Plan wynikowy dla klasy IV na podstawie programu nauczania w kl. 4-6 szkoły podstawowej Tajemnice przyrody Jolanty Golanko Rok szkolny 2016/2017

Transkrypt

1 Plan wynikowy dla klasy IV na podstawie programu nauczania w kl. 4-6 szkoły podstawowej Tajemnice przyrody Jolanty Golanko Rok szkolny 2016/2017 Numer i temat lekcji 1. Zapoznanie się z wymaganiami edukacyjnymi, kryteriami oceniania oraz sposobem sprawdzenia osiągnięć. Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie 2. Jak będziemy poznawać przyrodę? 3. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu? Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący Określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których szczególnie będą obowiązywały zasady bezpieczeństwa (2) - wymienia źródła informacji o przyrodzie (B); korzysta z płyty dołączonej do podręcznika (D); omawia podstawowe zasady pracy i bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni przyrodniczej (B) (3) - wymienia elementy tworzące świat przyrody (A); omawia, czym zajmuje się przedmiot przyroda (C); korzysta ze wskazanej przez nauczyciela edukacyjnej strony internetowej (D) (2) -proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw (C); wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając (4) -podaje przykłady wykorzystania pomocy dydaktycznych znajdujących się w pracowni przyrodniczej (C); wyjaśnia celowość istnienia regulaminu pracowni przyrodniczej (D) (5) - podaje przykłady zagadnień, które będzie miał możliwość poznać na lekcjach przyrody (C); wyjaśnia zasady, którymi powinni kierować się kolekcjonerzy okazów przyrodniczych (B) (4) - omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. 1.8 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi 1.1 wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole i w domu oraz proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Pogadanka dotycząca zakresu materiału nauczania przyrody i sposobów pracy na lekcjach; rozmowa na temat pracy z podręcznikiem, atlasem i zeszytem ćwiczeń; omówienie systemu oceniania uczniów i wymagań edukacyjnych Pogadanka lub rozmowa na temat świata przyrody; prezentacja podręcznika, płyty, atlasu i dodatkowych źródeł wiedzy o przyrodzie; wyszukiwanie zleconych informacji; prezentacja wyposażenia pracowni przyrodniczej; omówienie i analiza regulaminu pracowni Analiza tygodniowego i dziennego planu lekcji ucznia 4 klasy; omówienie zasad uczenia się; rozmowa na temat sposobów spędzania czasu na przerwach, postaw koleżeńskich i możliwości uzyskania Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, zeszyt ćwiczeń Atlasy zwierząt i roślin, kolekcje przyrodnicze (np. skały, minerały, mchy, porosty, muszle itp.), komputer, projektor lub tablica interaktywna, podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas Plan lekcji ucznia 4 klasy

2 4. Dlaczego planowanie jest ważne? terminu asertywność ) (C); podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B) (3) - omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B) (2) - analizuje przykładowy plan dnia (C); podaje przykłady form wypoczynku aktywnego (B); podaje przykłady form wypoczynku biernego (B) (3) - omawia zasady zdrowego stylu życia (B); wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne czynności (B); planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności (C) sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C) (5)- omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C) (4) -wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); konstruuje własny plan dnia (D); wyjaśnia, dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku (D) (5)- uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego stylu życia (D) 1.3 wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu 1.4 opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej 1.2 wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu 1.5 uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania pomocy; pokaz właściwego siedzenia w ławce szkolnej i przy biurku; opracowanie wykazu obowiązków ucznia 4 klasy; omówienie sposobu urządzenia miejsca do nauki; rozmowa na temat stosunku do osób niepełnosprawnych i zachowania wobec nich Rozmowa na temat zdrowego stylu życia (na podstawie informacji z dodatkowych źródeł); rozmowa na temat roli planowania; analiza przykładowych planów dnia tygodnia; opracowywanie własnego planu dnia i tygodnia z uwzględnieniem różnych form wypoczynku Dodatkowe źródła informacji na temat zdrowego stylu życia, np. ulotki, artykuły, materiały z internetu, encyklopedia, podręcznik, zeszyt ćwiczeń

