych, w tym bankowych i ubezpieczeniowych. W latach 90-tych do przyspieszenia rozwoju sektora usługowego dodatkowo przyczyniły się usługi telekomunikacyjne i informatyczne, które są wynikową gwałtownego rozwoju w dziedzinie technologii i innowacyjności. Tendencje te są zauważalne praktycznie we wszystkich państwach wysoko rozwiniętych, jak również w państwach rozwijających się. Obecnie coraz większego znaczenia nabierają usługi pozostające w relacji produkcja-usługi, a są to tzw. usługi dla biznesu. Ich rozwój jest jednym z najbardziej dynamicznych w porównaniu do innych działalności usługowych. Według zauważonych trendów w krajach OECD (Wolfl, 2005) następuje zacieśnienie więzi pomiędzy sektorem produkcyjnym a sektorem usług poprzez większą komplementarność oferowanych rozwiązań (np. sub-kontraktowanie części procesu produkcji lub sprzedaży wyrobu gotowego etc.). Sytuacja ta w dobie globalizacji skutkuje outsourcingiem wybranych usług korporacyjnych i przenoszeniem ich do krajów o niższym koszcie wytworzenia lub koszcie obsługi. Usługi a wartość dodana brutto W ostatnich dziesięcioleciach znaczenie sektora usług w gospodarce wzrastało w odniesieniu do udziału w generowaniu wartości dodanej brutto, jak również w odniesieniu do kreowania nowych miejsc pracy. Zjawisko to występowało zarówno w gospodarkach wysoko rozwiniętych, jak i tych na niższym poziomie rozwoju gospodarczego.

3 100 Joanna Stefaniak Biorąc pod uwagę udział produkcji i usług w generowaniu wartości dodanej brutto w gospodarce można jednoznacznie stwierdzić, iż w krajach wysoko rozwiniętych średni udział usług jest zdecydowanie większy aniżeli sfery produkcyjnej. Udział ten w okresie uległ zwiększeniu w stosunku do okresu poprzedniego we wszystkich analizowanych państwach (rysunek 1). Świadczy to o przejściu z ery industrialnej w erę usługową w gospodarce, co potwierdza teorię trzech sektorów w rozwoju gospodarczym według J. Fourastie. Rysunek 1. Udział sektorów przemysłu i usług w tworzeniu wartości dodanej brutto. Włochy Wielka Brytania Węgry Szwecja Stany Zjednoczone Słowacja Portugalia Polska Niemcy Luksemburg Japonia Hiszpania usługi usługi Przemysł Przemysł Holandia Grecja Francja Finlandia Dania Belgia Austria Źródło: opracowanie własne na podstawie Wolfl, A. (2005): The Service Economy in OECD Countries, OECD STI Working Papers, 2005/3. W krajach wysoko rozwiniętych sektor usług wytwarza około 2/3 wartości dodanej brutto wytworzonej w całej gospodarce. Jednakże można zauważyć stosunkowo duże różnice między poszczególnymi państwami. Najwyższy poziom średniego udziału usług w generowaniu wartości dodanej brutto w latach , podobnie jak w okresie , odnotowano w Luksemburgu (odpowiednio 78,7% i 69,8%), a następnie w Stanach Zjednoczonych (73,8% i 68,1%), Danii (71,7% i 68,9%), Francji (71,2% i 65,0%) oraz Belgii (70,8% i 65,5%). W tych samych przedziałach czasowych średni udział sfery produkcyjnej osiągnął najwyższy poziom w Niemczech 29,8% dla okresu , wykazując tendencję spadkową do poziomu 22,9% dla lat Jedynie w Luksemburgu zanotowano większy spadek średniego udziału przemysłu w tworzeniu wartości dodanej brutto, bo aż o 8,5 punktu procentowego. Jednakże równocześnie Luksemburg zanotował jeden z najwyższych wzrostów średniego udziału usług w tworzeniu wartości dodanej brutto w latach w stosunku do poprzedniego dziesięciolecia o 8,9 punktu procentowego. Jedynie w Wielkiej Brytanii wzrost ten był nieznacznie wyższy i wyniósł 9 punktów procentowych (z 60,0% do 69%). Wśród państw o najniższym średnim udziale usług w tworzeniu wartości dodanej brutto znajdują się Polska i Słowacja, dla których średni poziom nie przekroczył 60%. Niestety z przyczyn braku porównywalnych danych uśrednionych za lata nie można przeanalizować zmian, jakie zaszły w badanych dwóch okresach.

