CZĘŚĆ II JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA

CZĘŚĆ II JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA 1. Zanieczyszczenie powietrza 1.1. Stan zanieczyszczenia powietrza W 2001 roku obszar województwa małopolskiego objęty był przede wszystkim badaniami podstawowych zanieczyszczeń powietrza (dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego, tlenku węgla) emitowanymi w procesach spalania paliw oraz pochodzącymi ze źródeł mobilnych. Lokalnie mierzono poziom węglowodorów (benzoαpirenu) oraz zanieczyszczeń specyficznych, także metali ciężkich i ozonu będącego zanieczyszczeniem wtórnym. Badania poziomu substancji pyłowych i gazowych w powietrzu prowadzone były w sposób ciągły przy pomocy sieci stacji automatycznych i manualnych i analizowane w laboratoriach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej. W 2001 roku funkcjonowało ogółem 57 stacji pomiarowych, zlokalizowanych głównie w miastach: (18 w Krakowie, 4 w Nowym Sączu, 3 w Tarnowie, 2 w Nowym Targu, 2 w Olkuszu, 16 w innych miastach województwa) oraz 5 na terenach pozamiejskich. W 6 stanowiskach mierzono poziom substancji zanieczyszczających powietrze na obszarach ochrony uzdrowiskowej (Kraków Swoszowice, Wysowa, Muszyna, Krynica, Piwniczna, Rabka) oraz na stanowisku w Ojcowskim Parku Narodowym. Ponadto stacja automatycznego systemu monitoringu powietrza w Rynku Głównym w Krakowie znajduje się na obszarze wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa, gdzie obowiązuje zaostrzona norma dotycząca stężenia dwutlenku siarki w powietrzu. W ramach sieci pomiarowej zanieczyszczeń powietrza działa na terenie województwa małopolskiego 7 stacji monitoringu krajowego i 50 stacji monitoringu regionalnego, ponadto 5 stacji jest włączonych do sieci EUROAIRNET. 1.1.1. Pył zawieszony Na terenie województwa małopolskiego zakres zmierzonych stężeń średniorocznych obejmował wartości od 10 µg/m 3 (20% normy) w Ciężkowicach i w Krynicy do 69 µg/m 3 (138% normy) w Nowym Targu przy ul. Jana Kazimierza. Średnie stężenie pyłu dla całego województwa obliczone z 57 punktów pomiarowych wyniosło 26 µg/m 3 i pozostało na prawie niezmienionym poziomie w ciągu ostatnich trzech lat. W sezonie wegetacyjnym średnie stężenie wyniosło 13 µg/m 3, natomiast w sezonie zimowym osiągnęło wartość 39 µg/m 3. Maksymalne stężenie pyłu w sezonie letnim zarejestrowano w Krakowie przy Al. Krasińskiego, co jest wynikiem bardzo dużego natężenia ruchu komunikacyjnego w tym rejonie. Natomiast maksymalne stężenie w okresie zimowym 103 µg/m 3, jak co roku wystąpiło w Nowym Targu przy ul. Jana Kazimierza, co świadczy o lokalnym źródle zanieczyszczenia. Średnioroczna wartość dopuszczalna pyłu zawieszonego 50 µg/m 3 została dotrzymana na obszarach ochrony uzdrowiskowej, w Ojcowskim Parku Narodowym oraz na pozostałych terenach z wyjątkiem ww. stanowiska w Nowym Targu. Przekroczenie dopuszczalnych stężeń średniodobowych pyłu zawieszonego (125 µg/m 3 ) miało miejsce w Krakowie (3 stanowiska pomiarowe), w Nowym Sączu, Tarnowie, Andrychowie, Nowym Targu i Miechowie, a także na obszarze ochrony uzdrowiskowej w Swoszowicach. Dość wysokie wartości percentyla S98 powyżej 100 µg/m 3 uzyskano przede 1