3 Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika 5. Poznajemy składniki przyrody (2) -wymienia 3 4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3 4 elementy przyrody ożywionej (A) (3) -wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda nieożywiona (B); wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka (B) Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący (4) -wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka (C) (5) -podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C) (6) - wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Wskazywanie w najbliższym otoczeniu składników przyrody i wytworów działalności człowieka; wskazywanie różnic między nieożywionymi a ożywionymi składnikami przyrody; rozmowa na temat zróżnicowania warunków życia na Ziemi Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze Okazy lub zdjęcia roślin, zwierząt, skał i innych elementów przyrody oraz wytworów działalności człowieka, nowy Atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Jakimi sposobami poznajemy przyrodę? (2) - wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (B); omawia dowolną cechę przyrodnika (C) (3)- omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B); wymienia cechy przyrodnika (B) (4) - porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (A) (5) - na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); wyjaśnia, czym jest doświadczenie (B) 1.6 nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody; stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych Rozpoznawanie elementów przyrody i ich cech za pomocą zmysłów; omówienie sposobów obserwowania przyrody; analiza etapów planowania, przeprowadzania i dokumentowania doświadczeń; samodzielne zaplanowanie i przeprowadzenie doświadczenia; rozmowa na temat cech przyrodnika Roślina doniczkowa, owoce, nagrania głosów zwierząt, zwierzęta hodowane w pracowni, podręcznik

4 Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze 7. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie. 8. Lekcja w terenie - Przyrządy i pomoce przyrodnika (2) -podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki (C); notuje 2 3 spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów (C); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C) (3) -przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów (C) (4) - planuje miejsca 2 3 obserwacji (C); dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (C) (5) - planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji (D) (6)- przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D) 1.7 podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji Obserwacja obiektów przyrodniczych za pomocą lupy wg instrukcji w podręczniku (s. 30) i lornetki; rozmowa na temat możliwości i przeznaczenia poszczególnych przyrządów; wykonanie rysunku obiektu obserwowanego za pomocą lupy; wykonanie dokumentacji fotograficznej obserwowanych obiektów przyrodniczych Mapa, kompas, lupa, lornetka, aparat fotograficzny, ołówek, podręcznik 9, 10. Poznajemy budowę i działanie mikroskopu. Ćwiczenia mikroskopowe (2) -podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu (B); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C) (4)-podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu (C); przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją (D) (5) - określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C) 1.7 jw. Omówienie budowy mikroskopu; pokaz przygotowania mikroskopu do obserwacji; samodzielna obserwacja mikroskopowa wg instrukcji w podręczniku (s. 31) i zadania z zeszytu ćwiczeń (s ); wyjaśnienie zasady wykonywania rysunków obserwowanych obiektów Mikroskopy, preparaty mikroskopowe, podręcznik, zeszyt ćwiczeń (3) - omawia przeznaczenie

5 mikroskopu (B); przygotowuje mikroskop do prowadzenia obserwacji (C) 11. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne? (2) -podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych (C) (3)-podaje nazwy głównych kierunków geograficznych (C) (4) -wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu (B) (5) -podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (B) (6)-podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (D) 2.1 wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu Pogadanka na temat głównych kierunków geograficznych; wskazywanie przez uczniów głównych kierunków geograficznych; omówienie budowy kompasu Kompasy, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik

6 Numer i temat lekcji 12. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny (2) - wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C) (3)-posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C) Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący (4) -posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C) (5) - porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D) Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) 2.1 jw. Omówienie sposobu wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu; praktyczne wyznaczanie głównych kierunków geograficznych za pomocą kompasu wg instrukcji w podręczniku (s. 35); omówienie etapów wyznaczania głównych kierunków geograficznych za pomocą gnomonu wg instrukcji w podręczniku (s. 36); praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą gnomonu Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze Materiały do ćwiczeń: kompasy, karton z bloku, duży cyrkiel, kijek długości 10 cm, plastelina, ołówek, linijka, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ; podręcznik 13. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych 14. Lekcja w terenie ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych 15. Jak czytać mapę? (2) -rysuje różę głównych kierunków geograficznych (B) (3) -podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych (B) (2) -wymienia rodzaje map (A); odczytuje informacje zapisane w legendzie planu (C) (3) -wyjaśnia pojęcie legenda (B); określa przeznaczenie różnych rodzajów map (B); dobiera rodzaj mapy do określonego zadania (C); rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków (4) -podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych (B) (5) - omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych i wytworów człowieka (C) (4) -wyjaśnia pojęcie legenda (B); określa przeznaczenie różnych rodzajów map (B); dobiera rodzaj mapy do określonego zadania (C); rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych (C/D) (5) -porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/D) (6)- rysuje fragment drogi do 2.1 jw. Praktyczne wyznaczanie głównych kierunków za pomocą cienia; podawanie nazw kierunków pośrednich; wykonanie róży kierunków głównych i pośrednich 2.3 orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą 2.4 identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu; określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie * omówienie innych sposobów wyznaczania głównych kierunków geograficznych Analiza znaków graficznych umieszczonych na mapie; odczytywanie informacji przedstawionych na mapie; porównanie zakresu informacji (legend) przedstawionych na poszczególnych rodzajach map wokół nas, s Mapy: turystyczna, topograficzna, plan miasta lub okolicy; nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 21

