PLAN PRACY DYDAKTYCZNEJ DO ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH Z PRZYRODY DLA UCZNIÓW KLASY IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ NA ROK SZKOLNY 2015/2016

Transkrypt

1 PLAN PRACY DYDAKTYCZNEJ DO ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH Z PRZYRODY DLA UCZNIÓW KLASY IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ NA ROK SZKOLNY 2015/2016 mgr Piotr Jawień... Imię i nazwisko nauczyciela prowadzącego zajęcia

2 1. Lekcja organizacyjna. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody? Zakres materiału nauczania przyrody; metody i formy pracy na lekcjach przyrody; system oceniania Pogadanka dotycząca zakresu materiału nauczania przyrody i sposobów pracy na lekcjach; rozmowa na temat pracy z podręcznikiem, atlasem i zeszytem ćwiczeń; omówienie systemu oceniania uczniów i wymagań edukacyjnych Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, zeszyt ćwiczeń Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie 1. Pierwsza lekcja przyrody 2. Jak będziemy poznawać przyrodę? Elementy świata przyrody; sposoby poznawania przyrod; zakres przedmiotu przyroda; źródła wiedzy o przyrodzie; wyposażenie pracowni przyrodniczej; regulamin pracowni przyrodniczej 1.8 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi Pogadanka lub rozmowa na temat świata przyrody; prezentacja podręcznika, płyty, atlasu i dodatkowych źródeł wiedzy o przyrodzie; wyszukiwanie zleconych informacji; prezentacja wyposażenia pracowni przyrodniczej; omówienie i analiza regulaminu pracowni Atlasy zwierząt i roślin, kolekcje przyrodnicze (np. skały, minerały, mchy, porosty, muszle itp.), komputer, projektor lub tablica interaktywna, podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas 2. Dobrze się czujemy w szkole i w domu 3. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu? Organizacja zajęć szkolnych w 4 klasie; sposoby właściwego i bezpiecznego wykorzystania przerwy; sposób urządzenia miejsca do nauki; zasady skutecznego uczenia się; znaczenie kontaktów z kolegami; stosunek do osób niepełnosprawnych; atmosfera w domu 1.1 wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole i w domu oraz proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych 1.3 wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu 1.4 opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej Analiza tygodniowego i dziennego planu lekcji ucznia 4 klasy; omówienie zasad uczenia się; rozmowa na temat sposobów spędzania czasu na przerwach, postaw koleżeńskich i możliwości uzyskania pomocy; pokaz właściwego siedzenia w ławce szkolnej i przy biurku; opracowanie wykazu obowiązków ucznia 4 klasy; omówienie sposobu urządzenia miejsca do nauki; rozmowa na temat stosunku do osób niepełnosprawnych i zachowania wobec nich Rozmowa na temat zdrowego stylu życia (na podstawie informacji z dodatkowych źródeł); rozmowa na temat roli planowania; analiza przykładowych planów dnia tygodnia; opracowywanie własnego planu dnia i tygodnia z uwzględnieniem różnych form wypoczynku Plan lekcji ucznia 4 klasy 3. Uczymy się planować 4. Dlaczego planowanie zajęć jest ważne? Zasady zdrowego stylu życia; rola tygodniowego i dziennego planowania zajęć; wypoczynek czynny i bierny 1.2 wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu 1.5 uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania Dodatkowe źródła informacji na temat zdrowego stylu życia, np. ulotki, artykuły, materiały z internetu, encyklopedia, podręcznik, zeszyt ćwiczeń działu 1 5. Poznajemy najbliższe otoczenie podsumowanie działu Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 1 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8,9.13 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 1

3 działu 1 cd. 6. Sprawdzian z działu 1 Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 1. Przyroda i jej składniki 2. Jak poznawać przyrodę? 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 7. Poznajemy składniki przyrody 8. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę? 9. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie 9a. Lekcja w terenie Przyrządy i pomoce przyrodnika Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.8,9.13 Nieożywione elementy przyrody; ożywione składniki przyrody; cechy życia; zróżnicowanie warunków życia na Ziemi; wytwory działalności człowieka Rola zmysłów w poznawaniu przyrody; obserwacje; etapy doświadczenia; cechy przyrodnika Przyrządy stosowane podczas obserwacji terenowych; obserwacje za pomocą lupy; sposoby dokumentowania obserwacji terenowych 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 1.6 nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody; stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych 1.7 podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji Wskazywanie w najbliższym otoczeniu składników przyrody i wytworów działalności człowieka; wskazywanie różnic między nieożywionymi a ożywionymi składnikami przyrody; rozmowa na temat zróżnicowania warunków życia na Ziemi Rozpoznawanie elementów przyrody i ich cech za pomocą zmysłów; omówienie sposobów obserwowania przyrody; analiza etapów planowania, przeprowadzania i dokumentowania doświadczeń; samodzielne zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia; rozmowa na temat cech przyrodnika Obserwacja obiektów przyrodniczych za pomocą lupy wg instrukcji (s. 30) i lornetki; rozmowa na temat możliwości i przeznaczenia poszczególnych przyrządów; wykonanie rysunku obiektu obserwowanego za pomocą lupy; wykonanie dokumentacji fotograficznej obserwowanych obiektów przyrodniczych Okazy lub zdjęcia roślin, zwierząt, skał i innych elementów przyrody oraz wytworów działalności człowieka, nowy Atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Roślina doniczkowa, owoce, nagrania głosów zwierząt, zwierzęta hodowane w pracowni, podręcznik Mapa, kompas, lupa, lornetka, aparat fotograficzny, ołówek, podręcznik 10. Poznajemy budowę działanie mikroskopu Przeznaczenie mikroskopu; budowa mikroskopu; przygotowanie mikroskopu do obserwacji; sposoby dokumentowania obserwacji mikroskopowych 1.7 jw. Omówienie budowy mikroskopu; pokaz przygotowania mikroskopu do obserwacji; samodzielna obserwacja mikroskopowa wg instrukcji (s. 31) i zadania z zeszytu ćwiczeń (s ); wyjaśnienie zasady wykonywania rysunków obserwowanych obiektów Mikroskopy, preparaty mikroskopowe, podręcznik, zeszyt ćwiczeń 4. Określamy kierunki geograficzne 11. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne? Widnokrąg; nazwy głównych kierunków geograficznych; budowa kompasu 2.1 wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu Pogadanka na temat głównych kierunków geograficznych; wskazywanie przez uczniów głównych kierunków geograficznych; omówienie budowy kompasu Kompasy, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik

4 4. Określamy kierunki geograficzne cd. 12. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu Etapy wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu; praktyczne wyznaczanie kierunków geograficznych; etapy wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu 2.1 jw. Omówienie sposobu wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu; praktyczne wyznaczanie głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu wg instrukcji (s. 35); omówienie etapów wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą gnomonu wg instrukcji (s. 36); praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą gnomonu 2.1 jw. Praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą cienia; podawanie nazw kierunków pośrednich; wykonanie róży kierunków głównych i pośrednich Materiały do ćwiczeń: kompasy, karton z bloku, duży cyrkiel, kijek długości 10 cm, plastelina, ołówek, linijka, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik 13. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych 13a. Lekcja w terenie ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych Wyznaczanie głównych kierunków geograficznych za pomocą cienia; sposoby wyznaczania kierunków pośrednich; róża kierunków geograficznych * wyznaczanie kierunków geograficznych na podstawie obserwacji otoczenia * omówienie innych sposobów wyznaczania głównych kierunków geograficznych wokół nas, s Mapa niezbędna pomoc dla przyrodnika 14. Jak czytać mapę? Mapa; znaki graficzne na mapie; rodzaje map: topograficzna, plan, turystyczna; legenda mapy; najczęściej wykorzystywane mapy 2.3 orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą 2.4 identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu; określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie 2.3 jw. 2.4 jw. Analiza znaków graficznych umieszczonych na mapie; odczytywanie informacji przedstawionych na mapie; porównanie zakresu informacji (legend) przedstawionych na poszczególnych rodzajach map Mapy: turystyczna, topograficzna, plan miasta lub okolicy; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Jak się orientować w terenie? 15. Jak się orientować w terenie? 15a. Lekcja w terenie Jak się orientować w terenie Kierunek północny i pozostałe kierunki geograficzne na mapie; sposoby orientowania mapy: za pomocą kompasu, za pomocą obiektów w terenie Wskazywanie głównych kierunków geograficznych na mapie; omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą kompasu wg instrukcji (s. 44); omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą obiektów w terenie wg instrukcji (s. 45); ćwiczenia w orientowaniu mapy za pomocą kompasu i obiektów w terenie Podręcznik, mapa lub plan miasta, okolicy, kompas, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 21 * Treści wykraczające poza podstawę programową.

5 7. Obserwujemy i pielęgnujemy rośliny 8. Obserwujemy i pielęgnujemy zwierzęta działu Poznajemy zasady pielęgnacji roślin 17. Poznajemy etapy kiełkowania fasoli 17a. Lekcja w terenie Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych 18. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami 19. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika podsumowanie działu 20. Sprawdzian z działu 2 Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 1. Woda występuje w trzech postaciach 21. Poznajemy stany skupienia wody Rola roślin w najbliższym otoczeniu; przykłady uprawianych roślin doniczkowych; rośliny wykorzystywane jako przyprawy; zasady pielęgnacji roślin Zasady pielęgnacji roślin; etapy kiełkowania nasion fasoli; cechy charakterystyczne drzew, krzewów, roślin zielnych; przykłady drzew i krzewów rosnących w ogrodach; zasady zakładania zielnika Przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka oraz tych, których hodowla w domu jest zabroniona; zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami; znaczenie hodowli zwierząt Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka (w tym w pracowni przyrodniczej) i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi 1.9 rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi 3.1 obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje Rozmowa na temat roślin uprawianych przez człowieka w domu i ogrodzie; rozmowa na temat zasad pielęgnacji roślin doniczkowych; analiza porównawcza wymagań i pielęgnacji np. paproci i kaktusa Omówienie zasad pielęgnacji roślin; zakładanie hodowli fasoli wg opisu (s. 48); analiza etapów rozwoju rośliny; analiza porównawcza pokroju drzew, krzewów, roślin zielnych; omówienie zasad zakładania zielnika wg instrukcji (s. 50) 1.8 jw. Rozmowa na temat hodowanych zwierząt, ich wymagań i zasad opieki nad nimi; opisanie wymagań hodowanego zwierzęcia; rozmowa na temat korzyści płynących z hodowli zwierząt gospodarskich; prezentacja informacji uzyskanych na podstawie obserwacji hodowanego zwierzęcia (np. wygląd, rytm dobowy, pożywienie itp.) 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Rośliny doniczkowe znajdujące się w pracowni przyrodniczej; zdjęcia lub okazy wybranych roślin wykorzystywanych jako przyprawy; materiały ze stron internetowych lub atlasów na temat wymagań życiowych wybranych roślin Materiały do obserwacji: nasiona fasoli, gaza, słoik, gumka recepturka; zdjęcia drzew, krzewów, roślin zielnych; podręcznik Okazy zwierząt hodowanych w pracowni, zdjęcia zwierząt hodowanych przez uczniów, atlasy zwierząt Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 2 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1 Stany skupienia wody; budowa i zasada działania termometru; zjawisko parowania; czynniki wpływające na szybkość parowania; skraplanie 3.3 obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody; bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody 3.9 podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego 14.4 podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni) Omówienie budowy termometru cieczowego; odczytywanie wskazań termometru; obliczanie różnicy temperatury; doświadczalne wykazanie wpływu temperatury i wielkości powierzchni na szybkość parowania wody wg opisu (s. 60); obserwacja zjawiska skraplania pary wodnej wg opisu (s. 61) Termometr zaokienny; materiały do doświadczeń: dwa spodki, łyżka, woda, szklanka, płaski talerz, pisak wodoodporny, przezroczysta szklanka, trzy kostki lodu, woda, termometr laboratoryjny, niewielki słoik; podręcznik