wszystkim w miastach tj. w Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie, Skawinie, Myślenicach, Limanowej, Oświęcimiu, Wadowicach, a nawet we wsi Jabłonka. Na terenie Krakowa średnie stężenie obliczone z wyników pomiarów średniorocznych wyniosło 29 µg/m 3 i było niższe w porównaniu z rokiem poprzednim o 12%. Najniższe stężenie średnioroczne zarejestrowano w Nowej Hucie na os. Srebrnych Orłów 14 µg/m 3, najwyższe w Rynku Podgórskim 42 µg/m 3, następnie na Al. Krasińskiego 41 µg/m 3, przy ul. Prądnickiej i Syrokomli 36 µg/m 3 oraz przy ul. Szwedzkiej 35 µg/m 3. Wzrost stężeń średniorocznych w porównaniu do 2000 roku odnotowano tylko na 4 stanowiskach. Średnie stężenie w sezonie letnim na terenie Krakowa wyniosło 15 µg/m 3, przy czym stężenie najwyższe 34 µg/m 3 odnotowano przy Al. Krasińskiego (stacja komunikacyjna). Maksymalne stężenie w sezonie zimowym, z uwagi na wpływ niskiej emisji zarejestrowano na stanowisku w Rynku Podgórskim (64 µg/m 3 ). Średnie stężenie okresu zimowego było znacznie wyższe od letniego i wyniosło 42 µg/m 3. Na terenie dużych osiedli mieszkaniowych, podłączonych do miejskiej sieci grzewczej obserwuje się nieznaczną różnicę wartości stężeń między sezonami, także w Rynku Głównym gdzie zminimalizowano wpływ niskiej emisji różnica ta wyniosła w 2001 roku zaledwie 5 µg/m 3. Dla porównania w Rynku Podgórskim obciążenie pyłem zawieszonym w sezonie zimowym było 4,5 krotnie wyższe niż w okresie letnim. Na terenie Tarnowa zakres uzyskanych stężeń średniorocznych przedstawiał się następująco: od 11 µg/m 3 przy ul. Westerplatte do 30 µg/m 3 przy Al. Solidarności. Średnie stężenie średnioroczne osiągnęło wartość 19 µg/m 3 i wzrosło o 11% w porównaniu do 2000 roku. Główny wpływ na występowanie maksymalnych stężeń pyłu, zarówno latem (24 µg/m 3 ) jak i zimą (37 µg/m 3 ), przy Al. Solidarności ma pył zawieszony pochodzenia komunikacyjnego. Stężenia najmniejsze odnotowano przy ul. Westerplatte i wyniosły latem 5 µg/m 3, zimą natomiast 17 µg/m 3. Przekroczenie dopuszczalnych stężeń średniodobowych (98 percentyl) w Tarnowie miało miejsce przy ul. Mościckiego (199 µg/m 3 ). W Nowym Sączu średnie stężenie osiągnęło wartość 28 µg/m 3. Stężenia średnioroczne kształtowały się na poziomie od 20 µg/m 3 (ul. Fabryczna) do 34 µg/m 3 (ul.tarnowska). W porównaniu z rokiem poprzednim wystąpił nieznaczny wzrost stężeń o 4 µg/m 3 przy ul. Nawojowskiej i Tarnowskiej. Średnie stężenie w sezonie letnim wyniosło 11 µg/m 3 i było niższe niż w Tarnowie i Krakowie. Średnie stężenie w okresie zimowym wyniosło 45 µg/m 3, stężenia maksymalne w lecie i zimie zarejestrowano przy ul. Tarnowskiej. Przekroczenie dopuszczalnych stężeń średniodobowych wystąpiło przy ul. Tarnowskiej (krotność S98/D 24 wyniosła 1,3), przy ul. Nawojowskiej także odnotowano wysokie stężenia średniodobowe (98 percentyl na