4 Rola usług w gospodarce 101 Tabela 1. Struktura wartości dodanej brutto w usługach (ceny bieżące). Kraj Austria 66,9 67,5 67,8 Belgia 70,1 74,0 75,0 Dania 71,5 72,7 73,6 Estonia 60,3 65,5 a 66,8 Finlandia 62,8 66,2 67,5 Francja 70,5 73,6 76,9 Grecja 67,7 70,8 74,0 Holandia 68,7 73,0 73,5 Hiszpania 66,0 68,4 67,2 Irlandia 54,3 56,1 60,0 b Litwa 55,1 59,0 a 60,8 Luksemburg 77,8 83,1 83,3 Łotwa 56,0 70,6 a 73,8 Niemcy 66,6 70,3 69,5 Polska 56,9 66,0 64,5 Portugalia 64,9 69,7 72,5 Republika Czeska 55,5 59,3 59,3 Słowacja 56,0 64,2 62,0 Słowenia 57,9 60,1 a 62,3 b Szwecja 67,2 70,8 70,7 Węgry 62,4 66,1 65,3 b Wielka Brytania 67,3 73,9 74,9 b Włochy 66,7 70,9 70,9 a 2001r.; b 2004r.. Źródło: Rocznik statystyczny GUS, Warszawa 2005; GUS Polska w Unii Europejskiej, Warszawa 2006 Analizując zmiany zachodzące w gospodarkach na przestrzeni lat wzrost znaczenia usług jest ewidentny (Tabela 1). Podczas gdy w roku 1995 jedynie w 4 państwach na 23 udział sektora usług w tworzeniu wartości dodanej brutto przekraczał poziom 70%, to w latach 2003 i 2005 już miało to miejsce w 11 państwach. W 2005 roku najwyższy udział sektor usług pod względem tworzenia wartości dodanej brutto uzyskał w Luksemburgu 83,3% oraz w Stanach Zjednoczonych - 75,6%. Gospodarka Luksemburga jest gospodarką opartą w dominującej mierze na usługach, a zwłaszcza usługach finansowych. Nieco mniejszy udział odnotowano w Francji, Belgii, i Wielkiej Brytanii, gdzie wyniósł on powyżej 75%. Równocześnie wśród wysokorozwiniętych państw europejskich systematycznie zmniejsza się grupa krajów o stosunkowo niskim udziale usług w tworzeniu wartości dodanej brutto. W roku 1993 udział poniżej 60% zanotowano w 7 państwach, podczas gdy w 2003 w 3, a w 2005 tylko w jednym. Jedynie Republika Czeska zanotowała stagnację w latach na poziomie 59,3%. Usługi można traktować globalnie jako jeden sektor, należy jednak pamiętać, iż jest to sektor bardzo zróżnicowany wewnętrznie i poszczególne grupy usług charakteryzują się zarówno odmienną dynamiką, jak i zróżnicowanym udziałem w tworzeniu wartości dodanej brutto poszczególnych państw. Ponadto struktura usług sama w sobie zmienia się pod wpływem pojawiania się nowych produktów i rozwoju technologicznego. Jedne rodzaje usług zanikają, podczas gdy inne przeżywają fazę wzrostu (UNDP 2004).

5 102 Joanna Stefaniak Rysunek 2. Udział poszczególnych rodzajów usług w tworzeniu wartości dodanej brutto w latach i Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Holandia Hiszpania Japonia Luksemburg Niemcy Polska Portugalia Słowacja Stany Zjednoczone Szwecja Węgry Wielka Brytania usługi rynkowe usługi rynkowe usługi nierynkowe usługi nierynkowe Włochy Źródło: opracowanie własne na podstawie Wolfl, A. (2005): The Service Economy in OECD Countries, OECD STI Working Papers, 2005/3. Ekonomicznie uzasadniona jest przewaga usług o charakterze rynkowym w tworzeniu wartości dodanej brutto nad usługami nierynkowymi. W analizowanym okresie lat w grupie usług rynkowych, które również są wewnętrznie zróżnicowane, dominowały usługi finansowe i dla biznesu, a następnie usługi handlowe oraz hotelarskie i gastronomiczne. Najmniejszy udział w tworzeniu wartości dodanej miała grupa, w której skład weszły usługi transportowe, gospodarka magazynowa i łączność. Usługi a zatrudnienie Wzrostowi sektora usług towarzyszył również, co jest zrozumiałe, wzrost zatrudnienia w tym sektorze. Biorąc pod uwagę ogólną strukturę zatrudnienia, sektor usług należy do branż, które mają wysoki odsetek osób zatrudnionych. W usługach znajduje zatrudnienie zdecydowanie więcej osób aniżeli w sferze produkcji. Rozwój sektora usługowego jest bardzo ważny w każdej gospodarce, gdyż trend ostatnich lat wykazuje stałe zmniejszanie liczby miejsc pracy oferowanych w sferze produkcyjnej (Baily et all, 2006). W analizowanych dwóch okresach średnie zatrudnienie w sektorze usług ogółem we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych wzrosło (Rysunek 3). Jednakże udział ten wahał się w poszczególnych krajach od poziomu poniżej 60% (Polska, Słowacja, Portugalia, Węgry, Grecja czy Austria) do poziomu około 75% (USA, Wielka Brytania).

