centrów handlowych w Polsce almanac of shopping centres

Transkrypt

1 THECITY THECITY Almanach2012 centrów handlowych w Polsce almanac of shopping centres ISSN c ena 98 (w tym 8% VAT) AlmANAch centrów handlowych 2012 / AlmANAc o F ShoPPING centres 2012 Partnerzy merytoryczni / Contents Partners Partner strategiczny / Strategic Partner Sponsorzy / Sponsors Patroni honorowi / Honorary Partners

2 Sponsorzy / Sponsors Partnerzy merytoryczni / Contents Partners finansowania ategie nieruchomości FROM PAGE 40 VERSION THE ENGLISH Partnerzy merytoryczni / Contents Partners więcej informacji na stronach 6 7 w polsce na Rynkach Regionalnych centra logistyczne i biurowe powierzchnie Business in the City doing business in real estate The CiTy Business Forum doing business in real estate Konferencja odbędzie się 3 października 2012 r. w Hotelu Marriott w Warszawie. 06/(28) czerwiec /(22) grudzień 2011 nr 06/(28) czerwiec 2012 ISSN Cena 40 PLN / 10 Euro (w tym 8% VAT) THECITY M A G A Z Y N N I E R U C H O M O Ś C I K O M E R C Y J N Y C H ekonomia sciera sie z ekologia Retail Rozpoczyna pogon za certyfikatami THECITY Almanach2012 centrów handlowych w Polsce almanac of shopping centres I S S N c e n a 9 8 (w tym 8% VAT) The CiTy magazyn nieruchomości komercyjnych Wiadomości, wywiady, raporty i analizy. THE ENGLISH VERSION FROM PAGE 40 Już wkrótce Almanach Centrów Handlowych więcej informacji na stronach 6 7 powierzchnie biurowe na Rynkach Regionalnych i centra logistyczne w polsce OKLADKA zcerwiec.indd :56:51 Już wkrótce Almanach Centrów Handlowych i cent owe Partnerzy merytoryczni / Contents Partners Partner strategiczny / Strategic Partner Sponsorzy / Sponsors Patroni honorowi / Honorary Partners OKLADKA 2012 NOWA.indd :59:21 AlmAnACh CenTrów handlowych Rocznik, kompendium wiedzy na temat sytuacji obiektów handlowych w Polsce. THECITY The Polish commercial REAL ESTATE REVIEW Nieruchomości komercyjne w Polsce issn Cena 98 (w tym 8% VaT) THECITY R E A L E S T A T E ISSN Cena 98 PLN (w tym 8% VAT) 01/ 2012 ProPerty FINaNCINg in PolAnd FinAnsowAnie nieruchomości komercyjnych real estate review Jedyny na rynku kompletny przewodnik, który prezentuje nowe inwestycje w nieruchomości komercyjne w Polsce centra handlowe, biura, magazyny. The Polish commercial REAL ESTATE REVIEW 2012 Partnerzy merytoryczni / Contents Partners okladka RER aktualna.indd :13:43 Regulacje prawne i podatkowe due diligence nieruchomości StRategie finansowania OKLADKA.indd :52:42 ProPerTy FinAnCing in PolAnd Rocznik prezentujący źródła finansowania inwestycji nieruchomościowych, regulacje prawne oraz sposoby optymalizacji podatkowej przedsięwzięć nieruchomościowych. diligence due i podatkowe prawne Regulacje uchomości PorTAl i Codzienny newsletter Najświeższe informacje, opinie i komentarze z rynku. sponsoring i reklama Kontakt: Hubert Wasiak hwasiak@thecity.com.pl Cezary Goss cgoss@thecity.com.pl udziału w konferencji Kontakt: konferencja@thecity.com.pl

3 Rynek zmienia się globalnie Zmiany zachodzące na rynku nieruchomości handlowych porównywane są przez niektórych ekspertów z branży do wstrząsów sejsmicznych. Bez wątpienia branża ta przechodzi przez okres fundamentalnych zmian. Globalizacja coraz częściej daje o sobie znać. Sytuacja ta wpływa na wszystkich uczestników rynku, od konsumentów poprzez sieci handlowe, zarządców, właścicieli obiektów handlowych aż po inwestorów i deweloperów. Prędzej czy później w Polsce możemy spodziewać się ekspansji międzynarodowych sieci handlowych, które zmienią pozycjonowanie wielu galerii. Być może również polskie marki staną się rozpoznawalne globalnie i obecne na wielu zagranicznych rynkach. Jak pokazuje nauka, nie jesteśmy racjonalni i nie dokonujemy najbardziej optymalnych wyborów. Dotyczy to zarówno wyboru bluzki, jak i lokalizacji biznesu czy akceptacji umów. Naszym postępowaniem kierują emocje i zwierzęce instynkty. Potwierdzałoby to ostatnie trendy związane z nową funkcją sklepów jako miejscem doznań i przeżyć. Gra światłem, temperaturą, zapachem, muzyką, kolorem to elementy często wykorzystywane przez sprzedawców. Coraz większym wyzwaniem dla deweloperów staje się też handel elektroniczny. Mierzą się z nim i sieci i centra handlowe. Przy całej niepewności, która zagląda w oczy, gdy spoglądamy w przyszłość, możemy być pewni jednego podatków. One towarzyszą zarządcy niemal w każdym aspekcie działalności, również promocyjnej. Dlatego warto poznać najważniejsze zasady podatkowe, zanim zabierzemy się za organizację akcji marketingowej. Almanach to kompendium wiedzy na temat sytuacji obiektów handlowych w Polsce. Jego powstanie nie byłoby jednak możliwe, gdyby nie nasi partnerzy. Dziękujemy firmom: BNP Paribas Real Estate Polska, DTZ, TPA Horwath, Metro Properties, Immochan, Centrum Handlowe Forum, Centrum Development & Investments. Jesteśmy wdzięczni również firmom, które dostarczyły informacji na temat swoich obiektów. Pozwoliło nam to uaktualnić listę centrów handlowych w Polsce. Liczymy, że Almanach zainspiruje Państwa do podejmowania trafnych decyzji biznesowych. Życzymy udanej lektury. Daniel Jabłoński redaktor naczelny The market is changing globally Changes taking place in the commercial real estate market are compared by some of the industry experts to seismic swings. Undoubtedly, the industry is going through a period of fundamental changes. The globalisation is making itself felt increasingly often. The situation influences all participants in the market, starting with consumers, through retail chains, asset managers, owners of retail property up to investors and developers. Sooner or later, we may expect an expansion of international retail chains into Poland, which will change positioning of many shopping centres. Polish brands may become recognisable globally and start being present in many foreign markets as well. Science proves that we are not actually rational and that we do not make even the most optimal choices. It applies to choosing a blouse as well as to deciding on a location of a business or accepting a contract. Our decisions are driven by emotions and animal instincts. The latter seems to confirm the recent trend related to the new function of shops a place of feelings and experiences. Light, temperature, sense, music or colours are elements often used by retailers. E-commerce is also becoming an increasing challenge for developers. Both retail chains and shopping centres have to face it. With all those uncertainties ahead of us when we look into the future, there is only one thing we can be sure of the taxes. They accompany asset managers in every aspect of their activities, including promotional ones. Therefore it is worth knowing the most important tax rules before we start organising marketing campaigns. The Almanac is a compendium of knowledge about the situation of retail schemes in Poland. Preparing it would not have been possible without our partners. We would like to thank the following companies: BNP Paribas Real Estate Polska, DTZ, TPA Horwath, Metro Properties, Immochan, Centrum Handlowe Forum, Centrum Development & Investments. We are also grateful to the companies that have provided us with information about their developments. It allowed us to update the list of shopping centres in Poland. We do hope that The Almanac will serve as your inspiration in making right business decisions. Enjoy the reading. Daniel Jabłoński Editor in Chief 3 WydaWca Property Media Group s.c ul. Stępińska 22/ Warszawa tel (22) tel (22) tel (22) daniel Jabłoński redaktor naczelny djablonski@thecity.com.pl Hubert Wasiak Project Manager hwasiak@thecity.com.pl Łukasz Marynowski redaktor lmarynowski@thecity.com.pl Łukasz Osiecki dziennikarz losiecki@thecity.com.pl Magdalena Fabijańczuk-antkowicz redaktor mfabijanczuk@thecity.com.pl Tomasz Papiernik dziennikarz/tłumacz tpapiernik@thecity.com.pl Barbara Olech-Grzybowska dziennikarz/tłumacz cezary Goss Reklama cgoss@thecity.com.pl Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Arkadiusz Chorąży Fotografie na okładce: CH Blue City, Warszawa; Manufaktura, Łódź; Galeria Leszno, Leszno; Stary Browar Poznań; Galeria Echo, Kielce; CH Plejada, Sosnowiec; Złote Tarasy, Warszawa.

4 SPIS TREŚCI Globalizacja handlu 06 Trzeba nam świeżej krwi rozmowa z Renatą Kinde-Czyż z Metro Properties 10 Mózg na zakupach jak nowoczesna nauka pomaga praktykom 12 Trzy najważniejsze rzeczy w marketingu centrów handlowych 16 Promocja centrów handlowych aspekty podatkowe 20 Narzędzia pozwalające zwiększyć efektywność rozliczeń podatkowych w inwestycjach w centra handlowe 26 Gdy najemca ma problemy finansowe 32 Optymalizacja opodatkowania poprzez dobór formy prawnej spółki inwestora 36 Inwestujmy rozsądnie rozmowa z Anną Szmeją-Kroplewską z PRCH 42 Centra convenience wypłynęły na kryzysie 44 Nie-handlowa wartość galerii handlowej 48 Jak szukać oszczędności w kosztach wspólnych?

5

6 6 Globalizacja handlu na rynku nieruchomości handlowo-usługowych mają miejsce wahania o skali wstrząsów sejsmicznych. wprawdzie opinie co do ich stopnia się różnią, nikt jednak nie może ignorować faktu, że sektor przechodzi przez okres fundamentalnych zmian. Kluczowe tematy, będące obecnie przedmiotem debaty na całym świecie, to fala społeczno-ekonomiczna, przestój w rozwoju, działalność sprzedawców detalicznych w skali globalnej, przepływy kapitału oraz załamanie się zatrudnienia. RETaIlERzy działają w SkalI globalnej Zdaniem Johna Wrighta, globalnego szefa działu ds. badań handlu detalicznego, pracującego dla Euromonitora, który opublikuje przełomowy raport dotyczący międzynarodowej ekspansji handlu detalicznego podczas szczytu World Summit retailerzy i marki na całym świecie zaczynają zdawać sobie sprawę z wagi rosnącej sprzedaży na rynkach światowych, szczególnie gdy rynki rozwinięte skupiają się na zarządzaniu istniejącymi aktywami. Jednakże, nie każdy kanał dystrybucji czy marka poddane zostały procesowi globalizacji w tym samym stopniu. Na przykład w 2012 r. marketom budowlanym udało się ustanowić ograniczoną obecność na rynku międzynarodowym, podczas gdy duża liczba marek odzieżowych umocniła swoją obecność na wielu rynkach. Nicky Godding, International Council of Shopping Centers HandEl ElEkTRonICzny największym wyzwaniem W Europie handel elektroniczny (e-commerce) pozostaje największym wyzwaniem dla deweloperów, a prawdziwy handel wielokanałowy w idealnej postaci jest jeszcze daleko przed nami mówi Alexander Otto, Przewodniczący ICSC European Advisory Board oraz Chief Executive Officer w ECE Projektmanagement. E-commerce jest nadal największym i najbardziej bezpośrednim wyzwaniem, z którym zmierzyć się muszą zarówno sprzedawcy jak i centra handlowe. Niektórzy retailerzy są wciąż we wczesnym stadium uczenia się, jak udanie łączyć sprzedaż on-line z tą fizycznie istniejącą w sklepach. Jednym ze skutków handlu elektronicznego jest znaczne skrócenie odległości pomiędzy producentem a sprzedawcą towaru. Marcus Wild z SES Spar European Shopping Centres, pyta: Czy pojmujemy firmę Apple jako producenta czy jako sprzedawcę? Z całą pewnością Apple jest marką a im ważniejsza staje się marka, tym bardziej potrzebuje siedziby. Nawet Amazon, który zaczynał jako czysto on-line owy sklep, jest teraz marką mającą na celu fizyczną obecność mówi Wilde i dodaje, że sklep jest przyszłością branży. Odkrywamy, że liczba monobrandów wzrasta i te marki potrzebują dobrego otoczenia, dobrego zarządzania centrum i dobrej lokalizacji. E-commerce na razie rzadko jest źródłem zarobków dla większości sprzedawców przyszłością jest multi channel, czyli wiele kanałów dystrybucji. Jednakże, aby to osiągnąć, firmy potrzebują wykwalifikowanego personelu. Innowacje techniczne wymagają siły sprawczej twierdzi Gerard Groener z Corio, nawołując do zwiększenia liczby profesjonalistów. modele wynajmu muszą SIę zmienić Przede wszystkim, wraz ze zmianami w tradycyjnym modelu handlu detalicznego, muszą się jednocześnie dostosować modele wynajmu, jako że decyzja o zakupie już nie zawsze ma miejsce tam, gdzie odbywa się sama sprzedaż. Jednakże w przypadku niektórych dużych sieci, które w raportach stwierdzają, że sprzedaż ich produktów on-line jest najwyższa w strefie wpływu ich fizycznie istniejących sklepów, to właśnie te sklepy stanowią podstawę ich działalności. Wielu najemców będzie potrzebować mniej przestrzeni wraz z postępującym procesem inte-

7 GLOBALIZACJA HANDLU 7 gracji sprzedaży w sieci i poza nią, ale zamiast postrzegać to jako zjawisko negatywne co było tendencją w branży jeszcze rok temu wiele firm widzi w tym okazję do zwiększenia szans i zaproponowania bardziej zróżnicowanej oferty rekreacyjnej lub innych atrakcji. zrównoważone wartości CzynSzu PRzyCIągają InwESToRów Inwestorzy ciągną nie do najwyższych ofert czynszowych, tylko do tych zrównoważonych. Także inwestorzy unikający ryzyka koncentrują się na głównych rynkach europejskich. Ci, którzy wciąż inwestują, wolą robić to poprzez spółki typu joint-venture lub finansowanie konsorcjalne, a nie w ramach modelu funduszowego, który był tak popularny przed kryzysem. Dzieje się tak, ponieważ inwestorzy wolą mieć mniej partnerów, a w zamian za większą kontrolę nad swoimi inwestycjami. Zdaniem Anne Kavanagh, globalnego szefa działu zarządzania aktywami w AXA Real Estate, model funduszowy nie otrząsnął się jeszcze ze skutków kryzysu. Wymagania sektora retail zmie- niają się i maleją w jednych miastach, a rosną w innych obszarach. Obserwujemy ten trend i wolimy być ostrożni przy podejmowaniu decyzji dodaje. Ważną kwestią jest to, gdzie sprzedawca chce być. Inwestycje podążają za trendami w handlu, a pieniądze inwestorów wędrują do miast, w których jest zapotrzebowanie. Jednakże ze wzrostem e-handlu, liczba miast, w których retailerzy chcą mieć lokalizacje, maleje. Mimo to, Kavanagh twierdzi, że AXA planuje zwiększyć inwestycje w rynek retail o 50 proc. w ciągu przyszłego roku. Dla Erica Donneta, dyrektora zarządzającego i operacyjnego AEW Europe, zwiększanie kapitału własnego jest trudne, jako że inwestorom znacznie ciężej przychodzi wybranie konkretnej okazji spełniającej ich kryteria, a tych ostatnich jest coraz mniej, szczególnie w przypadku nowych obiektów. Jednakże, przy mniejszej ilości inwestycji posuwających się naprzód, rynek zmierza ku stabilizacji, ponieważ nie ma ryzyka przesycenia dla firm takich jak AXA Real Estate, oznacza to możliwość wdrożenia strategicznego programu renowacji istniejących centrów handlowych. Możemy inwestować kapitał w ulepszanie posiadanych przez Mike kercheval, prezes i dyrektor generalny icsc: Rok 2011 był okresem godnego uwagi wzrostu w sektorze nieruchomości handlowych. 400 mld. dolarów zostało udostępnione w postaci bezpośrednich inwestycji w rynki nieruchomości komercyjnych na świecie, co stanowi 25-procentowy wzrost od 2010 r. Należy się spodziewać, że trend ten utrzyma się także w 2012 r. Przy dzisiejszej, zmiennej gospodarce, spójne inwestycje w nieruchomości handlowo-usługowe są krytycznym elementem zapewniającym wzrost zatrudnienia, przychodów oraz standardu życia. alexander OttO, przewodniczący icsc european advisory Board oraz chief executive Officer w ece Projektmanagement: W Niemczech 70 proc. konsumentów kupuje przez internet. Jeszcze ważniejsza jest rosnąca frekwencja zakupów internetowych. Należy łączyć zakupy w postaci fizycznej z tymi w internecie, ale na chwilę obecną niewielu sprzedawców jest w stanie na tym zarobić. Jeżeli zrobisz to źle, stracisz pieniądze. dr Frank Billand, członek zarządu Union incest z niemiec: Inwestorzy przyjmują znacznie bardziej aktywną rolę w wybieraniu swoich inwestycji. Architektura wnętrz obiektów będzie musiała ulec zmianie aby odzwierciedlić zmieniające się zachowania konsumentów. Wszyscy nasi operatorzy i menadżerowie odgrywają aktywną rolę w zarządzaniu naszymi obiektami i ich obowiązkiem jest nadzorowanie tej zmiany. toni JOergenS, dyrektor w esp hannover gmbh germany: W przypadku małych centrów handlowych pojawia się prawdziwa szansa na zaprojektowanie czegoś idealnego. Centra muszą być miejscami, w których ludzie się spotykają. Naszym zadaniem jest postawienie sobie pytania, czemu mieliby się tam wybrać? W centrum handlowym wszystko musi być dopasowane do stylu życia mieszkańców jego strefy wpływu.

8 8 GLOBALIZACJA HANDLU nas centrów, mając pewność, że nowe obiekty albo się nie pojawią, albo że zostały odłożone na półkę mówi Anne Kavanagh. duże TRudnIEjSzE do zaprojektowania W ciągu ostatnich kilku lat centra handlowe stają się coraz większe, jako że dla deweloperów większe równa się bardziej zyskowne. Jednak zaprojektowanie dużego centrum handlowego jest trudniejsze, a ryzyko z tym związane jest większe. Również uzyskanie pozwolenia na budowę dużego centrum handlowego w zachodniej Europie graniczy z niemożliwością. Szanse na budowę dużych centrów handlowych są teraz znacznie większe w Rosji, Chinach i Ameryce Południowej. Jens Siegfried, dyrektor firmy Chapman Taylor z Niemiec uważa, że chodzi nie tyle o rozmiar, co o adekwatność centrum do otoczenia, jego lokalizację i to, co sprawia, że będzie ono działać skutecznie. Jeżeli nie podejmiemy właściwych decyzji i nie skupimy uwagi na szczegółach już na etapie planowania, to nie kto inny, a konsument będzie musiał żyć z rezultatami naszych wyborów przez następne lat. Jednocześnie, zły rozmiar centrum będzie miał raczej negatywny, a nie pozytywny wpływ na rynek. Jose Quintela główny projektant w firmie Sonae Sierra z Portugalii, ostrzega przed budynkami wielofunkcyjnymi. Zamiast tego proponuje wielofunkcyjne zagospodarowanie terenu. Jest znacznie łatwiej zaprojektować budynek pojedynczego zastosowania w wielofunkcyjnym środowisku dodaje. obiekty dla ludzi I dla SPołECznoŚCI Profesjonaliści z branży centrów handlowych przez ostatnie kilka lat pozostawali w stanie niepewności, a kilku nawet zdążyło ogłosić koniec rozwoju obiektów handlowych na większą skalę, przewidując ruch konsumentów w stronę zakupów online. Teraz jasno widać, że to pesymistyczne podejście było dalece nieuzasadnione. Dalecy od stawiania czoła rzekomemu końcu, specjaliści od centrów handlowych obserwują istniejące obecnie olbrzymie szanse na uczynienie centrów handlowych prawdziwymi miejscami dla ludzi i społeczności lokalnych. Cyfrowy świt stworzył możliwości znacznie większe w porównaniu z ograniczonym przez siebie wzrostem. Organizowany przez Międzynarodową Radę Centrów Handlowych (ICSC) szczyt Retail Real Estate World Summit, który ma miejsce co pięć lat, w tym roku odbędzie się we wrześniu w Szanghaju. Ponad 60 prelegentów z całego świata będzie dzielić się swoimi opiniami dotyczącymi światowej gospodarki, żeby umożliwić branży identyfikowanie trendów, problemów i szans na wzrost. Każdego roku w Europie ICSC organizuje serię konferencji i seminariów, które przyciągają przedstawicieli całej branży, chcących debatować nad polityką sektora w przyszłości i omawiać kwestię z tym związane. Coroczna europejska konferencja tej organizacji jest zawsze organizowana w kwietniu, każdego roku w innym mieście. W roku 2012 odbyła się w Berlinie. W 2013 r. będzie miała miejsce w Sztokholmie, w Szwecji, w dniach kwietnia.

9

10 10 Trzeba nam świeżej krwi dojrzały rynek to rynek zróżnicowany, na którym każda galeria ma swojego klienta i swoją specyfikę. Polskie galerie potrzebują więcej międzynarodowych marek w rozmowie z magdaleną FabIjańCzuk-anTkowICz mówi REnaTa kinde-czyż, prezes zarządu metro Properties. Metro ma już za sobą rozbudowy centrów M1 w Czeladzi, Krakowie i Zabrzu. Powszechną praktyką rynkową jest poprzedzenie takiej decyzji badaniami. Co konkretnie zarządca analizuje przed rozbudową? Decyzja o rozbudowie centrum handlowego powinna być poparta faktami. Faktami, które mówią, że ta rozbudowa ma sens. Niestety, wcale nie jest to aż tak powszechną praktyką, jakby się mogło wydawać. Brak zainteresowania badaniami na polskim rynku w kontekście analizy wyników i wyciągania z nich wniosków jest niepokojący. W efekcie jesteśmy świadkami otwarć galerii z wieloma wakatami, a inwestor jest zdziwiony, że nie zrealizował swojej strategii. Już dawno skończył się hurraoptymizm sieci handlowych i chęć otwierania sklepów w każdym nowym obiekcie. Najemcy bardzo uważnie przyglądają się rynkowi, analizują go i podejmują przemyślane decyzje. Coraz rzadziej otwierają drugi sklep w bliskim sąsiedztwie, bo to prawie zawsze oznacza podział zysku na dwa lokale. Jeśli nawet, w ramach zachęty, najemca dostanie zwrot kosztów aranżacji pomieszczeń, to i tak musi ponosić duże nakłady związane z zakupem kolekcji, zatrudnieniem personelu itd. Metro Properties każdą decyzję poprzedza szczegółowymi analizami. Sprawdzamy siłę nabywczą klientów, zasięg oddziaływania centrum, konkurencję oraz zainteresowanie najemców. Dopiero wnioski płynące z tych analiz mówią nam, czy lokalna społeczność potrzebuje większego centrum, czy nie. A samą społeczność też o to pytacie? Tak, przeprowadzamy ankiety wśród klientów, w których sprawdzamy, na ile ich potrzeby kon- Renata Kinde-Czyż, prezes zarządu Metro Properties sumpcyjne są w naszej galerii zaspokajane. Pytamy o to, czy i dlaczego odwiedzają konkurencję i czego im u nas brakuje. Kolejne pytanie, które musimy sobie zadać, to: jakie marki chcemy zaprosić do współpracy. Szukamy wartości dodanej, sklepów, które raczej uzupełnią ofertę, niż ją zdublują. Ale czy nie jest tak, że czasami trzeba dublować? Mamy przecież na rynku kilka-kilkanaście popularnych sieci handlowych, dla których centrum odwiedza najwięcej klientów. Myślę, że większość galerii chce mieć u siebie marki LPP, H&M czy New Yorkera Metro nie? To prawda. Tak jest dzisiaj, ale to się naprawdę zmienia. Jeszcze przez kilka lat wśród zarządców będzie pokutowało przekonanie, że muszą mieć u siebie wszystkie duże sieci handlowe. Tymczasem dojrzały rynek to rynek zróżnicowany, gdzie każda galeria ma swojego klienta i swoją specyfikę. Dzisiaj w Polsce jest to jeszcze trudne do wykonania ze względu na niewielką liczbę marek obecnych na rynku. Jeśli buduje się centrum, które ma 240 sklepów, to praktycznie mamy w nim wszystkie liczące się obecne sieci w kraju. Na szczęście coraz więcej sieci międzynarodowych planuje ekspansję w Polsce. I to będzie ten moment, gdy galerie zaczną się naprawdę różnicować. A czym dzisiaj wyróżniają się galerie handlowe M1? M1 to centra rodzinne, oferujące szybkie i łatwe zakupy. To obiekty skupione na handlu, z niewielką gastronomią, bez części rozrywkowej. Od kilku już lat wypracowujemy podstawowy zestaw najemców, który odpowiada potrzebom rodziny. Nawet gdyby jakaś branża, która ma zupełnie innego klienta do-

11 TRZEBA NAM ŚWIEŻEJ KRWI 11 celowego, chciała wejść do naszego centrum, nie będziemy tym zainteresowani. Dzisiaj popularne marki oferują coraz więcej kolekcji, bogatszą kolorystykę a wszystko to kosztem jakości. Ta, mam wrażenie, spada z sezonu na sezon. Czy nowe marki, o których Pani wspomniała, wymuszą też poprawę jakości towarów na sklepowych półkach? Tak. Uważam, że trend: wyższa cena, ale za dobrą jakość czeka tuż za rogiem. To musi się zdarzyć, bo Polacy są już zmęczeni szafami pełnymi powyciąganych swetrów. Zorientowali się, że kupienie pięciu bluzek, które wytrzymają do drugiego prania albo i nie, nikomu już się nie opłaca. Coraz częściej wolimy jedną bluzkę, ale za to porządną. Dojrzewamy jako konsumenci i potrzebujemy się wyróżnić, również strojem. Najwyższy czas, żeby polski rynek zaczął się rozwijać nie tylko ilościowo, ale i jakościowo. Dlatego przybycie nowych marek pozwoli konsumentom zaspokoić potrzeby, a centrom handlowym da szansę, żeby się profilować. Jakiś czas temu rozmawiałam na ten temat ze znajomymi z Niemiec. Niemcy dzisiaj kupują mniej za więcej, a mimo wszystko czują się z tym lepiej. Jestem przekonana, że ten trend dotrze również do nas. Powiedziała Pani, że M1 to centra szybkich, wygodnych zakupów. Ale rozbudowy to chyba jednak zaprzeczenie idei convenience? Niekoniecznie. Centra M1 są wygodne, ponieważ wszystkie sklepy znajdują się na jednym poziomie. Przejrzysty układ architektoniczny wewnątrz sprawia, że każdy bez problemu trafi tutaj do swojego ulubionego sklepu. M1 to centra kategorii power center, czyli obiekty o powierzchni tys. mkw., parterowe, z przejrzystą nawigacją i dużym parkingiem naziemnym. W takich centrach znajduje się trzech lub więcej wielkopowierzchniowych najemców skupiających mniejsze sklepy wokół siebie. To jest nasza nisza i tak się pozycjonujemy. Dlatego też, choć rozbudowy teoretycznie moglibyśmy robić na więcej niż jednym poziomie, to nie rozważamy takiej możliwości, gdyż nie odpowiada to naszej strategii. Galerie handlowe walczą między sobą na odwiedzalność. Organizują dziesiątki specjalnych wydarzeń, festynów. Czy zwiększając footfall, zarządca zawsze dba o zysk najemców? Czy uczestnicy festynu mają jeszcze siłę i ochotę na to, żeby zrobić zakupy w centrum handlowym? To bardzo skomplikowany temat, ponieważ powodzenie obiektu i zarządcę ocenia się właśnie po liczbie odwiedzających. Nikt nie pyta o to, ile zarabiają najemcy w państwa centrum, ale jaki macie footfall. To frekwencja, również z racji tego, że obroty stanowią tajemnicę, jest pierwszym wskaźnikiem oceny zdrowia obiektu. Przewidujący zarządcy wiedzą jednak, że frekwencja powinna generować również obroty w sklepach najemców a do tego potrzebna jest przemyślana strategia marketingowa i wydarzenia zwiększające sprzedaż w sklepach. Przykładem może być akcja, którą zorganizowaliśmy w Krakowie. Do wygrania było 111 ipadów tyle, ile sklepów w galerii. Tablety wylosowali właściciele największych rachunków w każdym ze sklepów. Myślę, że przyszłością są dobre, przemyślane strategie marketingowe, zwiększające nie tylko odwiedzalność, ale i obroty najemców. Czasy jarmarków i rozdawania cukierków zdecydowanie najlepsze lata mają już za sobą. Jak wspieracie Państwo najemców, którzy nie radzą sobie w trudnej sytuacji rynkowej i mają problem z płaceniem czynszu? Zawsze jest tak, że jedni najemcy radzą sobie gorzej, a inni lepiej. I dzieje się tak z różnych powodów. Wpływ na taką sytuację mogą mieć: uboga kolekcja, niepełny asortyment rozmiarowy czy zniechęcający do zakupów personel. Wielu najemców odczuło też skutki wysokiego kursu euro, który wpływa na wysokość zobowiązań czynszowych oraz ceny kolekcji. Gdy pojawiają się problemy, oczywiście prowadzimy politykę otwartych drzwi. Naszym celem jest zawsze ograniczenie strat obydwu stron. W niektórych przypadkach oznacza to rozwiązanie umowy, w innych, dla bardzo rokujących najemców, zgadzamy się na czasowe obniżenie czynszu. Jednym z najbardziej zapalnych tematów na linii zarządca najemca są koszty wspólne. Dużo się ostatnio mówiło o braku transparentności w rozliczaniu tej pozycji. Jak radzą sobie Państwo z kosztami wspólnymi? Nasza firma nigdy nie miała z tym żadnego problemu, ponieważ jesteśmy transparentni i nasi najemcy zawsze mogą zweryfikować poziom naliczanych kosztów. Mamy jeden z najniższych poziomów kosztów wspólnych na rynku i jesteśmy dumni z tego, że w ubiegłym roku nasi najemcy otrzymali zwrot części zaliczek płaconych z tego tytułu. Jak to się stało? Zarządzamy 16 centrami i parkami handlowymi w kraju. Obsługujemy również sieci wchodzące w skład naszej grupy. Dzięki takiej skali z wieloma dostawcami wynegocjowaliśmy korzystne warunki. Weźmy np. wywóz śmieci. Zbierając je i sortując, dział zarządzania środowiskiem w Metro Properties przekuł ten wydatek na zysk. W ciągu trzech lat zarobiliśmy 7 mln zł. Nie robiąc tego, musielibyśmy dopłacić 3,5 mln zł za wywóz odpadów. Zarobione pieniądze oczywiście zasiliły fundusz kosztów wspólnych. Dlatego podsumowując, jeszcze raz powtórzę, jeśli kierujemy się zdrowym rozsądkiem i uczciwością, to naprawdę w sprawie kosztów wspólnych nie ma o co toczyć sporu. Dziękuję za rozmowę.