poziomie 121 µg/m 3 ). Na obszarach ochrony uzdrowiskowej średnioroczne stężenia pyłu zawieszonego kształtowały się następująco: w powiecie gorlickim: Wysowa 10 µg/m 3, w powiecie nowosądeckim: Krynica 10 µg/m 3, Muszyna 17 µg/m 3, Piwniczna 21 µg/m 3, w powiecie nowotarskim: Rabka 27 µg/m 3, w powiecie krakowskim: Swoszowice 19 µg/m 3. W okresie letnim zakres zmierzonych stężeń obejmował wartości od 3 µg/m 3 w Wysowej do 17 µg/m 3 w Rabce, natomiast w zimie średnie stężenia przedstawiały się następująco: od 15 µg/m 3 w Krynicy do 31 µg/m 3 w Piwnicznej. 2

Dopuszczalne stężenia średniodobowe zostały przekroczone w uzdrowisku Swoszowice S98 131 µg/m 3, wysokie wartości percentyla 98 wystąpiły także w Rabce (113 µg/m 3 ), w Muszynie (89 µg/m 3 ) i Piwnicznej (77 µg/m 3 ). Na pozostałych stanowiskach były poniżej 50% wartości dopuszczalnej. Od trzech lat na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego stężenie pyłu utrzymuje się na stosunkowo niskim poziomie i w 2001 roku osiągnęło wartość 10 µg/m 3, co stanowi 20% wartości dopuszczalnej. Stężenia średniodobowe na obszarze Parku również utrzymywały się poniżej 50% wartości dopuszczalnej. Zdecydowanie wyższe stężenia pyłu zawieszonego występowały analogicznie, jak w poprzednich latach w powiatach zachodnich naszego województwa. Przekroczenia wartości dopuszczalnych średniodobowych występowały głównie w dużych miastach i aglomeracji krakowskiej oraz w powiatach: oświęcimskim, wadowickim i chrzanowskim. [µ g/m3] Olkuski Miechowski 100 90 Dąbrowski 80 Krakowski Proszowicki 70 Chrzanowski 60 Oświęcimski Wadowicki KRAKÓW Wielicki Bocheński Brzeski Tarnów Tarnowski 50 40 30 Myślenicki 20 10 Suski 0 Limanowski Nowy Sącz Nowotarski Nowosądecki Gorlicki Tatrzański Rysunek 24. Średnioroczne stężenie pyłu 3

letni zimowy Rysunek 25. Średnie stężenie pyłu w sezonach 1.1.2. Dwutlenek siarki Zakres stężeń średniorocznych dwutlenku siarki obejmował wartości od 1,4 µg/m 3 w Rabce do 45 µg/m 3 w Ojcowie. Przekroczenia wartości dopuszczalnej zanotowano w uzdrowisku Swoszowice (107% normy) podobnie jak w 2000 roku oraz w Ojcowskim Parku Narodowym 3 krotne przekroczenie normy. Na obszarach pozamiejskich stężenia średnioroczne występowały w zakresie od 3 µg/m 3 w Szymbarku do 14 µg/m 3 w Woli Filipowskiej. W miastach województwa małopolskiego oraz na terenie aglomeracji krakowskiej nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej, natomiast w Skawinie, Nowym Targu, Olkuszu, Oświęcimiu, Zakopanem i w Krakowie (na 6 stacjach) stężenia średnioroczne przekroczyły zaledwie 50% normy. Średnie stężenie dwutlenku siarki było analogiczne jak w 2000 roku i wyniosło 14 µg/m 3. W sezonie letnim średnie stężenie na terenie województwa miało wartość 9 µg/m 3, a maksimum 50 µg/m 3 wystąpiło w Ojcowie, w okresie zimowym wartość średnia wyniosła 20 µg/m 3, natomiast w Olkuszu na stanowisku przy ul. Kazimierza Wielkiego zarejestrowano najwyższe stężenie sezonu zimowego, wynoszące 42 µg/m 3. Średnie stężenie w Krakowie osiągnęło poziom 20 µg/m 