7 topograficznych (C/D) szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np razy), używając właściwych znaków topograficznych (D) 16,17. Lekcja w terenie Jak się orientować w terenie (2) - wskazuje kierunki geograficzne na mapie (C) (3) - określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C) (4) -wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy (B); orientuje mapę za pomocą kompasu (C) (5) -orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie (C) 2.3 jw. 2.4 jw. Wskazywanie głównych kierunków geograficznych na mapie; omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą kompasu wg instrukcji w podręczniku (s. 44); omówienie sposobu orientowania mapy za pomocą obiektów w terenie wg instrukcji w podręczniku (s. 45); ćwiczenia w orientowaniu mapy za pomocą kompasu i obiektów w terenie Podręcznik, mapa lub plan miasta, okolicy, kompas, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 21 * Treści wykraczające poza podstawę programową.

8 Numer i temat lekcji 18. Poznajemy zasady pielęgnacji roślin Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny (2) - wymienia zasady pielęgnacji roślin (B) (3) -omawia zasady pielęgnacji roślin (B); podaje przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw (B) Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący (4)-rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe (C); wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin (D) (5) - wymienia kilka powodów, dla których uprawiamy rośliny (B); porównuje wymagania dwóch roślin doniczkowych (np. kaktusa i paproci) (D) Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. 1.8 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka (w tym w pracowni przyrodniczej) i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Rozmowa na temat roślin uprawianych przez człowieka w domu i ogrodzie; rozmowa na temat zasad pielęgnacji roślin doniczkowych; analiza porównawcza wymagań i pielęgnacji np. paproci i kaktusa Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze Rośliny doniczkowe znajdujące się w pracowni przyrodniczej; zdjęcia lub okazy wybranych roślin wykorzystywanych jako przyprawy; materiały ze stron internetowych lub atlasów na temat wymagań życiowych wybranych roślin (6)-prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe (D) 19.Poznajemy etapy kiełkowania fasoli 20. Lekcja w terenie Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych (2) - na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli (C); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); wykonuje zielnik zawierający 5 roślin (D) (3) -prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli (D); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); wykonuje zielnik zawierający 10 roślin (D) (4) - podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku, np. na poboczach dróg (D) (5) -podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku, np. na poboczach dróg (D) (6) -przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub 1.9 rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi 3.1 obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje Omówienie zasad pielęgnacji roślin; zakładanie hodowli fasoli wg opisu w podręczniku (s. 48); analiza etapów rozwoju rośliny; analiza porównawcza pokroju drzew, krzewów, roślin zielnych; omówienie zasad zakładania zielnika wg instrukcji w podręczniku (s. 50) Materiały do obserwacji: nasiona fasoli, gaza, słoik, gumka recepturka; zdjęcia drzew, krzewów, roślin zielnych; podręcznik