6 2. Kiedy woda zamarza, kiedy lód się topi? 22. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie Krzepnięcie; zmiana objętości wody podczas krzepnięcia; topnienie * zmiany stanów skupienia wody w przyrodzie * obieg wody w przyrodzie 3.3 jw jw. Doświadczalne wykazanie zmiany objętości wody podczas krzepnięcia wg opisu (s. 62); wskazywanie przykładów zmiany stanu skupienia wody możliwych do zaobserwowania w najbliższym otoczeniu; badanie zjawiska topnienia lodu wg instrukcji (s. 63) Materiały do doświadczenia: termometr, niewielki słoik z pokrywką, woda (konieczne jest zapewnienie dostępu do zamrażalnika), kostki lodu, spodki; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 41 * omówienie obiegu wody w przyrodzie Wyjaśnienie pojęcia pogoda ; omówienie składników pogody; wskazanie przykładów wpływu zmian temperatury powietrza na organizmy (w tym człowieka); odczytywanie i zapisywanie wskazań termometru; obserwacja i określanie stopnia zachmurzenia; omówienie powstawania chmur; rozpoznawanie rodzajów opadów i osadów atmosferycznych; pomiar ilości opadów; zapisywanie wyników pomiarów temperatury powietrza i ilości opadów; omówienie zasad prowadzenia dziennika pogody 3. Obserwujemy pogodę 23. Poznajemy składniki pogody i sposoby ich pomiaru 23a. Lekcja w terenie Obserwacja i pomiar składników pogody Pogoda; składniki pogody; zmiany temperatury w ciągu roku i ich wpływ na organizmy; stopień zachmurzenia; rodzaje chmur; rodzaje opadów; pomiar ilości opadów; osady atmosferyczne; dziennik pogody 3.2 obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce 3.11 wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru; podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii 3.12 obserwuje pogodę; mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba; prowadzi kalendarz pogody wokół nas, s. 17; termometr zaokienny i pokojowy, deszczomierz 4. Skąd się bierze wiatr? 24. Badamy obecność powietrza i ciśnienia atmosferycznego Obecność powietrza; ciśnienie atmosferyczne; przyrządy i jednostki pomiaru ciśnienia atmosferycznego 3.10 wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji 3.11 jw jw. Badanie obecności powietrza wg opisu (s. 71); doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego wg opisu (s. 72) Materiały do doświadczeń: przezroczysta miska, woda, słomka do napojów, nożyczki, plastikowa butelka bez nakrętki z odciętym dnem, guma z balonika, gumka recepturka; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17 Podręcznik, wiatromierz, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Wiatr i jego pomiar Powstawanie wiatru; jednostki prędkości wiatru; budowa i działanie wiatromierza; kierunek wiatru; prognoza pogody Omówienie powstawania wiatru oraz jednostek pomiaru prędkości wiatru; omówienie budowy wiatromierza; omówienie etapów konstruowania wiatromierza wg instrukcji (s. 73); określanie kierunku i siły wiatru za pomocą wiatromierza; odczytywanie prognozy pogody 5. Słońce zmienia położenie nad widnokręgiem 26. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem? Wschód, górowanie i zachód Słońca; południe słoneczne; doba; zmiany długości cienia w ciągu dnia; zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia 2.2 obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby; miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku; wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia Pogadanka objaśniająca wędrówkę Słońca po niebie; omówienie i obserwacja zmian długości cienia wg instrukcji (s. 76); omówienie zmian temperatury powietrza w ciągu dnia Materiały do prowadzenia obserwacji: gnomon, centymetr krawiecki; podręcznik, nowy Atlas Przyroda Świat wokół nas, s. 16

7 6. Obserwujemy pory roku 27. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 27a. Lekcja w terenie Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 28. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych podsumowanie działu Występowanie pór roku; równonoc jesienna; przyroda jesienią; przesilenie zimowe; zwierzęta w czasie zimy; równonoc wiosenna, zwiastuny wiosny; przyczyny zmian temperatury w poszczególnych porach roku, przesilenie letnie; przyroda latem 3.13 opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku; dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku Rozmowa na temat przyczyn zmian pór roku oraz związanych z nimi zmian zachodzących w pogodzie i przyrodzie; pogadanka objaśniająca zależność między wysokością Słońca a długością dnia w ciągu roku Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 16 działu 3 Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 3 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca, rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu Sprawdzian z działu 3 Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia 1. Wspólne cechy organizmów 2. Różnorodność organizmów 3. Organizmy różnią się sposobem odżywiania 30. Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów 31. W jaki sposób uporządkowano organizmy? 32. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem? 33. W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne wszystkożerne? Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Komórkowa budowa organizmów; hierarchiczna budowa organizmów wielokomórkowych; czynności życiowe organizmów; cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego Podział organizmów na pięć królestw; ogólny opis poszczególnych królestw * nazewnictwo organizmów * wirusy Organizmy samożywne i cudzożywne; sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny; roślinożercy Drapieżniki i padlinożercy; wszystkożercy; przykłady organizmów odżywiających się szczątkami glebowymi; pasożyty 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 4.4 opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów 4.4 jw obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece; opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia 4.5 wskazuje organizmy samożywne cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w ich sposobie odżywiania się 4.5 jw opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych ożywionych; wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby Obserwacja organizmu jednokomórkowego; omówienie hierarchicznej budowy organizmów; obserwacja organizmu zwierzęcego hodowanego w pracowni omówienie czynności życiowych; porównanie cech rozmnażania płciowego i bezpłciowego Pogadanka na temat różnorodności organizmów i konieczności ich pogrupowania; obserwacja przedstawicieli wybranych królestw wskazywanie ich cech charakterystycznych * omówienie zasad nazewnictwa organizmów * pogadanka na temat wirusów Wyjaśnienie istoty samożywności i cudzożywności; wskazywanie w najbliższym otoczeniu przykładów organizmów samożywnych; wskazywanie przykładów i cech roślinożerców Rozmowa na temat klasyfikacji zwierząt mięsożernych; wskazywanie cech przykładów drapieżników i padlinożerców; obserwacja organizmów glebowych; podawanie przykładów organizmów wszystkożernych; pogadanka na temat pasożytów Mikroskop, preparat mikroskopowy organizmu jednokomórkowego np. chlorella, organizm zwierzęcy hodowany w pracowni, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 8 9 wokół nas, s. 8 9; okazy roślin, zwierząt, grzybów, protistów; preparaty mikroskopowe lub tablice dydaktyczne przedstawiające budowę bakterii i protistów Zdjęcia zwierząt roślinożernych, zeszyt ćwiczeń Zdjęcia zwierząt mięsożernych, hodowla dżdżownic lub tablice dydaktyczne pokazujące budowę tryb życia dżdżownic, zdjęcia pasożytów, podręcznik, zeszyt ćwiczeń