3. Od 1998 roku nie zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnej 40 µg/m 3 na żadnym stanowisku pomiarowym, z wyjątkiem Swoszowic, gdzie nie została dotrzymana norma obowiązująca dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, wynosząca 30 µg/m 3. W Rynku Głównym stężenie średnioroczne 17 µg/m 3 było niższe od normy obowiązującej na obszarach wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa tj. 35 µg/m 3. Najniższe stężenia średnioroczne w Krakowie 9 µg/m 3 zanotowano przy ul. Prądnickiej. Średnia obliczona dla sezonu letniego wyniosła 14 µg/m 3 a zimowego 25 µg/m 3 i wartości te są znacznie wyższe niż analogiczne obliczone dla województwa. Przekroczenie dopuszczalnej normy średniodobowej 125 µg/m 3 nie wystąpiło w żadnym punkcie pomiarowym na terenie Krakowa. Stosunkowo wysokie stężenia średniodobowe (percentyl 98 powyżej 80 µg/m 3 ) wystąpiły przy ul. Wysłouchów, Królewskiej, Kąpielowej w Swoszowicach i Miechowity. Średnioroczne stężenia w Tarnowie pozostawały znacznie poniżej normy (od 12% przy ul. Westerplatte do 45% przy Al. Solidarności). Wartość średnia wyliczona dla Tarnowa 10 µg/m 3 pozostała na niezmienionym poziomie, jak w 2000 roku. Wartość średnia dla okresu zimowego była 3 krotnie wyższa niż w sezonie letnim i wyniosła 16 µg/m 3. Maksimum 4

w okresie letnim i zimowym wyliczono dla stanowiska przy Al. Solidarności. Stężenia średniodobowe dwutlenku siarki w Tarnowie nie przekroczyły wartości dopuszczalnej i pozostawały na stosunkowo niskim poziomie, poniżej 50% percentyla 98. W Nowym Sączu stężenia średnioroczne kształtowały się w zakresie od 6 µg/m 3 (15% normy) przy ul. Fabrycznej do 15 µg/m 3 (38% normy) przy ul. Pijarskiej. W żadnym punkcie pomiarowym nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej, a średnia obliczona dla miasta wyniosła podobnie jak w 2000 roku 10 µg/m 3, co stanowi 25% normy. Średnie w sezonie letnim były bardzo mało zróżnicowane i nie przekroczyły 7 µg/m 3. Najwyższa wartość obliczona dla okresu zimowego wystąpiła przy ul. Pijarskiej i wyniosła 23 µg/m 3. Średniodobowe wartości stężeń w ciągu roku kształtowały się znacznie poniżej wartości dopuszczalnej. Na obszarach ochrony uzdrowiskowej (poza uzdrowiskiem Swoszowice) wystąpiły bardzo niskie stężenia dwutlenku siarki od 5% wartości dopuszczalnej w Krynicy do 19% normy w Wysowej. Niskie stężenia w sezonie zimowym są konsekwencją likwidacji niskiej emisji i przeprowadzonych kilka lat temu procesów modernizacji kotłowni węglowych w uzdrowiskach. Stężenia średniodobowe w uzdrowiskach pozostawały także na niskim poziomie w zakresie od 5,8 µg/m 3 S98 w Rabce do 33 µg/m 3 S98 w Wysowej. W Swoszowicach stężenia średniododobowe występowały na znacznie wyższym poziomie, ale nie przekroczyły wartości dopuszczalnej. Przestrzenny rozkład stężeń średniorocznych wskazuje na zwiększone obciążenie dwutlenkiem siarki głównie aglomeracji krakowskiej oraz północno zachodniej części województwa oraz lokalnie Nowego Targu i Zakopanego. [µ g/m3] 50 Olkuski Miechowski 40 Dąbrowski Krakowski Proszowicki 30 Chrzanowski Oświęcimski KRAKÓW Bocheński Brzeski Tarnów 20 Wadowicki Wielicki Tarnowski 10 Myślenicki Suski 0 Limanowski Nowy Sącz Nowotarski Nowosądecki Gorlicki Tatrzański Rysunek 26. Średnioroczne stężenie dwutlenku siarki 5