12 12 Mózg na zakupach jak nowoczesna nauka pomaga praktykom w ostatnich dekadach dosyć gruntownie zmieniło się myślenie o naturze człowieka: o tym, jak postrzega świat i jak wydaje pieniądze. jeszcze do niedawna uważano, że Homo sapiens myśli stale i bez przerwy. Jest także bardzo spostrzegawczy, a wybory, których dokonuje, są ostrożne i przemyślane. Kieruje się głównie racjami, emocje zaś odsuwa na bok. Oprócz tego wszystko, co robi, myśli, czuje, jest świadome i z góry zaplanowane. Jednym zdaniem: jesteśmy bardzo racjonalni i intencjonalni. Coraz więcej naukowców myśli jednak inaczej. EmoCjE Są SzybSzE niż myślenie Najnowsze badania dowodzą, że w życiu nie zawsze kierujemy się racjonalną kalkulacją. Wiele naszych decyzji zapada poza naszą kontrolą, a świadomy rozum dowiaduje się o nich z opóźnieniem i dorabia uzasadnienie. Udowodnił to w serii eksperymentów Daniel Kahneman, który w 2002 r. otrzymał Nagrodę Nobla z dziedziny ekonomii właśnie za pokazanie, jak bardzo irracjonalni potrafimy być. Kahneman pokazał, jak często wiara w sprawiedliwy świat, subiektywna percepcja czy przekonanie o słuszności pewnych racji potrafią zupełnie zaburzyć nam percepcję rzeczywistości i powodują podejmowanie irracjonalnych decyzji. Wyobraźmy sobie bowiem, że w celu zakupu dajmy na to książki za 25 zł większość ludzi jest skłonna dokonać wysiłku i pojechać autobusem do innego sklepu oddalonego o 15 min drogi, gdyż usłyszeli, że w tamtym sklepie taka sama książka kosztuje 18 zł. Mogą więc zaoszczędzić 7 zł. Jeśli jednak w grę wchodzi kupno marynarki za 499 zł i w sklepie oddalonym o 15 min drogi można ją nabyć po promocyjnej cenie 492 zł, bardzo niewielu z nas jest skłonnych dokonać tego samego wysiłku. Dlaczego? Przecież w obu przypadkach zaoszczędzimy tyle samo 7 zł. Okazuje się jednak, że to, co jest obiektywnym zyskiem, subiektywnie traci na znaczeniu. Przy zakupie książ- Michał Matukin, Human Mind & Brain Applied Research Center Rafał Ohme, Human Mind & Brain Applied Research Center ki oszczędność (zysk) to spory procent dokonywanego zakupu (28 proc.), podczas gdy w drugim wypadku to tylko niewielki ułamek kwoty (1,4 proc.). Nasz mózg zupełnie inaczej interpretuje te sygnały. W podobnym duchu wypowiadają się inni naukowcy, pokazując coraz więcej przykładów, w których człowiek nie jest racjonalny, a zachowaniami sterują emocje i subiektywne doznania. Nowoczesne badania psychologiczne pozwoliły zweryfikować wcześniejsze teorie i zainicjowały nowe podejście do spojrzenia na codzienne zachowania ludzi. Dziś już mało kto wierzy, że kluczem do skutecznego marketingu jest wyłącznie portfel konsumenta i jego racjonalność. Większość z nas wie, że tajemnica kryje się w emocjach, potrzebach i wartościach, jakich konsument doświadcza. Marketing coraz odważniej korzysta ze zdobyczy nowoczesnej psychologii. Niestety, ciągle w niewystarczającym stopniu, a szkoda, gdyż to podejście ma do zaoferowania znaczną przewagę konkurencyjną dzięki efektywniejszemu wykorzystywaniu dostępnych środków oraz udzieleniu odpowiedzi na kluczowe problemy i pytania. W świetle tego spojrzenia na funkcjonowanie naszego umysłu przyjmowanego przez nowoczesną psychologię widać wyraźnie, iż Homo sapiens nie jest tak racjonalny, jak byśmy tego chcieli, oraz że decyzje, jakie podejmuje, są w dużej mierze oparte na intuicji, automatyzmach i emocjach, a nie na chłodnym wyborze najkorzystniejszej z alternatyw. To podejście zmieniło wiele aspektów życia i znalazło odzwierciedlenie w wielu sferach, m.in. w marketingu, gdzie klasyczny model AIDA (Awarness Interest Desire Action) musiał zostać zweryfikowany.

13 Tel.: Wynajem: Nowoczesna galeria w centrum Katowic. 100 sklepów, kino, rozrywka, restauracje. OTWARCIE: 2013 Inwestor: Centrum Development and Investments Polska Wynajem/Inwestor: Centrum Development & Investments Polska Tel.: , Fax: , wynajem@centrumdi.com

14 14 MóZG NA ZAKuPACH JAK NoWoczEsNA NAUKA narodziny neuronauki konsumenckiej Stało się to możliwe dzięki rozwoju neuronauki interdyscyplinarnej dziedziny obejmującej swoim obszarem zagadnienia z zakresu biologii, chemii, fizyki, matematyki czy psychologii, której intensywny rozkwit przypadł na drugą połowę XX w. Neuronauka, badając układ nerwowy i jego reakcje, pozwoliła na analizę zachowań ludzkich w zupełnie innym świetle, dostarczając obiektywnych informacji o zjawiskach do tej pory niedostępnych badaczom. Na bazie dorobku neuronauki w ostatniej dekadzie wyłoniła się gałąź skupiona na badaniach zachowań zakupowych neuronauka konsumencka, która dziś zmienia rozumienie zachowań zakupowych. Specjaliści od reklamy od lat dwoją się i troją, by przedrzeć się do nas ze swoim przekazem. Wielu ludzi biznesu intuicyjnie wyczuwało, że niektórych aspektów nie da się uchwycić za pomocą tradycyjnych badań i metod. Dlaczego? Bo motywy skłaniające ludzi do zakupów są zakodowane w procesach neurofizjologicznych, których nie da się opisać w kwestionariuszu czy rozmowie. Do tego potrzebna jest nowoczesna aparatura, jaką stosuje się m.in. w medycynie. Rozwój nowoczesnych technologii sprawił, że badania, które do tej pory były stosowane wyłącznie w celach naukowych, w końcu zostały zaimplementowane przez praktyków na pole badań marketingowych z zaskakująco pozytywnym skutkiem. Neuronauka konsumencka wykorzystuje teorie i metody naukowe w praktyce. Przekłada elementy ze świata naukowców na język komunikacji i reklamy, czyniąc je zrozumiałymi i dostępnymi. Coraz częściej praktycy opierają swoje strategie pozycjonowania i poszukiwania przewagi konkurencyjnej na analizie czasów reakcji (RT), która jest w stanie zidentyfikować ukryte postawy konsumentów wobec produktu, marki czy nawet całej kategorii. Wykorzystują też pomiar pobudzenia skórno-galwanicznego (GSR), które odzwierciedla stopień, w jakim nasze ciało jest zmobilizowane do podjęcia działań (np. zakupowych), czy też badanie fal mózgowych (EEG) pozwalające na analizę emocji sekunda po sekundzie dla każdego komunikatu marketingowego. Ogromną popularnością cieszy się eye-tracking (ET), który precyzyjnie ujawnia to, na co konsument zwraca uwagę, co się wybija z tła, a także to, co pozostaje niezauważone. Oczywiście najlepsze efekty otrzymuje się, łącząc wiele różnych metod. Takie syntetyczne podejście pozwala na dogłębną i obiektywną analizę zachowań konsumenckich, która potrafi wzmacniać skuteczność działań marketingowych. TECHnologIE PRzySzłoŚCI Neuronauka konsumencka wykorzystująca analizę fal mózgowych czy też inne narzędzia pokazuje świat trójwymiarowo, podczas gdy dotychczasowe metody pozwalały na precyzyjne pomiary jedynie w dwóch wymiarach. Kiedyś wiedzieliśmy, o czym myślimy i co czujemy, dzisiaj dzięki neurofizjologii możemy przewidzieć, czy nasze słowa przełożą się na działanie. Na naszych oczach dokonuje się ewolucja podejścia do badania konsumentów. Wcześniej opierano się głównie na deklaracjach, na tym, co respondenci powiedzą lub napiszą w kwestionariuszu. Technologie przyszłości pozwalają wyjść poza owe deklaracje i odkrywać to, co jest niedostępne, skryte nie tylko przed badaczem, ale często też przed samym respondentem. To, czego konsumenci z jakiegoś powodu nie potrafią

15 MóZG NA ZAKuPACH JAK NoWoczEsNA NAUKA 15 ujawnić, nie są w stanie zwerbalizować lub po prostu nie są tego świadomi, staje się dostępne. Dzięki nowoczesnym analizom marketerzy poznają swoje dzieła nie tylko na poziomie ogólnym, ale także na poziomie analitycznym i sekwencyjnym. Mogą precyzyjnie zidentyfikować elementy, które są skuteczne, działają, rezonują z klientem, a także takie, które pozostają w cieniu lub wręcz wywołują efekt odwrotny od zamierzonego odrzucają. Analiza fal mózgowych jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym i wymagającym, dlatego do niedawna niewiele osób zajmowało się podobnymi zagadnieniami. Przekonaliśmy się o tym podczas wiedeńskiej konferencji NeuroPsychoEconomics, która odbyła się w październiku 2007 r. Zaprezentowaliśmy tam pierwsze wyniki naszego projektu Exploring Consumer s Mind (ECM). Pozwolił on rozwinąć się neuromarketingowi w Polsce i całej Europie Środkowej i Wschodniej. We współpracy z czterema wielkimi korporacjami prześwietliliśmy ich reklamy, o których było wiadomo, że ponadprzeciętnie sprzedały produkt. Na poziomie deklaracji respondentów jedne wzbudzały zachwyt, a inne nudziły. Nas jednak interesowały reakcje mózgu. Model badania i przykładowe wyniki projektu ECM wzbudziły żywe zainteresowanie profesorów największych uniwersytetów w Niemczech, Austrii, Holandii i Japonii. Projekt okazał się strzałem w dziesiątkę i dał firmom biorącym w nim udział wiedzę, która pozwoliła budować przewagę konkurencyjną i optymalizować ich komunikację. Obecnie przed neuronauką konsumencką stoi kolejne zadanie. Praktycy chcą bowiem przenieść badania mózgu wykorzystujące nowoczesną aparaturę z laboratoriów naukowych w realia sklepowe. Jest to przedsięwzięcie bardzo wymagające, jednak mające ogromny potencjał do wykorzystania. W dobie stawiania na mobilność i ogromnego postępu technologicznego wszystko wydaje się możliwe. Jeśli neuronauka konsumencka wkroczy zdecydowanie na tereny sklepów czy centrów handlowych, pozwoli jeszcze lepiej zrozumieć i wyjaśnić zachowania konsumenckie. Taka wiedza umożliwi organizowanie, planowanie i weryfikowanie marketingowych strategii działania na zupełnie innym poziomie niż dotychczas. guzik zakupowy nie ISTnIEjE Jako konsumenci nie chcemy, aby decyzje zakupowe były konsekwencją jakiegoś zabawnego trzydziestosekundowego filmiku, ustawienia produktów na półce, krzykliwego plakatu, muzyki emitowanej w sklepie, temperatury czy kolorowego opakowania. Wolimy myśleć, że to nasz racjonalny i niezależny osąd. Niestety, nie zawsze tak jest. Skuteczna perswazja polega na operowaniu niuansami, archetypami i sygnałami peryferycznymi. Jest z powodzeniem stosowana w telewizyjnej komunikacji reklamowej i oddziałuje na nas, konsumentów, sprawiając, że jedne marki lubimy, a innych nie. Pomimo ogólnej fascynacji nową technologią należy mieć w pamięci jej ograniczenia. Dotyczą one zarówno strony technicznej (mobilność sprzętu, czułość pomiarów etc.) jak i teoretycznej (lokalizacja procesów poznawczych, plastyczność mózgu etc.). Nawet jednak jeśli powyższe kwestie sporne zostaną w końcu wyjaśnione i rozwiązane dzięki badaniom akademickim, jedno pozostanie bezdyskusyjne. Nie musimy obawiać się tego, że jest w nas guzik zakupów, którego naciśnięcie przez sprytną reklamę czy działanie marketingowe spowoduje, że kupimy nielubiany produkt lub zagłosujemy na polityka, z którego poglądami się nie zgadzamy. Mądra natura by na to nie pozwoliła. Neuronauka konsumencka nie jest panaceum. Jest narzędziem, które odpowiednio wykorzystane pozwala nam lepiej poznać konsumenta, zrozumieć emocje i motywy nim kierujące, a w konsekwencji lepiej odpowiadać na jego potrzeby i kreować swój wizerunek. wyjątkowy PoTEnCjał W świetle takiego podejścia staje się jasne, jak olbrzymim potencjałem dysponują miejsca, w których zapada najwięcej decyzji zakupowych, gdzie produkty walczą o bezpośrednią uwagę i przychylność konsumenta. Badanie reakcji neurofizjologicznych, podświadomych motywów i zachowań konsumenckich w miejscach sprzedaży otwiera zupełnie nowe możliwości. Pozostaje jedynie zadbać o to, by narzędzia i metody, które wykorzystujemy, rzetelnie i precyzyjnie odpowiadały na nasze pytania.

16 16 Trzy najważniejsze rzeczy w marketingu centrów handlowych działania marketingowe to filar prawidłowego funkcjonowania centrum handlowego, który ma ogromny wpływ na osiągnięcie sukcesu komercyjnego obiektu. na jakie kwestie należy zwrócić największą uwagę przygotowując skuteczną strategię marketingową? Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland Centrum handlowe jest jak stół, powinno stać na czterech solidnych nogach. Jedna noga to dobra lokalizacja. Druga to tenant mix. Na obie zazwyczaj zarządca nie ma wpływu, bo często przejmuje obiekt skomercjalizowany przez właściciela lub innego agenta nieruchomości. Kolejne dwie to facility management i w końcu odpowiednio zaplanowana i realizowana strategia marketingowa. dobra STRaTEgIa I PozyCjonowanIE PodSTawą SukCESu Na przestrzeni ostatnich lat marketing centrów handlowych niezwykle ewoluował. Kiedyś działania koncentrowały się wyłącznie na informowaniu klientów, co, gdzie i w jakiej cenie można kupić, a sama komunikacja ograniczała się do wykupienia powierzchni reklamowych w prasie lub dystrybucji ulotek. Obecnie marketing realizowany jest w bardziej kompleksowy sposób. Najważniejsze jest określenie strategii i pozycjonowanie obiektu, w tym precyzyjne opracowanie, do kogo należy adresować działania. Zdefiniowanie grupy docelowej jeszcze na bardzo wczesnym etapie planowania inwestycji powinno być poprzedzone badaniami, które pozwolą określić cechy klienta, czynniki kształtujące jego preferencje zakupowe oraz potrzeby i oczekiwania. W przypadku funkcjonującego już obiektu warto regularnie aktualizować wiedzę na temat naszych klientów, m.in. monitorując, jaka jest wartość koszyka zakupów czy jednego paragonu w poszczególnych punktach handlowych i usługowych. Duże znaczenie będzie też miało wyciągnięcie wniosków z analizy oferty najemców i ocena postrzegania samego centrum handlowego. Oprócz zbierania informacji o klientach niezbędne też jest stałe badanie rynku, w tym ocena pozycji konkurencji, które dostarczą wiedzy o zachodzących zmianach. Te dane to podstawa przy opracowywaniu celów marketingowych, dlatego jako zarządca rekomendujemy aktualizowanie tego typu badania nie rzadziej niż raz w roku. Ważne w strategii jest to, by była ona elastyczna i dostosowana do zmieniającego się rynku i potrzeb, co oznacza, iż nie może być ustalona raz na zawsze. Poza monitorowaniem założeń strategii konieczne jest ciągłe badanie efektywności podejmowanych działań marketingowych. Oznacza to, że po zakończeniu każdej promocji bądź eventu należy sprawdzić, czy wydane na ten cel środki przyniosły efekt w postaci większej liczby gości odwiedzających centrum handlowe, a przede wszystkim wzrostu sprzedaży i korzyści finansowych. Warto zadawać też pytania klientom, jak oni oceniają nasze akcje marketingowe i czego oczekiwaliby w przyszłości. Do czynników wpływających na powodzenie eventu zalicza się m.in. efektywność działań komunikujących wydarzenie, w tym weryfikację stopnia rozpoznawalności kampanii. Aby jej zasięg był jak najlepszy, należy zbadać, które media prefe-

17

18 18 TRZy NAJwAżNIEJSZE RZECZy W marketingu rują nasi odbiorcy, uwzględniając ich rodzaje i tytuły. Przy ocenie efektywności narzędzi marketingowych doskonałym źródłem wiedzy mogą się okazać badania fokusowe, zarówno wśród klientów, jak i osób nieodwiedzających nasze centrum handlowe. Pozwolą one ustalić, dlaczego klienci wybierają galerię i obecne w niej marki, a wśród tzw. nie-klientów przyczyny wyboru innego centrum handlowego. Do jednej z przyczyn przy podejmowaniu takiej decyzji przez klientów może należeć świadomość funkcjonowania danego centrum handlowego i dostępnej w nim oferty. W tym celu warto zapytać klientów centrum handlowego, jakie formy komunikacji z nim są według nich najbardziej skuteczne. Z przeprowadzonych przez BNP Paribas Real Estate Polska badań dla centrum handlowego Wola Park wynika, że na pierwszych miejscach znajdują się działania, tj. outdoor oraz dystrybucja door-to-door. Wskazało na nie odpowiednio 25 proc. i 20 proc. respondentów. Wyraźnie widać też tendencję do poszukiwania informacji o ofercie galerii handlowych w internecie. W przeciągu roku, od 2010 r. do 2011 r., o 10 proc. wzrosła liczba klientów, którzy chcieliby być powiadamiani o przeprowadzanych promocjach w centrum handlowym za pośrednictwem e-marketingu. Wskaźnik ten wzrósł z 27 proc. do 37 proc. Coraz większe znaczenie w relacjach z konsumentami odgrywają również media społecznościowe, a monitorowanie treści postów może nam dostarczyć unikatowej opinii o naszych aktywnościach. Stąd powinny mieć one swoją ważną pozycję w każdej strategii marketingowej. SyMPatii i zaufania SPOłecznegO nie da Się kupić Plan marketingowy w oparciu o znajomość najemców Kolejnym krokiem po opracowaniu założeń strategicznych powinno być stworzenie szczegółowego planu działań marketingowych. Zazwyczaj przygotowuje się go wraz z początkiem nowego roku. Optymalnym rozwiązaniem jest organizacja regularnych kampanii skierowanych do klientów przypominających o ofercie centrum handlowego, a także informujących o zmianach i nowościach w ofercie. Harmonogram działań powinien uwzględniać ważne daty, w których klienci planują wzmożone czy niecodzienne zakupy, np. Dzień Dziecka, Święta Bożego Narodzenia czy Walentynki. Przygotowując się do handlu w tego typu dni, warto dołożyć starań, aby klienci przyjechali po prezenty i zakupy właśnie do naszego centrum handlowego. Wydatki na marketing to znacząca pozycja w budżecie całej galerii. W przypadku centrów handlowych Klif Warszawa i Gdynia, którymi zarządza BNP Paribas Real Estate Polska, taki budżet wynosi ok. 2 proc. wartości obrotów i ok. 15 proc. przychodów właściciela z tytułu czynszu. Niezwykle istotne, żeby akcje centrów handlowych i poszczególnych najemców były spójne ze sobą i wzmacniały cechy danego obiektu, które zostały określone w strategii. Natomiast konkretne działania marketingowe powinny być realizowane w oparciu o dogłębną wiedzę dotyczącą samego centrum handlowego i planów promocyjnych poszczególnych brandów. Przykładowo przygotowując event modowy w galerii handlowej, warto zapytać swoich najemców, czy agnieszka Mielcarz, dyrektor zarządzająca centrum handlowego Forum w gliwicach, z ramienia avestus real estate Udział w programach charytatywnych oraz inicjowanie lub wspieranie akcji prospołecznych to jeden ze sposobów budowania wizerunku centrum handlowego. Sprzyja temu rola, jaką te obiekty odgrywają we współczesnych miastach: są ważnym elementem przestrzeni, przyciągają ludzi, wypełniają im wolny czas. Są przy tym bezpieczne i komfortowe. To ważne dla organizacji społecznych, którym zależy na popularyzowaniu swoich idei w centrach handlowych. Są dzięki temu bardziej widoczne i trafiają do świadomego odbiorcy. Pożytki z uczestnictwa centrum handlowego w kampaniach i akcjach społecznych można widzieć przez pryzmat elementarnych korzyści, takich jak wpływ na frekwencję, obroty czy pozytywne publicity. Zarządcy centrów handlowych, świadomi potencjału płynącego z aktywności w obszarze CSR, powinni stawiać na przemyślane, regularne programy, które przyczyniają się do podniesienia dobrostanu lokalnej społeczności i ściśle integrują ją z centrum. Dużym błędem jest pojmowanie tej sfery na zasadzie przymusowej kontrybucji na rzecz najbliższego otoczenia społecznego. W CH Forum przywiązujemy dużą wagę do działań z lokalnymi aktorami sceny społecznej. Nasza aktywność marketingowa obfituje w wydarzenia oparte na współpracy z miejscowymi instytucjami kultury i organizacjami non-profit. Również ambasadorzy naszego centrum w miarę możliwości są angażowani w przeróżne inicjatywy. W ubiegłym roku, miedzy innymi dzięki zaangażowaniu Tomasza Ossolińskiego, zrealizowaliśmy ciekawą kampanię na rzecz walki z rakiem piersi, w którą aktywnie włączyło się ponad 20 lokalnych instytucji. W tym roku planujemy działania z Małgorzatą Sochą ambasadorką CH Forum i fundacji Dr. Clown. Efekty są nie do przecenienia. Zyskujemy nie tylko sympatię wielu osób, ale przede wszystkim zaufanie społeczne przeogromny kapitał, wartość, której nie da się kupić, tak jak kupuje się powierzchnię reklamową.

19 TRZy NAJwAżNIEJSZE RZECZy W marketingu 19 planują jakieś kampanie w podobnym okresie, aby programy akcji były ze sobą skoordynowane i kompatybilne. Warto z takimi pomysłami zgłosić się do najemców, zachęcić ich, aby przyłączyli się do akcji centrum handlowego, przygotowując ofertę specjalną na daną okazję. Synergia działań może przynieść bardzo satysfakcjonujące efekty sprzedaży. Ponadto, uwzględniając opinie partnerów, możemy również kształtować dobre wzajemne relacje. Planując poszczególne akcje, warto monitorować aktualne, niecodzienne wydarzenia w regionie czy kraju. Przykładem połączenia scenariusza eventu z bieżącym i nośnym wydarzeniem był Sportowy Dzień Dziecka w Wola Parku! event dla najmłodszych i ich rodzin zorganizowany w kontekście zbliżających się mistrzostw w piłce nożnej Euro Imprezę uświetnił jeden z najlepszych bramkarzy na świecie Jerzy Dudek. Sławny piłkarz wybierał spośród uczestników zabawy 11 szczęśliwców, którzy dołączyli do jego Złotej 11-tki. Do wygrania były piłki z autografem, chętni natomiast mogli zrobić sobie pamiątkową fotografię z gwiazdą. Dodatkowo odbywały się konkursy z nagrodami i piłkarskie gry multimedialne. Zorganizowano konkurs Mały Kibic na portalu Facebook. Aby wziąć udział w zabawie, wystarczyło zrobić zdjęcie swojego dziecka podczas rodzinnego kibicowania i przesłać do Wola Parku. Do zdobycia były atrakcyjne nagrody piłka z autografem Jerzego Dudka, plecaki, zegarki, akcesoria sportowe i bony zakupowe. Tego typu wydarzenia nie tylko wykorzystują panującą pozytywną atmosferę, ale także ją budują, pozostawiając w pamięci klientów pozytywne wrażenia i tym samym przyczyniają się do zakupów w przyszłości. Dzięki eventowi Wola Park odnotował 20 proc. wyższy footfall w stosunku do analogicznego dnia, w którym nie odbywają się żadne dodatkowe atrakcje w centrum handlowym. O sukcesie Sportowego Dnia Dziecka w Wola Parku! świadczy również duże zainteresowanie akcją na portalu Facebook i 20-proc. wzrost fanów profilu galerii. angażowanie najemców w akcje marketingowe Organizując wydarzenia specjalne w centrum handlowym, warto podjąć partnerską współ- pracę z markami obecnymi w danym obiekcie. W ten sposób umożliwiamy najemcom dodatkową i szerszą promocję produktów, co z pewnością zostanie przez nich docenione. Dzięki współpracy mogą oni ciekawie i atrakcyjnie zaprezentować swoją ofertę oraz zachęcić klientów do zakupów. Ten sposób współpracy wykorzystują zarządzane przez BNP Paribas Real Estate Polska centra handlowe Klif w Warszawie i Gdyni, w których znajdują się głównie marki należące do segmentu premium. Obie galerie kierują swoją ofertę do osób o wyższych oczekiwaniach i możliwościach zakupowych, ceniących elegancję, najnowsze trendy oraz wyrazisty styl. W tym celu regularnie organizują pokazy mody prezentujące najnowsze kolekcje ubrań dostępne w sklepach galerii. Wydarzenia uatrakcyjniane są konkursami i udziałem celebrytów. Biorąc udział w zabawie, klienci mogą wygrać bony o wartości kilkuset złotych na zakupy w sklepach dostępnych w centrum handlowym. Stale rosnący koszyk zakupów centrum może być potwierdzeniem, że realizowane działania są skuteczne. Innym przykładem aktywności marketingowej angażującej poszczególne marki są też organizowane w centrum handlowym Klif nocne zakupy ze zniżkami, na które stali klienci otrzymują imienne zaproszenia. Tego typu wydarzenie jest bardzo doceniane wśród najemców, bo przyczynia się w danym miesiącu do wzrostu obrotów w sklepach nawet o 20 proc. Marketing to niezmiernie ważny obszar aktywność centrum handlowego. Zbyt często jednak jest on traktowany jako panaceum na wszelkie problemy i niepowodzenia obiektu, jak zbyt mała liczba odwiedzających czy zmniejszające się obroty. Dlatego warto pamiętać o czterech nogach stołu, na których opiera się aktywność centrum handlowego. Działalność marketingowa może jedynie zniwelować słabsze strony naszej galerii, np. odległą lokalizację, prezentując atrakcyjną ofertę sklepów i ciekawe promocje. Jednak nawet najciekawsze akcje marketingowe nie są w stanie zwiększyć dochodów, jeżeli brakuje atrakcyjnych i poszukiwanych marek czyli tenant mixu.