9 w ogrodzie (D) 21. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami (2) - podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka (B); omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej (B); opowiada o hodowanym zwierzęciu (D) (3) -wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (D); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B) (4) -określa cel hodowli zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C) (5) -określa cel hodowli zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C) (6) -przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszybsze zwierzęta) (D) 1.8 jw. Rozmowa na temat hodowanych zwierząt, ich wymagań i zasad opieki nad nimi; opisanie wymagań hodowanego zwierzęcia; rozmowa na temat korzyści płynących z hodowli zwierząt gospodarskich; prezentacja informacji uzyskanych na podstawie obserwacji hodowanego zwierzęcia (np. wygląd, rytm dobowy, pożywienie itp.) Okazy zwierząt hodowanych w pracowni, zdjęcia zwierząt hodowanych przez uczniów, atlasy zwierząt Poznajemy najbliższe otoczenie Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika podsumowanie działu 1 i 2. Sprawdzian z działu 1i 2 1.1,1.2,1.3,1.4,1.5,1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1,9.13 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 1i 2 Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 1.1,1.2,1.3,1.4,1.5,1.6, 1.7, 1.8, 1.9, 2.1, 2.3, 2.4, 3.1, 4.1,9.13 Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych 24. Poznajemy stany skupienia wody (2) -wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (B); odczytuje wskazania termometru (C) (3) - omawia budowę termometru (B); przeprowadza, zgodnie (4)-wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D) (5) -wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D) (6)-wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji (D) 3.3 obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody; bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody 3.9 podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego 14.4 podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy) Omówienie budowy termometru cieczowego; odczytywanie wskazań termometru; obliczanie różnicy temperatury; doświadczalne wykazanie wpływu temperatury i wielkości powierzchni na szybkość parowania wody wg opisu w podręczniku (s. 60); obserwacja zjawiska skraplania pary wodnej wg opisu w podręczniku (s. 61) Termometr zaokienny; materiały do doświadczeń: dwa spodki, łyżka, woda, szklanka, płaski talerz, pisak wodoodporny, przezroczysta szklanka, trzy kostki lodu, woda, termometr laboratoryjny, niewielki słoik; podręcznik

10 z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ: temperatury otoczenia na parowanie wody (C), wielkości powierzchni na parowanie wody (C); wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie wody (B) 25. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie (2) - podaje warunki krzepnięcia wody (B); podaje nazwy przemian stanów skupienia wody (C); przyporządkowuje stany skupienia wody do właściwych przedziałów temperaturowych (B) (3) - przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury na proces topnienia (C); obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce (C) (4) - formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); rysuje schemat przedstawiający zmiany stanu skupienia wody (C) (5) - dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D) (5) - uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) (D); omawia obieg wody w przyrodzie (B) 3.3 jw jw. Doświadczalne wykazanie zmiany objętości wody podczas krzepnięcia wg opisu w podręczniku (s. 62); wskazywanie przykładów zmiany stanu skupienia wody możliwych do zaobserwowania w najbliższym otoczeniu; badanie zjawiska topnienia lodu wg instrukcji w podręczniku (s. 63) * omówienie obiegu wody w przyrodzie Materiały do doświadczenia: termometr, niewielki słoik z pokrywką, woda (konieczne jest zapewnienie dostępu do zamrażalnika), kostki lodu, spodki; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s ,27. Poznajemy składniki pogody i sposoby ich pomiaru 28. Lekcja w terenie Obserwacja i pomiar składników pogody (2) - wymienia składniki pogody (A); rozpoznaje rodzaje opadów (C) (3) - zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba (C); omawia sposób pomiaru ilości opadów (B); podaje nazwy osadów atmosferycznych (B); (4) -wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku (B); omawia sposób powstawania chmur (B); rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych (C) (5) - analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów (D); rozpoznaje 3.2 obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce 3.11 wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru; podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii 3.12 obserwuje pogodę; mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba; prowadzi kalendarz pogody Wyjaśnienie pojęcia pogoda ; omówienie składników pogody; wskazanie przykładów wpływu zmian temperatury powietrza na organizmy (w tym człowieka); odczytywanie i zapisywanie wskazań termometru; obserwacja i określanie stopnia zachmurzenia; omówienie powstawania chmur; rozpoznawanie rodzajów opadów i osadów atmosferycznych; pomiar ilości opadów; zapisywanie wyników pomiarów temperatury powietrza i ilości opadów; omówienie zasad prowadzenia dziennika pogody wokół nas, s. 17; termometr zaokienny i pokojowy, deszczomierz