6 Rola usług w gospodarce 103 Rysunek 3. Udział sektora przemysłu i usług w strukturze zatrudnienia Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Holandia Hiszpania Japonia Luksemburg Niemcy Polska Portugalia Słowacja Stany Zjednoczone Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Przemysł Przemysł usługi usługi Źródło: opracowanie własne na podstawie Wolfl, A. (2005): The Service Economy in OECD Countries, OECD STI Working Papers, 2005/3. Największy średni poziom zatrudnionych w usługach w okresie odnotowały Stany Zjednoczone (77,4%), a następnie Wielka Brytania i Holandia odpowiednio 74,8% i 74,5% ogółu zatrudnionych. Na tym tle Polska prezentuje się dość niekorzystnie z najniższym średnim poziomem zatrudnienia w usługach (44,4%), jak również ze stosunkowo niskim średnim poziomem zatrudnienia w sferze produkcyjnej (19,6%) w latach Na taki obraz statystyczny Polski ma wpływ sytuacja gospodarcza w kraju, która przekłada się następnie na rynek pracy. Tabela 2. Zatrudnienie ogółem i w usługach w 2003r. Kraj Ogółem Usługi w tys. w tys. % Austria ,1 Belgia ,4 Dania ,2 Estonia ,3 Finlandia ,0 Francja a a 70,5 Grecja a a 61,7 Hiszpania ,8 Holandia a a 76,7 Irlandia ,7 Japonia b ,1

7 104 Joanna Stefaniak Litwa ,0 Luksemburg c ,2 Łotwa b ,2 Niemcy ,4 Polskad ,0 Portugalia ,2 Republika Czeska ae a 55,6 Słowacja e ,9 Słowenia ,7 Stany Zjednoczone a a 75,6 Szwecja ,2 Węgry 3 922b ,2 Wielka Brytania ,5 Włochy ,4 a 2002 r. b Dane nie w pełni porównywalne z danymi za poprzednie lata c Szacunki oficjalne d Przeciętne w roku e Bez osób na urlopach wychowawczych Źródło: Rocznik statystyczny GUS, Warszawa Najwyższy udział w tworzeniu miejsc pracy w 2003 roku sektor usług osiągnął w Luksemburgu i Holandii, gdzie zatrudnionych w usługach było odpowiednio 77,2% i 76,7% ogółu pracujących. W Stanach Zjednoczonych udział ten wyniósł 75,6%, w Wielkiej Brytanii - 75,5%, a w Szwecji 75,2%. Są to państwa, w których usługi stanowią o sile gospodarki, tworząc gros jej wartości dodanej. W grupie krajów o niskim poziomie zatrudnienia w usługach nieprzekraczającym w 2003 roku poziomu 60% znajdują się przede wszystkim kraje Europy Środkowo-Wschodniej oraz Portugalia. Rysunek 4. Udział poszczególnych rodzajów usług w zatrudnieniu w latach i Włochy Wielka Brytania Szwecja Stany Zjednoczone Portugalia Niemcy Luksemburg Japonia Hiszpania Holandia Francja Finlandia usługi nierynkowe usługi nierynkowe usługi rynkowe usługi rynkowe Dania Belgia Austria % Źródło: opracowanie własne na podstawie Wolfl, A. (2005): The Service Economy in OECD Countries, OECD STI Working Papers, 2005/3.