20 20 Promocja centrów handlowych aspekty podatkowe organizacja akcji promocyjnych jest jednym ze stałych elementów działalności centrów handlowych mających bezpośredni wpływ na wartość obiektu, pod warunkiem prawidłowego zaplanowania i przeprowadzenia działań marketingowych. Akcje promocyjne wpływają przede wszystkim na wzrost sprzedaży spowodowany zwiększoną liczbą odwiedzin danego centrum, a w perspektywie długofalowej zwiększają rozpoznawalność danego obiektu na lokalnym rynku. Dobór form oraz adresatów promocji pomaga budować wizerunek danego centrum handlowego jako, przykładowo, miejsca rodzinnego lub kreującego nowe trendy. Liczy się oryginalny pomysł, ale planując akcję marketingową, nie należy zapominać o konsekwencjach podatkowych związanych z jej organizacją. Znajomość implikacji podatkowych wiążących się z konkretnym scenariuszem działań promocyjnych pozwala bowiem w optymalny sposób ustalić ich budżet, jak również daje możliwość uniknięcia błędów przy wypełnianiu obowiązków formalnych. W ramach niniejszego artykułu przybliżymy kwestie, o których warto pamiętać, organizując konkurs, loterię bądź sprzedaż premiową, aby uniknąć ewentualnych kłopotów z rozliczeniami podatkowymi. jaki PodaTEk? Organizacja akcji promocyjnej może wywołać skutki podatkowe zarówno na gruncie ustaw o podatkach dochodowych od osób fizycznych lub prawnych jak również w zakresie podatku od towarów i usług (tj. podatku VAT). Po pierwsze, wszelkie wydatki ponoszone przez organizatora akcji promocyjnej stanowią dla niego koszt uzyskania przychodu. Związek tego typu wy- Aleksandra Kozłowska menedżer w Dziale Podatkowym TPA Horwath Tomasz Ożdziński partner w Dziale Podatkowym TPA Horwath datków z możliwością generowania przychodów (w szczególności poprzez zabezpieczenie źródła przychodów) jest bowiem w takim przypadku bezsporny. Jak wspomnieliśmy na początku, działania o charakterze marketingowym wpływają na uatrakcyjnienie produktów lub usług oferowanych w danym centrum handlowym, generując większe zyski ze sprzedaży dla najemców, co wpływa na pozytywny wizerunek, a zatem również na wartość obiektu. Dla uczestnika akcji promocyjnej otrzymana w jej wyniku nagroda będzie zazwyczaj stanowiła przychód podatkowy. Podlega on opodatkowaniu stawką ryczałtową w wysokości 10 proc. Taki sposób opodatkowania wyklucza możliwość pomniejszenia przychodu o koszty uzyskania przychodu. Co najważniejsze, do zapłaty podatku od nagrody w większości przypadków będzie zobowiązany organizator akcji promocyjnej, czyli w analizowanej sytuacji centrum handlowe. Na płatniku (tj. centrum handlowym) ciąży obowiązek obliczenia i pobrania podatku, a następnie jego zapłata do urzędu skarbowego, jak również wypełnienie i wysłanie do właściwego urzędu deklaracji podatkowej. Jeżeli nagroda ma charakter rzeczowy, podatek należy pobrać przed jej wydaniem nagrodzonemu. W praktyce, aby uniknąć powyższej sytuacji, zryczałtowany podatek od nagrody jest najczęściej finansowany przez organizatora poprzez zastosowanie tzw. mechanizmu ubruttowienia (wartość nagrody obejmuje również należny od niej podatek). Czy są sytuacje, gdy organizator akcji marketingowej nie będzie zobowiązany do pobrania podatku

21 Ponad 30 mln klientów na pięciolecie centrum 12 nominacji do branżowych Oscarów w prestiżowych konkursach Solal Marketing Awards Zaliczone na 5 5 lat z gwiazdami Agnieszka Włodarczyk, Magdalena Mołek, Ola Kuligowska, Tomasz Ossoliński, Małgorzata Socha

22 22 PROMOCJA CENTRów HANdLOwyCH AspEKty podatkowe uwaga na loterię! W przeciwieństwie do konkursu przepisy przewidują definicję loterii tzw. promocyjnej jest to gra losowa, w której uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze. Udział w loterii jest nieodpłatny, a urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe. Opierając się na brzmieniu przepisów ustawy o grach hazardowych, za dowód udziału w loterii promocyjnej może być uznany m.in.: kupon wycięty z gazety lub ulotki, paragon fiskalny lub bilet do kina. Loterię od konkursu odróżnia zatem sposób wyłaniania zwycięzców. Podczas gdy konkurs musi mieć kompetytywny charakter (musi być w nim zawarty element współzawodnictwa), dla loterii niezbędne jest istnienie czynnika losowości. Innymi słowy, o ile w pierwszym przypadku o wyłonieniu zwycięzcy decyduje komisja oceniająca szczególne kompetencje uczestników (np. wiedzę, umiejętności, określone cechy), o tyle w drugim o wygranej w loterii decyduje przypadek, a zwycięzcę wybiera się w drodze losowania. Z jednej strony loteria jest korzystną formą akcji marketingowej ze względu na możliwość zastosowania zwolnienia z podatku ryczałtowego w wysokości aż zł. Warunkiem jest, aby loteria została urządzona i przeprowadzona zgodnie z przepisami o grach hazardowych obowiązującymi w Polsce, w państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Z drugiej strony, regulacje ustawy o grach hazardowych nakładają na przedsiębiorców organizujących loterie obowiązek uzyskania szczególnego zezwolenia przed rozpoczęciem danej akcji promocyjnej. Co więcej, w przypadku nieuzyskania wymaganego zezwolenia w odpowiednim terminie przewidziane są bardzo dotkliwe sankcje. Uczestnik wygrywający nagrodę w loterii urządzonej bez zezwolenia podlega karze pieniężnej w wysokości 100 proc. uzyskanej wygranej. Ponadto, w przypadku braku zezwolenia, przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wykluczają możliwość zastosowania zwolnienia z pobrania zryczałtood nagrody? Sytuacja taka nastąpiłaby, gdyby obdarowanym nie była osoba fizyczna konsument, lecz osoba prawna lub osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, co raczej nie znajdzie zastosowania w omawianym przypadku. Jednakże przepisy podatkowe przewidują dodatkowo szereg zwolnień z ryczałtowego podatku od wydanych nagród. W zależności od formy akcji promocyjnej zwolnieniu będą podlegały nagrody nawet do wysokości zł. Należy również wspomnieć o opodatkowaniu przekazywanych nagród podatkiem od towarów i usług. Zgodnie z regulacjami podatkowymi opodatkowaniu VAT będzie podlegało nieodpłatne wydanie należących do przedsiębiorstwa towarów. Wyjątek stanowią tzw. prezenty o małej wartości oraz próbki. W działalności marketingowej centrów handlowych praktyczne znaczenie ma pierwsza z powyższych kategorii, tj. prezenty o małej wartości, za które uznaje się przekazywane jednej osobie towary o jednostkowej cenie nabycia do 10 zł lub o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym 100 zł, o ile organizator promocji prowadzi specjalną ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości obdarowanych osób. FoRmy akcji PRomoCyjnyCH Najczęściej stosowanymi w praktyce formami akcji promocyjnych są: konkurs, loteria oraz sprzedaż premiowa. Przepisy podatkowe nie zawierają definicji konkursu. Z powyższego względu organy podatkowe i sądy administracyjne odwołują się najczęściej do definicji słownikowej, uznając konkurs za przedsięwzięcie o charakterze m.in. artystycznym, rozrywkowym czy sportowym, dające możliwość wyboru przez eliminację najlepszych uczestników (wykonawców, autorów prac). Organizując konkurs, przedsiębiorcy nie zawsze będą zobowiązani do odprowadzenia podatku zryczałtowanego w wysokości 10 proc. W myśl ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku są bowiem wygrane w: konkursach organizowanych i emitowanych (ogłaszanych) przez środki masowego przekazu (prasa, radio i telewizja), konkursach z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa i sportu, jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych nie przekracza kwoty 760 zł. Pierwsze z powyżej wymienionych zwolnień budzi w praktyce duże kontrowersje. Wobec rosnącej roli internetu jako środka wspomagającego przedsiębiorców przy organizacji różnego rodzaju działań marketingowych, pojawiły się wątpliwości, czy mogą one zostać objęte powyższym zwolnieniem jako organizowane przez środki masowego przekazu. O ile organy podatkowe przyznały rację podatnikom, iż brak literalnego wskazania internetu obok innych środków masowego przekazu nie pozbawia go takiego charakteru, o tyle wskazały na konieczność spełnienia wszystkich przesłanek wymienionych w przepisie dla możliwości skorzystania ze zwolnienia. Zatem dla wyłączenia opodatkowania nagrody (o wartości do 760 zł) w konkursie konieczne jest nie tylko ogłoszenie akcji promocyjnej przez internet, ale także emisja informacji o tym konkursie w co najmniej jednym ze wskazanych wyżej mediów. Niekorzystna linia orzecznicza nie pozbawia jednak w całości organizatorów konkursów możliwości zastosowania zwolnienia z opodatkowania. Konieczne może być jednak zmodyfikowanie pierwotnego pomysłu i ukształtowanie akcji promocyjnej jako konkursu z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa lub sportu. Również w takim przypadku nagroda może zostać zwolniona, jeśli jej jednorazowa wartość nie przekroczy 760 zł. Jednocześnie od konkursów z dziedziny... należy odróżnić konkursy autorskie, czyli konkursy organizowane dla profesjonalistów w danej dziedzinie, np. konkurs na najlepszy projekt na zagospodarowanie danej przestrzeni centrum handlowego czy na zaprojektowanie logo obiektu handlowego. W przypadku tego typu działań marketingowych należy rozważyć, czy udział w konkursie nie będzie traktowany jako element osobiście wykonywanej przez uczestników konkursu działalności zawodowej. Wówczas obowiązek zapłaty 10 proc. podatku od nagrody po stronie organizatora nie wystąpi.

23 CASTORAMA IKEA MAKRO 15 min drive to City Center people within 45 minutes drive Cracow Shopping & Recreation Centre 150 Shops + Auchan, GLA sqm 2800 Free Parking Spaces Opening 2nd half of 2013! Lease Dept. Tel.: , .: immochan.komercjalizacja@auchan.pl, Website.:

24 24 PROMOCJA CENTRów HANdLOwyCH AspEKty podatkowe wanego podatku przez płatnika. Jak wspomnieliśmy bowiem powyżej, warunkiem wyłączenia z opodatkowania jest zorganizowanie loterii zgodnie z przepisami ustawy o grach hazardowych, a zatem m.in. uzyskanie niezbędnych zezwoleń. Jak zatem uchronić się przez negatywnymi konsekwencjami w powyższym przypadku? Należy szczegółowo przeanalizować scenariusz akcji promocyjnej w poszukiwaniu elementów losowości, a dodatkowo ocenić, czy elementy takie, o ile się pojawią, mają decydujący wpływ na wyłonienie zwycięzców danej akcji promocyjnej. PREmIa Czy RabaT? Jedną z najbardziej popularnych form akcji marketingowych w centrach handlowych jest sprzedaż premiowa. Ze względu na fakt, iż przepisy podatkowe nie przewidują definicji sprzedaży premiowej, w praktyce ugruntowane zostało rozumienie tego pojęcia wypracowane przez organy podatkowe. Zgodnie z podejściem prezentowanym w interpretacjach prawa podatkowego sprzedaż premiową należy utożsamiać z transakcją, w ramach której obok sprzedaży towaru lub usługi dochodzi do wydania nabywcy premii (nagrody). Co więcej, w orzecznictwie wypracowane zostały warunki, które muszą zostać spełnione, aby daną akcję promocyjną można było uznać za sprzedaż premiową, a mianowicie: na skutek danej akcji promocyjnej dochodzi do wydania nagrody z racji nabycia towaru lub usługi, nagroda przyznawana jest każdemu nabywcy, który spełnia określone przez sprzedającego warunki zakupu, nagroda nie zostaje przyznana w pieniądzach ani towarach lub usługach, które sprzedano nabywcy. Trzeci z powyższych warunków wskazuje na istotną różnicę między premią w sprzedaży premiowej a rabatem. W przypadku gdy uczestnikowi akcji promocyjnej wydawane są określone kwoty pieniędzy, mamy bowiem do czynienia z rabatem pieniężnym, czyli upustem. Natomiast jeśli formą nagrody są towary lub usługi, które są przedmiotem pierwotnej transakcji, tj. tej której dotyczy sprzedaż premiowa, wówczas wystąpi rabat naturalny. Ze względu na fakt, iż przy sprzedaży premiowej premiowana jest sprzedaż organizatora, a nie podmiotów trzecich, w przypadku centrów handlowych ta forma marketingowa jest stosowana bezpośrednio przez najemców, a nie podmiot zarządzający obiektem czy też jego właściciela. Tak jak w przypadku konkursu oraz loterii promocyjnej organizatorzy akcji marketingowych przyjmujących postać sprzedaży premiowej mają obowiązek jako płatnicy dokonać obliczenia i zapłaty podatku zryczałtowanego pobranego od otrzymującego nagrodę (premię). Pobór podatku nie ma jednak charakteru bezwzględnego zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych zwolnione od podatku są nagrody związane ze sprzedażą premiową, jeżeli jednorazowa wartość nagrody nie przekracza kwoty 760 zł. Warto jednak podkreślić, iż zwolnienie nie dotyczy osób, dla których nagroda pozostaje w związku z wykonywaną przez nich działalnością gospodarczą. ważna dokumentacja Organizacja akcji promocyjnych pociąga za sobą szereg obowiązków dokumentacyjnych. Po pierwsze, jak wskazaliśmy na początku, wydatki przeznaczone na działalność marketingowo-sprzedażową zazwyczaj mogą stanowić koszty uzyskania przychodu, niemniej jednak podatnicy muszą posiadać odpowiednie dowody źródłowe, z których wynikałoby, że zaliczony do kosztów podatkowych wydatek miał na celu uzyskanie przychodów (lub zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów). Po drugie, warunki danej akcji promocyjnej są umieszczane w specjalnych regulaminach. Organizator loterii musi pamiętać o stworzeniu takiego regulaminu jeszcze przed etapem ubiegania się o zezwolenie na jej organizację, gdyż dokument ten stanowi jeden z załączników, który należy zgłosić do izby celnej udzielającej takiego zezwolenia. Wreszcie, część obowiązków dokumentacyjnych wynika z funkcji płatnika pełnionej przez organizatora działań marketingowych. Oprócz obliczenia, poboru i zapłaty podatku generalnie płatnik jest również zobowiązany do złożenia do urzędu skarbowego deklaracji według odpowiedniego wzoru. PodSumowanIE Odpowiednio zaprojektowana kampania marketingowa może w istotny sposób zwiększyć zainteresowanie nabywców danym centrum handlowym oraz oferowanymi tam towarami i usługami, co powinno przełożyć się na wzrost obrotów najemców. Skuteczna promocja danego obiektu ma bezpośredni wpływ na jego postrzeganie na rynku zarówno jeśli chodzi o widoczność takiego centrum, jak i jego odpowiednie profilowanie (ekskluzywne, rodzinne, młodzieżowe itd.). Zainteresowanie klientów oraz siła najemców centrum handlowego stanowią o jego wartości. W obecnych realiach rynkowych, gdzie istotna część przychodów z najmu powierzchni w centrach handlowych zależy od obrotów realizowanych przez najemców (tzw. turnover rents, pol. czynsze od obrotu), a wartość centrum handlowego ustala się właśnie na podstawie tych przychodów (tzw. discounted cash-flow method, pol. metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych), efektywny marketing danego obiektu w mierzalny sposób przekłada się na tę wartość. Aby wzrost tej wartości był jak największy, należy dogłębnie przemyśleć nie tylko dobór odpowiedniej strategii promocyjnej, lecz także katalog stosowanych narzędzi oraz konsekwencje podatkowe, gdyż po drugiej stronie tego samego równania znajdują się koszty akcji promocyjnej obejmujące w szczególności zobowiązania publiczno-prawne (obciążenia podatkowe, konieczność uzyskania zezwoleń, sprawozdawczość itp.). Dobór odpowiednich form promocji wymaga również określenia ról i zadań uczestniczących w nich podmiotów (tylko najemcy centrum handlowego mogą być organizatorami sprzedaży premiowej) oraz ich współdziałanie, aby wzmocnić efekt podejmowanych działań. Ponadto, ponieważ praktyka gospodarcza również w zakresie marketingu centrów handlowych oraz działalności ich najemców jest bogatsza niż regulujące ją przepisy podatkowe, przed wprowadzeniem w życie danej akcji promocyjnej warto upewnić się, iż nie będzie ona rodzić niepożądanych skutków.

25

26 26 Narzędzia pozwalające zwiększyć efektywność rozliczeń podatkowych w inwestycjach w centra handlowe wzrost wartości inwestycji w centrum handlowym, obok zdyskontowanych kwot najmu, stanowi o długoterminowym powodzeniu projektu. odpowiedni dobór najemców (tenant mix), umiejętne zarządzanie obiektem, wskaźniki footfall czy lokalizacja to czynniki, na które najczęściej zwracają uwagę doradcy komercyjni i zarządcy nieruchomości. Warto jednak pamiętać również o sferze fiskalnej zapewniającej tarczę podatkową spółkom obiektowym, a w konsekwencji pozytywnie oddziałującej na przepływy finansowe przedsięwzięcia. W artykule przedstawiono najczęściej występujące możliwości optymalizacyjne dla podmiotów działających w branży handlowej z podziałem na poszczególne fazy życia projektu. I. optymalizacje w obszarze FInanSowanIa PRojEkTu metoda RozlICzanIa RóżnIC kursowych Kredyty inwestycyjne udzielane w walutach obcych lub przynajmniej denominowane do tych walut są nadal atrakcyjną i popularną formą finansowania działalności mimo związanego z nimi ryzyka kursowego na koniec dnia okazują się tańsze Małgorzata Dankowska, starszy menedżer w TPA Horwath od kredytów złotówkowych. Z perspektywy prawa podatkowego zaciągnięcie kredytu w walucie obcej oznacza konieczność rozliczania różnic kursowych. W tym kontekście istotne są dwie kwestie: wybór metody bieżącego rozliczania różnic kursowych, realizacja różnic kursowych na moment spłaty kredytu. Zasadniczo ustawy podatkowe przewidują dwie metody rozliczania różnic kursowych w celu ustalenia zobowiązań podatkowych: metodę podatkową oraz rachunkową. W praktyce metoda podatkowa budziła wątpliwości dotyczące kursu, według którego należy wyceniać wpływ waluty obcej z tytułu otrzymania należności/wypływu waluty obcej w związku ze spłatą zobowiązań, gdy nie dochodzi do ich faktycznej konwersji na złote (np. zapłata za fakturę wyrażoną w euro z konta, dla którego walutą rozliczeniową jest również euro).

27 NARZędZIA POZwALAJąCE zwiększyć EfEKtyWNoŚć 27 Począwszy od 1 stycznia 2012 r. ustawodawca dokonał zmiany brzmienia przepisu w celu doprecyzowania sposobu ustalania różnic kursowych metodą podatkową i ujednolicenie tej metody przy ustalaniu różnic kursowych z metodą rachunkową. To spowodowało, że wielu podatników zastanawiało się nad zmianą metody podatkowej na metodę rachunkową. Druga z metod ma wiele zalet (np. ujednolicenie sposobu ustalania różnic dla celów księgowych i podatkowych), ale wiąże się też z pewnymi ograniczeniami (m.in. nie można z niej zrezygnować przez okres kolejnych 3 lat podatkowych, dla celów podatkowych wykazuje się również różnice kursowe z wyceny). W konsekwencji w zależności od prognozy przyszłych kursów walutowych oraz pozycji kursowej przedsiębiorstwa można obecnie wyróżnić następujące scenariusze decyzyjne: A. przewaga zobowiązań w walucie obcej z prognozowanym wzrostem kursu waluty obcej korzystniejsza jest metoda rachunkowa (naliczone, ale niezrealizowane różnice kursowe na koniec okresu mogą zostać uznane za koszty podatkowe), Kredyty inwestycyjne w walutach obcych albo denominowane do tych walut są nadal atrakcyjną i popularną formą finansowania działalności. Mimo związanego z nimi ryzyka kursowego na koniec dnia okazują się tańsze od kredytów złotówkowych B. przewaga należności w walucie obcej z prognozowanym wzrostem kursu waluty obcej korzystniejsza metoda podatkowa (naliczone, ale niezrealizowane różnice kursowe nie będą konstytuowały przychodu podatkowego do momentu realizacji), C. przewaga zobowiązań w walucie obcej z prognozowanym spadkiem kursu waluty obcej korzystniejsza metoda podatkowa (naliczone, ale niezrealizowane różnice kursowe nie będą konstytuowały przychodu podatkowego do momentu realizacji), D. przewaga należności w walucie obcej z prognozowanym spadkiem kursu waluty obcej korzystniejsza metoda rachunkowa (naliczone, ale niezrealizowane różnice kursowe na koniec okresu mogą zostać uznane za koszty podatkowe). Planowanie podatkowe oparte na zmianie metody rozliczania różnic kursowych jest techniką dość wysublimowaną, zależną od założeń prognostycznych. W rezultacie nie jest to rozwiązanie często stosowane.

28 28 NARZędZIA POZwALAJąCE zwiększyć EfEKtyWNoŚć PRzEwaluTowanIE Zupełnie inne możliwości planowania podatkowego daje konstrukcja przewalutowania zobowiązania wyrażonego w walucie obcej na złotówki przed terminem jego spłaty. Zgodnie z utrwaloną linią interpretacyjną spłata tak przewalutowanego zobowiązania nie prowadzi do realizacji różnic kursowych w metodzie podatkowej. W praktyce może to oznaczać, że nie realizują się znaczne dodatnie różnice kursowe od spłaty zobowiązania. agio Kolejnym aspektem podatkowym związanym z dokapitalizowaniem spółek projektowych jest podatek od czynności cywilnoprawnych. W przypadku finansowania projektu kapitałem własnym podatek ten wynosi 0,5 proc. od kwoty odniesionej na kapitał zakładowy. Nieodzownym narzędziem planowania podatkowego w tym przypadku jest tzw. agio, które pozwala na dokapitalizowanie spółki bez konieczności rozpoznania przychodu podatkowego oraz zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych związanych ze zmianą umowy spółki. Agio w spółkach kapitałowych powstaje w sytuacji, gdy udziały obejmowane są po cenie wyższej od ich wartości nominalnej. Korzyści wynikające z zastosowania agio obrazuje poniższy przykład liczbowy: wartość planowanego zastrzyku finansowego PLN nominalna wartość objętych udziałów PLN Agio PLN PCC (1) bez agio... 0,05 x PLN = PLN PCC (2) z agio ,05 x PLN = PLN wysokość optymalizacji PLN Dodatkowo, co istotne, w przypadku zbycia udziałów agio, jako wydatek poniesiony na ich nabycie, będzie dla wspólników kosztem uzyskania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia tych udziałów. Wydatkiem na nabycie udziałów jest bowiem cena ich nabycia, a więc kwota rzeczywiście zapłacona, łącznie z agio. II. optymalizacje PodaTkowE działalności bieżącej RozlICzanIE STRaT TowaRowyCH Wiele jest przyczyn powstawania strat towarowych u najemców są one zarówno zawinione, jak i niezawinione, pojawiają się na różnych etapach cyklu dystrybucyjnego. Zasadniczo w celu odzwierciedlenia uszczerbku ekonomicznego w rozliczeniu podatkowym straty towarowe powinny być zaliczane do kosztów podatkowych. W praktyce organy podatkowe kwestionują prawo do zaliczania strat towarowych do kosztów podatkowych, w szczególności gdy nie zostają spełnione dodatkowe warunki. Przede wszystkim, zdaniem organów, podatnik powinien zweryfikować przyczyny powstania strat towarowych czy są one skutkiem działania lub zaniedbania ze strony przedsiębiorcy, jego pracowników, czy kontrahentów (straty zawinione). W takich przypadkach zaliczenie wspomnianych wydatków do kosztów nie jest możliwe. Po drugie, poniesione straty powinny być właściwie udokumentowane, w szczególności te wynikające z kradzieży (niezawinione). Warto zatem ponieść dodatkowe obciążenie administracyjne, gdyż w skali całej sieci handlowej możliwość podatkowego rozliczenia strat przynosi spore korzyści. REPREzEnTaCja a REklama Klasyfikacja danej grupy wydatków reprezentacyjno-marketingowych do reprezentacji albo reklamy wpływa bezpośrednio na ich klasyfikację podatkową. Wydatki o charakterze reprezentacyjnym nie stanowią bowiem kosztów uzyskania przychodu, przez co nie pomniejszają podstawy opodatkowania. Z kolei wydatki o charakterze reklamowym zwykle zmniejszają bieżące opodatkowanie przedsiębiorstwa. Granica pomiędzy tymi pojęciami jest płynna. Zanim dany wydatek o charakterze reklamowo-reprezentacyjnym uznamy za koszt uzyskania przychodu, należy przede wszystkim rozważyć, czy: jest to wydatek prestiżowy, okazały i na tyle wytworny, że należy go zakwalifikować do wydatków reprezentacyjnych; jeśli jest to wydatek reklamowy, to czy ma związek z uzyskiwaniem przychodów lub też zachowaniem i zabezpieczeniem ich źródeł; posiadamy stosowne dokumenty, opisy faktur, umowy potwierdzające faktyczny charakter nabytej usługi i fakt jej wykonania. RozlICzEnIa kar umownych Pewne wątpliwości interpretacyjne budzi możliwość zaliczania do kosztów podatkowych kar umownych wynikających z zapisów umów najmu, w szczególności kar za przedterminowe rozwiązanie umowy. Przepisy podatkowe nie wyłączają wprost możliwości ujęcia tego rodzaju wydatków w kosztach podatkowych, jednak odsyłają do ogólnej zasady związku wydatku z osiąganymi przychodami. Istnieją tu pewne różnice interpretacyjne między poszczególnymi organami podatkowymi a podatnikami. W przypadku odstąpienia od umowy najmu wynajmujący faktycznie traci źródło przychodów, gdyż nie osiąga przychodu z danego kontraktu, co zdaniem niektórych organów nie spełnia warunku istnienia związku z przychodami. Istnieją jednak sytuacje, w których związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy karą za odstąpienie od umowy najmu a osiąganymi przychodami można logicznie uargumentować. Dzięki rozwiązaniu danej umowy najmu wynajmujący odzyskuje możliwość dysponowania przedmiotem najmu, co w konsekwencji oznacza, że dany lokal może wynająć lub sprzedać. Jeżeli kolejny najem przynosi więcej korzyści niż zapłacona kara, poniesienie tego wydatku jest racjonalnie uzasadnione. Należy jednak zwrócić uwagę, że koszt jest w takim wypadku związany nie z przychodem z konkretnej umowy najmu, od któ-

29 NARZędZIA POZwALAJąCE zwiększyć EfEKtyWNoŚć 29 CoST SEgREgaTIon EFEkTywnE zwiększenie amortyzacji Warto podkreślić, że w firmach działających w sektorze nieruchomości amortyzacja jest jedną z najważniejszych pozycji kosztowych. Skoro zatem przepisy podatkowe przewidują wiele opcji ustalarej odstąpiono, ale z późniejszej umowy, zawartej dzięki odstąpieniu od poprzedniej. Z perspektywy najemcy poniesienie takiej kary umownej jest zasadne, gdy ze względu na inne czynniki biznesowe działalność w danym lokalu przynosi straty lub jest związana z wysokimi kosztami. PodaTEk od nieruchomości Rozliczenia podatku od nieruchomości często są traktowane jako niezbędna konieczność, tym samym podatek płacony jest automatycznie, bez uprzedniej weryfikacji możliwości optymalizacyjnych. Takie podejście może wynikać z faktu, że na rynku nieruchomości inwestycyjnych w ostatecznym rozliczeniu koszt tego podatku jest ponoszony przez najemców. Z kolei w przypadku użytkowania nieruchomości na własny rachunek rozliczeniom tym przypisywany jest charakter obowiązkowego obciążenia. Tymczasem podatek od nieruchomości można zoptymalizować. Optymalizacja z kolei może doprowadzić do obniżki efektywnego czynszu dla najemców oraz do zmniejszenia bieżących wydatków spółki. Jedną z metod optymalizacji są pomiary powierzchni użytkowej, które stanowią podstawę opodatkowania budynków lub ich części. Nie jest to jednak wynikająca z umów najmu czy operatów szacunkowych. Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych zawiera bowiem własną definicję powierzchni użytkowej, która przykładowo zakłada, że powierzchnię pomieszczeń o wysokości w świetle od 1,40 m do 2,20 m zalicza się do powierzchni użytkowej budynku w 50 proc., a jeżeli wysokość jest mniejsza niż 1,40 m, powierzchnię tę się pomija. Wykonanie odpowiedniego pomiaru może zatem prowadzić do zmniejszenia podstawy opodatkowania tym podatkiem. Sporo problemów i wątpliwości interpretacyjnych budzi kwestia opodatkowania budowli. Optymalizacja w tym zakresie powinna zatem polegać przede wszystkim na analizie aktualnego dorobku orzeczniczego oraz dostosowaniu dotychczasowego sposobu klasyfikacji obiektów do najnowszej linii orzeczniczej. Należy również pamiętać o zwolnieniach wynikających z samej ustawy oraz z aktów prawa miejscowego. Kolejną możliwość optymalizacyjną stwarza uważne ustalanie terminu oddania do użytkowania nowo wybudowanej nieruchomości. Przy odpowiednim planowaniu podatkowym można doprowadzić do uzyskania nawet rocznego okresu wakacji podatkowych w podatku od nieruchomości. W kontekście coraz bardziej nasilającej się tendencji do negocjacji przez najemców również elementów wchodzących w budżety service charge warto pamiętać o tych możliwościach. Z perspektywy księgowej te prowizje często są ujmowane w kosztach poprzez rozliczenia międzyokresowe i rozliczane proporcjonalnie do czasu trwania umowy najmu (niejednokrotnie przez 10 lat). Natomiast podatkowo istnieją argumenty pozwalające zaliczyć koszty prowizji do kosztów podatkowych jednorazowo, w dacie poniesienia. Argumenty te wspiera ostatni wyrok WSA w Krakowie (I SA/Kr 129/12), w którym sąd stwierdził, że przepisy nie wskazują w sposób wyraźny, że jeżeli podatnik rozlicza bilansowo koszty pośrednie w czasie, to analogiczną metodę należy zastosować przy obliczaniu podstawy opodatkowania. Co więcej, w doktrynie i orzecznictwie podkreśla się niezależność i rozdzielność metod bilansowych od podatkowych reguł rozliczania przychodów i kosztów związanych z działalnością gospodarczą. III. optymalizacja PodaTkowa PRzy RozlICzanIu InwESTyCjI RozlICzEnIE kosztów PozySkanIa najemców Innym aspektem optymalizacji działalności bieżącej jest sposób rozliczenia prowizji wypłacanej agentom za pozyskanie najemcy w procesie komercjalizacji lub rekomercjalizacji obiektu.

