Prawo pierwszeństwa, PDA prawa poboru Prawa i obowiązki akcjonariuszy wynikają z faktu posiadania akcji. Za akcjonariusza spółki uważa się osobę wpisaną do księgi akcyjnej bądź posiadającą akcję na okaziciela. Są to warunki konieczne do wykonania praw z akcji. Prawa akcjonariuszy dzielimy na: prawa majątkowe i prawa korporacyjne. Prawa akcjonariuszy prawa majątkowe prawa korporacyjne - prawo do udziału w zysku rocznym - prawo do udziału w walnym zgromadzeniu - prawo do poboru nowych akcji - prawo głosu - prawo do kwoty likwidacyjnej` - prawo do informacji - prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy - prawo do oceny działalności zarządu i rady nadzorczej - prawo wnoszenia powództwa przeciwko członkom władz i innym osobom, które wyrządziły szkodę spółce Jednym z najważniejszych praw majątkowych i najistotniejszym przywilejem akcjonariuszy jest prawo do poboru nowych akcji, które przekształca się w późniejszym okresie w prawo do akcji. Prawa te towarzysza akcjonariuszom podczas nabywania akcji nowej emisji i jednocześnie wyznaczają etapy nabycia akcji. Proces ten został zobrazowany poniżej.
Etapy na drodze do nabycia własności akcji I Etap II Etap Papier wartościowy Prawo poboru Prawo do akcji - akcja przydział akcji pierwsze notowanie akcji W pierwszym etapie akcjonariuszowi przysługuje prawo poboru, które jest określane jako prawo pierwszeństwa akcjonariuszy do proporcjonalnego objęcia akcji nowej emisji. Prawo to powstaje jeszcze przed podjęciem uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego jako jedno z praw organizacyjnych akcjonariusza. Określane jest jako prawo in abstracto, czyli bierne prawo. Oznacza ono, że akcjonariusz je posiada, ale w danej chwili nie może z niego skorzystać. Dopiero spełnienie przez spółkę warunku, którym jest podjęcie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego uprawnia akcjonariusza do skorzystania z prawa poboru. W tym momencie prawo poboru in abstracto przekształca się w prawo poboru in concreto, które jest czynnym prawem akcjonariusza. W odróżnieniu od prawa poboru in abstracto prawo poboru in concreto: - może zostać wyłączone przez uchwałę walnego zgromadzenia, - jest zbywalne, obciążalne jak również można się go zrzec, Prawo poboru in abstracto Podjęcie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego przy braku wyłączenia prawa poboru i posiadanie (starych) akcji w dniu powzięcia uchwały lub ustalonym w niej dniu późniejszym (dniu prawa poboru) Prawo poboru in concreto Przydział akcji Prawo do akcji (warunkowe)
Początkowo prawo poboru przybierając postać roszczenia dotyczy zaoferowania przez spółkę akcji uprawnionym akcjonariuszom, następnie po złożeniu zapisu, przedmiotem roszczenia jest dokonanie przydziału akcji. Od momentu spełnienia świadczenia przydziału akcji, prawo poboru wygasa i przekształca się w prawo do akcji. Drugiemu etapowi towarzyszy prawo do akcji, które obowiązuje od chwili przydziału akcji do momentu dopuszczenia akcji do obrotu giełdowego. Jednakże, aby akcje zadebiutowały na giełdzie musza zostać spełnione następujące warunki: rejestracja w sądzie nowej emisji złożenie akcji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych dopuszczenie do obrotu przez radę giełdy wprowadzenie do obrotu przez zarząd giełdy Prawo do akcji (warunkowe) Rejestracja podwyższenia kapitału Własność akcji (w znaczeniu materialnym) Upływ miesięcznego terminu od rejestracji Wierzytelność o wydanie dokumentu akcji (bezwarunkowa, niewymagalna) Zgłoszenie roszczenia o wydanie dokumentu akcji i upływ tygodnia od zgłoszenia tego żądania ( w przypadku spółki publicznej) rejestracja podwyższenia kapitału i dokonanie zapisu na rachunku papierów wartościowych wierzytelność o wydanie dokumentu akcji (wymagalna) Własność akcji (w znaczeniu formalnym)