8 4. Zależności pokarmowe w przyrodzie działu Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami 35. Odkrywamy tajemnice życia podsumowanie działu 36. Sprawdzian z działu 4 Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka 1. Odżywianie się 37. Poznajemy składniki pokarmu 2. Trawienie i wchłanianie pokarmu 38. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywania posiłków 39. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu? Zależności pokarmowe; ogniwa łańcucha pokarmowego; rola destruentów; sieć pokarmowa * sposoby obrony przed naturalnymi wrogami Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem 4.11 jw przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem Omówienie struktury łańcucha pokarmowego; układanie przykładowych łańcuchów i sieci pokarmowych; analiza sytuacji, kiedy zostaje wyeliminowane któreś ogniwo łańcucha pokarmowego; omówienie roli destruentów w przyrodzie * rozmowa na temat sposobów obrony różnych organizmów przed naturalnymi wrogami; wskazywanie przykładów obrony 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Podział pokarmów na produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego; podział składników substancji pokarmowych i ich przykłady; znaczenie poszczególnych składn. substancji pokarmowych dla organizmu; znaczenie wody dla organizmu Rodzaje i liczba posiłków w ciągu dnia; zasady spożywania posiłków; zasady przygotowywania posiłków; piramida pokarmowa * anoreksja Narządy budujące układ pokarmowy; rodzaje zębów i ich rola; rola poszczególnych narządów przewodu pokarmowego; etapy trawienia pokarmu; wchłanianie pokarmu; podstawowe zasady higieny układu pokarmowego * rola narządów wspomagających trawienie 9.3 wymienia zasady prawidłowego odżywiania i stosuje je 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania 9.3 jw jw. 8.1 podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: (...) wskazuje na planszy główne narządy tych układów c) układ pokarmowy jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica 8.2 wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka Omówienie klasyfikacji pokarmów ze względu na ich pochodzenie; pokaz przykładowych produktów żywnościowych; omówienie roli oraz skutków niedoboru i nadmiaru poszczególnych składników pokarmowych Rozmowa na temat zasad przygotowywania i spożywania posiłków; sformułowanie zasad właściwego żywienia; układanie przykładowego jadłospisu; analiza piramidy pokarmowej; prezentacja estetycznego nakrycia stołu * pogadanka na temat objawów i skutków anoreksji Analiza położenia poszczególnych narządów układu pokarmowego; opis etapów trawienia pokarmu; omówienie wchłaniania pokarmu; wskazywanie na planszy lub modelu położenia narządów przewodu pokarm. i narządów wspomagających trawienie; rozmowa na temat zasad higieny układu pokarmowego * omówienie roli narządów wspomagających trawienie Przygotowane przez uczniów koła z rysunkami lub zdjęciami organizmów roślinnych i zwierzęcych; prostokąty z nazwami ogniw łańcucha pokarmowego; podręcznik Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 4 Produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego bogate w wybrane składniki pokarmowe oraz ich zdjęcia i opakowania po nich Zestawy do nakrycia stołu (talerze, sztućce, serwety, szklanki) wokół nas, s. 12; plansza dydaktyczna Układ pokarmowy ; model tułowia człowieka

9 3. Krążenie krwi 40. Jaką rolę odgrywa układ krwionośny? Rodzaje naczyń krwionośnych i ich funkcje; rola serca; tętno; zadania układu krwionośnego; higiena układu krwionośnego * składniki krwi i ich rola 8.1 jw. d) układ krwionośny serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice 8.2 jw. Wskazywanie na planszy narządów budujących układ krwionośny; pomiar tętna własnego i kolegi; wysłuchanie pracy serca; pogadanka na temat zadań układu krwionośnego wokół nas, s. 11; zegarek z sekundnikiem lub stoper, stetoskop, model tułowia człowieka, model serca człowieka, plansza dydaktyczna Układ krążenia wokół nas, s. 12; model tułowia człowieka, plansza dydaktyczna Układ oddechowy, podręcznik, zeszyt ćwiczeń 4. Jak oddychamy? 41. Jak oddychamy? Budowa układu oddechowego; wdech i wydech; rola układu oddechowego; budowa i rola płuc; wymiana gazowa w płucach; higiena układu oddechowego 8.1 jw. b) układ oddechowy jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca 8.2 jw. Omówienie położenia i roli poszczególnych narządów układu oddechowego; wskazywanie położenia narządów na planszy; analiza schematu wdechu i wydechu; obserwacja ruchów klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu; omówienie przebiegu wymiany gazowej w płucach; rozmowa na temat zasad higieny układu oddechowego Omówienie istoty oddychania komórkowego; omówienie roli układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm Doświadczalne wykrywanie obecności dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu wg opisu (s. 123); porównanie zapotrzebowania energetycznego w zależności od wybranych czynników * odczytywanie z opakowań artykułów spożywczych informacji o ich wartości odżywczej Omówienie współdziałania układów kostnego i mięśniowego w procesie wykonywania ruchów; wskazywanie na modelu lub planszy dydaktycznej głównych elementów budowy szkieletu, przykładów połączeń kości, kości o różnych kształtach; omówienie sposobu pracy mięśni szkieletowych; omówienie zasad higieny układu ruchu * omówienie przykładów działania mięśni budujących narządy wewnętrzne Omówienie zadań nerwów i mózgu; omówienie roli narządów zmysłów; wskazywanie na planszy dydaktycznej lub na modelu głównych elementów budowy oka; objaśnienie istoty widzenia analiza drogi promienia świetlnego 5. Energia jest niezbędna do życia 42. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia? 43. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania? Istota oddychania komórkowego; substraty i produkty oddychania; współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm Skład jakościowy wydychanego powietrza; wpływ wybranych czynników na zapotrzebowanie energetyczne organizmu * kaloryczność pokarmów 8.5 wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen; identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, parę wodną oraz podaje ich nazwy Podręcznik, zeszyt ćwiczeń Materiały do doświadczeń: dwa słoiki, dwie rurki, pisak wodoodporny, woda wapienna, dwa lusterka; podręcznik, zeszyt ćwiczeń * opakowania po artykułach spożywczych zawierające informacje o ich wartości odżywczej wokół nas, s. 10 i 12; model szkieletu człowieka, plansza dydaktyczna Układ ruchu 6. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch 44. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu? Elementy budujące układ ruchu; główne elementy budowy szkieletu; połączenia kości; kształty kości; rola szkieletu; praca mięśni szkieletowych; higiena układu ruchu * przykłady pracy mięśni budujących narządy wewnętrzne 8.1 jw. a) układ kostny elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne 8.2 jw. 9.6 wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia 7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? 45. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku Zadania nerwów i mózgu; rola narządów zmysłów; budowa oka; istota widzenia 8.2 jw. 8.6 opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego wokół nas, s ; plansza dydaktyczna Budowa oka, model budowy oka