30 30 NARZędZIA POZwALAJąCE zwiększyć EfEKtyWNoŚć nia wysokości oraz metody amortyzacji aktywów, warto wziąć je pod uwagę, by jak najefektywniej wykorzystać straty podatkowe powstałe w pierwszych latach funkcjonowania spółki celowej. Z kolei w przedsiębiorstwach funkcjonujących już przez pewien czas na rynku umożliwią one obniżenie wysokości należnego podatku i pozytywnie oddziałują na przepływy finansowe firmy. Cost segregation to proces polegający na wyodrębnieniu z budynku centrum handlowego tych wszystkich środków trwałych, które mogą być amortyzowane oddzielnie (i z reguły przy użyciu wyższych stawek niż 2,5 proc. przewidziane dla nowych budynków). Konsekwencją takiego wyodrębnienia jest zwiększenie efektywnej rocznej stawki amortyzacji inwestycji jako całości. Procesu cost segregation dokonuje się zaraz po przyjęciu inwestycji do używania. W przeciwnym razie, ze względu na ograniczenia ustawowe, szansa na zwiększenie wartości odpisu przepada. Wyodrębnieniu mogą ulec elementy typu: oświetlenie zewnętrzne, zewnętrzne sieci wodociągowe, chodniki, parkingi, niektóre urządzenia. odświeżanie STRaT PodaTkowyCH PRzEz obniżenie STawEk amortyzacyjnych Kolejnym sposobem na efektywne zarządzanie stratą podatkową jest obniżenie stawek amortyzacyjnych, oczywiście przy uwzględnieniu pewnych ograniczeń ustawowych. Obniżenie stawek amortyzacyjnych, o ile jest skorelowane z możliwością rozliczania w czasie straty podatkowej danej jednostki, pozwala na obniżenie kosztów podatkowych (przez co rozliczana strata nadmiernie się nie zwiększa) aż do momentu całkowitego rozliczenia straty. W konsekwencji prowadzi to do najefektywniejszego wykorzystania tarczy podatkowej, jaką jest możliwość rozliczenia straty przez kolejnych 5 lat podatkowych. Dodatkowo obniżenie stawki w żaden sposób nie zmniejsza całkowitej wysokości odpisów amortyzacyjnych, a jedynie odracza w czasie możliwość ich rozpoznania. wydatki InwESTyCyjnE vs. PRzEdInwESTyCyjnE Wybudowanie nowego centrum handlowego oznacza konieczność poniesienia licznych nakładów inwestycyjnych, takich jak np.: badanie rynku, koszty analiz i opracowań wstępnych projektów, uzyskania odpowiednich dokumentów, koszty opinii biegłych, koszty usług prawnych, koszty realizacji projektu budowlanego, prac budowlanych, ekspertyz itd. Zasadniczo wydatki ponoszone w związku z budową nowego obiektu zwiększają wartość początkową centrum handlowego i stają się kosztami uzyskania przychodów poprzez dokonywane okresowo odpisy amortyzacyjne. Prawo podatkowe, definiując pojęcie inwestycji, odsyła do pojęcia środków trwałych w budowie określonego w ustawie o rachunkowości. Pod pojęciem inwestycji dla celów podatkowych należy zatem rozumieć zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego. W judykaturze podkreśla się, że o inwestycji można mówić dopiero od momentu, w którym podatnik uzyskuje prawo do dysponowania przedmiotem inwestycji tj. nieruchomością. Zatem wszelkie wydatki poniesione przed uzyskaniem prawa do dysponowania obiektem, np. koszty analiz rynkowych czy ekspertyz wykonanych przed nabyciem gruntu, nie są kosztami inwestycyjnymi, lecz przedinwestycyjnymi. Różnica polega na tym, że koszty przedinwestycyjne są ujmowane jako koszty uzyskania przychodów na zasadach ogólnych, a nie w drodze wieloletnich odpisów amortyzacyjnych. Przykładem wydatków przedinwestycyjnych mogą być wstępne badania rynku, analiza wykonalności inwestycji czy też koszty usług ogólnego doradztwa podatkowego i prawnego, w tym koszty badań typu due diligence. Ze względu jednak na różnorodny zakres, jakim charakteryzują się tego typu usługi doradcze, każdorazowe zaliczenie wydatków przedinwestycyjnych do kosztów podatkowych powinno być poprzedzone analizą danego przypadku. *** Wyżej wymienione techniki optymalizacyjne to tylko przykłady narzędzi planowania podatkowego, które prowadzą do polepszenia przepływów finansowych danego projektu. Warto o nich pamiętać nie tylko na etapie planowania inwestycji, lecz także już w trakcie jej bieżącego funkcjonowania.

31

32 32 Gdy najemca ma problemy finansowe Podpisując umowę najmu wszyscy wykazywali dużą euforię, nadzieje na dobry biznes i zyski. Minęło kilkanaście miesięcy, najemca nie jest już zadowolony, jego obroty są niskie i ciągle maleją to dosyć częsty scenariusz w ostatnich latach. Jakie są sposoby wyjścia z tej sytuacji? Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland Problemy z rentownością najemców zaczęły się pojawiać kilka lat temu, wraz z falą kryzysu finansowego, kiedy inwestorzy, szukając bezpieczeństwa, lokowali swoje oszczędności w euro. W konsekwencji jego kurs poszedł w górę o 30 proc., co poskutkowało takim samym wzrostem kosztów dla najemców, ponieważ euro jest najczęściej stosowaną walutą w opłatach czynszowych w centrach handlowych. W maju 2008 r., jeszcze przed załamaniem gospodarczym, kurs europejskiej waluty wynosił ok. 3,38 zł. Rok później był już wyższy o ok. 1,1 zł. Aktualnie kształtuje się w granicach 4,35 zł. W tym samym czasie część firm musiała obniżyć swoje marże ze względu na wzrost cen zakupu towaru, które także są realizowane w europejskiej walucie. Z moich rozmów z najemcami wynika, że narzuty spadły wtedy o ok. 20 proc. Tak więc w sumie koszty najemców podniosły się o co najmniej 50 proc. W takiej sytuacji stawki opłat przestały być adekwatne do nowych realiów i trudne do utrzymania dla wielu najemców, co przyczyniło się do upadku lub przejęcia własności kilku znanych marek, takich jak Monnari (postępowanie naprawcze), Reporter, Royal Collection czy Galeria Centrum wchodząca w skład Grupy Vistula. Problemy najemców dotknęły wtedy również większość centrów handlowych. WłaściWa strategia centrum handlowego zwiększa PoWodzenie najemców Zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji, w której najemca nie radzi sobie finansowo w danym centrum handlowym, wymaga spojrzenia na biznes w dłuższej perspektywie. Niezbędne jest opracowanie dobrej strategii i bardzo precyzyjne przygotowanie tenant mixu. Często błąd bywa popełniany już na samym początku współpracy. Najemca oferuje bardzo dobrą stawkę, ponieważ z różnych względów bardzo mu zależy, żeby jego brand znalazł się w danym centrum handlowym. Zarządca lub właściciel skuszony wysokim zyskiem i chęcią jak najszybszego zapełnienia wolnej powierzchni przyjmuje ofertę, odstępując jednocześnie od założonego tenant mixu. Nie przewiduje jednak długookresowych konsekwencji podpisania takiej umowy. Z czasem okazuje się, że kolejna marka sprzedająca te same produkty to za wiele na jedną galerię, bo obroty spadają wszystkim w tym segmencie. Dlatego zanim właściciel zdecyduje się na podpisanie umowy z daną firmą, powinien przeanalizować, czy będzie ona odpowiednia do strategii obiektu i czy sprawdzi się z ekonomicznego punktu widzenia. Czasami jednak, pomimo że brand pasuje do tenant mixu, okazuje się, że coś zawodzi. Wtedy warto rozważyć bliższą niż dotychczas współpracę zarządcy z najemcą polegającą na analizie przyczyn niepowodzenia i wspólnych poszukiwaniach sposobu poprawy sytuacji. Jak zarządca Może PoMóc? Gdy obroty spadają, w pierwszej kolejności należy przyjrzeć się uważnie podejmowanym działaniom marketingowym. Jeśli w wyniku badania typu tajemniczy klient okaże się, że jego efekty są pozytywne, a obsługa kompetentna i miła, przyczyny należy poszukać gdzie indziej. Może nią być nietrafiona kolekcja w stosunku do grupy docelowej. W takich sytuacjach zarządca wspólnie z najemcą powinien ponownie przeanalizować dotychczasową aktywność marketingową, aby upewnić się, że kolejne działania przyczynią się do skutecznego poszerzenia grupy klientów. W drodze do osiągnięcia tego celu można

33 Gdy najemca ma problemy finansowe 33 wykorzystać takie działanie, jak wykupienie reklam w magazynach kobiecych i shoppingowych. Większość galerii wydaje również własne magazyny. Właściciel może wtedy zaproponować najemcy przedstawienie swojej oferty w takim wydawnictwie. Do innych działań promocyjnych należy aktywność na portalach społecznościowych typu Facebook czy wysyłka newslettera. Atutem tych rozwiązań dla najemcy jest fakt, że koszty takich działań mogą być realizowane z budżetu marketingowego obiektu. Warto rozważyć także wdrożenie programu lojalnościowego, który zachęciłby raz pozyskanych klientów do częstszych zakupów. W bardzo skuteczny sposób narzędzie to wykorzystuje centrum handlowe Klif w Warszawie, które jest zarządzane przez BNP Paribas Real Estate Polska. Aby przywiązać klientów, organizuje dwa razy w roku tzw. wieczory lojalnych klientów. Daty wydarzenia są nieprzypadkowe, bo poprzedzają największy ruch w handlu, np. okres przed świętami Bożego Narodzenia. W tych dniach galeria jest otwarta do późnych godzin nocnych, a 20 tys. klientów, którzy otrzymali wcześniej imienne zaproszenie na wydarzenie, przysługuje zakup artykułów w promocyjnych cenach, z okazjonalnym rabatem sięgającym nawet 50 proc. Jeżeli obecność najemcy w centrum handlowym wydaje się dla właściciela perspektywiczna i wierzy on w poprawę rentowności, może zaproponować okresową obniżkę ceny wynajmu. W praktyce najczęściej stawki są obniżane o ok. 20 proc. w okresie maksymalnie 12 miesięcy. Przy takim rozwiązaniu jednak należy liczyć się z tym, że kiedy obroty trwale wzrosną, zarządca zapewni sobie rekompensatę w postaci podwyżki czynszu. Czasami, gdy zarządca nie ma następcy na powierzchnię, oferuje obniżkę czynszu bez rekompensaty z zastrzeżeniem, że obowiązuje ona do momentu pozyskania nowej marki na wynajem powierzchni. Plan ratunkowy nie PoMaga Niestety zdarzają się sytuacje, kiedy pomimo planu ratunkowego marka wciąż nie może się przyjąć w danym obiekcie handlowym. Jest to najbardziej problematyczna okoliczność, ponieważ w praktyce większość umów nie przewiduje wcześniejszego wypowiedzenia z powodu trudności finansowych. Tylko nieliczne, duże marki są w stanie wynegocjować takie warunki rozwiązania współpracy. Scenariusze rozwoju sytuacji w centrum handlowym, gdy najemca sobie mimo wszystko nie radzi, są dwa: negocjowanie warunków rezygnacji lub usunięcie najemcy z galerii i egzekwowanie kar umownych. Obydwa przypadki mają konsekwencje dla budżetu centrum handlowego, innych najemców, klientów przychodzących na zakupy. A zatem nasuwa się pytanie, jakie sygnały mogą świadczyć o problemie najemcy oraz na jakim etapie i w jaki sposób zarządca powinien zareagować? Zanim najemca popadnie w tarapaty finansowe i może mieć trudności z terminowym regulowaniem opłat, warto zwrócić większą uwagę na

34 34 Gdy najemca ma problemy finansowe sposoby, które pomogą odpowiednio wcześnie zidentyfikować sygnały świadczące o pojawiającym się problemie. Jednym z narzędzi jest monitorowanie obrotów najemców poprzez przygotowywanie miesięcznych raportów. Dane z dokumentu pozwolą określić trendy w sprzedaży w zestawieniu z konkurencyjnymi markami z danego segmentu. Inną metodą pomiaru rentowności sklepu jest stosunek kosztów czynszu do obrotów w porównaniu do wyników pozostałych najemców centrum handlowego. Jeżeli koszty czynszu znacząco przewyższają średnią lub wzrastają, wtedy warto zawczasu zwrócić większą uwagę na przyczynę takiej sytuacji. Niekorzystnym finansowo zjawiskiem dla właściciela centrum handlowego jest również sytuacja, gdy najemca osiąga niewielki obrót, ale płaci czynsz oraz opłaty wspólne i jednocześnie nadal chce być w galerii. Pomimo że właściciel w takiej sytuacji otrzymuje regularne wynagrodzenie, nie uzyskuje jednak dodatkowych zysków w postaci czynszu od obrotu, który może kształtować się w wysokości ok. 4-8 proc. Bywają jednak sytuacje, gdy mimo monitorowania wyników finansowych najemców nie udało się uchronić przed opóźnieniem w płatnościach. Z naszego doświadczenie wynika, że najlepsze w takich sytuacjach są partnerskie negocjacje, aby znaleźć porozumienie, zakończyć współpracę w sposób minimalizujący straty obu partnerów i nie dopuścić do zaległości przekraczających wysokości zabezpieczenia w postaci depozytu lub gwarancji bankowej, które z reguły wynoszą równowartość trzymiesięcznego czynszu. Jeżeli najemca zalega z płatnościami, utrzymywanie go na siłę może się okazać nieefektywne, zwiększać zadłużenie i negatywnie odbić się na obu partnerach. Problemy finansowe najemcy przekładają się na gorszą bądź niepełną ofertę w sklepie, co zmniejsza liczbę klientów, a ostatecznie wpływa na niższe obroty. Jeżeli dodatkowo okaże się, że podobne problemy dotknęły w tej samej części centrum handlowego jeszcze kilku najemców, może powstać tak zwany efekt kuli śniegowej, której skutkiem jest omijanie tej części galerii przez klientów. Przekłada się to na mniejszą sprzedaż w sąsiadujących sklepach. Dlatego z obawy przed znalezieniem się w otoczeniu nierentownych butików bardzo często właściciele uznanych marek, zwłaszcza sieciowych, przed wyborem lokalizacji zwracają dużą uwagę na to, jakie brandy będą się znajdować w najbliższej okolicy. Gdy brakuje środków, egzekwowanie kar i wypłaty odsetek zawartych w umowie również będzie trudne. Dlatego według BNP Paribas Real Estate Polska w trakcie rozmów najlepiej skoncentrować się na procesie spłaty zadłużenia i maksymalnie szybkim znalezieniu następcy. W ten sposób zarządca może najszybciej odzyskać od najemcy zaległe kwoty. Dyskusje w takiej sytuacji nie są łatwe i bywają nieprzyjemne. Zdarza się, że strony wzajemnie obwiniają się za niepowodzenie. Pojawiają się oskarżenia, że centrum handlowe było czy jest nadal źle zarządzane, że niewystarczająco wykorzystywane są narzędzia marketingowe, czego efektem jest spadek liczby odwiedzających. Z drugiej strony padają argumenty, że oferta czy kolekcja jest nietrafiona, a dana marka nie angażuje się w akcje marketingowe i promocyjne organizowane w galerii. Z kolei zabezpieczenie spłaty zadłużenia, szczególnie gdy jest ono duże, może być kwestią kolejnego konfliktu, nawet gdy strony dojdą do porozumienia co do wielkości i harmonogramu spłat. Zdarzają się przypadki, że najemca jest zmuszony do zabezpieczenia spłaty długu w postaci hipoteki posiadanych przez siebie nieruchomości. Warto jednak dojść do porozumienia. Jeżeli strony w trakcie sporu nie wykażą się elastycznością, może się on zakończyć w sądzie lub złożeniem wniosku o upadłość najemcy. W takiej sytuacji odzyskanie zaległych należności może być szczególnie trudne, ponieważ w pierwszej kolejności wypłacane są zobowiązania fiskalne i pracownicze. Tego typu rozstrzygnięcie jest oczywiście najbardziej niekorzystne dla zarządcy i najemcy. Przykładem zakończenia konfliktu w taki sposób są bankructwa kilku znanych marek w Polsce na przestrzeni ostatnich trzech lat, o których wspomniałem na początku artykułu. Niskie obroty najemcy to także problem dla właściciela i zarządcy centrum handlowego. Dlatego wszystkie strony powinny współpracować ze sobą na każdym etapie, aby sklep osiągał jak najwyższe obroty, galerię odwiedzała jak największa liczba klientów. Partnerskie podejście stron przekłada się na wzajemne korzyści, daje też możliwość wprowadzenia planu naprawczego na odpowiednio wczesnym etapie. Zapisz się na newsletter polska i angielska wersja serwisu codzienny bezpłatny newsletter wersja mobilna dostępna w Twoim telefonie THECITY

35 doing business in real estate 3 rd October 2012 Marriott Hotel, Warsaw Smart Strategies for Real Estate

36 36 Optymalizacja opodatkowania poprzez dobór formy prawnej spółki inwestora W planowaniu inwestycji w centra handlowe ważne jest oprócz aspektów czysto biznesowych również planowanie podatkowe. obciążenia fiskalne mogą bowiem mieć wpływ na efektywność biznesu, na cash-flow, a wreszcie na wartość projektu dla inwestora. Jednym z elementów mających wpływ na wysokość obciążeń podatkowych jest forma prawna, w jakiej realizowany jest projekt inwestycyjny. Polski system prawny oferuje w tej mierze wiele rozwiązań do najpopularniejszych należą spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna. Ich popularność nie oznacza jednak, że są one najbardziej efektywne podatkowo. Dlatego, planując inwestycję w centrum handlowe, warto przeprowadzić analizę, która z form prawnych zapewni inwestorowi największe oszczędności podatkowe. co Można zoptymalizować? W pierwszej kolejności należy rozstrzygnąć, jakiego rodzaju obciążenia podatkowe można optymalizować poprzez odpowiedni dobór formy prawnej polski system podatkowy zna bowiem kilkanaście rodzajów podatku (począwszy od VA- T-u, na podatku tonażowym skończywszy). Z perspektywy działalności inwestora tworzącego galerię handlową najistotniejsze będą: podatek od towarów i usług, podatek dochodowy od osób prawnych (lub od osób fizycznych), podatek od nieruchomości Krzysztof Kaczmarek, partner zarządzający w TPA Horwath, doradca podatkowy Maciej Guzek, tax manager w TPA Horwath, doradca podatkowy oraz w niektórych przypadkach podatek od czynności cywilnoprawnych. Wybór formy prawnej może mieć wpływ jedynie na skutki w zakresie podatków dochodowych, natomiast nie będzie powodował redukcji ciężarów opodatkowania, jeśli chodzi o VAT oraz podatek od nieruchomości. W odniesieniu do podatku od czynności cywilnoprawnych forma prawna może odgrywać pewne znaczenie, niemniej jedynie w sytuacjach szczególnych, gdy będzie dochodzić do procesów restrukturyzacyjnych, w związku z tym wydaje się, że ten aspekt nie jest na tyle istotny, by brać go pod uwagę, podejmując decyzję o formie prawnej przedsięwzięcia. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Czynniki, jakie decydują o tym, że forma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: sp. z o.o.) jest często wybierana przez przedsiębiorców, to z jednej strony prostota jej funkcjonowania, a z drugiej fakt, że odpowiedzialność za długi spółki nie przenosi się na majątek wspólników (ryzyko wspólnika ogranicza się do wysokości wkładów wniesionych do sp. z o.o.).

37

38 38 Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy... Mimo tych zalet należy stwierdzić, że forma sp. z o.o. nie jest optymalna podatkowo. Spółka ta jest bowiem osobą prawną, a co za tym idzie samodzielnym podatnikiem podatku dochodowego. To powoduje dwustopniowe opodatkowanie zysku wypracowanego przez sp. z o.o. dochód z działalności bieżącej (np. z wynajmu powierzchni w galerii handlowej) zostaje opodatkowany po raz pierwszy na poziomie sp. z o.o. (podatek dochodowy od osób prawnych), a następnie, kiedy spółka wypłaca dywidendę, na poziomie wspólnika. W rezultacie rzeczywista stawka podatkowa w odniesieniu do zysków wypracowanych w ramach sp. z o.o. i dystrybuowanych do wspólnika kształtuje się na poziomie około 34,4 proc. Jest to obciążenie wysokie, zwłaszcza gdy wziąć pod uwagę alternatywne formy prawne, jakie ma do wyboru inwestor. Aby obraz był pełny, należy zaznaczyć, że dwustopniowość opodatkowania w przypadku sp. z o.o. nie będzie występowała zawsze. W polskim systemie podatkowym funkcjonuje bowiem tzw. participation exemption, co oznacza, że można zastosować zwolnienie z opodatkowania wypłacanych dywidend. Warunki zwolnienia są następujące: podmiot otrzymujący dywidendę powinien posiadać co najmniej 10 proc. udziałów w spółce wypłacającej dywidendę; posiadanie udziałów powinno trwać minimum 2 lata (okres dwuletni może upłynąć już po wypłacie dywidendy); otrzymującym dywidendę jest spółka kapitałowa mająca siedzibę w Polsce bądź innym kraju UE lub EOG. Jeśli więc inwestycje w centra handlowe dokonywane są przez grupę kapitałową, która dla każdego przedsięwzięcia (np. dla każdego z centrów handlowych) powołuje osobną spółkę celową sp. z o.o., wówczas podwójne opodatkowanie zysku generowanego przez projektowe sp. z o.o. i dystrybuowanego do wspólnika nie wystąpi. Taka struktura (wiele spółek celowych) pozwala również zdywersyfikować ryzyko podatkowe niewątpliwą zaletą sp. z o.o. jest odcięcie się inwestora od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki (przykładowo, jeśli sp. z o.o. realizująca projekt polegający na budowie centrum handlowego błędnie rozliczy podatki i w związku z tym powstanie u niej zaległość podatkowa, ewentualna odpowiedzialność za te zaległości nie dotknie inwestora). Z drugiej strony struktura oparta na wielu spółkach celowych może być nieefektywna w sytuacji, w której część projektów przynosi straty, a część zyski. Ewentualne straty podatkowe może bowiem zasadniczo rozliczać jedynie sp. z o.o., która je wykazała. Jeśli więc dwie spółki projektowe z danej grupy generowałyby straty podatkowe w wysokości zł, a dwie kolejne dochody w wysokości zł, wówczas z perspektywy grupy obciążenia podatkowe wyniosą zł (dwie spółki dochodowe zapłacą podatek zł każda), choć, gdyby skonsolidować wynik podatkowy wszystkich spółek, podatek wyniósłby zero. Dokonawszy przeglądu najważniejszych zalet i wad sp. z o.o., należy zastanowić się, jak na tym tle wypadają konkurencyjne formy prawne. spółka akcyjna Choć pomiędzy spółką akcyjną a sp. z o.o. istnieje wiele różnic dotyczących sposobu funkcjonowania obu typów spółek, jeśli chodzi o kwestie podatkowe spółka akcyjna nie różni się zasadniczo od sp. z o.o. ponieważ również jest osobą prawną, podlega analogicznemu opodatkowaniu. A zatem wybór spółki akcyjnej jako formy prawnej inwestowania w centra handlowe nie będzie miał uzasadnienia podatkowego może natomiast mieć uzasadnienie biznesowe (np. chęć pozyskania kapitału poprzez GPW, łatwiejszy obrót akcjami niż udziałami etc.).

39 Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy spółki osobowe spółka komandytowa oraz spółka komandytowo-akcyjna Inaczej przedstawia się sytuacja z dwoma kolejnymi typami spółek godnymi rozważenia z perspektywy inwestora spółką komandytową (dalej: sp.k.) oraz spółką komandytowo-akcyjną (dalej: SKA). Wynika to z faktu, iż zarówno sp.k., jak i SKA nie są osobami prawnymi, lecz tzw. spółkami osobowymi nieposiadającymi osobowości prawnej. spółka komandytowa W spółce komandytowej (ta forma prawna od pewnego czasu zyskuje coraz większą popularność w Polsce) funkcjonują dwie kategorie wspólników komplementariusz (odpowiedzialny za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem) oraz komandytariusz (którego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest podobna do odpowiedzialności udziałowca w sp. z o.o.). Aby ograniczyć odpowiedzialność, powszechnie stosuje się więc konstrukcję, w której komplementariuszem jest pusta sp. z o.o., natomiast rzeczywisty właściciel pełni rolę komandytariusza, któremu przysługuje 99 proc. udziału w zyskach i stratach tej spółki. Spółkę komandytową charakteryzuje tzw. transparencja podatkowa oznacza to, że podmiot ten nie jest podatnikiem podatku dochodowego. Opodatkowani tym podatkiem są natomiast wspólnicy. Kiedy więc sp.k. uzyskuje dochód (np. z tytułu czynszu najmu powierzchni w galerii handlowej), dochód ten rozpoznawany jest od razu u wspólników tej spółki (w takiej proporcji, w jakiej uczestniczą oni w zyskach i stratach sp.k.) i na tym poziomie jest opodatkowany. W konsekwencji wypłata zysku sp.k. do wspólników nie powoduje konieczności zapłaty podatku dochodowego. Innymi słowy, tam gdzie w przypadku spółki z o.o. pojawiał się podatek od dywidend, w przypadku sp.k. nie będzie go wcale opodatkowanie zysku wypracowanego przez sp.k. jest zawsze jednostopniowe. Druga korzyść wynikająca z zastosowania tej formy prawnej dotyczy możliwości rozliczenia strat. Jeśli inwestycje w nieruchomości komercyjne będziemy, ze względów biznesowych, realizować w ten sposób, że dla każdego projektu tworzona będzie osobna spółka projektowa, lecz będzie to sp.k., a nie sp. z o.o., wówczas dochody i straty wszystkich tych spółek będą się łączyć na poziomie wspólnika-inwestora. Nie wystąpi więc efekt opisany podczas omawiania sp. z o.o. jeśli dwa centra handlowe będą przynosić zyski w wysokości zł, a dwa kolejne straty tej samej wysokości, podatek dochodowy nie wystąpi. Następną korzyścią, jaką może zaoferować sp.k., jest brak opodatkowania środków pieniężnych otrzymanych w wyniku likwidacji takiej spółki. Jeśli więc projektowa sp.k. wybuduje centrum handlowe, które następnie zostanie zbyte, po czym spółka projektowa zostanie zlikwidowana, wówczas transfer pieniędzy do wspólników następujący w wyniku takiej likwidacji w ogóle nie będzie opodatkowany w Polsce. Bardzo interesującą cechą spółek komandytowych jest również brak konieczności określenia udziału w zysku spółki w sposób proporcjonalny do wielkości wkładu przepisy pozwalają bowiem na uregulowanie tej kwestii w sposób dowolny, i tak wspólnik, który wniósł do sp.k. jedynie 5 proc. wszystkich wkładów, może uzyskać udział w zyskach tej spółki na poziomie np. 15 proc. Należy wyraźnie podkreślić, że samo określenie udziału w zyskach i stratach sp.k. nieproporcjonalnie do wkładów nie stanowi dochodu w świetle polskich regulacji dotyczących podatków dochodowych (pogląd ten jest powszechnie akceptowany przez władze skarbowe). Instrument ten może być przydatny np. wtedy, gdy inwestycja w centrum handlowe realizowana jest przez kilku partnerów biznesowych, z których jeden, mimo że nie posiada odpowiednio dużego kapitału, dysponuje innymi wartościami istotnymi z biznesowego punktu widzenia (np. posiadane kontakty, bliskie relacje z potencjalnymi kontrahentami, doświadczenie oraz specyficzna wiedza etc.). W takim wypadku partner ten może uzyskać udział w sp.k. wyższy niż wnoszony przez niego wkład. Co do ochrony przed ryzykiem podatkowym, sp.k. zapewnia komandytariuszowi ochronę porównywalną jak w przypadku sp. z o.o. z jedną, istotną różnicą komandytariusz, mimo że zasadniczo nie odpowiada za długi spółki (w tym również za długi podatkowe), może ponosić odpowiedzialność za zaległości w podatku dochodowym są to bowiem jego zaległości (jak wspomnieliśmy wyżej, sp.k. nie jest w ogóle podatnikiem podatków dochodowych). spółka komandytowo-akcyjna Jeszcze większe korzyści można uzyskać, wybierając jako formę prawną spółkę komandytowoakcyjną. Jest to konstrukcja hybrydowa, która łączy w sobie cechy spółki komandytowej oraz spółki akcyjnej występują w niej dwie kategorie wspólników: komplementariusz (wspólnik odpowiadający całym swoim majątkiem) oraz akcjonariusze (podmioty nieodpowiadające za zobowiązania spółki). W celu ograniczenia ryzyka stosuje się najczęściej konstrukcję polegającą na tym, że komplementariuszem jest pusta sp. z o.o. (posiadająca minimalny udział w zyskach wypracowanych przez SKA), a gros zysków przypada akcjonariuszom (nieodpowiadającym w żaden sposób za zobowiązania spółki). SKA podobnie jak sp.k. nie jest osobą prawną, w związku z tym sama nie płaci podatku dochodowego. Oznacza to, że opodatkowanie, podobnie jak w sp.k., powinno następować na poziomie wspólników (tj. akcjonariuszy). Niemniej, ze względu na brak jasnych regulacji w tym względzie, kwestia opodatkowania akcjonariuszy SKA budziła do niedawna szereg wątpliwości. Na początku roku wątpliwości te zostały wyjaśnione przez Naczelny Sąd Administracyjny (uchwała z 16 stycznia 2012 r.). Powszechnie uważa się to rozstrzygnięcie za przełomowe ze wspomnianej uchwały wynika bowiem, że akcjonariusz płaci podatek dochodowy dopiero z chwilą podziału zysku wypracowanego przez SKA. Oznacza to, że w trakcie roku dochody osiągane przez SKA przypadające akcjonariuszom