Prawo do akcji jest instrumentem, który może być przedmiotem obrotu giełdowego a więc umożliwia inwestorom wcześniejsze wycofanie się z inwestycji bądź nabycie ich zanim akcje spółki zadebiutują na giełdzie. Obrót prawami do nowych akcji podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. Chcąc dokonać sprzedaży prawa do akcji należy złożyć zlecenie w domu maklerskim. Prawa do akcji są notowane w tym samym systemie notowań, w którym notowane są prawa akcji danej spółki. Spółka uzgadnia z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych oraz Giełdą termin pierwszego notowania nowej emisją akcji i wraz z rozpoczęciem tych notowań PDA wygasają. Główną zaletą prawa do akcji jest to, że może być ono przedmiotem obrotu już w kilka dni po przydziale akcji, a jeszcze przed ich zarejestrowaniem w sądzie. CHARAKERYSTYKA PRAWA POBORU Prawo poboru charakteryzuje się kilka istotnymi cechami: 1. warunkowość, 2. związanie z akcją, 3. dobrowolność wykonania przez akcjonariusza, 4. czasowość (terminowość), 5. względność, 6. zbywalność, 7. mieszany, majątkowo korporacyjny charakter. Ad. 1. Warunkowość Prawo poboru ma na celu objęcie przez uprawnionego określonej ilości akcji. Jednakże, aby doszło do nabycia nowych akcji muszą zostać spełnione następujące warunki: 1) podjęcie przez walne zgromadzenie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego 2) posiadanie akcji w dniu powzięcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego lub w innym dniu ustalonym w tej uchwale 3) brak wyłączenia ustawowego prawa poboru akcjonariuszy 4) zaoferowanie akcji osobom uprawnionym
5) złożenie oświadczeń o objęciu nowych akcji (dokonanie zapisu) 6) wniesienie wkładów (przynajmniej w jednej czwartej wartości nominalnej akcji) 7) przydział akcji przez zarząd 8) rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego. Ad. 2. Zawiązanie z akcją Prawo poboru należy do praw związanych z akcją. Do momentu podjęcia uchwały o podwyższenie kapitału spółki, prawo poboru in abstracto jest prawem nieodłącznym od akcji, nie może być więc osobno przedmiotem dyspozycji np. nie może być zbywalne. Przysługuje ono proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji tzn. uprawnia ono do objęcia takiej ilości nowych akcji, która jest równa stosunkowi ilości akcji już posiadanych przez akcjonariusza do całkowitej liczby starych akcji spółki. Służy to ochronie akcjonariusza przed jego zmniejszeniem udziałowym. Cechę tę zilustruje dokładniej następujący przykład: Na rynku jest 1 mln akcji zwykłych spółki. Akcjonariusz A posiada 30% akcji (300 tys.), zaś akcjonariusz B 20% akcji (200 tys.). Oznacza to, że akcjonariusz A dysponuje większą władzą w spółce niż akcjonariusz B. Spółka przeprowadza nową emisję akcji w liczbie 500 tys. akcji, które zostaną sprzedane na rynku. Akcjonariusz A nie kupuje żadnej akcji nowej emisji, zaś akcjonariusz B 200 tys. akcji nowej emisji. Po nowej emisji łączna liczba akcji wynosi 1,5 mln, z czego akcjonariusz A posiada 300 tys. akcji jest to 20% wszystkich akcji, natomiast akcjonariusz B posiada 400 tys. (200 + 200) jest to około 26,67% wszystkich akcji. W ten sposób po emisji nowych akcji akcjonariusz B dysponuje większą władzą w spółce niż akcjonariusz A. Przykład ten pokazuje, że jeśli dotychczasowy akcjonariusz nie zakupi akcji nowej emisji, to jego udział we własności spółki po emisji akcji nowej emisji zmniejsza się, podobnie jak zmniejsza się jego wpływ na działalność spółki, gdyż dysponuje on mniejszym udziałem.