10 7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? cd. 46. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku Budowa i rola ucha; droga dźwięku w uchu; rola skóry w procesie odbierania wrażeń czuciowych; rola narządów odbierających wrażenia smakowe i węchowe; higiena narządów zmysłów * budowa układu nerwowego Cechy budowy kobiety i mężczyzny; budowa i funkcje męskiego układu rozrodczego; budowa i funkcje żeńskiego układu rozrodczego; higiena układu rozrodczego Zapłodnienie; zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki w macicy; rozwój zarodkowy; rozwój płodowy; rola łożyska, poród 8.6 jw. 9.5 charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu Omówienie roli narządów zmysłów: słuchu, dotyku, smaku i węchu; wskazywanie na planszy głównych elementów budowy ucha; omówienie drogi dźwięku w uchu; rozmowa na temat roli zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; rozmowa na temat higieny narządów wzroku i słuchu * omówienie budowy układu nerwowego Omówienie różnic w budowie sylwetki kobiety i mężczyzny; wskazywanie na planszy położenia narządów rozrodczych żeńskich i męskich; omówienie funkcji układów rozrodczych; rozmowa na temat zasad higieny układu rozrodczego Analiza planszy dydaktycznej przedstawiającej etapy rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka; omówienie roli łożyska wokół nas, s. 10; plansza dydaktyczna Budowa ucha, model budowy ucha 8. Kobieta i mężczyzna 47. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny 8.1 jw. e) układ rozrodczy żeński jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski jądra, nasieniowody, prącie 8.2 jw. wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna Budowa układu rozrodczego 9. Od poczęcia do narodzin 48. Od poczęcia do narodzin 8.3 rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy, płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości) wokół nas, s Od narodzin do starości 49. Od noworodka do ucznia Okres noworodkowy, okres niemowlęcy; okres poniemowlęcy; okres przedszkolny; okres szkolny 8.3 rozpoznaje i nazywa na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy, płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości) Analiza planszy dydaktycznej, zdjęć, ilustracji przedstawiających etapy rozwoju od urodzenia do okresu szkolnego; wskazywanie cech poszczególnych etapów rozwojowych; przedstawienie etapów rozwojowych na linii czasu wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna przedstawiająca poszczególne etapy rozwoju człowieka, zdjęcia z różnych okresów rozwojowych człowieka wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna przedstawiająca poszczególne etapy rozwoju człowieka, zdjęcia z różnych okresów rozwojowych 50. Od okresu dojrzewania do starości Okres szkolny; zmiany fizyczne w okresie dojrzewania u chłopców i dziewcząt; wiek dorosły; okres starości; higiena okresu dojrzewania 8.3 jw. 8.4 opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego Spotkanie z pielęgniarką rozmowa na temat zmian zachodzących w organizmie w okresie dojrzewania oraz na temat zasad higieny działu Odkrywamy tajemnice ciała człowieka podsumowanie działu 52. Sprawdzian z działu 5 Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu a), b), c), d), e), 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 9.3, 9.5, 9.6, 9.13 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 5 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 8.1 a), b), c), d), e), 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6, 9.3, 9.5, 9.6, 9.13

11 Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia 1. Choroby zakaźne 53. Poznajemy choroby zakaźne Przyczyny chorób zakaźnych; drogi wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych; gorączka; objawy chorób zakaźnych; choroby przenoszone z wdychanym powietrzem i sposoby im zapobiegania; zatrucia pokarmowe i sposoby ich unikania; choroby wywoływane przez drobnoustroje wnikające do organizmu przez uszkodzoną skórę 9.1 podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka; wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie 9.2 wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków) Rozmowa na temat drobnoustrojów chorobotwórczych i dróg wnikania ich do organizmu; omówienie objawów grypy, ospy, anginy; sporządzenie mapy myśli pt. Choroby zakaźne ; odczytywanie informacji z opakowań produktów spożywczych; rozmowa na temat właściwego postępowania z produktami spożywczymi; omówienie objawów zatruć; rozmowa na temat chorób wywoływanych przez drobnoustroje wnikające przez uszkodzoną skórę i sposobów zabezpieczania się przed nimi Plansze dydaktyczne przedstawiające kleszcze, preparat mokry kleszcza, opakowania po różnych produktach spożywczych * szczepionki * pogadanka na temat roli szczepionek w zapobieganiu chorobom zakaźnym 9.1 jw. Rozmowa na temat pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych oraz sposobów zarażania się nimi; oglądanie plansz dydaktycznych lub preparatów przedstawiających budowę tasiemca i wszy; sformułowanie zasad, których przestrzeganie może uchronić przed zarażeniem się pasożytami zewnętrznymi 2. Choroby pasożytnicze 54. Poznajemy choroby pasożytnicze Pasożyty wewnętrzne; pasożyty zewnętrzne; zapobieganie chorobom pasożytniczym; grzybice; choroby odzwierzęce Plansze dydaktyczne przedstawiające pasożyty zewnętrzne, preparat mokry tasiemca, preparat wszy 3. Jak dbać o higienę? 55. Jak dbać o higienę? Higiena skóry; zasady mycia rąk; czystość włosów i paznokci; dbałość o ubiór; higiena jamy ustnej; zasady mycia zębów 9.4 podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży) Spotkanie z pielęgniarką; rozmowa na temat pielęgnacji skóry w okresie dojrzewania; pokaz mycia rąk; rozmowa na temat zasad doboru pasty i szczoteczki do zębów; rozmowa na temat mycia zębów w oparciu o instrukcję z podręcznika (s. 163) Kosmetyki do pielęgnacji skóry w okresie dojrzewania, preparaty (zdjęcia lub ulotki) do pielęgnacji cery trądzikowej, pasty do zębów, szczotki, nici dentystyczne, model czaszki (do pokazu mycia zębów), podręcznik, zeszyt ćwiczeń 4. Jak sobie radzić w sytuacjach niebezpiecznych w domu? 56. Niebezpieczeństwa i pierwsza pomoc w domu Upadki przyczyny i skutki, pierwsza pomoc; pierwsza pomoc przy skaleczeniach; pierwsza pomoc w przypadku oparzeń; numery alarmowe 9.8 opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach 9.11 wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu i wody Rozmowa na temat przyczyn i skutków upadków; pokaz unieruchamiania kończyny, pokaz zakładania opatrunku; spotkanie z pielęgniarką; wskazywanie przykładowych sytuacji, w których korzystamy z numerów alarmowych; odgrywanie scenek kształcących umiejętność informowania o urazach (rodzaj urazu, zachowanie poszkodowanego, jaka pomoc została udzielona itp.) Trójkątna chusta, deszczułki, bandaż, woda utleniona, plansze dydaktyczne z instrukcjami udzielania pierwszej pomocy