40 40 Optymalizacja OpOdatkOwania poprzez dobór formy... nie są opodatkowane w ogóle opodatkowanie na poziomie samej spółki nie jest bowiem możliwe. Co więcej, takie rozumowanie prowadzi do wniosku, że jeśli zysk wypracowany przez SKA nie zostanie podzielony pomiędzy akcjonariuszy, lecz na przykład pozostawiony w spółce, wówczas opodatkowanie nie wystąpi wcale. Innymi słowy, konstrukcja ta w skrajnym przypadku o ile nie będzie dochodzić do dystrybucji zysków do akcjonariuszy pozwala na niemal całkowite wyeliminowanie opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów z działalności bieżącej. Rozwiązanie takie jest niewątpliwie atrakcyjne dla podmiotów dokonujących inwestycji w nieruchomości komercyjne. Pozwala bowiem zoptymalizować oprócz opodatkowania dochodów z działalności bieżącej również opodatkowanie dochodów ze zbycia majątku, np. centrum handlowego (gdy SKA sprzedaje posiadane przez siebie nieruchomości). Naszym zdaniem, dokonując wyboru tego wariantu, należy uwzględnić jednak możliwość zmiany przepisów w niedalekiej przyszłości opisane rozwiązanie wynika z orzeczenia sądu administracyjnego, nie zaś wprost z przepisów prawa, trudno też sobie wyobrazić, by polski ustawodawca przez dłuższy czas tolerował istnienie rozwiązania pozwalającego na eliminację opodatkowania podatkiem dochodowym. Korzyści z wykorzystania SKA mogą się więc okazać krótkotrwałe. Fundusz inwestycyjny zamknięty Ostatnią z form prawnych, które warto rozważyć, jest konstrukcja funduszu inwestycyjnego zamkniętego (dalej: FIZ) jest to, podobnie jak sp. z o.o. oraz spółka akcyjna, osoba prawna, niemniej zasady jego działania w sposób istotny różnią się od reguł, jakimi rządzą się spółki kapitałowe. Fundusze inwestycyjne są bowiem jednostkami powołanymi na mocy szczególnej ustawy, w ściśle określonym celu. Ustawa dopuszcza istnienie zarówno zamkniętych, jak i otwartych funduszy inwestycyjnych, niemniej z perspektywy inwestycji w nieruchomości komercyjne (np. centra handlowe) na uwagę zasługują jedynie FIZ-y. Najważniejszą cechą funduszy inwestycyjnych jest to, że korzystają one w Polsce ze zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego oznacza to, że każdy dochód uzyskiwany przez fundusz jest zwolniony z opodatkowania. Teoretycznie więc w formie FIZ-u można by było prowadzić każdego rodzaju działalność i byłaby ona zwolniona z podatku dochodowego na takie postępowanie nie pozwalają jednak przepisy ustrojowe regulujące zasady działania funduszy (nie można tej konstrukcji wykorzystywać do optymalizacji podatkowej, np. dla firm produkcyjnych czy handlowych). Co ważne, ograniczenie to nie stanowi jednak problemu dla podmiotów inwestujących w nieruchomości komercyjne (a więc m.in. w centra handlowe) ustawa o funduszach inwestycyjnych dopuszcza sytuację, w której to FIZ jest właścicielem nieruchomości (np. galerii handlowej) wówczas wszelkie zyski, np. z najmu powierzchni w tej galerii czy nawet ze zbycia galerii, będą zwolnione z opodatkowania. Trzeba jednak pamiętać, że choć dochody uzyskiwane na bieżąco nie będą podlegały opodatkowaniu, to jednak w przypadku dystrybucji dochodów z FIZ-u do inwestora opodatkowanie wystąpi (wg stawki podatkowej 19 proc.). FIZ może więc być interesującym rozwiązaniem wówczas, gdy zamierzamy reinwestować zyski, natomiast w przypadku gdy zyski wypracowane przez centrum handlowe mają trafiać do inwestora, FIZ od spółki komandytowej różni się jedynie tym, że moment opodatkowania zostaje odroczony. Konstrukcja oparta na FIZ-ie oprócz opisanych wyżej zalet ma również wady podstawowe to duży formalizm związany z powołaniem i funkcjonowaniem FIZ-ów oraz wysokie koszty założenia i funkcjonowania tej struktury. Dlatego rozwiązanie to jest opłacalne jedynie przy projektach większych rozmiarów. sposób PostęPoWania W PrzyPadku, gdy Wybrana ForMa PraWna nie Jest optymalna W praktyce zdarza się, że na początkowym etapie prowadzenia inwestycji w nieruchomości komercyjne pomija się aspekt optymalizacji podatkowej. Wybór, jakiego dokonał inwestor na początku, nie wyklucza jednak możliwości skorzystania z lepszej podatkowo formy prawnej w przyszłości. Konieczne jest jednak wówczas podjęcie odpowiednich kroków restrukturyzacyjnych. Stosunkowo prostym zabiegiem będzie przekształcenie sp. z o.o. w sp.k. albo w SKA (lub odwrotnie, przekształcenie spółki osobowej w sp. z o.o. albo w spółkę akcyjną). Przekształcenie takie odbywa się na mocy regulacji kodeksu spółek handlowych i zasadniczo jest neutralne podatkowo (z wyjątkiem sytuacji, w której spółka z o.o./spółka akcyjna przekształcana w spółkę osobową posiada niepodzielony zysk w tym ostatnim przypadku opodatkowanie podatkiem dochodowym może wystąpić). Podstawową wadą takiej restrukturyzacji jest czas procedura będzie trwać minimum kilka miesięcy. Trudniejsza choć nie niemożliwa będzie zmiana formy prawnej ze spółki prawa handlowego na FIZ taka operacja będzie wymagać wielu kroków i szczegółowego zaplanowania wszystkich aspektów prawnych i podatkowych restrukturyzacji. PodsuMoWanie Jak pokazuje niniejszy artykuł, właściwy dobór formy prawnej jest kwestią o pierwszorzędnym znaczeniu i może mieć daleko idący wpływ na opodatkowanie dochodów generowanych przez centrum handlowe. Oprócz rozwiązań zaprezentowanych w artykule inwestor ma do wyboru również opcje bardziej skomplikowane, których, ze względu na ograniczenia objętościowe, nie sposób było zaprezentować Czytelnikom. Należy pamiętać, że nie istnieje jedna, uniwersalna recepta, którą można byłoby zastosować do każdego przypadku to, czy dana forma prawna będzie optymalna podatkowo, czy też nie, zależy od konkretnych planów inwestora, zatem wybór odpowiedniej formy prawnej powinien być poprzedzony pogłębioną analizą.

41 70 82% wynajętej powierzchni! Potencjał rynku konsumenckiego w rejonie Gdańska wynoszący 4.4 mld Nowy rynek miasta w Gdyni Leasing trwa Kontakt: leasing@mayland.pl

42 42 Inwestujmy rozsądnie z anną szmeją-kroplewską, dyrektor generalną Polskiej rady centrów handlowych, rozmawiamy o perspektywach rozwoju polskiego rynku centrów handlowych, o inwestowaniu i podejmowaniu racjonalnych decyzji w biznesie. Rozmawialiśmy rok temu, przygotowując materiały do poprzedniego wydania Almanachu. Dziś chciałbym zapytać co według Pani przez ten rok zmieniło się w branży? Czy to był dobry rok dla rynku centrów handlowych? anna szmeja-kroplewska: Uważam, że to był dobry rok dla branży, która jest w fazie stabilnego wzrostu. Badania, które prowadzi grupa ekspertów pracujących w ramach PRCH Retail Research Forum pokazują, że w ciągu najbliższych 2-3 lat, rok do roku, na rynku powinno się pojawiać od 500 do 600 tys. mkw. nowej powierzchni handlowej, z czego prawie 40 proc. w miastach poniżej 100 tys. mieszkańców. Już od kilku lat obserwujemy stały trend wchodzenia nowoczesnej powierzchni handlowej do mniejszych miast, a to oznacza wyrównywanie standardu życia i dostępu do oferty mieszkańców całego kraju. Jednak kiedyś potencjał mniejszych miejscowości się wyczerpie, czy będziemy mogli wtedy zaobserwować odwrót deweloperów do dużych aglomeracji miejskich? Uważam, że jeden, nowoczesny i wielofunkcyjny obiekt handlowy w małym mieście ma rację bytu, a każdy kolejny niesie za sobą bardzo duże ryzyko zarówno dla inwestora, zarządcy, najemców jak i samego miasta. Z mojego punktu widzenia kluczową fazą, często niestety zaniedbywaną, jest ta dotycząca oceny potencjału lokalizacji i badań rynku. Te ostatnie są kopalnią wiedzy o tym jak zminimalizować ryzyko błędów i jaki format centrum rozwijać w danym mieście. W dzisiejszych czasach warto również sięgać po nowoczesne technologie, które, choć w pierwszym odruchu wydają się ekscentryczną fanaberią, to przy bliższym poznaniu ich możliwości, otwierają horyzonty i są fantastycznym źródłem inspiracji. Anna Szmeja-Kroplewska, Dyrektor Generalny PRCH Czy zatem dla tych mniejszych miejscowości lepszym rozwiązaniem nie są parki handlowe? Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie, wszystko zależy od potrzeb danego rynku i wyników jego analizy. Każda miejscowość, region mają swoją specyfikę i nie istnieje wzór, czy algorytm, który po nałożeniu go na mapę miasta określi czy powinien w nim powstać retail park, galeria handlowa czy centrum osiedlowe convenience. W nawiązaniu do raportu PRCH Retail Research Forum moją uwagę zwrócił szczególnie podział na formaty powierzchni handlowej w Polsce. Centra outlet to nad Wisłą zaledwie jeden procent. Czy jest szansa, że te proporcje się zmienią? Moim zdaniem to mało prawdopodobne. Z analiz rynkowych wynika, że na polskim rynku w najbliższym czasie pojawią się 2-3 centra wyprzedażowe. Barierą dla powstania kolejnych jest konieczność utrzymania wysokiego tempa, dynamiki zatowarowania w sklepach centrów wyprzedażowych. Sieci handlowe w Polsce nie mają aż tak dużych nadwyżek, które mogłyby kierować do tego typu obiektów. Czy w branży mówi się o kryzysie? Nieustannie od kilku lat. Echa kryzysu i jego pomruki towarzyszą nam już od drugiej połowy 2007r. Firmy, które wywodzą się lub prowadzą swoją działalność na rynkach Hiszpanii, Portugalii, Grecji nadal szukają sposobów, aby złapać wiatr w żagle. A czy teraz, w związku z problemami strefy euro, część najemców i deweloperów, którzy wywodzą się z państw ogarniętych kryzysem, nie podchodzi ostrożniej do polskiego rynku? Wraz z pojawieniem się pierwszej fali kryzysu, apelowaliśmy o to, aby zracjonalizować procesy

43 inwestujmy rozsądnie 43 decyzyjne. I według mnie to nastąpiło. Proces biznesowy, czy to na rynku inwestycyjnym czy w sieciach handlowych, wydłużył się o element analizy i badań. Wydłużył się jednak do tego stopnia, że dziś mamy do czynienia ze znacznym spowolnieniem w podejmowaniu jakichkolwiek decyzji. Gdy analizujemy jak długo trwa proces podpisania umowy najmu, a jest to nierzadko 6-8 miesięcy, kusi nas aby przypomnieć o tym, że centra i sieci handlowe to branże podlegające stałym zmianom i dynamika powinna być jego wyznacznikiem. W tym kontekście chciałbym zapytać o poznański rynek, mówiła Pani o racjonalnych decyzjach. Poznań już teraz może się pochwalić dość wysokim nasyceniem, w najbliższych kilku latach zostaną oddane tam do użytku kolejne duże obiekty, które będą ze sobą mocno konkurować... Patrząc na wskaźniki nasycenia i dostępności powierzchni handlowej można powiedzieć, lekko przy tym ironizując, że konsument będzie miał bardzo szeroki wybór oferty w stolicy Wielkopolski. Kluczowa dla zarządców tych obiektów będzie umiejętności doboru oferty, elementów handlowych i wartości dodanej. Wygrają te centra i sieci, które zdobędą serca i umysły klientów. Czy zatem centra handlowe będą ewoluować w stronę obiektów wielofunkcyjnych, jak np. Blue City, Sfera czy Plac Unii? Mam nadzieję, że centra i sieci handlowe będą ewoluowały tak, aby realizować świadome i podświadome potrzeby klientów. Rok temu rozmawialiśmy o wpływie internetu na tradycyjny handel, czy przez ten czas coś się zmieniło? E-commerce stale się rozwija, co widać chyba najbardziej w branży związanej z elektroniką większość znanych mi sieci sprzedających sprzęt komputerowy czy AGD boryka się z trudnościami w tradycyjnych formatach i odnotowuje wzrosty w sklepach on-line. Coraz to nowe firmy modowe budują alternatywne kanały sprzedaży w internecie. Warto przy okazji rozmowy o e-commerce wspomnieć o nowych technologiach. Firmy, które będą je ignorować, w dłuższej perspektywie narażają się na niemałe perturbacje. Gdyby miała Pani taką możliwość, co zmieniłaby Pani w polskich centrach handlowych? Zwróciłabym szczególną uwagę na przestrzeń publiczną i te elementy, które kształtują pozytywne wrażenia zakupowe: organizację ciągów komunikacyjnych, toalet, wind i parkingów, na oznakowanie, temperaturę, światło, zapach i dźwięk, które, jestem przekonana o tym, będą w przyszłości czynnikami sukcesu centrów i sieci. Centrum handlowe a tkanka miejska ostatnio spotkałem się z opinią, że obiekty typu Arkadia czy Złote Tarasy powinny być ulokowane nie w centrum, ale na obrzeżach miasta... Nie zgadzam się z tym poglądem. Uważam, że wymienione centra są ważnym elementem cen- trum Warszawy. Można wyobrazić sobie, że miasto i deweloper w Anglii czy Francji stworzyliby razem na bazie tych projektów spójną, przenikającą się tkankę miejską, jednak w naszych polskich warunkach są to projekty stanowiące listę TOP centrów w Polsce. Deweloperzy biurowi w Polsce w zasadzie już nie budują swoich obiektów bez certyfikacji ekologicznych. W branży centrów handlowych wciąż niewielu się na to decyduje, czy to się może zmienić w ciągu najbliższych lat? Czy najemcy oczekują tego typu rozwiązań? Są sieci handlowe, których świadomość społeczno-proekologiczna jest wysoka, jednak jest to nadal nieliczna grupa. Często na aspekty zielone czy proekologiczne patrzy się nie przez pryzmat ekonomiki biznesu, tylko przez pryzmat wizerunku to jest dużym błędem. Wydaje mi się, że jeśli jest potrzeba jakiejś edukacji, to właśnie w tym zakresie. Jak pokazują badania, na poziomie inwestycji certyfikacja ekologiczna jest bardziej kosztowna, o ok proc. Natomiast na przestrzeni lat w trakcie funkcjonowania obiektu te koszty, zwracają się m.in. dzięki, energooszczędności, zmniejszeniu zużycia mediów, których ceny od wielu lat rosną. Na pewno więc jest to początkowo droższe rozwiązanie, ale w dłuższej perspektywie bardziej opłacalne. Jeżeli patrzy się na model funkcjonowania deweloperów na polskim rynku, to znakomita większość firm buduje centra po to, żeby je sprzedać, w związku z czym zwiększanie kosztów inwestycyjnych produktu nie ma uzasadnienia. Tym bardziej, że rynek tego nie oczekuje. Dopiero gdy pojawi się większy popyt na zielone centra ze strony kupujących, deweloperzy zdecydują się na tego typu inwestycje. Jak według Pani będzie wyglądał polski rynek centrów handlowych za dwa-trzy lata, czy możemy się spodziewać jakichś diametralnych zmian, czy będzie to czas powolnego wzrostu, a może spadku? Wszystko będzie uzależnione od tego, jak będzie wyglądała Polska na tle Europy. Pomimo widma kryzysu mamy atuty, tj. elastyczną gospodarkę, stosunkowo niskie zadłużenie oraz członkostwo w UE. Jednak czy to wystarczy, nie wiem. Handel jako taki, nie tylko centra handlowe, musi dostosować się do tego, jak będzie wyglądać sytuacja na rynku. Powinien się zmieniać, bo zwyczaje konsumenckie się zmieniają, podobnie jak sposoby komunikowania się z klientem i docierania do niego. Perspektywy rozwoju są na tyle obiecujące, że możemy patrzeć w przyszłość z optymizmem. W 2011 r. do Polski weszło około 30 nowych sieci handlowych, nie wiem, czy ten trend utrzyma się na tym samym poziomie w najbliższych latach, ale po zainteresowaniu, jakie najemcy wykazywali na targach MAPIC, jestem optymistką. Jesteśmy nadal atrakcyjnym rynkiem, w perspektywie najbliższych lat nasze centra będą stawać się coraz bardziej interesujące.

44 44 Centra convenience wypłynęły na kryzysie gdy inne segmenty rynku nieruchomości łapią zadyszkę, retail rozwija się dynamicznie. nowych projektów przybywa z miesiąca na miesiąc. nie są to jednak wielkie galerie handlowe, do których już zdążyliśmy się przyzwyczaić. hitem inwestycyjnym stały się obiekty typu, convenience, czyli osiedlowe centra handlowe. Jakby na przekór panującym tendencjom, rozwój tego segmentu zawdzięcza swoją dynamikę spowolnieniu, z którym mamy do czynienia od kilku lat. Odkąd w 2007 r. otwarto Złote Tarasy w Warszawie nie przybyła żadna duża galeria handlowa. Wprawdzie w innych dużych miastach deweloperzy inwestowali w ten format, ale większość firm podążyła na podbój miast średniej wielkości. Efekt: kilkanaście świetnych debiutów, ale też sporo wstrzymanych projektów. Był jednak segment, który zadziwiał swoją dynamiką. Po 2008 r. bardzo dobrze radziły sobie dyskonty, a ich sukces wskazał inwestorom obszary, gdzie nawet w kryzysie, można dobrze zarobić. szybko i Wygodnie Nie należy jednak mylić dyskontów z centrami osiedlowymi, których oferta jest o wiele bardziej rozbudowana. W obu jednak przypadkach pomysł na format nie jest skomplikowany. Zaletą convenience jest prosta recepta blisko klienta, produkty codziennego użytku, w miarę tanio, wygodnie i szybko. To spodobało się kupującym zmęczonym dużymi formatami, w których na zakupy traci się sporo czasu, a nie przypadły im do gustu dyskonty. Takie modelowe centrum powinno być zlokalizowane blisko miejsca zamieszkania potencjalnych klientów i oferować towary i usługi pierwszej potrzeby, jak również posiadać ofertę produktów Anna Staniszewska, Dyrektor, Zespół Doradztwa i Analiz Rynkowych, DTZ impulsowych, definiowanych w tym wypadku jako towary w dobrej cenie, sprzedawane w nowoczesnych sklepach. Grupa docelowa centrum osiedlowego jest jasno określona. Klient, który może łatwo dojść lub dojechać, najlepiej nie więcej, niż trzy przystanki od miejsca zamieszkania. Tego typu obiekty nie są duże. Minęły już czasy, gdy centrum osiedlowe liczyło nawet kilkanaście tysięcy metrów kwadratowych. Budynki, które powstają obecnie mają zazwyczaj od 3 do 8 tys. mkw. Taki obiekt jest tańszy w budowie a ryzyko związane z komercjalizacją jest mniejsze. Nie bez znaczenia jest też dostęp do finansowania zewnętrznego. Banki dużo chętniej angażują się w mniejsze przedsięwzięcia, a zdarzają się nawet przypadki finansowania kilku takich projektów w krótkim odstępie czasu. Na przełomie 2011/2012 r. Deutsche Bank zapewnił finansowanie dla takich inwestycji, jak CH Józefosław w Piasecznie, Dekada Skierniewice czy Karuzela Park w Biskupcu. Przetarty szlak Prekursorem tego typu centrów były Skwery Handlowe, budowane przez norweskiego dewelopera RECE Group, która obecnie zarządza 11 obiektami. Kolejne inwestycje to centra Dekada, których obecnie jest pięć. W ubiegłym roku zadebiutował z powodzeniem koncept Czerwona Torebka. Na rynku pojawiają się też kolejni gracze, a wśród nich

45

46 46 centra convenience wypłynęły na kryzysie deweloperzy specjalizujący się do tej pory w realizacji projektów biurowych i mieszkaniowych tj. Capital Park z obiektami Vis a Vis i Ghelamco z planami budowy podobnych obiektów m.in. w Łomiankach. Śladami sukcesu poprzedników chce podążać elbfonds z wybudowanym w 2011 roku Centrum Józefosław i Piaseczno oraz planami ekspansji m.in. we Władysławowie k/ciechanowa, Janowie Lubelskim, Kutnie, Myśliborzu czy Piekarach Śląskich. Do inwestowania w takie nieruchomości zachęcają sukcesy firm będących już na rynku, jak choćby Czerwona Torebka, której właścicielem jest twórca potęgi Żabki i Biedronki. Jego śladem zamierza podążyć belgijskie Ghelamco jeden z większych deweloperów biurowych w Polsce. Firma posiada kilka działek w okolicach Warszawy, które chce przeznaczyć pod budowę obiektów handlowych o powierzchni około 10 tys. mkw. Mają one stanowić alternatywę dla wielkoformatowych centrów handlowych. Ekspansję zapowiada też wspomniany deweloper Oprócz tego, należy wspomnieć o pojedynczych inwestycjach w takie obiekty, które powodują, duże rozproszenie w tym segmencie. Jednym z pierwszych nowoczesnych centrów osiedlowych była warszawska Galeria Skorosze, otwarta jeszcze w 2007 r. Jak na dzisiejsze standardy, to duży obiekt liczy ponad 13 tys. mkw. Posiadała jednak podstawowe cechy obiektu convenience. Kolejne przykłady to Dom Handlowy Maxim w Legionowie, Galeria Mrówka w Ciechanowie, Centrum handlowe Familia w Gdańsku, Centrum Handlowe Max w Tarnowie czy Galeria Stokrotka w Mławie. na czele Już teraz krystalizuje się ścisła czołówka firm, które stają się liderami w tym segmencie, ale trudno spodziewać się, że dojedzie do sytuacji, jaką znamy Nazwa sieci Deweloper Liczba istniejących obiektów convenience Miasta Przykładowi najemcy z rynku magazynowego, na którym lwia część nieruchomości jest w posiadaniu zaledwie kilku podmiotów. Ze względu na duże rozproszenie terytorialne, w segmencie convenience partycypuje wielu lokalnych graczy. Ich przewagą jest lepsza znajomość lokalnych realiów; zarówno tych rynkowych jak i administracyjnych. Nie dysponują jednak, ani takim potencjałem, ani doświadczeniem, jak duże przedsiębiorstwa, jednakże nie wyklucza to powodzenia inwestycji o mniejszej skali. 3 x lokalizacja Bez względu na to czy inwestorem jest mała czy duża firma, budowa centrum convenience powinna być przemyślana w najdrobniejszych szczegółach, choć sam budynek ani od strony technicznej, ani z punktu widzenia późniejszego zarządzania, nie jest tak skomplikowany, jak duża galeria. Przede wszystkim, należy rozpoznać potrzeby lokalnej społeczności, jej zasobność i potencjalną konkurencję. Nie ma na przykład sensu umieszczać drogich delikatesów budynku zlokalizowanym w okolicy, gdzie większość mieszkańców zarabia średnią krajową. Tak dobrany główny najemca nie będzie mógł wykorzystać w pełni swoich możliwości handlowych. Mało tego, taka kotwica może niekorzystnie wpływać na obroty pozostałych najemców. Jak w przypadku wszystkich nieruchomości, kluczową sprawą jest wybór lokalizacji. Nie może być przypadkowa, a selekcja powinna być poprzedzona solidną analizą ekonomiczno-demograficzną. Tu przewagę mają duzi gracze, zwłaszcza ci, którzy już dawno zarezerwowali dla siebie najciekawsze grunty. Analogicznie do innych inwestycji nieruchomościowych koszty ziemi stanową lwią część wydatków inwestycyjnych. Takie firmy, Najwięksi gracze w segmencie convenience i ich szacunkowy udziału w rynku Skwer Handlowy Czerwona Torebka Rece Poland 11 Czerwona Torebka S.A. 9 Bydgoszcz, Gdańsk, Głogów, Grudziądz, Inowrocław (2), Łódź, Kalisz, Piotrków Trybunalski, Słupsk, Toruń Bytom, Czerwionka-Leszczyny, Dębica, Szczecin, Słupca, Słupsk, Tomaszów Mazowiecki, Świebodzice, Żory Piotr i Paweł, Tesco, Polomarket, Biuro Podróży, My Travel, Apteka Dbam o Zdrowie, Bielizna, Biedronka, Pepco, Admirał, Apteka Krzemowa, Plastuś, In Medio, sklep zoologiczny Asik, N-But, Top Fashion, Rossmann, Boti, Partner, AGD, Mediq, Ambra Pepco, Olewnik, Kropka, Fortuna, Małpka, Express Powierzchnia (mkw.) Liczba planowanych obiektów Miasta Pierwsze otwarcie: Brak danych Brak danych 2001 r Elbfonds 2 Piaseczno, Józefosław Piotr i Paweł, Pepco, Rossmann, CCC Brak danych Białogard, Braniewo, Bydgoszcz, Chorzów, Gdynia, Gorzów Wlkp., Gryfice, Kraków, Komorniki, Kutno, Legnica, Lubań, Malbork, Nowa Sól, Opole, Piaseczno, Ostrów, Wielkopolski, Pisz, Poznań, Zielona Góra, Łódź, Łęczna, Żary, Polkowice, Pszczyna, Ruda Śląska, Sosnowiec, Szczecin, Szczytno, Szczecinek, Tarnowskie Góry, Tczew, Tuchola, Tychy, Wałbrzych, Warszawa, Wałcz, Wodzisław Śląski, Zabrze, Zambrów Kutno, Poznań, Żyrardów, Ciechanów, Częstochowa, Jaworzno czerwiec 2011 r r. Dekada Dekada Realty 5 Sieradz, Skierniewice, Żyrardów, Myślenice, Olsztyn Tesco, Polo Market, Rossmann, Empik, CCC, Pepco, Deichmann, Euro RTV AGD, H&M, C&A, Centro, Hebe, Textil Market Kraków, Malbork, Rypin, Nowy Targ, Grójec, Łowicz, Sanok 2007 r. Vis a vis Capital Park 1 Radom Tesco, Smyk, Empik, Rossmann, Ruch, Pepco, BNP Paribas, Apteka APS, Pralnia Techno Dry Brak danych Łódź (7 000 mkw.) listopad 2011 r.