11 określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody (B) rodzaje chmur (D) 29. Badamy obecność powietrza i ciśnienia atmosferycznego 30.Wiatr i jego pomiar (2)-przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów do rodzajów obserwacji meteorologicznych (C) (3)- przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza (C); podaje nazwę jednostki pomiaru ciśnienia (A); przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność ciśnienia atmosferycznego (C); podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru (A) (2) -odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody (C); prowadzi kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody (C) (4) - wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B); formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D) (5) -wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B); formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D) (4) - na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody prowadzi kalendarz pogody (C) (5) -na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru (C) 3.10 wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji 3.11 jw jw wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji 3.11 jw jw. Badanie obecności powietrza wg opisu w podręczniku (s. 71); doświadczalne wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego wg opisu w podręczniku (s. 72) Omówienie powstawania wiatru oraz jednostek pomiaru prędkości wiatru; omówienie budowy wiatromierza; omówienie etapów konstruowania wiatromierza wg instrukcji w podręczniku (s. 73); określanie kierunku i siły wiatru za pomocą wiatromierza; odczytywanie prognozy pogody Materiały do doświadczeń: przezroczysta miska, woda, słomka do napojów, nożyczki, plastikowa butelka bez nakrętki z odciętym dnem, guma z balonika, gumka recepturka; podręcznik, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17 Podręcznik, wiatromierz, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 17 (3) -na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody prowadzi kalendarz pogody (C) 31. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem? (2) - wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca (B) (3) - omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności (4) - omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne (B) (5) -omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B) 2.2 obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby; miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku; wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia Pogadanka objaśniająca wędrówkę Słońca po niebie; omówienie i obserwacja zmian długości cienia wg instrukcji w podręczniku (s. 76); omówienie zmian temperatury powietrza w ciągu dnia Materiały do prowadzenia obserwacji: gnomon, centymetr krawiecki; podręcznik, nowy Atlas Przyroda Świat wokół nas, s. 16

12 między wysokością Słońca a długością cienia (C) 32. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? 33. Lekcja w terenie Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku? (2) - wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C); proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy (C) (3) - wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B (4) -wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B) (5) - porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku (C) (6)-wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności (A) 3.13 opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku; dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku Rozmowa na temat przyczyn zmian pór roku oraz związanych z nimi zmian zachodzących w pogodzie i przyrodzie; pogadanka objaśniająca zależność między wysokością Słońca a długością dnia w ciągu roku Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych podsumowanie działu 3 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca, rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu Sprawdzian z działu 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 2.2, 3.2, 3.3, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 14.4 Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia 36. Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów (2) wyjaśnia pojęcia: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy (B); odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych (C); (4) - omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych (B); charakteryzuje czynności życiowe organizmów (C); omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego (B) 4.1 rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi 4.4 opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów Obserwacja organizmu jednokomórkowego; omówienie hierarchicznej budowy organizmów; obserwacja organizmu zwierzęcego hodowanego w pracowni omówienie czynności życiowych; porównanie cech rozmnażania płciowego i bezpłciowego Mikroskop, preparat mikroskopowy organizmu jednokomórkowego np. chlorella, organizm zwierzęcy hodowany w pracowni, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, s. 8 9

13 omawia dwie wybrane czynności życiowe organizmów (B) (3) - podaje charakterystyczne cechy organizmów (B); rozpoznaje na ilustracji wybrane organy/narządy (C); wymienia czynności życiowe organizmów (A) (5) -podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) (C); porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe (C) (6) - przygotowuje informacje na temat najmniejszych i największych organizmów żyjących na Ziemi (D) 37. W jaki sposób uporządkowano organizmy? (2) - omawia cechy przedstawicieli dwóch dowolnych królestw organizmów (B) (3) - podaje nazwy królestw organizmów (A); omawia cechy roślin, zwierząt i grzybów (B); opisuje wybranych przedstawicieli roślin, zwierząt i grzybów, uwzględniając środowisko, w którym żyją (C) (4) - omawia cechy przedstawicieli poszczególnych królestw organizmów (B); charakteryzuje królestwo protistów (B) (5) -porównuje sposoby odżywiania się roślin, zwierząt i grzybów (C) 4.4 jw obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece; opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia Pogadanka na temat różnorodności organizmów i konieczności ich pogrupowania; obserwacja przedstawicieli wybranych królestw wskazywanie ich cech charakterystycznych * omówienie zasad nazewnictwa organizmów * pogadanka na temat wirusów wokół nas, s. 8 9; okazy roślin, zwierząt, grzybów, protistów; preparaty mikroskopowe lub tablice dydaktyczne przedstawiające budowę bakterii i protistów 38.Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem? (2)- przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) (B); podaje przykłady organizmów cudzożywnych (B) (3) -dzieli organizmy na samożywne cudzożywne (C); podaje przykłady organizmów roślinożernych (B) (4) - wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B) (5) -wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B) (6) -przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D) 4.5 wskazuje organizmy samożywne cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w ich sposobie odżywiania się Wyjaśnienie istoty samożywności i cudzożywności; wskazywanie w najbliższym otoczeniu przykładów organizmów samożywnych; wskazywanie przykładów i cech roślinożerców Zdjęcia zwierząt roślinożernych, zeszyt ćwiczeń