12 4. Jak sobie radzić w sytuacjach niebezpiecznych w domu? cd. 57. Jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji w domu? Bezpieczeństwo w poszczególnych pomieszczeniach w domu; zasady obsługi urządzeń elektrycznych; zatrucia: środkami chemicznymi, gazem, roślinami; znaczenie wybranych symboli umieszczanych na opakowaniach środków chemicznych używanych w domu 1.9 rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi 9.10 wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem 9.11 jw. Analiza zagrożeń występujących w domu i sposobów zapobiegania im; rozmowa na temat zagrożeń wynikających z niewłaściwego używania urządzeń elektrycznych; odczytywanie symboli umieszczanych na opakowaniach wybranych środków chemicznych; rozmowa na temat sposobu udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatruć środkami chemicznymi; prezentacja zdjęć trujących roślin doniczkowych; prezentacja informacji na temat postępowania z roślinami trującymi Rozmowa na temat przyczyn wypadków drogowych i zasad poruszania się po drogach; rozpoznawanie wybranych znaków drogowych; omówienie zasad postępowania w czasie pożaru (spotkanie z funkcjonariuszem straży pożarnej); omówienie roli tablic informujących o zakazach (np. kąpieli, parkowania); sporządzenie mapy myśli pt.: Zagrożenia poza domem ; sporządzenie mapy miejsc niebezpiecznych w najbliższej okolicy; opracowanie w grupach zbioru zasad bezpiecznego poruszania się poza domem (1 grupa 1 instrukcja) Spotkanie z psychologiem lub pielęgniarką rozmowa na temat szkodliwości uzależnień; sporządzenie listy przyczyn, dla których dzieci i młodzież sięgają po środki niedozwolone; analiza negatywnego wpływu na organizm substancji uzależniających; ćwiczenie zachowań asertywnych zgodnie z instrukcją (s. 179); wykonanie plakatów Stop uzależnieniom * rozmowa na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktyki chorób nowotworowych Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Etykiety z opakowań środków chemicznych, tablica z oznaczeniami substancji niebezpiecznych, zdjęcia trujących roślin doniczkowych (z atlasów, ulotek, internetu), podręcznik, zeszyt ćwiczeń 5. Uważaj na siebie i innych również poza domem 58. Jak dbać o bezpieczeństwo poza domem? Przyczyny wypadków drogowych; zasady poruszania się po drogach; postępowanie w czasie pożaru; bezpieczeństwo: nad wodą, na wsi, podczas zabaw ruchowych; zagrożenia ze strony owadów i roślin; niewypały i niewybuchy 1.9 jw. 9.7 podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze 9.9 podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach) Tablice znaków drogowych, zdjęcia tablic informujących o zakazach, zdjęcia dziko rosnących roślin trujących i niebezpiecznych owadów 6. Uzależnienia są groźne 59. Uzależnienia i ich skutki Uzależnienia; wpływ na organizm: dymu papierosowego, alkoholu, narkotyków; asertywność; wybrane sposoby zachowań asertywnych * choroby nowotworowe 9.12 wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka; podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia Materiały do wykonania plakatu, ulotki i artykuły na temat uzależnień, podręcznik, zeszyt ćwiczeń działu Odkrywamy tajemnice zdrowia podsumowanie działu Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 6 1.9, 9.1, 9.2, 9.4, 9.7, 9.8, 9.9, 9.10, 9.11, 9.12 Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu Sprawdzian z działu 6 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.9, 9.1, 9.2, 9.4, 9.7, 9.8, 9.9, 9.10, 9.11, 9.12