47 centra convenience wypłynęły na kryzysie 47 z udziałem zewnętrznych lub wewnętrznych zespołów analityków, wybierają konkretną lokalizację. W dużej mierze, to właśnie większe firmy przyczyniły się do wypromowania tego formatu handlowego. Przetartą ścieżką mogą podążyć lokalni gracze, zwłaszcza w miastach o mniejszej liczbie mieszkańców, np.: tysięcy. Niektórzy deweloperzy decydują się skorzystać też z obecności dużego centrum czy parku handlowego i przekonać do siebie część jego klientów. Co do zasady jednak convenience nie są konkurencją dla dużych galerii handlowych. W tych ostatnich dokonuje się większych i bardziej kompleksowych zakupów. Ponadto, dysponują one dość rozbudowaną ofertą rozrywkową. dobry Produkt do PortFela Format convenience sprawdza się nie tylko jako zaplecze dużych osiedli w aglomeracjach, ale również jako podstawowy obiekt handlowy w małych ośrodkach. Właśnie w tych dwóch kierunkach podąży najprawdopodobniej ten segment, choć pierwszy zachwyt nowym typem obiektów powoli przemija, a rynek krzepnie. To oznacza, że coraz trudniej będzie znaleźć na nim miejsce. Z drugiej jednak strony, świadczy o osiągnięciu dojrzałości. Na to czekają inwestorzy instytucjonalni. Centra osiedlowe okazują się dobrym produktem do zakupów portfelowych, dając stabilne przychody, a zarządzanie nimi jest względnie łatwe i relatywnie niedrogie. To może skusić inwestorów oportunistycznych albo private equity, którzy szukają dobrej lokaty kapitału i przyzwoitego przychodu z najmu powierzchni. Chętni już są i szykują się do zakupów. Jednym z takich inwestorów jest angielski Bywater Properties, który poinformował niedawno o zamiarze zakupu kilku lokalnych centrów handlowych typu convenience. Inwestor ma na celowniku kilkanaście takich nieruchomości, z których w tym roku powinien zakupić trzy lub cztery obiekty. W tym roku możemy się spodziewać kolejnych zakupów, zwłaszcza, że rynek inwestycyjny odżywa po kilkuletniej zadyszce. Już w pierwszym kwartale widoczna była poprawa, ale reszta 2012 r. zapowiada się, co najmniej, równie pasjonująco. POZOSTAŁE PRZYKŁADY Centrum Skorosze, Warszawa Galeria pod Dębami, Warszawa DH Maxim, Legionowo Galeria Mrówka, Ciechanów Centrum handlowe Familia, Gdańsk Centrum Handlowe Max, Tarnów Galeria Stokrotka, Mława OK. Centrum Strzegom Dom Handlowy Puchatek, Kielce Galeria Konstantynów, Konstantynów Łódzki Galeria Oławska, Oława

48 48 Nie-handlowa wartość galerii handlowej rynek powierzchni handlowej dostosowuje się do potrzeb konsumenta, który wraz ze wzrostem siły nabywczej coraz większą część dochodów może przeznaczyć na inne towary i usługi niż artykuły spożywcze. coraz więcej też wydaje na rozrywkę. Potwierdzają to dane głównego urzędu statystycznego udział kategorii rekreacja i kultura oraz restauracje i hotele w całkowitych wydatkach gospodarstw domowych wzrósł z 8,3 proc. w 2003 r. do 10,4 proc. w 2010 r. Rynek nowoczesnej powierzchni handlowej w Polsce przeszedł bardzo dynamiczny rozwój w okresie ostatnich lat. Zaczynając od wolnostojących sklepów, tzw. magazynów handlowych, poprzez hipermarkety ze stopniowo rozrastającą się galerią handlową, po śródmiejskie galerie handlowe, w których udział operatora spożywczego maleje na rzecz butików w galerii handlowej i zyskującej na popularności rozrywki. W miarę rozwoju rynku oraz zmiany oczekiwań klientów wobec centrów handlowych deweloperzy zaczęli inwestować w dodatkowe atrakcje, takie jak kina, rozszerzoną ofertę gastronomiczną (food court), kręgielnie czy bilard. Udział powierzchni przeznaczonej na rozrywkę (z wyłączeniem restauracji i strefy food court) w centrach handlowych w największych aglomeracjach wzrósł z 1 proc. w 1999 r. do dzisiejszych 5 proc. Jednym z pierwszych centrów handlowym z ofertą rozrywkową na rynku warszawskim, jak również w Polsce była otwarta w 1996 r. Promenada. W rozbudowanym w 1999 r. obiekcie znalazły się m.in. multipleks 13-salowe kino Cinema City (2 874 miejsc) oraz Centrum Rozrywki Las Vegas z kręgielnią. Obecnie, po kolejnej rozbudowie projektu, znajduje się tu również Centrum Zabaw dla Dzieci Kubuś oraz całoroczne kryte lodowisko. Ewa Derlatka-Chilewicz, Associate Director, Zespół Doradztwa i Analiz Rynkowych, DTZ Rosnące znaczenie funkcji rozrywkowej reprezentowanej w tamtym okresie głównie przez sieci kinowe spowodowało wzrost zainteresowania deweloperów lokowaniem kin w centrach. Dzięki rozbudowom lub zmianie aranżacji powierzchni w latach w istniejących projektach pojawiły się wielkoekranowe kina (Galeria Mokotów, Centrum Janki czy Centrum Targówek). Mniej więcej w tym samym czasie rynek rozrywkowy wzbogacił się o unikatowy po dziś dzień format kompleksowe centrum rozrywki Fantasy Park funkcjonujące w ramach jednego lokalu wynajmowanego w centrum handlowym. Pierwsze parki zostały otwarte w Krakowie i Rudzie Śląskiej w centrach Plaza, kolejne w budowanych centrach Plaza w pozostałych większych miastach, m.in. Warszawie, Poznaniu, Lublinie czy Toruniu, a od 2010 r. funkcjonują także w innych centrach handlowych (Mazovia w Płocku czy Agora w Bytomiu). Od roku 2002 na polskim rynku pojawiają się duże, kilkudziesięciotysięczne projekty o szerokiej ofercie handlowej, usługowej i rozrywkowokulturalnej, tworzące destynację zakupową, gdzie klient może spędzić nawet cały dzień. Pierwszym takim projektem było centrum handlowe Wola Park w Warszawie. Na powierzchni 73 tys. mkw. zlokalizowano multipleks, siłownię oraz salon gier Kamelot. Wśród kolejnych tego typu projektów znalazły

49 nie-handlowa wartość galerii handlowej 49 się m.in. Arkadia i Blue City w Warszawie, Manufaktura w Łodzi, Stary Browar w Poznaniu. Zmiana modelu spędzania czasu na bardziej aktywny skutkuje pojawieniem się w centrach handlowych klubów fitness, a od roku 2007 na rynku dynamicznie rozwijają się sieci placów zabaw i przedszkoli dla dzieci. W wielu miastach centra handlowe stają się także lokalnymi centrami rozrywki często pełniącymi funkcje społeczno-kulturalne, przejmujące rolę deptaków miejskich. Są miejscami, gdzie ludzie spotykają się w restauracjach, robią zakupy, a także korzystają z innych form rozrywki. Tak stało się w Łodzi, gdzie w Manufakturze na terenie centrum znajdują się oprócz popularnych multipleksów m.in.: arena do jazdy na rolkach, kręgielnia, sztuczna ściana wspinaczkowa, fitness klub i skate park. Mają tu również swoje miejsce oddział Muzeum Sztuki, Experymentarium czy Międzynarodowe Centrum Promocji Mody. Rynek Manufaktury wypełnił brak takiego miejsca w centrum miasta. W mniejszych miastach, w których dostęp do rozrywki był utrudniony, centra handlowe z kinem i restauracjami stanowią często podstawowy kierunek wypraw spragnionych rozrywki klientów. Doskonale sprawdza się tam także format kompleksowych centrów rozrywki, dla których w większych miastach konkurencją jest na przykład starówka i centrum miasta z ofertą klubów, restauracji, barów, dyskotek i mniejszych kameralnych kin. Okres spowolnienia gospodarczego odbił się na podaży nowoczesnej powierzchni handlowej i po okresie intensywnego wzrostu przekraczającego 800 tys. mkw. w 2010 r. nowa podaż była niższa o prawie 300 tys. mkw. Widmo kryzysu ograniczyło wielkość budowanych projektów, a także okroiło ich ofertę z ryzykownych i drogich pomysłów. Podstawową funkcją, jaką spełnia rozrywka z punktu widzenia właściciela, jest przedłużenie pobytu klienta w obiekcie. Centrum handlowe kreuje miejsce, gdzie zacierają się granice między nabywaniem produktów niezbędnych a kupowaniem jako formą spędzenia wolnego czasu. Klienci podświadomie oczekują więc urozmaicenia i szeroko rozumianej rozrywki ciekawych akcji marketingowych, koncertów, występów, loterii zorganizowanych w odpowiednio zaaranżowanej przestrzeni w centrum, jak również dostępu do kin, lodowisk, torów kartingowych itp. Rozrywka jest swoistym elementem wyróżniającym dany projekt na mapie innych centrów handlowych, zwiększającym jego atrakcyjność w oczach klientów. Jest to szczególnie ważne na polskim rynku, gdzie oferta najemców handlowych jest relatywnie ograniczona i powtarzalna. Inwestor powinien zidentyfikować i zrozumieć wartość dodaną, jaką ma zapewnić wprowadzenie elementów funkcji rozrywkowej. Jest to szczególnie ważne, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że bezpośrednie przychody z najmu powierzchni rozrywkowych są niższe niż z powierzchni typowo handlowych. Niższe stawki najmu za rozrywkę wynikają z prostej przyczyny dochodowości samej działalności rozrywkowej obecnej w centrach handlo- wych. Optymalnym najemcą rozrywkowym jest ten, kto oferuje klientowi ciekawą formę spędzenia wolnego czasu za niewygórowane pieniądze; niekonkurujący o jego portfel z działalnością handlową. Dodatkowo większość najemców rozrywkowych operuje na dużych ch, więc niższe osiągalne obroty za mkw. mają bezpośrednie przełożenie na niższą zdolność płacenia czynszu. By rozrywka spełniała swoje funkcje, musi być dostosowana do potrzeb klientów wynikających z zamożności, wieku, przyzwyczajeń. Różne funkcje spełniają różne potrzeby i tak kawiarnie pozwalają na spotkania ze znajomymi i rozmowy biznesowe, kina oraz kręgielnie oferują różnorodne rozrywki, ścianki wspinaczkowe i fitness kluby możliwość rekreacji, a salony urody i SPA chwilę relaksu. Kąciki zabaw, jak również wystawy tematyczne realizują potrzeby najmłodszych i umożliwiają ich rodzicom szersze wykorzystanie oferty centrum. Ważną kwestią i czynnikiem powodzenia w przypadku lokali rozrywkowych jest ich aranżacja, często dająca klientom wrażenie wkroczenia w inny świat, niekojarzący się z typowym centrum handlowym. Stąd właśnie koszty aranżacji lokali handlowych są bardzo wysokie, a sieci oczekują partycypacji inwestora w wykańczaniu lokalu. Dlaczego więc inwestować w rozrywkę, skoro przychody z niej są mniej atrakcyjne, a do tego wyposażenie lokali dużo kosztuje? Zakładanym celem rozwoju funkcji rozrywkowej jest zwiększenie atrakcyjności centrum handlowego oraz wydłużenie czasu spędzanego przez klientów w galerii, co ma szansę przełożyć się na większe obroty handlowe najemców. W praktyce oczekuje się, że tego typu atrakcje przyciągną nowych klientów oraz spowodują odwrócenie naturalnego trendu spadkowego czasu spędzanego w centrum handlowym. Dobrze skomponowana oferta rozrywkowa jest także strategicznym narzędziem marketingowym. Dodatkowym argumentem jest tworzenie specyfiki miejsca, doznania mające coraz większe znaczenie w erze rozwoju konkurencyjnego dla tradycyjnych sklepów handlu on-line. Obiekt handlowo-rozrywkowy oferuje doznania niedostępne w świecie wirtualnym i stanowi dodatkową zachętę do wyjścia z domu. W Polsce ciągle jest jeszcze miejsce na nowe formy rozrywki. Zagraniczne atrakcje w ofercie centrów handlowych wykraczają poza znane Polakom standardy. Do dyspozycji klientów są liczne atrakcje dla całej rodziny, jak np. park rozrywki z kolejką górską, park wodny z krytym basenem, lodowisko, pole do minigolfa, strzelnica, parki linowe, oceanaria, edukacyjne parki tematyczne, kasyna, teatry, a nawet sztuczne stoki narciarskie czy boiska do hokeja w Dubaju i na Filipinach. Część z tych spektakularnych inwestycji rozrywkowych jest przenoszona na polski grunt w ograniczonej formie, np. lodowiska (Promenada w Warszawie), minigolf (czasowe lokale w Manufakturze w Łodzi czy w Magnolii Parku we Wrocławiu), kasyno (Janki w Warszawie), akwarium (Arkady i Sky Tower we Wrocławiu) czy terrarium (Pogoria w Dąbrowie Górniczej).

50 50 Jak szukać oszczędności w kosztach wspólnych? koszty wspólne to jedna z najbardziej kontrowersyjnych pozycji na fakturze, jaką wszyscy najemcy są zobowiązani regulować w ramach współpracy z centrami handlowymi. Jest to częsty punkt zapalny w relacjach najemca zarządca. najemcy chcą wiedzieć, za co dokładnie płacą i skarżą się, że brakuje transparentności w opłatach. Antoni Krzątała, Head of Property Management, prezes zarządu BNP Paribas Real Estate Poland Cezary Majkowski, dyrektor ds. utrzymania nieruchomości, BNP Paribas Real Estate Poland Po kryzysie finansowym najemcy coraz częściej szukają oszczędności związanych ze stałymi kosztami funkcjonowania w ramach obiektów handlowych. Jednym ze sposobów na optymalizację wydatków może być przeanalizowanie wysokości stawek i zakresu kosztów wspólnych związanych z najmem nieruchomości. co Jest kosztem WsPólnyM, a co nie PoWinno nim być? Według mnie kosztem wspólnym jest tylko to, co wiąże się z codziennym funkcjonowaniem budynku, aby można go było utrzymać w takim standardzie, w jakim był w momencie podpisania umowy najmu. Zakres kosztów wspólnych wraz z kosztami obsługi i wysokością opłat zazwyczaj znajduje się w jednym z rozdziałów umowy najmu lub stanowi załącznik do niej. Dbając o swój interes, najemca powinien dopilnować, żeby były one spisane w maksymalnie czytelny i precyzyjny sposób, ponieważ ograniczy to prawdopodobieństwo rozbieżnych interpretacji. W praktyce wszystkie rodzaje opłat powinny być wyraźnie wyszczególnione, np. koszty energii zużywanej w ramach części wspólnej, utrzymania czystości, ogrzewania i ochrony obiektu. Poza kosztami związanymi z bieżącym funkcjonowaniem centrum i zużyciem mediów w koszty wspólne wliczane są również opłaty administracyjne i publiczno-prawne, takie jak podatek od nieruchomości czy dzierżawa wieczysta. W kosztach opłat wspólnych nie powinny z całą pewnością znajdować się te związane z unowocześnieniem obiektu. Przykładowo, jeżeli zarządca zamierza zamontować klimatyzację, to w takiej sytuacji nie powinien oczekiwać od najemcy sfinansowania zakupu i montażu urządzenia, nawet jeżeli wpłynie to na wyższy footfall centrum handlowego. Podobnie koszt przebudowy obiektu powinien stanowić wyłącznie koszt właściciela nieruchomości. Z kolei wydatki związane z odmalowaniem ścian mogą być zakwalifikowane do kosztów wspólnych, ponieważ są związane z utrzymaniem budynku we właściwym stanie. Nie każdy najemca ma taki sam wpływ na koszty centrum handlowego, dlatego wątpliwości mogą również wzbudzać kryteria podziału kosztów. Najczęściej dotyczą one relacji pomiędzy najemcami części food court a pozostałymi. Najemcy gastronomiczni mogą być postrzegani przez innych najemców jako bardziej uciążliwi i przyczyniający się do wyższych opłat, ponieważ powierzchnie food court trzeba częściej sprzątać, a niektóre urządzenia pracują wyłącznie dla jego potrzeb. W rzeczywistości jednak specjalistyczne sprzęty kuchenne są opatrzone licznikami, a za ich koszty użytkowania najemcy płacą indywidualnie. Z kolei stawki serwisu sprzątającego dotyczą obsługi całej galerii. Niekiedy podział kosztów wspólnych zależy od siły przetargowej kluczowy najemca ma mniejsze opłaty, natomiast najemca wynajmujący mniejszą powierzchnię większe. Najwięksi bardzo często

51 jak szukać OszczędnOści w kosztach wspólnych? 51 płacą stałą stawkę za wykorzystywany metraż. Pozostałych obowiązuje współczynnik procentowy proporcjonalny do zajmowanej powierzchni. Zróżnicowane zasady opłat wynikają m.in. z faktu, że tzw. anchor tenants (marki przyciągające), do których najczęściej należą markety spożywcze, generują większy footfall. Większy ruch przynosi pozostałym sklepom korzyść w postaci wyższych obrotów. Do grupy najemców, którzy najczęściej są zwolnieni z ponoszenia kosztów wspólnych, należą firmy wynajmujące powierzchnię w pasażu na krótki okres. Poza kosztami związanymi z indywidualnym zużyciem mediów zdecydowana większość z nich dokonuje tylko zryczałtowanej opłaty dla właściciela. W Jaki sposób Można zoptymalizować Wydatki? Z doświadczeń BNP Paribas Real Estate Polska wynika, że o wiele częściej przyczyną konfliktów na linii najemca zarządca/właściciel jest wysokość ponoszonych opłat niż ich zakres. Gdy stawki związane z obsługą centrum handlowego wydają nam się wysokie, w pierwszej kolejności należy przeanalizować ich ceny. Można zacząć od sprawdzenia aktualnego cennika usług dostawców, ponieważ od momentu podpisania umowy stawki rynkowe lub zakres mogły się zmienić. Kolejnym krokiem powinno być porównanie danej oferty z propozycjami konkurencji. Wśród dostawców usług, w ramach których można poszukiwać oszczędności, są np. dostawcy energii, usług telekomunikacyjnych czy serwisu sprzątającego. W przypadku centrów handlowych Klif i Wola Park zarządzanych przez BNP Paribas Real Estate Polska wszyscy kontrahenci są wybierani w drodze przetargu. W dłuższej perspektywie oszczędności może zapewnić zamiana sprzętu na bardziej ekologiczny i mniej energochłonny. Takie inwestycje szybko skutkują niższymi kosztami obsługi obiektu, tzw. service charges. Dużą część kosztów eksploatacji obiektów stanowią ceny energii, które stale rosną. Jedną z jej składowych jest stawka za zamawianą przez galerię moc energii elektrycznej. Za przekroczenie ustalonego pułapu przewidywane są wysokie kary. W przypadku zarządzanych przez BNP Paribas Real Estate Polska centrów handlowych Klif miesięczny koszt z tytułu zamówionej mocy wynosi około 16 tys. zł. Przekroczenie limitu skutkuje natomiast naliczeniem kar, które są 7-krotnie wyższe od standardowych stawek. Przykładowo, jeżeli przez ponad 15 min moc zostanie przekroczona o 20 proc., co stanowi około 3,2 tys. zł opłaty ryczałtowej, to w takiej sytuacji kara wyniesie około 22,4 tys. zł. Innowacyjnym i wciąż rzadko spotykanym sposobem na ograniczenie wydatków z tym związanych może być wprowadzenie systemu zarządzania energią poprzez monitoring on-line pobieranej mocy elektrycznej. Takie rozwiązanie może się okazać bardzo korzystne. System stale sprawdza, ile w danym momencie wszystkie włączone urządzenia pobierają mocy elektrycznej. Jeżeli zbliżają się do granicy zamówionego limitu, wówczas automatycznie odłączane są chwilowo najmniej istotne urządzenia w budynku. W przypadku centrów handlowych w pierwszej kolejności wyłączane są klimatyzacja i systemy wentylacyjne. Innym wciąż mało popularnym rozwiązaniem zmniejszającym zużycie energii może być zastosowanie solarów do podgrzania ciepłej wody wykorzystywanej w kranach lub do ogrzewania obiektu. Na dachu budynku instaluje się specjalne panele, które zamieniają energię z promieni słonecznych na ciepło i za pomocą rurociągów ciepłą wodę możemy dostarczyć do kranów lub zimą ogrzewać obiekt. Wśród bardziej tradycyjnych sposobów ograniczenia kosztów eksploatacyjnych można wymienić m.in. wymianę oświetlenia na energooszczędne, zastosowanie perlatorów w kranach, automatyczne wyłączanie części oświetlenia w mało uczęszczanych miejscach np. toaletach, czujniki ruchu włączające ruchome schody czy montaż elektronicznych systemów bezpieczeństwa, np. kamer, kontroli dostępu, systemów antywłamaniowych zamiast ochrony fizycznej. Stawki service charges w danym roku są stałe, a opłacane są na zasadzie zaliczek i przewidywanych danych dotyczących zużycia. Wszystkie nadpłaty w przyjętym okresie rozliczeniowym pomniejszają wysokość opłat w kolejnych okresach. dobre Praktyki Najemcy chcą i mają prawo wiedzieć, co wpływa na wysokość ponoszonych przez nich opłat. Dlatego BNP Paribas Real Estate Polska rekomenduje swoim klientom wprowadzenie do umów najmu zapisów, które zapewnią przejrzystość, uczciwość i zaufanie obu stron w stosunku do siebie. W tym celu jednym z proponowanych przez nas rozwiązań jest umożliwienie najemcy na każdym etapie współpracy dostępu do wszystkich ksiąg i dokumentów dotyczących kosztu obsługi obiektu, tzw. service charges. Zastosowanie takiego zapisu nie tylko daje poczucie zaufania i spokoju wśród najemców, ale także przynosi korzyści zarządcy. Z doświadczeń naszej firmy wynika, że najemca, który ma zapewniony wgląd do podpisanych przez właściciela umów i pełną transparentność w zakresie ponoszonych opłat wspólnych, bardzo rzadko prosi o uzasadnienie rozliczeń z kontrahentami. Rzadziej też korzysta wtedy z własnych audytów. Te udostępniane w ramach audytu finansowego zazwyczaj okazują się dla niego wystarczające i wiarygodne. Dodatkowo z każdej pozycji wyszczególnionej w kosztach wspólnych właściciel powinien przygotowywać roczne raporty podsumowujące. Ponadto to właściciel powinien stale poszukiwać rozwiązań, które mogą obniżyć koszty opłat wspólnych ponoszonych przez sklepy. Niedopuszczalne są sytuacje, kiedy najemca przejmuje inicjatywę i stara się wymusić na właścicielu zmianę dostawcy czy kontrahenta. Poszukiwanie oszczędności to głównie rola zarządcy, który nowe rozwiązania powinien rekomendować właścicielowi nieruchomości. Koszty wspólne są znaczącą pozycją w budżecie najemców. Dlatego zrozumiałe jest, że oczekują oni od właściciela przejrzystości w zakresie wysokości stawek oraz rozwiązań, które mogą się przyczynić do ograniczenia ponoszonych opłat. Z kolei właściciel powinien dbać o wzajemne relacje z najemcą i budować zaufanie, umożliwiając mu dostęp do obowiązujących umów.

52 52 WOJEWÓDZTWO dolnośląskie WoJEWÓDZTWo DoLNoŚLĄSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,8 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,76 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Arkady Wrocławskie ul. Powstańców Śląskich Wrocław tel biuro@arkadywroclawskie.pl Centrum Handlowe Borek ul. Gen. Hallera 52, Wrocław tel biuro.borek@dtz.com Centrum Handlowe Echo Al. Jana Pawła II 51, Jelenia Góra tel Centrum Handlowe Galeria Piastów ul. Najświętszej Marii Panny Legnica tel info@galeriapiastow.pl Centrum Handlowe Galeria Twierdza Kłodzko ul. Noworudzka 2, Kłodzko tel sekretariat@galeriatwierdza.pl Centrum Handlowe Korona ul. Krzywoustego Wrocław tel korona@apsysgroup.pl Centrum Handlowe Pasaż Grodzki ul. Grodzka 7, Jelenia Góra tel sekretariat@pasazgrodzki.pl Cuprum Arena ul. Sikorskiego Lubin tel /02 sekretariat@cuprum-arena.pl Galeria Dominikańska Pl. Dominikański 3, Wrocław tel info@galeria-dominikanska.pl Galeria Świdnicka ul. Westerplatte 29, Świdnica tel sekretariat@galeria-swidnicka.pl Galeria Victoria ul. 1 Maja 64, Wałbrzych tel biuro@mmgm.pl Magnolia Park Wrocław ul. Legnicka 58, Wrocław tel Park Handlowy Auchan Bielany ul. Francuska 6, Wrocław tel wroclaw@auchan.pl Park Handlowy Bielany ul. Czekoladowa 5-22, Kobierzyce tel anna.cieciuch@ikea.com całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd Arkady Wrocławskie SA bd DTZ Charter Hall Echo Investment Property Management Echo Investment SA Rank Progress SA Rank Progress SA Master Management Group Master Management Group bd Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o b.d Rank Progress SA Rank Progress SA bd Cuprum Arena MGC Inwest Libra Project ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o Rank Progress SA Rank Progress SA Master Management Group Master Management Group Master Management Group Master Management Group Immochan bd Inter IKEA Centre Polska S.A. źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 Inter IKEA Centre Polska S.A.