8 Rola usług w gospodarce 105 Relacja zatrudnienia w grupie usług rynkowych i nierynkowych jest bardzo zróżnicowana pomiędzy państwami, aczkolwiek we wszystkich analizowanych państwach w usługach rynkowych zatrudnionych jest więcej osób aniżeli w usługach o charakterze nierynkowym. Największe dysproporcje w latach w średnim poziomie zatrudnienia występowały w Luksemburgu, gdzie poziom ten w usługach rynkowych wynosił 50% ogółu pracujących, podczas gdy w usługach nierynkowych 21,8%. Najmniejsze zróżnicowanie średniego poziomu zatrudnienia odnotowano w Finlandii, gdzie udział średniego zatrudnienia usług rynkowych i nierynkowych w ogóle pracujących wynosił odpowiednio 33% i 32,4%. Jedynie w Holandii w usługach nierynkowych w latach wykonywało pracę średnio mniej osób aniżeli w latach We wszystkich pozostałych państwach nastąpił wzrost zatrudnienia w obu grupach usług. Badania prowadzone dla krajów OECD (Wolfl 2005) wykazały, iż w strukturze usług rynkowych ewidentny wzrost znaczenia usług rynkowych w gospodarkach w relacji do zatrudnienia jest wynikiem, między innymi, gwałtownego rozwoju w ostatnich latach handlu hurtowego i detalicznego oraz usług dla biznesu. Dynamika wzrostu zatrudnienia w handlu w latach w 15 państwach miała tendencję dodatnią od 3,3% w Szwecji i 3,0% w Grecji do 0,6% w Holandii i 0,5% we Francji, podczas gdy w 3 wykazał tendencję spadkową: w Słowacji (-2,0%), Niemczech (-0,5%) i Hiszpanii (-0,2%). Również wysoką dodatnią dynamiką zatrudnienia charakteryzowały się usługi transportowe (od 0,9% w Belgii do 8,3% w Grecji), jednakże ich średni udział w całkowitej strukturze zatrudnienia jest zdecydowanie niższy od usług handlowych i finansowych. Zatrudnienie w usługach wymaga bardzo różnych kwalifikacji, od tych najwyższych w sektorze finansowym czy informatycznym, do podstawowych na przykład przy pracach porządkowych. Stąd też sektor usług pełni ważną rolę w gospodarce, jeśli chodzi o możliwości generowania miejsc pracy dla osób o różnym poziomie wykształcenia. W gospodarce polskiej sektor usług, mimo wskaźników na poziomie zdecydowanie niższym niż w innych państwach rozwiniętych, odgrywa równie istotną rolę. Jakkolwiek, ze względu na niższy poziom rozwoju gospodarczego sektor ten posiada znaczny potencjał do wykorzystania. W Polsce w 1995 roku przedsiębiorstwa działające w sektorze usługowym wytworzyły 56,9% ogółu wartości dodanej brutto, wobec 63,3% w 2000, 66% w 2003 roku, a następnie 64% w roku 2004 i 64,5% w roku 2005 (GUS 2006). Korzystny jest również panujący trend wzrostowy dotyczący poziomu zatrudnienia w usługach z 43% w 2000 roku, 53% w 2003 do około 56% ogółu pracujących w 2005 roku. Regulacje główną barierą rozwoju sektora usług Rola usług w gospodarce będzie wzrastać wraz z coraz większym umiędzynarodowieniem usług. W obszarze UE proces ten może ulec pewnemu przyspieszeniu wraz z przyjęciem tzw. Dyrektywy usługowej, która przyczyni się do dalszej liberalizacji w tym obszarze. Zwłaszcza, że jak tego dowodzą przeprowadzone badania, regulacje w zakresie usług na obszarze UE były bardziej restrykcyjne aniżeli w pozostałych państwach OECD (Conway et all 2004). Należy jednak zauważyć, iż działalność instytucji wspólnotowych oraz zmiany zachodzące w gospodarce światowej przyczyniły się do zmniejszenia na obszarze Unii Europejskiej poziomu regulacji w roku 2003 w stosunku do roku 1998 (L. Vogt 2005). Bariery w funkcjonowaniu sektora usług wynikające z regulacji mają bardzo szeroki zakres i są mocno zróżnicowane pomiędzy państwami. Do najczęściej stosowanych można zaliczyć bariery odnoszące się do: zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia działalności gospodarczej, funkcjonowania monopoli, regulacji dotyczących cen,