Ad. 3. Dobrowolność wykonania przez akcjonariusza Prawo poboru jest wyłącznie uprawnieniem akcjonariusza, dlatego też akcjonariusz nie ma obowiązku wykonania tego prawa. Prawo nie może zmuszać go do podnoszenia ryzyka w większym zakresie, niż sam uzna to za stosowne dokonując objęcia lub zakupu akcji. Ad. 4. Czasowość (terminowość) Prawo poboru jest ograniczone czasowo. Chodzi tutaj o pra wo poboru in concreto, czyli roszczenie skierowane przeciw spółce. Zaniechanie realizacji prawa poboru w wyznaczonym terminie spowoduje jego ustanie. Ad. 5. Względność Względność może być rozumiana: 1) na oznaczenie własności prawa poboru jako obowiązkowego prawa Z podjęciem przez walne zgromadzenie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego powstaje szczególny stosunek zobowiązaniowy. Świadczeniem dłużnym jest dokonanie przydziału akcji. Wierzycielem jest akcjonariusz, który złożył zapis, natomiast dłużnikiem jest spółka. 2) na oznaczenie cech opisującej usuwalność (wyłączność) tego prawa Prawo poboru może zostać wyłączne lub ograniczone. Chodzi tu wyłączenie konkretnego roszczenia w odniesieniu do konkretnej emisji akcji (prawa poboru in concreto) Ad. 6. Zbywalność Prawo poboru jest prawem zbywalnym. Wynika to z faktu, że prawo to ma przeważający charakter majątkowy i może być tym samym przedmiotem umowy zobowiązującej lub rozporządzającej. Zbywalność jest także uzasadniona jego ochronną funkcją, o której mówi się jedynie wtedy, gdy akcjonariusz będzie miał możliwość odpłatnego zbycia swego prawa. W przypadku, gdy akcjonariusz nie jest zainteresowany objęciem nowych akcji lub nie ma środków na ich pokrycie, zbycie prawa poboru stanowi dla niego rekompensatę zmniejszenia się jego udziałów w firmie. Akcjonariusz ma więc następujące możliwości: wykonać prawo poboru zbyć prawo poboru
częściowo zbyć przy wykonaniu prawa poboru w pozostałej części zrzec się tego prawa, doprowadzić do wygaśnięcia prawa poboru z upływem terminu wykonania tego prawa poprzez bierne zachowanie się (niewykonanie prawa poboru). W związku z tym, że prawo poboru jest zbywalne, ma określoną wartość (cenę) rynkową. Cena prawa poboru akcji zależy od dwóch podstawo wych czynników, tj. od nadwyżki, jaka występuje między ceną bieżącą (rynkową) i ceną emisyjną danej spółki oraz ilości praw poboru wymaganych dla zakupu jednej akcji nowej emisji. Zasadę tę ilustruje wzór: (B E) : P = C gdzie: B cena bieżąca akcji uprzednio wyemitowanych, E cena emisyjna nowych akcji P ilość praw poboru niezbędna do uzyskania jednej akcji nowej emisji. Określenie ceny może dobrze zobrazować następujący przykład: Spółka ogłosiła publiczny przydział akcji kolejnej emisji po cenie emisyjnej 4,60zł za sztukę (cena minimalna wynosiła 2 zł). Cena giełdowa akcji uprzednio wyemitowanych wynosiła w dniu 25 lipca 6zł, a w dniu 31 lipca wzrosła do 6,70zł. Spółka zwróciła się do dotychczasowych akcjonariuszy o skorzystanie z prawa poboru, przy czym właściciel każdych 7 sztuk mógł zapisać się na 2 akcje nowej emisji. Wobec tego skalkulowana cena prawa poboru jednej akcji ukształtowała się następująco: - w dniu 31 lipca: 6,00 4,60 = 0,40 zł 7 : 2 - w dniu 25 lipca 6,70 4,60 = 0,60 zł 7 : 2 Jak wynika z tego przykładu, dynamika ceny poboru nie kształtuje się proporcjonalnie w stosunku do dynamiki ceny akcji.
Ad. 7. Mieszany, majątkowo korporacyjny charakter. Prawo poboru ma charakter specyficzny ze względu na swój przedmiot. Realizacja tego prawa prowadzi do objęcia nowych akcji jako uprawnień o charakterze zarówno korporacyjnym jak i majątkowym. Charakter majątkowy prawa poboru wynika przede wszystkim z tego, że prawa korporacyjne, które są zawarte w akcji mają w stosunku do praw majątkowych charakter służebny, co powoduje, że prawo z akcji ma przeważający majątkowy charakter. Prawo poboru ma również charakter defensywny. Oznacza to, że ma na celu zagwarantowanie akcjonariuszowi możliwości utrzymania przez niego niezmienionej pozycji w spółce, mimo dokonania emisji nowych akcji. Przedmiotem ochrony jest nie tylko zachowanie procentowego udziału danego akcjonariusza w kapitale zakładowym, ale również zapobieganie utraty wartości starych akcji na rzecz akcji nowej emisji (ochrona przed rozwodnieniem majątkowym). Pozytywnie ujmując prawo poboru umożliwia akcjonariuszom inwestowanie dalszych środków w prowadzone przez nich przedsiębiorstwo, prawo poboru oprócz funkcji ochronnej może być instrumentem wykorzystywanym w celu przyniesienia korzyści majątkowych akcjonariuszom. Literatura: 1. Bień Witold, Rynek papierów wartościowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008. 2. Binek Beata, Heciak Paweł, Stępniewski Michał, Waltz Komierowska Dominika, Prawa i obowiązki akcjonariuszy spółek publicznych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Warszawa 2004. 3. Radwan Arkadiusz, Prawo poboru w spółce akcyjnej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004. 4. www.gpw.pl Pracę wykonały: Kamila Olej Sylwia Olej.