53 WOJEWÓDZTWO dolnośląskie 53 Renoma: magiczne miejsce w centrum Wrocławia W rocławska Renoma to wyjątkowe centrum handlowe, które powstało w ramach rewitalizacji zabytkowego domu towarowego z początku wieku. obiekt został nie tylko odrestaurowany, ale przede wszystkim zmodernizowany i rozbudowany, dzięki czemu nie tylko podwoił swoją powierzchnię, ale stał się przykładem niezwykle udanego połączenia tradycji z nowoczesnością. Potwierdziły to także tak prestiżowe nagrody jak: Najlepsza realizacja architektoniczna 2009, Najlepsza realizacja architektoniczna 2010, Modernizacja roku 2009, Grand Prix za najlepszą realizację architektoniczną 2009, Building of the Year 2010 oraz nominacja do nagrody Mies van der Rohe Renoma posiada 5 kondygnacje handlowe, na których zlokalizowano około 120 sklepów najlepszych sieciowych marek. oferta modowa centrum dedykowana jest zarówno klientom szukających produktów z grupy premium, jak również do młodych konsumentów ceniących sobie przede wszystkim dostępność cenową danego produktu. Stąd obecność w Renomie zarówno takich marek jak: Furla, Armani, Guess czy Miss Sixty, jak i salonów ZARA, River Island, New Look, CCC, Top Secret oraz Promod. Dopełnieniem oferty modowej jest urozmaicona strefa restauracyjna, wśród której znajdują się nie tylko kawiarnie i cukiernie, ale także punkty restauracyjne serwujące dania z różnych zakątków świata. Znajdują się tam m.in. pizzeria, naleśnikarnia, restauracja sushi oraz restauracja specjalizująca się w typowo polskich daniach. Renoma to także miejsce, w którym odbywa się szereg ciekawych inicjatyw kulturalnych oraz społecznych. Centrum mocno angażuje się w promocję sztuki nowoczesnej, zwłaszcza w wykonaniu polskich artystów, oraz w działania o charakterze edukacyjno społecznym, mające na celu aktywizację lokalnej społeczności. Do stałych programów, które odbywają się na terenie galerii, zalicza się m.in. Biust do góry, którego celem jest umożliwienie wykonania bezpłatnych badań mammograficznych dla kobiet z Dolnego Śląska oraz program START! pomagający młodym ludziom znalezienie pierwszej pracy. Nowatorskie działania marketingowe w połączeniu z ciekawą ofertą handlową zaowocowały wzrostem w dwóch kluczowych obszarach: odwiedzalności centrum oraz wysokości sprzedaży. Renoma to obecnie jedno z niewielu centrów handlowych w Polsce, które może pochwalić się tak dynamicznym rozwojem. Adres (lokalizacja): ul. Świdnicka 40, Wrocław kontakt telefon/ tel. +48 (71) , faks +48 (71) , renoma@renoma-wroclaw.pl data otwarcia obiektu: 24 kwietnia 2009 nazwa zarządcy: centrum development and Investments nazwa WŁAŚcIcIeLA: centrum development and Investments pow. najmu obiektu: pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: 120 kluczowi najemcy (najwięksi): new Look, river IsLAnds, tk maxx, promod, ALmA, sephora, empik, miss sixty, olsen, Guess, maxmara, pinko, LIu jo, zara, smyk,furla, tatuum parking (ilość miejsc/): 660

54 54 WOJEWÓDZTWO dolnośląskie / kujawsko-pomorskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Park Handlowy Eden ul. Jeleniogórska 40, Zgorzelec tel biuro@mmgm.pl około Master Management Group Master Management Group Park Handlowy Młyn ul. Krzywoustego 110, Wrocław tel magdalena.jackowska@colliers.com Pasaż Grunwaldzki Pl. Grunwaldzki 22, Wrocław tel pasazgrunwaldzki@est-on.pl Renoma ul. Świdnicka 40, Wrocław tel renoma@renoma-wroclaw.pl Zgorzelec Plaza ul. Armii Krajowej 52 A, Zgorzelec tel marzena.zagorska@plazacenters.pl Centrum Handlowe Tesco Zabobrze, Jelenia Góra Al. Jana Pawła II Jelenia Góra tel Pasaż Tesco Szczawno Zdrój ul. Łączyńskiego 44, Szczawno Zdrój tel Factory Wrocław ul. Graniczna 2, Wrocław tel komunikacja@neinver.com Futura Park Wrocław ul. Graniczna 2a, Wrocław tel komunikacja@neinver.com centrum handlowe / shopping centre ALFA CENTRUM ul. Chełmińska 4, Grudziądz tel grudziądz@alfacentrum.com.pl Centrum Handlowe Atrium Copernicus ul. Żółkiewskiego 15, Toruń tel copernicus@aere.com Centrum Handlowe Auchan Bydgoszcz ul. Rejewskiego 3, Bydgoszcz tel bydgoszcz@auchan.pl Centrum Handlowe Bielawy ul. olsztyńska 8, Toruń tel bielawy@dtz.com Colliers International Helical Poland Sp. z o.o Echo Investment Property Management Centrum Development and Investments Polska Sp. z o.o. Echo Investment SA EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. bd Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o Neinver Neinver bd Neinver Neinver całkowita w mkw. / total space in sqm WoJEWÓDZTWo KUJAWSKo-PoMoRSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,0 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,7 najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company ALFA PLAZA Sp. z o.o. ALFA PLAZA Sp. z o.o , rozbudowa w 2011 Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. Immochan źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny DTZ DTZ bd bd

55 WOJEWÓDZTWO kujawsko-pomorskie / lubelskie 55 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Kometa ul. Grudziądzka 162, Toruń tel kometa@apsysgroup.pl bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Rondo ul. Kruszwicka 1, Bydgoszcz tel rondo@apsys.pl Centrum Handlowe Wzorcownia ul. Kilińskiego 3, Włocławek Dom Mody Drukarnia ul. Jagiellońska 1, Bydgoszcz tel drukarnia@apsysgroup.pl Focus Mall Bydgoszcz ul. Jagiellońska 39-47, Bydgoszcz tel info@focusmall-bydgoszcz.pl Focus Park Włocławek ul. Komunalna, Włocławek Galeria Pomorska ul. Fordońska 141, Bydgoszcz tel galerapomorska@dtz.com Galeria Solna ul. Wojska Polskiego, Inowrocław tel tel biuro@libraproject.pl office-pl@acteeum.com Praktiker Grudziądz ul. Konarskiego 47, Grudziądz tel Toruń Plaza ul. Broniewskiego 90, Toruń tel torun.office@plazacenters.pl Pasaż Tesco Extra Bydgoszcz ul. Toruńska 101, Bydgoszcz tel bd Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o Master Management Group Master Management Group bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o Alfa Asset Management Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting bd BoIG Property Consulting Balmain Asset Management bd bd Balmain Asset Management / DTZ Acteeum Central Europe/ Libra Project bd bd Caelum Development Caelum Development EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) WoJEWÓDZTWo LUBELSKIE Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,27 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Atrium Zamość ul. Wyszyńskiego Zamość tel zamosc@aere.com Centrum Handlowe Graf ul. Lwowska 82, Chełm biuro@mmgm.pl całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day bd firma zarządzająca / management company Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company około Keen Property Partners Keen Property Partners bd Centrum Handlowe MAX ul. Kolejowa 8, Hrubieszów tel max@ardom.eu bd bd

56 56 WOJEWÓDZTWO lubelskie / lubuskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Twierdza ul. Przemysłowa 10, Zamość tel sekretariat@centrumtwierdza.pl Rank Progress SA Rank Progress SA Centrum Handlowo-Rozrywkowe Lublin Plaza ul. Lipowa 13, Lublin tel lublinplaza@segece.pl Galeria olimp Al. Spółdzielczości Pracy Lublin tel info@galeriaolimp.com.pl Galeria orkana ul. orkana 6, Lublin tel galeria@orkana.pl Galeria Zielona Sp. z o.o. ul. Lubelska 2, Puławy tel biuro@galeriazielona.pl Pasaż Tesco Extra Lublin ul. orkana Lublin tel Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o PHUT Transhurt Sp. z o.o. Astaris Property Solutions około Master Management Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o. bd bd bd bd 2006 bd Prospero Consulting WoJEWÓDZTWo LUBUSKIE Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,1 centrum handlowe / shopping centre Focus Mall Zielona Góra ul. Wrocławska 17, Zielona Góra tel info@focusmall-zielonagora.pl Galeria Askana Al. Konstytucji 3 Maja Gorzów Wielkopolski tel galeria@galeria-askana.pl Galeria Grafitt ul. Bohaterów Westerplatte Zielona Góra tel biuro@grafitt.com Galeria przy Parku ul. Kombatantów / ul. okulickiego 160 Gorzów Wielkopolski tel NoVa Park ul. Przemysłowa Gorzów Wielkopolski tel info@nova-park.pl całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company Alfa Asset Management źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting Caelum Development Caelum Development Centrum Parkingowe Sp. z o.o. bd bd bd 2011 bd bd Apsys Management Sp. z o.o. Caelum Development Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Zielona Góra ul. Energetyków 2a Zielona Góra tel Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o.

57 WOJEWÓDZTWO ŁÓdZkie 57 WoJEWÓDZTWo ŁÓDZKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,88 centrum handlowe / shopping centre Bawełnianka ul. 19 Stycznia Bełchatów tel biuro@bawelnianka.pl Centrum Handlowe Echo ul. Kolejowa Bełchatów tel Centrum Handlowe Echo ul. Sikorskiego 13/17 Piotrków Trybunalski tel Centrum Handlowe Echo ul. Zamkowa 31 Pabianice tel Centrum Handlowe Guliwer ul. Kolumny 6/36, Łódź tel guliwer@dtz.com Centrum Handlowe M1 Łódź ul. Brzezińska 27/ Łódź tel kubiak@metro-mam.pl Centrum Handlowe Port Łódź ul. Pabianicka 245, Łódź tel portlodz@ikea.com Centrum Handlowe Tulipan Al. Piłsudskiego Łódź tel lodz1@apsysgroup.pl Centrum Zakupów Zgierz ul. Łódzka Zgierz tel info@napinvest.com.pl Centrum Zakupów Zgierz ul. Łódzka 77-79, Zgierz tel info@napinvest.com.pl Dekada Sieradz, ul. Wojska Polskiego Sieradz Dekada Skierniewice ul. 25 lecia PRL 2 Skierniewice całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company bd Bawełnianka Sp z o.o. Retail Concept Echo Investment Property Management Echo Investment Property Management Echo Investment Property Management Echo Investment SA Echo Investment SA Echo Investment SA DTZ DTZ Metro Properties Metro Properties Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o Nap Invest Management Sp. z o.o. Budizol SA Nap Invest Management Sp. z o.o. Budizol SA Dekada Realty Dekada Realty źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 BoIG The Blue ocean Investment Group sp. z o.o. BoIG The Blue ocean Investment Group sp. z o.o. Fabryka Centrum ul. Zamkowa 2, Pabianice tel retail@aflopa.pl Aflopa Nieruchomości Sp. z o.o. sp. k. Aflopa Nieruchomości Sp. z o.o. sp. k.

58 58 WOJEWÓDZTWO ŁÓdZkie / MAŁoPolskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Focus Mall Piotrków Trybunalski ul. Słowackiego Piotrków Trybunalski tel info@focusmall-piotrkowtrybunalski.pl Alfa Asset Management Alfa Asset Management / BoIG Property Consulting Galeria Łódzka Al. Piłsudskiego 15/23, Łódź tel info@galeria.lodzka.pl Galeria Sieradzka Al. Grunwaldzka 1, Sieradz tel biuro@mmgm.pl Łódź Plaza ul. Rzgowska Łódź Manufaktura ul. Drewnowska 58, Łódź tel marketing@manufaktura.com Pasaż Łódzki Al. Jana Pawła II 30, Łódź tel lodz2@apsysgroup.pl Street Mall Vis a Vis ul. Zgierska 211, Łódź tel biuro@capitalpark.pl Pasaż Tesco Extra Łódź Bałuty ul. Pojezierska Łódź tel WoJEWÓDZTWo MAŁoPoLSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,7 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,69 centrum handlowe / shopping centre Bonarka City Center ul. Kamieńskiego 11, Kraków tel biuro@bccm.pl Budynek Usługowy Andrychów ul. Krakowska, Andrychów tel najem@pa-nova.com.pl Centrum Handlowe Atrium olkusz ul. Rabsztyńska olkusz tel olkusz@aere.com całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces I etap 2008 II etap 2010 data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company Bonarka Management Sp. z o.o. Trigranit Management bd bd bd 2007 P.A. NoVA S.A. P.A. NoVA S.A. bd bd ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o. bd bd bd bd bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. CBRE, Master Management Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland), Jones Lang Lasalle bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. bd Grupa Capital Park Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. The Blue ocean Investement Group Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Bronowice Bronowice tel Immochan bd

59 WOJEWÓDZTWO MAŁoPolskie 59 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Czyżyny ul. Medweckiego 2, Kraków tel czyzyny@dtz.com Centrum Handlowe Echo ul. Błonie 2, Tarnów tel Centrum Handlowe Gołąbkowice ul. Prażmowskiego, Gołąbkowice tel najem@golabkowice.pl Centrum Handlowe Krokus Al. Bora Komorowskiego Kraków tel krakow@apsysgroup.pl Centrum Handlowe M1 Kraków Al. Pokoju 67, Kraków tel labedz@metro-mam.pl Centrum Handlowe MAX Szkotnik 1A, Tarnów tel info@chmax.com.pl Centrum Handlowe Zakopianka ul. Zakopiańska 62, Kraków tel Centrum Handlowo Rozrywkowe Kraków Plaza Al. Pokoju 44, Kraków tel krakowplaza@segece.pl Dekada Kraków ul. Stojałowskiego Kraków Dekada Myślenice ul. Słoneczna 2d, Myślenice Dekada Nowy Targ ul. Królowej Jadwigi, Nowy Targ Europa II Plaza ul. Nawojowska 1, Nowy Sącz tel europasacz@europaplaza.com.pl Futura Park ul. Rożańskiego Modlniczka tel Factory ul. Rożańskiego Modlniczka tel Galeria Chrzanów ul. Trzebińska, Chrzanów tel najem@pa-nova.com.pl Galeria Gorlice Stawiska/Kołątaja Gorlice tel najem@pa-nova.com.pl DTZ DTZ Echo Investment Property Management Echo Investment SA bd bd bd bd I etap 1997 II etap 1998 Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o Metro Properties Metro Properties Caelum Development Caelum Development DTZ bd Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o bd Dekada Realty BoIG Property Group bd Dekada Realty BoIG Property Group bd Dekada Realty BoIG Property Group bd bd Neinver Neinver Neinver Neinver bd bd P.A. Nova S.A. bd bd P.A. Nova S.A. Galeria Handlowa Solvay Park ul. Zakopiańska 105, Kraków tel centrum@solvaypark.pl bd bd 2007 WP Investment Sp. z o.o. bd

60 60 WOJEWÓDZTWO MAŁoPolskie / MAZoWieCkie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Galeria Kazimierz ul. Podgórska 34, Kraków tel galeriakazimierz@gtc.com.pl GTC Jones Lang LaSalle Galeria Krakowska ul. Pawia 5, Kraków tel galeria@galeria-krakowska.pl Galeria Niwa ul. Powstańców Śląskich 1, oświęcim tel biuro@mmgm.pl Galeria Sandecja ul. Węgierska 170, Nowy Sącz tel Galeria Tarnovia ul. Krakowska 149, Tarnów tel galeria.tarnovia@emcm.pl Gemini Park Tarnów ul. Nowodąbrowska Tarnów tel biuro.tarnow@geminipark.pl Park Handlowy Zakopianka ul. Zakopiańska 62, Kraków tel biuro.zakopianka@dtz.com Pasaż Tesco Kraków Kapelanka ul. Kapelanka Kraków tel ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o Master Management Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Master Management Sp. z o.o CBRE TK Development CBRE TK Development GREM Gemini Real Estate Management Sp. z o.o DTZ bd WoJEWÓDZTWo MAZoWIECKIE Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. BoIG Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) kwiecień 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) April ,96 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Arkadia Al. Jana Pawła II 82, Warszawa tel arkadia.recepcja@unibail-rodamco.com Centrum Handlowe Atrium Gama ul. Mireckiego 14, Radom tel radom@aere.com całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company Unibail Rodamco Unibail Rodamco bd bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Mosty ul. Tysiąclecia 2a, Płock tel plock@aere.com bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd

61 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie 61 FACTORY Warszawa Annopol pierwsze centrum outlet w prawobrzeżnej Warszawie F ACToRY Warszawa Annopol powstaje w dzielnicy Białołęka i będzie pierwszym centrum outlet we wschodniej części miasta, a jednocześnie największym pod względem powierzchni handlowej w Warszawie. Na m 2 znajdzie się 120 lokali z ofertą popularnych polskich i międzynarodowych sieci handlowych, przed budynkiem będzie się mieścił parking dla 800 samochodów. FACToRY Warszawa Annopol powstaje na działce między ulicami Annopol, Toruńską i Białołęcką. Przebiegająca w pobliżu Trasa Toruńska której przebudowa dobiega końca - to jedna z głównych arterii stolicy po prawej stronie Wisły, stanowiąca fragment drogi krajowej nr 8. FACToRY Warszawa Annopol jest pierwszym w Polsce obiektem handlowym, który już w trakcie projektowania otrzymał certyfikat BREEAM, potwierdzający, że budynek spełnia liczne wymogi dotyczące ekologii. Po oddaniu do użytku budynek zostanie poddany procedurze weryfikacyjnej, aby uzyskać końcowy certyfikat BREEAM, zaświadczający, że inwestycja została zrealizowana zgodnie z zasadami zrównoważonego budownictwa. Projekt budynku przygotowało biuro architektoniczne APA Wojciechowski. Po oddaniu do użytku FACToRY Warszawa Annopol, portfolio centrów wyprzedażowych Neinver Polska będzie liczyło 5 obiektów o łącznej powierzchni m 2. Pierwszym centrum outlet w Polsce było uruchomione w 2002 roku FACToRY Warszawa Ursus, kolejne powstały we Wrocławiu i Poznaniu. Największym centrum outlet ( m 2 powierzchni handlowej) w Polsce jest działające od jesieni 2011 roku FACToRY Kraków. Adres (lokalizacja): ul. Annopol 2, Warszawa kontakt telefon/ tel.+48 (22) , komunikacja@neinver.com, data otwarcia obiektu: I kw nazwa zarządcy: neinver nazwa WŁAŚcIcIeLA: neinver pow. najmu obiektu: m 2 pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: 120 parking (ilość miejsc/): 800

62 62 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Atrium Płock ul. Przemysłowa 1, Płock tel plock@aere.com bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Atrium Reduta Al. Jerozolimskie 148, Warszawa tel /01 reduta@aere.com Centrum Handlowe Atrium Targówek ul. Głębocka Warszawa tel targowek@aere.com Centrum Handlowe Auchan Łomianki ul. Brukowa, Łomianki tel Centrum Handlowe Auchan Modlińska ul. Modlińska 8, Warszawa tel modlinska@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Piaseczno ul. Puławska 46, Piaseczno tel piaseczno@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Płock ul. Wyszogrodzka 140, Płock tel plock@auchan.pl Centrum Handlowe Bemowo Al. Powstańców Śląskich Warszawa tel Centrum Handlowe Echo ul. Żółkiewskiego Radom tel Centrum Handlowe Galeria Mokotów ul. Wołoska 12, Warszawa tel recepcja.gm@unibail-rodamco.com Centrum Handlowe Land ul. Wałbrzyska 11, Warszawa tel biuro@centrumland.pl Centrum Handlowe M1 Marki ul. Józefa Piłsudskiego Marki tel Centrum Handlowe M1 Radom ul. Grzecznarowskiego Radom tel Centrum Handlowe Panorama Al. W. Witosa Warszawa tel Centrum Handlowe Promenada ul. ostrobramska 75c, Warszawa tel promenada@aere.com Centrum Handlowe Skorosze ul. Gen. Sławoja-Składkowskiego 4, Warszawa tel office@iic-retail.pl bd bd bd bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o Immochan bd Immochan bd /1999 Immochan bd Immochan bd DTZ bd Echo Investment Property Management bd Unibail - Rodamco Polska Sp. z o.o. bd bd Echo Investment SA Unibail - Rodamco Polska Sp. z o.o bd bd bd METRo Properties Sp. z o.o METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o DHM Sp. z o.o. bd bd bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o I.I.C. Retail Sp. z o.o. I.I.C. Retail Sp. z o.o. bd

63 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie 63 Serce warszawskiego Targówka Galeria Rembielińska to dwupoziomowe centrum handlowo-usługowe położone w sercu warszawskiego Targówka, w bezpośrednim sąsiedztwie licznych osiedli mieszkaniowych, gdzie mieszka ponad 50 tys. osób, oraz Parku Bródnowskiego. Do galerii łatwo dojechać zarówno komunikacją miejską, jak i samochodem. W pobliżu znajdują się przystanki 4 linii tramwajowych i ponad 10 linii autobusowych. obiekt posiada bezpłatny parking podziemny, który może pomieścić ponad 200 samochodów. Centrum handlowe oferuje 13 tys. mkw. powierzchni najmu, którą zajmują znane polskie i międzynarodowe sieci handlowe oraz mniejsze sklepy, butiki i punkty usługowe. W obiekcie działają m.in. delikatesy spożywcze Delima, drogeria i apteka Cosmedica, drogeria Rossmann, salon Empik, a także sieci handlowe C&A, CCC i RTV Euro AGD. Blisko 1,2 tys. mkw. zajmuje klub PURE Fitness. Klienci Galerii Rembielińskiej mogą również skorzystać z usług Poczty Polskiej, pralni, banków, czy oferty biura podróży. W centrum odbywają się cykliczne wydarzenia adresowane do klientów, takie jak koncerty muzyczne, kiermasze regionalne, czy konkursy z nagrodami. Właścicielem Galerii Rembielińskiej jest firma NAP Invest Sp. z o.o., która wchodzi w skład Grupy NAP Invest. Grupa jest inwestorem i deweloperem obiektów handlowych i mieszkaniowych na terenie całego kraju. Adres (lokalizacja): ul. rembielińska 20, Warszawa kontakt telefon/ +48 (22) , komercjalizacja: tel , info@napinvest.com.pl data otwarcia obiektu: listopad 2008 nazwa zarządcy: nap Invest management sp. z o.o. nazwa InWestorA: nap Invest sp. z o.o. całkowita pow.: m 2 pow. najmu obiektu: m 2 LIczbA najemców: 50 kluczowi najemcy (najwięksi): delima, c&a, cosmedica, rossmann, empik, ccc, rtv euro AGd, WojAs, house, cropp town, pepco, , pure FItness, poczta polska. parking (ilość miejsc): 200 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Ursynów ul. Puławska Warszawa tel METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. Centrum Handlowe Warszawa Wileńska ul. Targowa 72, Warszawa tel wilenska.recepcja@unibail-rodamco.com Centrum Handlowo Rozrywkowe Blue City Al. Jerozolimskie 179, Warszawa tel marketing@bluecity.pl Unibail Rodamco Unibail Rodamco Blue City Sp. z o.o. bd Centrum Janki ul. Mszczonowska 3, Janki tel janki@apsysgroup.pl bd Apsys Management Sp. z o.o. GE Real Estate Poland Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Skorosze ul. Sławoja-Składkowskiego 4, Warszawa tel Centrum Zakupów Ząbki ul. Powstańców róg ul. Reymonta, Ząbki tel info@napinvest.com.pl Dekada Żyrardów ul. 1 Maja, Żyrardów bd bd bd bd bd Nap Invest Management Sp. z o.o. bd bd Dekada Realty BoIG Property Consulting Domoteka ul. Malborska 51-53, Warszawa tel malgorzata.gutkiewicz@ikea.com Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Factory Warszawa Annopol ul. Annopol 2, Warszawa tel komunikacja@neinver.com I Q 2013 Neinver Neinver Factory Warszawa Ursus Pl. Czerwca 1976 nr 6, Warszawa tel (I faza), 2006 (II faza) Neinver Neinver Fashion House outlet Centre Piaseczno ul. Puławska 42E, Piaseczno tel recepcja.warszawa@fashionhouse.com bd Fashion House Management BoIG Property Consulting

64 64 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Fort Wola ul. Połczyńska 4, Warszawa tel Galeria Handlowa Bemowo ul. Powstańców Śląskich 126, Warszawa tel bemowo@dtz.com Galeria Handlowa Mazovia ul. Wyszogrodzka 127, Płock tel biuro@galeriamazovia.com.pl Galeria Legionowo ul. Zegrzyńska / Strużańska / Wąska Legionowo Galeria Łomża ul. Piłsudskiego 14A i 14B Łomża Galeria Mrówka ul. Niechodzka 5, Ciechanów Galeria pod Dębami ul. Pasłęcka 8 D, Warszawa Galeria Rembielińska ul. Rembielińska 20, Warszawa tel info@napinvest.com.pl Galeria Słoneczna ul. Bolesława Chrobrego 1, Radom tel Galeria Stokrotka ul. Franciszka Żwirki 6, Mława Galeria Wisła ul. Wyszogrodzka 144, Płock tel Galeria@galeria-wisla.pl KEN Center ul. Ciszewskiego 15, Warszawa tel info@kencenter.pl King Cross Praga ul. Jubilerska 1/3, Warszawa tel sekretariat.kcp@dtz.com Klif Warszawa ul. okopowa 58/72, Warszawa tel klif.warszawa@klif.pl Nowy Dwór Mazowiecki ul. Wojska Polskiego / ul. Leśna Nowy Dwór Mazowiecki Park Handlowy Janki Pl. Szwedzki 3, Janki, Raszyn tel malgorzata.korzuchowska@ikea.com Park Handlowy Targówek ul. Malborska 51-53, Warszawa tel malgorzata.gutkiewicz@ikea.com Plac Unii ul. Puławska 2, Warszawa tel placunii@eu.jll.com Sadyba Best Mall ul. Powsińska 31, Warszawa tel sadyba@segece.pl bd Mayland bd bd DTZ Jones Lang LaSalle Mallson Polska bd DTZ bd RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna bd Nap Invest Management Sp. z o.o. bd bd bd AIG / Lincoln Polska Colliers International bd Caelum Development Caelum Development Managment Partnerships sp. z o.o. Managment Partnerships sp. z o.o. bd bd bd bd bd bd DTZ DTZ bd BNP Paribas Real Estate Advisory, Property Management Poland Jones Lang LaSalle I Q 2012 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna Inter IKEA Centre Polska S.A (w tym Domoteka) (w tym Domoteka) 95 (w tym 57 Domoteki) Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. Inter IKEA Centre Polska S.A. bd bd 480 Q bd Jones Lang LaSalle Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o.

65 WOJEWÓDZTWO MAZoWieCkie / opolskie 65 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Stara Papiernia Al. Wojska Polskiego 3, Konstancin Jeziorna tel starapapiernia@investments.com.pl bd bd 46 bd 2002 bd bd Steet Mall Vis a Vis ul. Chrobrego 2, Radom tel radom@visavis-streetmall.pl Wola Park ul. Górczewska 124, Warszawa tel Wolf Bracka ul. Próżna 5/5, Warszawa tel wolfbracka@wolfimmobilien.pl Zielony Park Handlowy ul. Głębocka 13, Warszawa Złote Tarasy ul. Złota 59, Warszawa tel /25 info@zlotetarasy.com Centrum Handlowe Gocław ul. Fieldorfa 41, Warszawa tel Pasaż Tesco Warszawa Górczewska ul. Górczewska 212/226, Warszawa tel WoJEWÓDZTWo opolskie Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,6 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,42 centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Karolinka ul. Wrocławska 152/154, opole tel biuro@ch-karolinka.pl Galeria Miodowa ul. Byczyńska, Kluczbork tel najem@pa-nova.com.pl odrzańskie ogrody ul. Armii Krajowej 38, Kędzierzyn-Koźle tel najem@pa-nova.com.pl Solaris Center Pl. Kopernika 16, opole tel biuro@solariscenter.pl Centrum Handlowe Turawa Park ul. Dębowa 1, Zawada tel malgorzata.tokarska@colliers.com Galeria Tesco ozimska ul. ozimska 72, opole tel bd Grupa Capital Park bd całkowita w mkw. / total space in sqm Auchan najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company Mayland Real Estate Mayland Real Estate P. A. Management Sp. z o.o. P.A. NoVA S.A P. A. Management Sp. z o.o. P.A. Nova S.A. / Retail Concept Keyinvest Sp. z o.o. bd Colliers International BNP Paribas Real Estate Advisory and Property Management Poland Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. The Blue ocean Investement Group Cushman & Wakefield bd 187 lipiec 05 bd bd bd bd DTZ DTZ DTZ DTZ Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Helical Poland Sp. z o.o. Mallson Colliers International Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o.

66 66 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie WoJEWÓDZTWo PoDKARPACKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,34 źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Bella Dolina Rzeszów Capital Park ul. Rejtana 23, Rzeszów tel office@stareuropa.pl Center Park ul. Kolejowa 1, Rzeszów tel office@stareuropa.pl Centrum Handlowe Auchan Krasne Krasne 20B Krasne k. Rzeszowa tel krasne@auchan.pl bd bd bd bd Star Europa Star Europa bd Star Europa Star Europa Immochan bd Galeria Raj w Dębicy R ozbudowana na przełomie roku 2011/2012 Galeria Raj w Dębicy jest najdłużej działającym obiektem handlowym w mieście. Funkcjonując od 1999 roku osiągnęła wysoką pozycję na lokalnym rynku branżowym, proponując klientom szeroką ofertę handlową, od dużych salonów znanych marek jak CCC, , Cotton Club, Deichmann, orsay, Matras, Nike czy Rossmann, aż po małe butiki lokalnych firm i punkty usługowe. Swoją działalność prowadzi tu również hipermarket budowlany NoMI oraz Kaufland. Doskonałe położenie nieopodal ścisłego centrum Dębicy, jak również bliskość trasy A4, stwarza szerokie perspektywy rozwoju zarówno dla samej marki, jak i lokali najemców. W wyniku zakończonej rozbudowy, kompleks Galerii uległ gruntownej modernizacji, co wpłynęło na wzrost dostępnej powierzchni handlowej z do m 2. Zwiększeniu uległa również liczba bezpłatnych miejsc parkingowych, która wynosi obecnie 700 miejsc. Zmodernizowana Galeria zyskała ciepłe i przyjazne wnętrza. Starsza i nowa część obiektu zostały połączone dwoma pasażami, a korytarze wzdłuż których rozmieszczone są butiki, zwieńczone zostały szklanym dachem. W efekcie powstał oświetlony centralny plac, w którym odbywają się liczne wydarzenia specjalne. Zmianom poddana została także infrastruktura zewnętrzna obiektu (chodniki, droga wewnętrzna, parkingi rowerowe) oraz przynależąca do konceptu Stacja Paliw Raj. Charakterystyczną cechą Galerii Raj jest parterowa zabudowa zapewniająca komfortowe zakupy. Dzięki rozbudowie mieszkańcy Dębicy uzyskali dostęp do marek dotychczas niedostępnych na rynku dębickim. Właścicielem Galerii Raj w Dębicy jest funkcjonująca od 1997 roku na rynku nieruchomości komercyjnych Grupa IVS. Inwestor specjalizuje się w budowie centrów handlowych realizując projekty w mniejszych aglomeracjach miejskich. oprócz Galerii w Dębicy posiada także Galerię Aura w Mielcu. Adres (lokalizacja): ul. rzeszowska 114, dębica kontakt telefon/ tel. +48 (12) , +48 (12) , faks +48 (12) , biuro@ivs.com.pl data otwarcia obiektu: 1999 nazwa zarządcy: Ivs Grupa sp. z o.o. nazwa InWestorA: Ivs Grupa sp. z o.o. pow. najmu obiektu: m 2 kluczowi najemcy: QuIosQue, ccc, deichmann, rossmann, orsay, matras, cotton club, , nike, nomi parking (ilość miejsc): 700

67 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie 67 Millenium Hall M illenium Hall, nowoczesne centrum kulturalno-handlowe w Rzeszowie jest odpowiedzią na potencjał miasta i regionu. Centrum łączy w sobie świat biznesu, handlu i rozrywki. W krótkim czasie stało się wizytówką dynamicznie rozwijającego się Podkarpacia. obiekt powstał w strategicznej lokalizacji, przy głównej arterii handlowej Rzeszowa Al. Rejtana. Strefa zasięgu centrum obejmuje ok. 2 mln. potencjalnych klientów mieszkających w odległości 100 km od obiektu. Znajduje się tutaj m.in. ponad 200 sklepów i punktów usługowych, kawiarnie, restauracje, klub Pure Health Fitness, dziewięciosalowe Multikino oraz skwer eventowy, który pomieści 6 tys. osób. To właśnie w Millenium Hall swój podkarpacki debiut miały marki do tej pory nieobecne w regionie. obecność szerokiej oferty modowej w centrum sprawia, że stało się ono najważniejszym punktem na zakupowej mapie regionu. Millenium Hall to miejsce, w którym należy być, a przynależność do najemców centrum jest wyznacznikiem jakości marki i niejednokrotnie decyduje o jej sukcesie na lokalnym rynku. Architektura obiektu łączy klasykę z nowoczesnością, spajając nowoczesną bryłę z tradycyjnymi materiałami, jak ceramika i szkło. Bryłę centrum oparto na idei koła symbolu ciągłości, którą tworzą: okrężna galeria handlowa i kolista forma hotelu. Nietypowym rozwiązaniem architektonicznym zastosowanym w Millenium Hall jest skwer eventowy, gdzie odbywają się koncerty, wydarzenia artystyczne i modowe. Działalność placu zainaugurował koncert Suzanne Vega, a ambasadorem otwarcia Millenium Hall i gościem specjalnym była Anja Rubik. ofertę centrum wzbogaca Europejska Galeria Sztuki, w której podziwiać możemy prace uznanych na świecie artystów. Wychodząc naprzeciw dynamice współczesnego stylu życia Millenium Hall umożliwia załatwienie wielu pilnych spraw w jednym miejscu. Klienci znajdą tutaj Punkt Urzędu Miasta, oddział Poczty Polskiej, Punkt Urzędu Pracy. Centrum aktywnie angażuje się w inicjatywy prospołeczne, ściśle współpracując m.in. z Fundacją Bliźniemu Swemu, działającą na rzecz Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, a także z Fundacją Podkarpackie Hospicjum dla Dzieci. W centrum działa również Placówka Stowarzyszenia Siemacha, którego celem jest wsparcie rozwoju młodzieży. Millenium Hall to nowoczesna, wielofunkcyjna przestrzeń miejska. Bogata oferta i wielość funkcji składają się na innowacyjny obiekt, który łączy w sobie działalność komercyjną z celami społecznymi i wyznacza nowe drogi rozwoju branży retail. Adres (lokalizacja): Al. kopisto 1, rzeszów kontakt telefon/ tel.+48 (17) , kontakt@milleniumhall.pl, data otwarcia obiektu: nazwa zarządcy: dtz nazwa WŁAŚcIcIeLA: develop Investment sp. z o.o. pow. najmu obiektu: m 2 pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: 250 kluczowi najemcy (najwięksi): IndItex, Lpp, media expert, multikino, siemacha, centrum zabaw FAntAzjA, royal collection, mango, max mara Weekend, LIu jo, marella, matras, piotr I paweł parking (ilość miejsc/): 1000

68 68 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie centrum handlowe / shopping centre Centrum Handlowe Echo ul. 29 listopada 4, Przemyśl tel Centrum Handlu Korczowa Dolina ul. Młyny 90, Młyny tel biuro@korczowadolina.pl City Center Rzeszów Al. Piłsudskiego i Al. Cieplińskiego, Rzeszów tel komercjalizacja@citycenter.pl Europa II ul. Piłsudskiego 34 A Rzeszów tel office@stareuropa.pl stareuropa.pl Galeria Europa ul. Kościuszki 29, Jasło tel office@stareuropa.pl Galeria Graffica ul. Lisa-Kuli 19, Rzeszów tel office@galeria-graffica.pl Galeria Nowy Świat ul. Krakowska 20, Rzeszów tel Galeria Raj ul. Rzeszowska 114, Dębica tel tel biuro@ivs.com.pl Galeria Modena Al. Gen. Leopolda okulickiego 20 Rzeszów Galeria Rzeszów ul. Słowackiego 16, Rzeszów tel office@stareuropa.pl Galeria Sanowa ul. Wojciecha Brudzewskiego 1, Przemyśl tel kontakt@galeriasanowa.pl Millenium Hall Al. Kopisto 1, Rzeszów tel kontakt@milleniumhall.pl całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day (w Hali Kijowskiej) firma zarządzająca / management company Echo Investment Property Management firma komercjalizująca / lease company Echo Investment SA Korczowa Dolina Sp. z o.o. Axi Immo Group Sp. z o.o bd Star Europa Star Europa bd Star Europa Star Europa bd Star Europa Star Europa Star Europa Star Europa Womak Womak bd bd IVS Grupa Sp. z o.o. IVS Grupa Sp. z o.o bd bd bd VI 2011 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna bd Star Europa Star Europa ECC Property Management DTZ Cushman&Wakefield / Retail Concept Develop Investment Sp. z o.o.