9 106 Joanna Stefaniak funkcjonowania systemu podatkowego (np. ulgi, zwroty, rozliczenia), uznawania kwalifikacji, ograniczeń ilościowych dotyczących liczby usługodawców w relacji do liczby mieszkańców czy obszaru działalności (np. liczba taksówkarzy na określonym obszarze), regulacje związane ze świadczeniami pracowniczymi lub medycznymi (Vogt 2005, Nicoletti 2001). System regulacji ma duże znaczenie, przede wszystkim, dlatego iż sektor usług tworzą głównie średnie i małe przedsiębiorstwa oraz mikroprzedsiębiorstwa. Nie są one często w stanie ponieść dodatkowych kosztów wynikających z nadmiernych regulacji, co w dużym stopniu ogranicza ich działalność oraz obniża konkurencyjność, a poprzez to wpływa na efektywność funkcjonowania całego sektora usługowego. Podsumowanie Usługi stanowią coraz ważniejszy element gospodarki każdego kraju i bez dobrze funkcjonującego sektora usług żadna gospodarka nie może się efektywnie rozwijać. Coraz intensywniej przenoszą się do przemysłu i rolnictwa, co w dużej mierze jest wynikiem rozwoju technologicznego. Stąd też coraz więcej przedsiębiorstw włącza je w strategię rozwoju i swoją działalność nie koncentruje jedynie na produkcji dóbr materialnych, lecz punkt ciężkości przesuwa właśnie na sferę usług związanych z wytwarzanym dobrem. Usługi stają się centralnym punktem we współzawodnictwie przedsiębiorstw i stanowią - obok nowych technologii - warunek przetrwania na rynku (Daszkowska 1995). Wszystkie przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, czy też funkcjonujące w sektorze rolnictwa, nie mogą funkcjonować efektywnie bez dostępu do usług. Dobrze funkcjonujący sektor usług jest również warunkiem rozwoju handlu międzynarodowego, wpływa na wzrost inwestycji, innowacyjności oraz rozwój technologiczny. Rola usług w gospodarce nie zależy wyłącznie od udziału sektora usług w generowaniu wartości dodanej brutto czy sferze zatrudnienia. Jak podkreśla J. Pietras (1995), usługi odgrywają istotną rolę, ponieważ tworzą podstawową infrastrukturę gospodarek stanowiąc fundamentalny warunek niezakłóconego funkcjonowania rynków. Coraz większego znaczenia nabierają usługi również jako źródło przychodów w bilansach płatniczych, co ma decydujący wpływ na wzrost zainteresowania krajów usuwaniem licznych barier w handlu usługami. Jednak, mimo, że ranga sektora usług w gospodarkach narodowych, jak i w wymianie międzynarodowej rośnie, to stopień umiędzynarodowienia usług jest znacznie niższy aniżeli produkcji dóbr. Sytuacja ta jest przede wszystkim wynikiem specyfiki usług, która wymaga przeważnie bezpośredniego kontaktu stron dokonujących wymiany, czyli usługodawcy i usługobiorcy. Żyjemy w dobie postindustrialnej, której cechą charakterystyczną jest dominująca rola usług w gospodarce światowej, a także i w gospodarkach narodowych, zwłaszcza państw wysoko rozwiniętych. Analizując zmiany zachodzące w gospodarkach narodowych i gospodarce światowej można zauważyć, iż następuje proces industrializacji usług oraz serwicyzacji przemysłu. Obserwowany wzrost znaczenia sektora usług w gospodarkach narodowych poszczególnych państw stanowi integralną część procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. Podsumowując, możne stwierdzić, iż wzrost znaczenia usług jest tendencją uniwersalną w gospodarce światowej. BIBLIOGRAFIA: 1. Baily M., D. Farrell, J. Remes, (2006), The hidden key to growth, The International Econ-

10 Rola usług w gospodarce 107 omy, Winter Conway, P., V. Janod, G. Nicoletti, (2005), Product Market Regulations in OECD Countries: 1998 to 2003, OECD EC Working Papers, no Daszkowska M., (1995), Usługi jako dziedzina biznesu, [w:] Encyklopedia biznesu, t.2, Fundacja Innowacja, Warszawa, s GUS, (2005), Rocznik Statystyczny 2005, Warszawa. 5. GUS, (2006), Rynek wewnętrzny 2005, Informacje i Opracowania Statystyczne, Warszawa. 6. Nicoletti G. (2001), Regulation in Services: OECD Patterns and Economic Implications, OECD ED Working Papers, No Pietras J., (1995), Rynek usług Unii Europejskiej i liberalizacja dostępu dla polskich usługodawców, [w:] Warunki i mechanizmy międzynarodowej ekspansji polskiego sektora usług, Warszawa. 8. UNDP, (2204), W trosce o pracę, Raport, Warszawa. 9. Vogt L., (2005), The EU s Single Market: At Your Service?, OECD ED Working Papers, no Wolfl A., (2005), The Service Economy in OECD Countries, OECD STI Working Papers, 2005/3.