13 Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie 1. Wody słodkie i wody słone 62. Wody słodkie i wody słone Występowanie wód słonych i słodkich; klasyfikacja wód słodkich; powstawanie rzek, jezior i bagien; klasyfikacja wód słonych 4.9 rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych Pogadanka na temat rodzajów wód na Ziemi; wskazywanie na mapie rzek, jezior, mórz, oceanów; odczytywanie nazw oceanów, jezior, rzek; wykonanie schematu przedstawiającego podział wód występujących na Ziemi na podstawie tekstu (s ) Obserwacja organizmów wodnych (roślinnych, zwierzęcych, planktonowych) pod kątem przystosowań umożliwiających pokonanie oporu wody i ruchu wody Mapa ogólnogeograficzna świata, podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Warunki życia w wodzie 63. Warunki życia w wodzie ruch i opór wody Czynniki warunkujące życie w wodzie; przystosowania zwierząt ułatwiające pokonywanie oporu wody; przykłady zwierząt wodnych mających omawiane przystosowania; przystosowania w budowie roślin i zwierząt do ruchu wody; organizmy planktonowe Zasoby tlenowe wód; sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie; zmiany temperatury w środowisku wodnym; warunki świetlne panujące w wodzie i ich wpływ na występowanie organizmów 4.10 wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie 4.11 obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece; opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia Okazy roślin i zwierząt hodowane w akwarium, plansze dydaktyczne pokazujące budowę zewnętrzną organizmów wodnych, kolekcje muszel, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Warunki życia w wodzie zawartość tlenu, temperatura, naświetlenie 64a. Lekcja w terenie Warunki życia w wodzie Pogadanka na temat sposobów pobierania tlenu przez organizmy wodne; obserwacja sposobu pobierania tlenu przez ryby; pogadanka na temat warunków termicznych panujących w wodzie w ciągu roku; rozmowa na temat zależności występowania organizmów od ilości docierającego światła Ryby hodowane w akwarium, plansza dydaktyczna lub preparat narządy oddechowe zwierząt wodnych 3. Obserwujemy rzekę 65. Poznajemy rzekę Elementy doliny rzeki; elementy rzeki: źródło, bieg górny, bieg środkowy, bieg dolny, ujście; przystosowania organizmów do życia w poszczególnych odcinkach rzeki; kształt doliny rzeki w poszczególnych odcinkach 4.8 obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym; określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody; rozróżnia prawy i lewy brzeg 4.11 jw. Rozmowa na temat elementów doliny rzeki; pogadanka na temat warunków panujących w poszczególnych odcinkach rzeki; rozpoznawanie organizmów żyjących w poszczególnych odcinkach rzeki; wskazywanie przystosowań organizmów do warunków panujących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki; omówienie rzeźbotwórczej działalności rzeki Zajęcia terenowe pomiar prędkości wody w rzece wg instrukcji (s. 194); pogadanka wyjaśniająca pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze wokół nas, s Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka? 66a. Lekcja w terenie Z jaką prędkością płynie rzeka? Pomiar prędkości wody w rzece; rzeka główna; dopływ; dorzecze Materiały do pomiaru: stoper, kawałek drewna, dwie tyczki, taśma miernicza; podręcznik

14 4. Mniej znane organizmy wód glony i pierwotniaki 67. Poznajemy glony i pierwotniaki 5. Życie w jeziorze 68. Poznajemy warunki życia w jeziorze 6. Życie w morzu i oceanie działu Poznajemy strefy życia w jeziorze 69a. Lekcja w terenie Życie w jeziorze 70. Strefy życia w morzach i oceanach 71. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie podsumowanie działu 72. Sprawdzian z działu 7 Cechy glonów; przykłady glonów jednokomórkowych; przykłady glonów kolonijnych; budowa zewnętrzna glonów wielokomórkowych; pierwotniaki; wybrane czynności życiowe pierwotniaków (poruszanie się i odżywianie); znaczenie glonów i pierwotniaków Warunki życia w jeziorze w poszczególnych porach roku; strefy życia w jeziorze; czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora; cechy charakterystyczne organizmów żyjących w poszczególnych strefach Strefa przybrzeżna; strefa otwartej toni wodnej; strefa wód głębokich; zależności pokarmowe w jeziorze Różnorodność warunków życia w morzach i oceanach; strefy życia w morzach i oceanach; piętrowe rozmieszczenie glonów w strefie przybrzeżnej; organizmy planktonowe; zwierzęta strefy przybrzeżnej; strefa otwartej toni wodnej; strefa głębinowa Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu jw. Pogadanka na temat budowy glonów; obserwacja mikroskopowa glonów jednokomórkowych i kolonijnych; obserwacja makroskopowa glonów wielokomórkowych; rozmowa na temat budowy i wybranych czynności życiowych glonów; obserwacja budowy pierwotniaków (mikroskopowa lub na planszy dydaktycznej); pogadanka na temat wybranych czynności życiowych pierwotniaków; omówienie znaczenia glonów i pierwotniaków 4.11 jw przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem 12.3 charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na różnej głębokości Rozmowa na temat warunków życia w jeziorze w poszczególnych porach roku; omówienie warunków panujących w poszczególnych strefach życia w jeziorze; wskazywanie cech organizmów żyjących w poszczególnych strefach Rozmowa na temat organizmów żyjących w poszczególnych strefach życia w jeziorze; omówienie roli organizmów planktonowych; oglądanie zdjęć, ilustracji lub okazów organizmów żyjących w jeziorze; wskazywanie zależności pokarmowych między organizmami żyjącymi w jeziorze Rozmowa na temat stref życia w morzach i oceanach; pogadanka ilustrowana planszą dydaktyczną na temat piętrowego rozmieszczenia glonów w morzach i oceanach; rozmowa na temat organizmów żyjących w strefie otwartej toni wodnej i strefie głębinowej 4.8, 4.9, 4.10, 4.11, 4.12, 12.3 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 4.8, 4.9, 4.10,4.11, 4.12, 12.3 Mikroskopy, preparaty okrzemek, chlorelli, skrętnicy, toczka; plansze dydaktyczne budowa i różnorodność glonów; okazy np. morszczynu; plansze dydaktyczne budowa i różnorodność pierwotniaków; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 4 wokół nas, s. 4; podręcznik, zeszyt ćwiczeń, zdjęcia lub plansze dydaktyczne przedstawiające organizmy żyjące w jeziorze wokół nas, s. 4, plansze dydaktyczne lub okazy wybranych organizmów żyjących w jeziorze Nowy Atlas Przyroda Świat wokół nas, s. 3; plansza dydaktyczna piętrowe rozmieszczenie glonów, zdjęcia lub okazy wybranych zwierząt morskich Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 7