14 Numer i temat lekcji 39. W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne wszystkożerne? Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny (2) - wymienia przedstawicieli mięsożerców żyjących w Polsce (B); wymienia przedstawicieli wszystkożerców (B); wymienia, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników (B) Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący (4) -podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi (B); wymienia przedstawicieli pasożytów (B) (5) -określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi (C); wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B) Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. 4.5 jw opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych ożywionych; wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Rozmowa na temat klasyfikacji zwierząt mięsożernych; wskazywanie cech przykładów drapieżników i padlinożerców; obserwacja organizmów glebowych; podawanie przykładów organizmów wszystkożernych; pogadanka na temat pasożytów Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze Zdjęcia zwierząt mięsożernych, hodowla dżdżownic lub tablice dydaktyczne pokazujące budowę tryb życia dżdżownic, zdjęcia pasożytów, podręcznik, zeszyt ćwiczeń 40. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami 41. Odkrywamy tajemnice życia podsumowanie działu Sprawdzian z działu 4 Odkrywamy tajemnice życia (3)- dzieli mięsożerców na drapieżniki i padlinożerców (B); wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność (B) (2) - układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C) (3) - wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A) (6) przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie bakterii, grzybów, protistów (D) (4) - wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B) (5) - wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B) 4.6 przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem 4.11 jw przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem Omówienie struktury łańcucha pokarmowego; układanie przykładowych łańcuchów i sieci pokarmowych; analiza sytuacji, kiedy zostaje wyeliminowane któreś ogniwo łańcucha pokarmowego; omówienie roli destruentów w przyrodzie * rozmowa na temat sposobów obrony różnych organizmów przed naturalnymi wrogami; wskazywanie przykładów obrony 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Sprawdzenie stopnia opanowania wymagań szczegółowych; pogadanka uzupełniająca; rozwiązywanie zadań utrwalających w zeszycie ćwiczeń Badanie stopnia opanowania treści nauczania (wymagań szczegółowych) ujętych w następujących punktach podstawy programowej: 4.1, 4.4, 4.5, 4.6, 4.11, 4.12, 4.14 Przygotowane przez uczniów koła z rysunkami lub zdjęciami organizmów roślinnych i zwierzęcych; prostokąty z nazwami ogniw łańcucha pokarmowego; podręcznik Podręcznik, zeszyt ćwiczeń, nowy atlas Przyroda. Świat wokół nas, pomoce dydaktyczne wykorzystywane w trakcie realizacji lekcji z działu 4