letni zimowy Rysunek 27. Średnie stężenie dwutlenku siarki w sezonach 1.1.3. Dwutlenek azotu Średnie stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w województwie osiągnęło wartość 25 µg/m 3 i od trzech lat pozostaje na prawie jednakowym poziomie. Zakres otrzymanych stężeń obejmował wartości: w miastach od 11 µg/m 3 w Ciężkowicach do 65 µg/m 3 w Krakowie przy Al. Krasińskiego, na obszarach pozamiejskich od 15 µg/m 3 w Jabłonce do 18 µg/m 3 w Szarowie, na obszarach ochrony uzdrowiskowej od 7 µg/m 3 w Wysowej do 38 µg/m 3 w Swoszowicach. Przekroczenie wartości dopuszczalnej 40 µg/m 3 miało miejsce w Krakowie przy głównej trasie komunikacyjnej na Al. Krasińskiego (162,5% normy). W uzdrowiskach norma wynosząca 25 µg/m 3 nie została dotrzymana w Swoszowicach (152% normy). Zróżnicowanie średnich wartości obliczonych dla sezonów letniego i zimowego jest w przypadku zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu zdecydowanie mniejsze niż innych zanieczyszczeń gazowych co jest wynikiem wpływu emisji pochodzenia komunikacyjnego. Średnia w miesiącach letnich wyniosła 21 µg/m 3, a w zimowych 30 µg/m 3 a wartość maksymalną 72 µg/m 3 zarejestrowano latem przy Al. Krasińskiego w Krakowie, natomiast zimą 88 µg/m 3 w Chrzanowie przy ul. Grzybowskiego. Średnie stężenie w Krakowie obniżyło się w porównaniu do 2000 roku o 10% i wyniosło 37 µg/m 3. W ostatnich trzech latach wyniki średnioroczne stężeń dwutlenku azotu wykazują niewielką zmienność; w 2001 roku mieściły się w zakresie od 22 µg/m 3 do 40 µg/m 3, natomiast na stacji komunikacyjnej przy Al. Krasińskiego od lat notuje się wysokie stężenia tlenków azotu związane z emisją ze źródeł mobilnych, zwłaszcza latem są one wyższe niż w sezonie zimowym (w 2001 roku o 29%). Nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniododobowego w żadnej stacji na terenie Krakowa, najwyższy percentyl 98 o wartości 101 µg/m 3 obliczono dla Al. Krasińskiego w Krakowie. W Tarnowie nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej stężeń średniorocznych, które kształtowały się na poziomie od 21 µg/m 3 przy ul. Westerplatte do 28 µg/m 3 przy Al. Solidarności. W 2001 roku nastąpiło obniżenie poziomu dwutlenku azotu w Tarnowie, przy wartości średniej 25 µg/m 3. Stężenia średniodobowe nie przekroczyły 50% wartości dopuszczalnej. Średnia obliczona dla Nowego Sącza wzrosła nieznacznie w stosunku do poprzedniego roku i wyniosła 22 µg/m 3. Stężenia średniodobowe nie przekroczyły 50% wartości dopuszczalnej. W sezonie letnim średnia wyniosła 16 µg/m 3, natomiast w okresie zimowym 26 µg/m 3. 6