15 Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie 1. Czy wszystkie skały są twarde? 2. Od skały do gleby 3. Warunki życia na lądzie 4. Poznajemy organizmy żyjące w lesie 73. Czy wszystkie skały są twarde? 73a. Lekcja w terenie Poznajemy skały w najbliższej okolicy 74. Jak powstaje gleba? 75. Warunki życia na lądzie 76. Poznajemy budowę lasu i warunki w nim panujące 77., 77a. Jakie organizmy spotkamy w lesie? (wycieczka do lasu) Składniki skał; podział skał; cechy oraz przykłady skał litych, zwięzłych i luźnych Etapy powstawania gleby; proces tworzenia się warstwy próchnicznej; budowa gleby; żyzność gleby; typy gleb w Polsce; organizmy glebowe i ich rola; znaczenie gleby Czynniki warunkujące życie na lądzie; przystosowania organizmów lądowych do oszczędnego gospodarowania wodą; przystosowania organizmów do zmian temperatury; wpływ wiatru na życie organizmów; wymiana gazowa; dostęp do światła Znaczenie lasu; budowa lasu; charakterystyka warunków panujących w poszczególnych warstwach lasu; przykładowe organizmy żyjące w poszczególnych warstwach; zasady zachowania się w lesie Obserwacja mieszkańców poszczególnych warstw lasu 4.13 rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy 4.14 opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych; wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby 4.2 wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie 4.4 opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów 4.3 opisuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego 4.7 rozpoznaje i nazywa warstwy lasu; charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne Oglądanie kolekcji skał w pracowni przyrodniczej; omówienie charakterystycznych cech poszczególnych grup skał; obserwacja skał w najbliższej okolicy; pogadanka na temat budowy i rodzajów skał; przygotowanie kolekcji skał występujących w najbliższej okolicy Pogadanka na temat etapów powstawania gleby; obserwacja różnic między piaskiem a glebą; pogadanka ilustrowana planszą dydaktyczną na temat budowy gleby; rozmowa na temat gleb występujących w najbliższej okolicy; omówienie roli organizmów glebowych i rozpoznawanie tych najbardziej pospolitych Rozmowa na temat cech budowy umożliwiających roślinom i zwierzętom lądowym oszczędne gospodarowanie wodą; obserwacja przystosowań wybranych organizmów roślinnych do warunków środowiska lądowego (krótka wycieczka do parku lub ogrodu szkolnego, albo wykorzystanie okazów znajdujących się w pracowni przyrodniczej); omówienie cech budowy i przykładów zachowań zwierząt związanych ze środowiskiem lądowym Rozmowa na temat znaczenia lasów; analiza budowy lasu wyróżnianie warstw; określanie warunków abiotycznych; wskazywanie organizmów roślinnych i zwierzęcych występujących w poszczególnych warstwach; sformułowanie zasad zachowania się w lesie Wycieczka do pobliskiego lasu; rozpoznawanie roślin i zwierząt leśnych; wyróżnianie warstw lasu; wykonywanie dokumentacji z wycieczki (karty pracy, zdjęcia, zielniki, opisy); obserwacja drzew w lesie wg instrukcji z podręcznika (s. 228) Kolekcja skał i minerałów znajdująca się w pracowni przyrodniczej, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 42 Próbki piasku i gleby (mogą być dwie trzy różne gleby), szalki Petriego lub spodki, lupy, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 43 Okazy zielnikowe roślin wykazujących wybrane przystosowania, zdjęcia zwierząt o budowie przystosowanej do życia w warunkach lądowych wokół nas, s. 6 Materiały do prowadzenia obserwacji: papier śniadaniowy, taśma samoprzylepna, kredka świecowa, ołówek, notes, atlasy drzew; lornetki, lupy, kompasy, kartki papieru, przybory do pisania, atlasy roślin i zwierząt, aparaty fotograficzne

16 5. Poznajemy różne rodzaje lasów 78. Poznajemy różne rodzaje lasów 78a. Lekcja w terenie Poznajemy różne rodzaje lasów Cechy drzew liściastych i iglastych; typy lasów w Polsce; cechy budowy wybranych drzew iglastych; cechy budowy wybranych drzew liściastych; charakterystyczne drzewa lasów liściastych i iglastych w Polsce * odmiany lasów występujących w Polsce 4.3 jw. Wyróżnianie cech charakterystycznych roślin iglastych i liściastych; przyporządkowywanie wybranych gatunków drzew do typów lasów; zbieranie informacji na temat lasów rosnących w najbliższej okolicy; rozpoznawanie pospolitych drzew iglastych i liściastych wg opisu (s ) lub atlasów drzew; gromadzenie informacji na temat typów lasów w najbliższej okolicy * omówienie cech charakterystycznych borów, grądów, łęgów, buczyny Zdjęcia pospolitych drzew iglastych i liściastych, okazy zielnikowe, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 44, podręcznik, zeszyt ćwiczeń 6. Na łące 79. Na łące Wygląd łąki w różnych porach roku; przykłady roślin łąkowych; 79a. Lekcja w terenie Na łące cechy budowy wybranych roślin łąkowych; zwierzęta żyjące na łące; znaczenie łąk; zagrożenia organizmów łąkowych 4.3 opisuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego 4.6 przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem Pogadanka na temat cech łąki; rozpoznawanie wybranych roślin łąkowych; rozpoznawanie wybranych zwierząt łąkowych; wskazywanie zależności pokarmowych między organizmami żyjącymi na łące Okazy zielnikowe pospolitych roślin łąkowych, zdjęcia zwierząt mieszkających na łące i żerujących na niej; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Na polu i w sadzie 80. Na polu i w sadzie Uprawy zbożowe; cechy budowy zbóż; warzywa uprawiane na 80a. Lekcja w terenie Na polu w sadzie polach i ich wykorzystanie; rośliny oleiste; sad; chwasty i szkodniki; ochrona upraw; zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na polu 4.3 opisuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego 4.6 przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem 5.3 proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu Pogadanka na temat klasyfikacji roślin uprawianych przez człowieka (zboża, warzywa, rośliny oleiste); rozpoznawanie zbóż i warzyw uprawianych przez rolników; rozmowa na temat zagrożeń upraw: chwastów, szkodników i sposobów ich zwalczania; wskazywanie zależności pokarmowych między organizmami żyjącymi na polach Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Kłosy zbóż, zdjęcia lub okazy warzyw, roślin oleistych, przykładowe produkty spożywcze uzyskiwane z upraw, zdjęcia szkodników i sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 7 Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 8 działu Odkrywamy tajemnice życia na lądzie podsumowanie działu Utrwalenie i uzupełnienie wiadomości z działu 8 4.2, 4.3, 4.4, 4.6, 4.7, 4.13, 4.14, 5.3 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń 82. Sprawdzian z działu 8 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 4.2, 4.3, 4.4, 4.6, 4.7, 4.13, 4.14, 5.3 Opracował: Piotr Jawień