15 Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (2) - dopuszczający Wymagania podstawowe (3) -dostateczny Wymagania rozszerzające (4) dobry wymagania dopełniające (5) bardzo dobry wymagania wykraczające (6) celujący Treści nauczania w podstawie programowej wymagania szczegółowe. Warunki i sposoby realizacji (procedury osiągania celów) Pomoce dydaktyczne i materiały pomocnicze 43. Poznajemy składniki pokarmu (2) - dzieli pożywienie ze względu na pochodzenie (B); podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (C); omawia znaczenie wody dla organizmu (B) (3)- wymienia składniki pokarmowe (A); podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów (B) (4) - omawia rolę składników pokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (B) (5)- omawia rolę witamin (B); omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B) (6) - przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D) 9.3 wymienia zasady prawidłowego odżywiania i stosuje je 9.13 wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania Omówienie klasyfikacji pokarmów ze względu na ich pochodzenie; pokaz przykładowych produktów żywnościowych; omówienie roli oraz skutków niedoboru i nadmiaru poszczególnych składników pokarmowych Produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego bogate w wybrane składniki pokarmowe oraz ich zdjęcia i opakowania po nich 44. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywania posiłków (2) - omawia zasady przygotowywania posiłków (B) (3) - wymienia zasady spożywania posiłków (B) (4) - wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu (B) (5) - na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy (D) (6) -przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka (D); omawia objawy i skutki anoreksji (B) 9.3 jw jw. Rozmowa na temat zasad przygotowywania i spożywania posiłków; sformułowanie zasad właściwego żywienia; układanie przykładowego jadłospisu; analiza piramidy pokarmowej; prezentacja estetycznego nakrycia stołu * pogadanka na temat objawów i skutków anoreksji Zestawy do nakrycia stołu (talerze, sztućce, serwety, szklanki) 45. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu? (2) -wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk (4) - opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (B) (5) - wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B) 8.1 podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: (...) wskazuje na planszy główne narządy tych układów c) układ pokarmowy jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica 8.2 wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka Analiza położenia poszczególnych narządów układu pokarmowego; opis etapów trawienia pokarmu; omówienie wchłaniania pokarmu; wskazywanie na planszy lub modelu położenia narządów przewodu pokarm. i narządów wspomagających trawienie; rozmowa na temat zasad higieny układu pokarmowego * omówienie roli narządów wokół nas, s. 12; plansza dydaktyczna Układ pokarmowy ; model tułowia człowieka

16 przed każdym posiłkiem (C) (3) - wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (B); omawia rolę układu pokarmowego (B); omawia zasady higieny układu pokarmowego (C) wspomagających trawienie 46. Jaką rolę odgrywa układ krwionośny? 47. Jak oddychamy? (2)-wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne (C); mierzy puls (D); liczy ilość uderzeń serca na minutę (D) (3) -omawia rolę serca i naczyń krwionośnych (B); omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie (C) (2) -na modelu pokazuje położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B) (3) -wymienia narządy budujące drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia (4) - wymienia funkcje układu krwionośnego (B); wyjaśnia, czym jest tętno (B); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D) (5) -wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B); podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego (C) (6) - przygotowuje informacje na temat grup krwi lub chorób krwi (D); charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi (B) (4)- określa cel wymiany gazowej (B); omawia budowę płuc (B) (5)- omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach (B) (6) - porównuje wielkość płuca lewego i prawego wyjaśnia przyczynę różnicy (B) 8.1 jw. d) układ krwionośny serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice 8.2 jw. 8.1 jw. b) układ oddechowy jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca 8.2 jw. Wskazywanie na planszy narządów budujących układ krwionośny; pomiar tętna własnego i kolegi; wysłuchanie pracy serca; pogadanka na temat zadań układu krwionośnego Omówienie położenia i roli poszczególnych narządów układu oddechowego; wskazywanie położenia narządów na planszy; analiza schematu wdechu i wydechu; obserwacja ruchów klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu; omówienie przebiegu wymiany gazowej w płucach; rozmowa na temat zasad higieny układu oddechowego wokół nas, s. 11; zegarek z sekundnikiem lub stoper, stetoskop, model tułowia człowieka, model serca człowieka, plansza dydaktyczna Układ krążenia wokół nas, s. 12; model tułowia człowieka, plansza dydaktyczna Układ oddechowy, podręcznik, zeszyt ćwiczeń