69 WOJEWÓDZTWO PodkARPACkie 69 Galeria Nowy Świat G aleria Nowy Świat to nowoczesna galeria handlowa działająca od końca 2009 roku. Znajduje się w Rzeszowie w prężnie rozwijającym się województwie podkarpackim. Starannie dobrana lokalizacja przy jednej z głównych arterii miasta zapewnia łatwy dostęp jak największej liczbie potencjalnych klientów. Do dyspozycji klientów oddano dwa parkingi poprzedzające wszystkie wejścia do budynku. Nowy Świat wyróżnia się zastosowaniem nowoczesnych rozwiązań architektonicznych i innowacyjnych technologii. Jest również prawdziwym rajem możliwości. Klienci mają do dyspozycji blisko 100 sklepów ze zróżnicowaną ofertą umożliwiającą zakupy według indywidualnych gustów i możliwości finansowych klientów. W gronie Najemców nie brakuje takich znanych marek jak H&M, New Yorker, Deichmann, Douglas, Electro World i innych. Znane marki wybrały galerię jako miejsce w którym po raz pierwszy pojawiły się na lokalnym rynku, tj. Gerry Weber, Roy Robson, C&A, KappAhl, Subway, Tiggers. Nowy Świat to nie tylko miejsce udanych zakupów ale również ciekawe spędzenie czasu wolnego w największym w Rzeszowie Fitness Klubie Calypso a oraz w największym na Podkarpaciu Parku Rozrywki KULA Bowling&Club z nowoczesną kręgielnią i in. atrakcjami klubowymi. Ponadto dział marketingu i obsługi stara się zapewnić liczne atrakcje klientom w różnym wieku. Zaangażowanie w życie kulturalne i nawiązana współpraca z artystami i sportowcami owocuje odbywającymi się w galerii wystawami, pokazami tańca i mody, koncertami i przedstawieniami teatralnymi. adres (lokalizacja): ul. krakowska 20, rzeszów kontakt telefon/ tel. +48 (17) , faks +48 (17) , biuro-rzeszow@womak.pl data otwarcia obiektu: 26 wrzesień 2009 nazwa zarządcy: Womak Alfa nazwa inwestora: Womak Alfa całkowita pow.: m 2 pow. najmu obiektu: m 2 liczba najemców: 100 kluczowi najemcy (najwięksi): kula bowling&club, electro WorLd, calypso, h&m, kappahl, c&a, subway, douglas, Gerry Weber, roy robson parking (ilość miejsc): 600 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company NoVA ul. Rejtana 67, Rzeszów tel office@stareuropa.pl Park Handlowy Stalowa Wola ul. Komisji Edukacji Narodowej 47 A Stalowa Wola tel najem@pa-nova.com.pl Real Rzeszów ul. Witosa 21, Rzeszów tel bd Autonika Holding Star Europa P.A. NoVA S.A. P.A. NoVA S.A Caelum Development Caelum Development Centrum Handlowe Atrium Zamość ul. Wyszyńskiego 13, Zamość tel zamosc@aere.com bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Rzeszów Plaza ul. Rejtana 65, Rzeszów tel biuro@mmgm.pl (decelowo po rozbudowie i otwarciu nowej części w październiku 2011 r.) około 90 (decelowo po rozbudowie i otwarciu nowej części w październiku 2011 r.) I etap 2005, II etap październik 2011 Master Management Sp. z o.o. CBRE, Master Management Sp. z o.o. Pasaż Tesco Extra Rzeszów ul. Powstańców Warszawy Rzeszów tel Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o.

70 70 WOJEWÓDZTWO PodlAskie / PoMoRskie WoJEWÓDZTWo PoDLASKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,52 centrum handlowe / shopping centre Alfa Centrum Białystok ul. Świętojańska 15, Białystok tel bialystok@alfacentrum.com.pl Centrum Handlowe Atrium Biała ul. Czesława Miłosza 2, Białystok tel galeriabiala@aere.com Centrum Handlowe Auchan Hetmańska ul. Hetmańska 16, Białystok tel hetmanska@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Produkcyjna ul. Produkcyjna 84, Białystok tel bialystok@auchan.pl Galeria BEM ul. Magazynowa/Mazowiecka Zambrów Galeria Jagiellońska ul. Jurowiecka, Białystok Park Handlowy Kwadrat ul. gen. Wł. Andersa 38, Białystok tel Galeria Łomżyńska ul. Wojska Polskiego / Poznańska Łomża Suwałki Plaza ul. Dwernickiego 15, Suwałki tel agata.lukasiak@plazacenters.pl Pasaż Tesco Extra Suwałki ul. Kościuszki 130, Suwałki tel całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company A-JWK-MANAGEMENT Sp. z o.o. SKA bd (dodatkowe od 2011 r.) Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o Immochan bd Immochan bd IV Q 2012 RetPro Spółka Jawna RetPro Spółka Jawna bd bd DTZ bd II Q 2014 bd Colliers International bd Q 2012 bd DTZ EDMC Sp. z o.o. Plaza Centers (Poland) bd WoJEWÓDZTWo PoMoRSKIE Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. bd Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) Maj ,5 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,59 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company Alfa Centrum Gdańsk ul. Kołobrzeska 41C, Gdańsk tel bd ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Carrefour Chojnice ul. Bayeux 1, Chojnice tel Caelum Development Caelum Development

71 WOJEWÓDZTWO PoMoRskie 71 centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Atrium Tczew ul. Kwiatowa Tczew tel tczew@aere.com bd Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. bd Centrum Handlowe Auchan Gdańsk ul. Szczęśliwa 3, Gdańsk tel gdansk@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Port Rumia ul. Grunwaldzka 108, Rumia tel rumia@auchan.pl Centrum Handlowe Batory ul. 10 Lutego 11, Gdynia tel office@batory.com.pl Centrum Handlowe Familia Al. Grunwaldzka Gdańsk tel info@centrum-familia.pl Centrum Handlowe Galeria Przymorze ul. obrońców Wybrzeża 1, Gdańsk tel info@galeriaprzymorze.eu Centrum Handlowe Jantar ul. Szczecińska 58, Słupsk tel Centrum Handlowe osowa ul. Spacerowa Gdańsk tel osowa@apsysgroup.pl Centrum Handlowe Wzgórze Gdynia Gdynia Dekada Malbork Al. Rodła, Malbork Fashion House outlet Centre Gdańsk ul. Przywidzka 8, Gdańsk tel recepcja.gdansk@fashionhouse.com Galeria Bałtycka Al. Grunwaldzka Gdańsk tel galeria@galeriabaltycka.pl Galeria Rumia ul. Sobieskiego 14A, Rumia tel jlasocka@polimeni.pl Galeria Słupsk ul. Tuwima 32-33, Słupsk tel gpiatek@polimeni.pl (dodatkowe od 2011/2012) Immochan bd Immochan bd bd bd bd bd bd Caelum Development Caelum Development bd bd bd bd bd bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. bd bd bd Dekada Realty BoIG Property Consulting bd Fashion House Management BoIG Property Consulting ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o Skyline Management Sp. z o. o Skyline Management Sp. z o. o. ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. Skyline Management Sp. z o. o. Skyline Management Sp. z o. o. Gdańskie Centrum Handlowe Manhattan Al. Grunwaldzka 82, Gdańsk tel biuro@gchmanhattan.pl Sirius Investments Spółka z o. o. Sirius Investments Spółka z o. o.

72 72 WOJEWÓDZTWO PoMoRskie / śląskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Klif Gdynia Al. Zwycięstwa 256, Gdynia tel klif.gdynia@klif.pl , rozbudowa 2009 BNP Paribas Real Estate Advisory, Property Management Poland Jones Lang LaSalle Morski Park Handlowy ul. Przywidzka 6, Gdańsk tel info@liebrecht-wood.com Park Handlowy Matarnia ul. Złota Karczma 26, Gdańsk tel ewa.szczesiak@ikea.com Galeria Tesco Chełm ul. Cienista 30, Gdańsk tel WoJEWÓDZTWo ŚLĄSKIE Prognoza ludności / Population projection (2025) Ludność / Population (2011) Stopa bezrobocia (w %) maj 2012 / Unemployment rate (in %) May ,5 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (w zł) maj 2012 Average monthly gross wages and salaries in the enterprise sector (in zl) May ,15 centrum handlowe / shopping centre Budynek Biurowo-Usługowy Racibórz ul. Mickiewicza/Podwale Racibórz tel najem@pa-nova.com.pl Centrum Handlowe 3 Stawy ul. Pułaskiego Katowice tel trzystawy@apsysgroup.pl Centrum Handlowe Atrium Plejada Al. Jana Nowaka Jeziorańskiego Bytom tel plejada@aere.com Centrum Handlowe Atrium Siemianowice ul. Jagiełły Siemianowice tel siemianowice@aere.com Centrum Handlowe Atrium Świętochłowice ul. Chorzowska Świętochłowice tel swietochlowice@aere.com Centrum Handlowe Auchan Bielsko-Biała ul. Bohaterów Monte Cassino Bielsko-Biała tel bielskobiala@auchan.pl bd WeCare CBRE Inter IKEA Centre Polska S.A całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company źródło: GUS, Narodowy Spis Powszechny 2011 firma komercjalizująca / lease company bd bd bd 2007 bd P.A. NoVA S.A. bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o bd bd bd Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o. Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. Atrium Poland Real Estate Management Sp. z o.o. Inter IKEA Centre Polska S.A. Dział Zarządzania Pasażami Tesco Polska Sp. z o.o Immochan bd bd bd bd Centrum Handlowe Auchan Częstochowa ul. Krakowska 10, Poczesna, Częstochowa tel czestochowa@auchan.pl (I etap), 2009 (II etap) Immochan bd

73 WOJEWÓDZTWO śląskie 73 CH Forum Gliwice F orum centrum handlowo-rozrywkowe położone jest w ścisłym centrum Gliwic m kw. pow. handlowej i 140. najemców czyni z niego jedno z największych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu. Świetna lokalizacja, doskonałe połączenie z siecią drogową i transportem publicznym, wysokie obroty oraz rzesza lojalnych klientów to główne czynniki sukcesu CH FoRUM. W ciągu pięciu lat istnienia centrum wyrobiło sobie markę dobrego partnera biznesowego wśród najemców poszukujących atrakcyjnych lokalizacji. 70 proc. najemców CH FoRUM to marki modowe, w tym F znane firmy odzieżowe, takie jak: Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection, Zara. Inne branże także reprezentowane są przez wiodące marki: Home&You, RTV Euro AGD, Sony. Część rozrywkowa CH FoRUM to m.in. 13-ekranowe Cinema City oraz pierwszy w regionie klub sieci Pure Health&Fitness. Strefa restauracyjna Pod chmurami o oryginalnej architekturze i stylistyce dodatkowo zwiększa atrakcyjność rynkową centrum. FoRUM Gliwice jest laureate prestiżowych nagród branżowych. Najważniejsze z nich to: Silver Solal Marketing Awards by ICSC w latach 2012, 2010, International Property Awards Highly Commended Wyróżnienie w programie 2011 PRCH Retail Awards orum a shopping and entertainment centre in the centre of Gliwice. With its sqm GLA and over 140 tenants is one of the largest facility of this kind in Upper Silesia and in Zagłębie. A great location, excellent connection to the road and public transport networks, high turnover and a large group of loyal customers are main reasons for success of FoRUM S/C. Within the four years of its existence, the centre has made a name for itself as a good business partner for tenants looking for attractive locations. 70 percent of tenants of FoRUM S/C are fashion brands, including renowned clothing companies, such as Bershka, Cubus, H&M, KappAhl, Pull&Bear, Reserved, Royal Collection or Zara. other industries are also represented by leading brands: Home&You, RTV Euro AGD and Sony. The entertainment part of FoRUM S/C includes, among others, 13-screen Cinema City and the first in the region Pure Health&Fitness club. The food court, with its original architecture and style related to the name Pod chmurami (Under the clouds) additionally increases the market attractiveness of the centre. FoRUM Gliwice Shopping Centre is the laureate of prestigious industry awards. The major awards are: Silver Solal Marketing Awards by ICSC 2012, 2010, International Property Awards Highly Commended Distinction in the PRCH Retail Awards programme Adres (lokalizacja): ul. Lipowa 1, Gliwice kontakt telefon/ tel (32) , forum@avestusrealestate.com data otwarcia obiektu: 28 czerwca 2007 r. nazwa zarządcy: Avestus real estate nazwa WŁAŚcIcIeLA: deka Immobilien Gmbh pow. najmu obiektu: m 2 pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: 140 carrefour, cinema city, pure health & FItness, rtv euro AGd, sony centre, douglas, sephora, super-pharm, vision express, home&you,benetton, kluczowi najemcy (najwięksi): bershka, carry, ccc, cropp, cubus, deichmann, h&m, house, kappahl, mohito, new yorker, orsay, pierre cardin, pull&bear, reserved, royal collection, simple, stradivarius, tom tailor, vero moda, zara. parking (ilość miejsc/): 1000

74 74 WOJEWÓDZTWO śląskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Auchan Gliwice ul. Rybnicka Gliwice tel Centrum Handlowe Auchan Katowice Trasa Nikodema i Józefa Renców Katowice tel katowice@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Mikołów ul. Gliwicka Mikołów tel mikolow@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Sosnowiec ul. Zuzanny Sosnowiec tel sosnowiec@auchan.pl Centrum Handlowe Auchan Żory ul. Francuska Żory tel zory@auchan.pl Centrum Handlowe Dąbrówka Al. Roździeńskiego 200, Katowice tel biuro.dabrowka@dtz.com Centrum Handlowe Echo ul. Jagiełły 4, Siemianowice Śląskie Centrum Handlowe Forum ul. Lipowa Gliwice tel forum@avestusrealestate.com Centrum Handlowe M1 Bytom ul. Strzelców Bytomskich Bytom tel lyda@metro-mam.pl Centrum Handlowe M1 Czeladź ul. Będzińska Czeladź tel firszt@metro-mam.pl Centrum Handlowe M1 Zabrze ul. Plutonowego R. Skubacza Zabrze tel Centrum Handlowe M1Częstochowa ul. Kisielewskiego 8/ Częstochowa tel wrobel@metro-mam.pl Centrum Handlowe Platan Plac Teatralny Zabrze tel platan@apsysgroup.pl Immochan bd Immochan bd Immochan bd Immochan bd Immochan bd DTZ Charter Hall bd bd bd Avestus Real Estate bd METRo Properties Sp. z o.o METRo Properties Sp. z o.o METRo Properties Sp. z o.o METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. METRo Properties Sp. z o.o. bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o. Centrum Handlowe Plejada ul. Staszica 8b Sosnowiec tel Plejada@cushwake.pl bd I etap , II etap Cushman & Wakefield bd

75 WOJEWÓDZTWO śląskie 75 Nowa galeria handlowa w Katowicach R ynek powierzchni handlowych w Polsce jest obecnie zdominowany przez centra handlowe. Pojawiają się obiekty coraz bardziej nowoczesne, dbające już nie tylko o jakość usług, ale również o architekturę budynków oraz ich najbliższe otoczenie. obecnie realizowane projekty galerii handlowych coraz częściej starają się nawiązywać swoim stylem do lokalnych tradycji budowlanych, podkreślając w ten sposób swoją przynależność od danego miejsca. Takie działania wskazują na dużą dojrzałość zarówno deweloperów jak i architektów. CDI, które w swoim port folio ma miedzy innymi Dom Handlowy Renoma, szczególny nacisk kładzie w fazie pre-deweloperskiej na odczytanie specyfiki miejsca, w którym planuje zrealizować swój projekt. Prawidłowe rozpoznanie potrzeb lokalnego rynku gwarantuje sukces danej inwestycji. obecnie Spółka przygotowuje nowy projekt w Katowicach. W samym centrum miasta, przy ul. Dworcowej łączącej dwa najważniejsze węzły komunikacyjne aglomeracji katowickiej, czyli dworzec KP oraz dworzec PKS, powstanie nowoczesne, acz kameralne centrum Harklowe Supersam. Powstanie w miejscu, które już w obecnej chwili jest szczególnie chętnie odwiedzane przez młodych ludzi. Bliskość ważnych węzłów komunikacyjnych powoduja że obszar ten tętni życiem przez 7 dni w tygodniu. Lokalizacja projektu czyni go idealnym miejscem dla ludzi, którzy chcą zrobić szybkie zakupy w drodze do domu lub pracy, a także spotkać się z przyjaciółmi. Część rozrywkowa centrum z kolei to nowa alternatywa na spędzenie wolnego czasu przez mieszkańców Katowic. Stąd nie tylko obecność operatora kinowego, ale również sportowego Supersam swoją ofertę handlową dedykuje szczególnie ludziom młodym, szukającym swojego miejsca. Stąd pojawienie się w nim wielu marek lubianych i znanych przez młodych konsumentów takich jak: Empik, Smyk, New Look, Camaieu czy Kari. Nie zabraknie również licznych kawiarni oraz restauracji. Na powierzchni ok. 46 tys. mkw. do dyspozycji klientów będzie ok. 100 sklepów i punktów usługowych, a także kino oraz nowoczesny klub fitness. Trzypoziomowy parking pomieści prawie 400 samochodów. oprócz tego w Supersamie odbywac się będą liczne wydarzenia o charakterze społeczno-kulturalnym. Supersam więc, to nie tylko kolejne centrum handlowe w Katowicach, ale miejsce z niepowtarzalnym klimatem, otwarte na nowe pomysły i aspirujące do bycia żywą częścią miasta. Inwestorem projektu jest Centrum Development and Investments właściciel i zarządca nieruchomości handlowych zlokalizowanych w centrach największych miast w Polsce. W jego portfolio znajduje się m.in Wrocławski dom handlowy Renoma, którego rewitalizacja i przebudowa zakończyła się w 2009 roku. od tego momentu projekt ten jest laureatem licznych nagród architektonicznych, jak również dwukrotnie nominowany do Solal Marketing Awards za realizowane na jego terenie akcje prospołeczne. Adres (lokalizacja): ul. piotra skargi 6, katowice kontakt telefon/ tel. +48 (22) , faks +48 (22) , sekretariat@centrumdi.com data otwarcia obiektu: nazwa zarządcy: centrum development and Investments nazwa WŁAŚcIcIeLA: centrum development and Investments pow. najmu obiektu: m 2 pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: kluczowi najemcy (najwięksi): parking (ilość miejsc/): 400

76 76 WOJEWÓDZTWO śląskie centrum handlowe / shopping centre całkowita w mkw. / total space in sqm najmu w mkw. / leasable area in sqm (GLA) liczba najemców / number of tenants liczba miejsc parkingowych / number of parking spaces data otwarcia / opening day firma zarządzająca / management company firma komercjalizująca / lease company Centrum Handlowe Pogoria ul. Jana III Sobieskiego Dąbrowa Górnicza tel biuro@ch-pogoria.pl Centrum Handlowe Sarni Stok ul. Sarni Stok Bielsko-Biała tel sarni.stok@dtz.com Centrum Handlowe Stara Kablownia ul. Legionów 83, Czechowice-Dziedzice tel sekretariat@amg-nieruchomosci.pl Centrum Handlowo-Rozrywkowe Rybnik Plaza ul. Raciborska Rybnik tel rybnikplaza@segece.pl Centrum Handlowo-Usługowe Agora Bytom Pl. Kościuszki 1, Bytom tel Centrum Sosnowiec ul. Baczyńskiego Sosnowiec tel sosnowiec@apsysgroup.pl Europa Centralna ul. Pszczyńska, Gliwice tel kkk@helicalpoland.pl Fashion House outlet Centre Sosnowiec ul. orląt Lwowskich Sosnowiec tel recepcja.sosnowiec@fashionhouse.com Focus Mall Gliwice ul. Jagiellońska/PiwnaGliwice Focus Mall Rybnik ul. Bolesława Chrobrego Rybnik tel info@focusmall-rybnik.pl Galeria Handlowa Galena ul. Grunwaldzka/Kolejowa Jaworzno tel najem@pa-nova.com.pl Galeria Jastrzębie ul. Warszawska Jastrzębie Zdrój tel kmiketa@polimeni.pl Galeria Jurajska Al. Wojska Polskiego 207, Częstochowa tel galeriajurajska@gtc.com.pl Galeria Katowicka Pl. Szewczyka 1, Katowice tel komunikacja@neinver.com Galeria Młyńska ul. Mickiewicza 12, Racibórz te info@galeria-mlynska.pl Mayland Real Estate Mayland Real Estate DTZ DTZ A.M.G. DEVELoPMENT Sp. z o.o. Sp. k. A.M.G. DEVELoPMENT Sp. z o.o. Sp. k Segece Polska Sp. z o.o. Segece Polska Sp. z o.o CBRE Helical Poland Sp. z o.o. Jones Lang LaSalle Cushman & Wakefield bd Apsys Management Sp. z o.o. Apsys Polska Sp. z o.o IV Q 2012 bd Helical Poland Sp. z o.o. Jones Lang LaSalle Cushman & Wakefield bd Fashion House Management BoIG Property Consulting I poł bd BoIG Property Consulting Alfa Asset Management Alfa Asset Management / Boig Property Consulting bd P.A. Nova S.A Skyline Management Sp. z o. o. Skyline Management Sp. z o. o GTC Jones Lang LaSalle II Q 2013 Neinver Neinver, Cushman & Wakefield Caelum Development Caelum Development

77 WOJEWÓDZTWO śląskie 77 Galeria Katowicka w centrum Katowic G aleria Katowicka to nowoczesny i doskonale zlokalizowany obiekt handlowy, w którym powstaje 250 sklepów i punktów usługowych na łącznej powierzchni mkw. Do dyspozycji użytkowników obiektu oddany zostanie parking na 1200 samochodów. Galeria będzie częścią centrum komunikacyjno-handlowo-biurowego, które powstaje w samym sercu Katowic. Wielofunkcyjny obiekt utworzy nowoczesną, przyjazną i otwartą przestrzeń w ścisłym centrum miasta. Powierzchnia handlowa zostanie w unikalny sposób połączona z przestrzenią publiczną, dzięki czemu centrum miasta zyska nową jakość. Projekt budynku nawiązuje do przedwojennego planu katowickiego Śródmieścia. W ramach inwestycji przelotowy dworzec autobusowy znajdzie się pod ziemią, natomiast modernizacja infrastruktury wokół inwestycji ułatwi pieszym poruszanie się w centrum miasta. Przestronna i nowoczesna hala dworca kolejowego o całkowitej powierzchni mkw. pomieści kasy biletowe, punkty informacyjne, poczekalnie oraz punkty handlowo-usługowe. obiekt będzie w pełni przystosowany do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Katowice to centralny ośrodek polskiego przemysłu i ważny punkt na handlowej mapie Środkowej Europy. Stację kolejową odwiedza rocznie około 12 mln podróżnych. Najważniejsze trasy kolejowe łączą Katowice z Warszawą, Częstochową, Wrocławiem i Krakowem, a także Pragą, Bratysławą, Budapesztem, Berlinem i Kijowem. Przebudowa katowickiej stacji wpisuje się w ogólnopolski projekt rewitalizacji dworców kolejowych. LoKALIZACJA Dworzec kolejowy wraz Galerią Katowicką i centrum biurowym będą się mieścić w śródmieściu Katowic, przy placu Wilhelma Szewczyka. W ramach przebudowy dworca i budowy galerii handlowej, pod ziemią zostanie zlokalizowany odcinek ulicy Dworcowej, przebiegającej przez plac Szewczyka. Przebudowane zostaną także: węzeł ulic Mikołowskiej, Matejki, Słowackiego i Sądowej po zachodniej stronie dworca oraz skrzyżowanie ulic Pocztowej, św. Jana i Dworcowej po wschodniej. Przeprowadzone analizy wykazały, że jest to najkorzystniejsze rozwiązanie dla mieszkańców Katowic i przyjezdnych, którzy w przyszłości będą poruszali się zarówno po śródmieściu Katowic, jak i terenie całego miasta. W planach jest także rewitalizacja ulicy 3-go Maja, która połączona zostanie z placem Wolności oraz Rynkiem. Adres (lokalizacja): plac szewczyka 1, katowice kontakt telefon/ tel. +48 (22) , faks +48 (22) , komunikacja@neinver.com, data otwarcia obiektu: II kw nazwa zarządcy: neinver nazwa WŁAŚcIcIeLA: Galeria katowicka sp zo.o. pow. najmu obiektu: m 2 pow. całkowita obiektu: m 2 LIczbA najemców: 250 AccessorIze, AdIdAs&reebok, ApArt,, bergson, bershka, bijou brigitte, burger king, c&a, calzedonia, ccc, chocolissimo, claire s, coffee haven, crocks, deichmann, denique, diverse, douglas, duka, ecco, etam LInGerIe, AGd euro rtv, FornettI, GAttA, Gortz, heavy duty, hellas, hi mountain, IntImIssImI, jacqueline riu, kappahl, kazar, krakowski kredens, Lee WrAnGLer, LevI s & big star, L occitane, mango, massimo najemcy dutti, matras, mount blanc, multikino, nike, orange, oysho, pandora, parfois, pepe jeans, play, pretty one, promod, pull&bear, puma, reserved, rossmann, sephora, sisley, solar, springfield, starbucks,stokrotka, stradivarius, superpharm, swarovski, swiss, tatuum, tchibo, triumph, tui, united collors of benetton, valentini samsonite, veneziana, vip collection, vistula/wólczanka, W.kruk, WIttchen, Women s secret, yes, zara, zara home, zoo natura parking (ilość miejsc/): 1200