Na obszarach ochrony uzdrowiskowej położonych w południowej części województwa, stężenia średnioroczne zawierały się w zakresie od 7 µg/m 3 w Wysowej do 17 µg/m 3 w Rabce, czyli od 28 do 68% normy. Różnice średnich obliczonych dla sezonów były nieduże, a zakres stężeń w sezonie letnim mieścił się w granicach od 5 µg/m 3 do 14 µg/m 3, natomiast w zimie od 9 µg/m 3 do 18 µg/m 3. Stężenia średniodobowe nie przekroczyły wartości dopuszczalnej wynoszącej 100 µg/m 3, maksymalny percentyl 98 obliczono dla Krynicy (39 µg/m 3 ). Najniższe stężenia dwutlenku azotu wystąpiły w powiatach położonych w południowej części województwa, natomiast najwyższe w pasie środkowym, głównie w miastach i przy wojewódzkich trasach komunikacyjnych. Olkuski Miechowski [µ g/m3] 100 Dąbrowski 80 Chrzanowski Krakowski Proszowicki 60 Oświęcimski Wadowicki KRAKÓW Wielicki Bocheński Brzeski Tarnów Tarnowski 40 Myślenicki 20 Suski Limanowski 0 Nowy Sącz Nowotarski Nowosądecki Gorlicki Tatrzański Rysunek 28. Średnioroczne stężenie dwutlenku azotu 7

letni zimowy Rysunek 29. Średnie stężenie dwutlenku azotu w sezonach 1.1.4. Ozon W roku 2001 pomiar stężenia ozonu (O 3 ) troposferycznego w powietrzu był prowadzony na stacjach: w Prokocimiu (na terenie Krakowa), w Nowym Sączu, w Zakopanem oraz w Olkuszu. Ozon troposferyczny mierzony na stacjach jest zanieczyszczeniem wtórnym powstałym w wyniku reakcji pomiędzy zanieczyszczeniami pierwotnymi, m.in. takimi jak NO i niespalonym paliwem płynnym, które pochodzi prosto z pojazdów. Ponieważ te procesy chemiczne formowania ozonu zachodzą bardziej efektywnie przy obecności promieniowania słonecznego, dlatego też rodzaj smogu składający się głównie z tych wtórnych zanieczyszczeń nazywany jest smogiem fotochemicznym. Porównanie średnich rocznych wartości ozonu (µg/m 3 ) w latach 2000 2001 rok Kraków Prokocim Nowy Sącz Zakopane Olkusz 2000 38 38* 56 65 2001 37 47 48 53 * stacja w Nowym Sączu została uruchomiona w czerwcu 2000 roku Porównanie wyników średniorocznych ozonu troposferycznego dla miasta Krakowa w 2001 roku z rokiem poprzednim wskazuje na (przynajmniej chwilowe) ustabilizowanie poziomu tego zanieczyszczenia (w roku 2000 38 µg/m 3, w roku 2001 37 µg/m 3 ), po dosyć gwałtownym wzroście w roku 1999 (63 µg/m 3 ). Ta stabilizacja w wysokości stężenia ozonu była prawdopodobnie spowodowana mniej sprzyjającymi warunkami meteorologicznymi w miesiącach letnich dla tworzenia się tego zanieczyszczenia (przede wszystkim nieco większą prędkością wiatru, oraz nie tak bardzo upalnym latem jak w latach poprzednich). Natomiast średnie roczne wartości ozonu dla pozostałych stacji w województwie, w porównaniu z rokiem 2000 wykazują niewielki spadek stężeń tego zanieczyszczenia (o około 14% w Zakopanem i Olkuszu) i niewielki wzrost na stacji w Nowym Sączu (z 38 µg/m 3 do 47 µg/m 3 ), co jednak może być spowodowane tym, że stacja został uruchomiona w czerwcu 2000 roku i średnia dla roku 2000 została wyliczona z mniejszej ilości danych. 8