17 podczas wdechu i wydechu (C) 48. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia? (2) -podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B) (3) - wymienia produkty oddychania komórkowego (A) (4)-wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B) (5) -wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C) 8.5 wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen; identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, parę wodną oraz podaje ich nazwy Omówienie istoty oddychania komórkowego; omówienie roli układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm Podręcznik, zeszyt ćwiczeń 49. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania? 50. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu? (2)-wykonuje, zgodnie z instrukcją, doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C); podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania (B) (3)- poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C) (2) -wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie stawy (B); omawia 2 zasady higieny układu ruchu (C) (3) -wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy głównych elementów szkieletu (B); wymienia (4) - porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C) (5)- formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych (D) (4) - rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A) (5)-na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C) (6) - wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); omawia 8.1 jw. a) układ kostny elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne 8.2 jw. 9.6 wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia Doświadczalne wykrywanie obecności dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu wg opisu w podręczniku (s. 123); porównanie zapotrzebowania energetycznego w zależności od wybranych czynników * odczytywanie z opakowań artykułów spożywczych informacji o ich wartości odżywczej Omówienie współdziałania układów kostnego i mięśniowego w procesie wykonywania ruchów; wskazywanie na modelu lub planszy dydaktycznej głównych elementów budowy szkieletu, przykładów połączeń kości, kości o różnych kształtach; omówienie sposobu pracy mięśni szkieletowych; omówienie zasad higieny układu ruchu * omówienie przykładów działania mięśni budujących narządy wewnętrzne Materiały do doświadczeń: dwa słoiki, dwie rurki, pisak wodoodporny, woda wapienna, dwa lusterka; podręcznik, zeszyt ćwiczeń * opakowania po artykułach spożywczych zawierające informacje o ich wartości odżywczej wokół nas, s. 10 i 12; model szkieletu człowieka, plansza dydaktyczna Układ ruchu

18 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (B) działanie mięśni narządów wewnętrznych (B) 51. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku (2)-wymienia narządy zmysłów (A); na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy (C) (3)- omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A) (4) -wskazuje na planszy elementy budowy oka (C); wymienia zadania mózgu (B) (5)- wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B) (6)-podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A) 8.2 jw. 8.6 opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego Omówienie zadań nerwów i mózgu; omówienie roli narządów zmysłów; wskazywanie na planszy dydaktycznej lub na modelu głównych elementów budowy oka; objaśnienie istoty widzenia analiza drogi promienia świetlnego wokół nas, s ; plansza dydaktyczna Budowa oka, model budowy oka 52. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku 53. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (2) - omawia rolę ucha (B); wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia rodzaje smaków (A) (3) - wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B) (2) - przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C) (3) - wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu (4) - wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha (C); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C) (5) -uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D) (6) -przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu (D) (4) - wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C) (5) wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C) 8.6 jw. 9.5 charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu 8.1 jw. e) układ rozrodczy żeński jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski jądra, nasieniowody, prącie 8.2 jw. Omówienie roli narządów zmysłów: słuchu, dotyku, smaku i węchu; wskazywanie na planszy głównych elementów budowy ucha; omówienie drogi dźwięku w uchu; rozmowa na temat roli zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego; rozmowa na temat higieny narządów wzroku i słuchu * omówienie budowy układu nerwowego Omówienie różnic w budowie sylwetki kobiety i mężczyzny; wskazywanie na planszy położenia narządów rozrodczych żeńskich i męskich; omówienie funkcji układów rozrodczych; rozmowa na temat zasad higieny układu rozrodczego wokół nas, s. 10; plansza dydaktyczna Budowa ucha, model budowy ucha wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna Budowa układu rozrodczego

19 rozrodczego (B) 54. Od poczęcia do narodzin (2) - rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie zapłodnienie (B) (3) - na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka (C); wyjaśnia pojęcie ciąża (B) (4) - na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia (C); omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A) (5) - omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B) 8.3 rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy, płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości) Analiza planszy dydaktycznej przedstawiającej etapy rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka; omówienie roli łożyska wokół nas, s Od noworodka do ucznia 56. Od okresu dojrzewania do starości (2) - podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C) (3) - podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A) (2) - podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B) (4)- omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka (A) (5) - omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych człowieka (A) (4)- wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A) 8.3 rozpoznaje i nazywa na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy, płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości) 8.3 jw. 8.4 opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego Analiza planszy dydaktycznej, zdjęć, ilustracji przedstawiających etapy rozwoju od urodzenia do okresu szkolnego; wskazywanie cech poszczególnych etapów rozwojowych; przedstawienie etapów rozwojowych na linii czasu Spotkanie z pielęgniarką rozmowa na temat zmian zachodzących w organizmie w okresie dojrzewania oraz na temat zasad higieny wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna przedstawiająca poszczególne etapy rozwoju człowieka, zdjęcia z różnych okresów rozwojowych człowieka wokół nas, s. 13; plansza dydaktyczna przedstawiająca poszczególne etapy rozwoju człowieka, zdjęcia z różnych okresów rozwojowych (3) -wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A) (5) - porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia (D) (6) - wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D)