Maksymalne wartości 30 minutowe i 1 godzinne ozonu (µg/m 3 ) w roku 2001 Kraków Prokocim Nowy Sącz Zakopane Olkusz max wart. 30 min (µg/m 3 ) 165 140 220 184 data, godz. 20.08 14:30 26.08 15:30 4.08 20:30 30.04 13:00 max wart. 1 godz. (µg/m 3 ) 163 138 217 172 data, godz. 20.08 15:00 27.05 18:00 4.08 21:00 4.05 16:00 W roku 2001 kilkakrotnie zanotowano przekroczenia norm 1 godz. i 8 godz., jednak ostrzeżenia smogowe nie były wprowadzane ze względu na krótkotrwałość tych przekroczeń lub pomyślną prognozę meteorologiczną (opady deszczu, większą prędkość wiatru). W razie konieczności ostrzeżenie takie jest wprowadzane, gdy przekraczane są normy 1 godzinne (180 µg/m 3 jest to norma zalecana przez WHO) i 8 godzinne (110 µg/m 3 norma krajowa dotycząca ozonu dla obszarów niechronionych, która jest stosunkowo ostrą normą, dotyczy ona średniej określonej na postawie ośmiu godzinnych wartości stężenia pomiędzy godzinami 10:00 i 18:00), a ponadto prognoza meteorologiczna na najbliższą dobę jest niekorzystna. W takiej sytuacji informacje dotyczące zanieczyszczenia powietrza ozonem troposferycznym przesyłane są do rozgłośni radiowych i do redakcji gazet w celu powiadomienia mieszkańców miasta o panujących niekorzystnych warunkach aerologicznych. Z reguły w takich przypadkach odradza się przebywania na powietrzu w godzinach popołudniowych, czyli wtedy, gdy notowane są najwyższe stężenia ozonu, osobom starszym, dzieciom, chorym na astmę, czyli krótko mówiąc tym, którzy mogą być najbardziej wrażliwi na zwiększone stężenia ozonu mogącego wywołać podrażnienia oczu i utrudnić oddychanie. Częstość przekraczania norm 1 i 8 godzinnych w roku 2001 Średnia roczna częstość przekroczenia normy 1h (180 µg/m 3 ) i 8h (110 µg/m 3 ) w ciągu całego roku (%)* Średnia częstość przekroczenia normy 1h (180 µg/m 3 ) i 8h (110 µg/m 3 ) w okresie IV IX (%)* Prokocim Nowy Sącz Zakopane Olkusz śr. 1h śr. 8h śr. 1h śr. 8h śr. 1h śr. 8h śr. 1h śr. 8h 2,2 4,8 0,15 6,7 6,1 4,3 8,7 0,33 14,8 13,4 * Częstość przekroczenia normy został obliczona w stosunku do liczby wszystkich pomiarów wykonanych w ciągu roku (lub półrocza). W roku 2001 norma 1 godzinna ozonu (180 µg/m 3 ), zalecana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), została przekroczona tylko na stacji w Zakopanem i były to bardzo sporadyczne wypadki (tylko 0,33 % wszystkich pomiarów w ciepłej porze roku, czyli od kwietnia do września). Natomiast norma 8 godzinna była przekraczana w skali całego roku jednak procent przekroczeń w skali rocznej na żądnej ze stacji nie przekroczył 7% (powyższa tabela). Ponadto wszystkie te przekroczenia normy 8 godz. miały miejsce od kwietnia do września, co automatycznie podniosło częstość przekraczania normy 110 µg/m 3 w tym okresie. Z reguły najwyższe stężenia ozonu są notowane gdy temperatura powietrza przekroczy 25 o C, prędkość wiatru nie przekracza 1,5 m/s i jest duże usłonecznienie. Ponieważ tego typu pogoda często występuje w miesiącach letnich w naszej szerokości geograficznej, a ruch komunikacyjny na ulicach Krakowa z roku na rok jest większy, należy spodziewać się coraz wyższych stężeń ozonu troposferycznego i dlatego też pomiary ozonu powinny być integralną częścią badań w każdej sieci monitoringu powietrza. 9

1.1.5. Tlenek węgla Badania poziomu tlenku węgla kontynuowano na 3 stacjach w Krakowie oraz w Tarnowie, Zakopanem i Olkuszu. W Krakowie odnotowano dalszy spadek stężeń: w Rynku Głównym o 11% (z 900 do 800 µg/m 3 ), w Nowej Hucie pozostawał na tym samym poziomie 900 µg/m 3 oraz na stacji komunikacyjnej o 9% (z 2200 do 2000 µg/m 3 ). W Tarnowie stężenie średnioroczne osiągnęło wartość 700 µg/m 3, w Zakopanem 1000 µg/m 3, analogicznie do 2000 roku. Średnia z 4 miesięcznego okresu badań w Olkuszu wyniosła 700 µg/m 3. Norma średnioroczna nie została zachowana jedynie na stacji komunikacyjnej w Krakowie. 1.1.6. Zanieczyszczenia specyficzne Pomiary stężeń zanieczyszczeń specyficznych prowadzono lokalnie na terenie Tarnowa, tylko badania poziomu fluoru obejmowały stanowiska w Krakowie, Tarnowie, Bochni i Brzesku. Fluor Zakres zmierzonych stężeń średniorocznych wynosił od 1,6 µg/m 3 w Krakowie do 6,5 µg/m 3 w Brzesku. Tylko w Krakowie poziom fluoru występował poniżej wartości dopuszczalnej 2 µg/m 3, natomiast w pozostałych miastach przekraczał normę od 170% do 325%. Formaldehyd Stężenie średnioroczne w Tarnowie wyniosło 7 µg/m 3 (175% normy) i zmniejszyło się o 4% w stosunku do 2000 roku. Chlorowodór Stężenie średnioroczne z 2 stanowisk pomiarowych miało wartość 34,7 µg/m 3 (139% normy) i wzrosło o 9,5% w porównaniu do roku poprzedniego. Fenol Średnie stężenie z 2 stacji pomiarowych osiągnęło poziom 3,5 µg/m 3 (140% normy) i wzrosło o 11% w porównaniu do 2000 roku. Chlor Stężenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej i osiągnęło wartość 4,9 µg/m 3. Benzo(α)piren Prezentowane pomiary dotyczą tych części obszaru województwa małopolskiego, gdzie umieszczone były stacje automatycznego monitoringu powietrza. Benzo(α)piren oznaczany był w pyle zawieszonym PM10 tj. o średnicy ziarna do 10 µm. Niepokojącym zjawiskiem wiążącym się bezpośrednio z zanieczyszczeniem powietrza pyłem zawieszonym jest obecność w nim znacznych ilości benzo(α)pirenu. Normy dla tego zanieczyszczenia nadal były przekraczane, zarówno w Krakowie jak i na terenie województwa. Benzo(α)piren powstaje podczas spalania. Zatem powodem obecności tego bardzo szkodliwego zanieczyszczenia jest nie tylko niska emisja, lecz także spaliny samochodowe oraz emisja technologiczna z przemysłu. Maksymalne stężenia średniodobowe notowane w ostatnich latach przekraczają 10 o krotnie normę średniodobową. Należy jednak nadmienić, że są to stężenia rejestrowane podczas dni z wyjątkowo wysokimi stężeniami pyłu zawieszonego (jest ich zwykle kilka do kilkunastu w skali roku). Stężenia notowane w sezonie zimowym są często kilkunastokrotnie wyższe niż latem (rys. 30). 10

Poza Krakowem pomiary prowadzono na stacjach w: Tarnowie i Olkuszu (od maja 2000 r.) oraz w Zakopanem (od stycznia 2000 r.). Wyniki średnioroczne zamieszczone są w poniższej tabeli. Stężenie ng/m 3 rok 2000 rok 2001 Kraków 10,46 9,3 Tarnów *2,27 6,06 Zakopane 8,23 12,59 Olkusz *2,56 4,85 * brak pełnej serii pomiarowej Choć przekroczenia norm notowane są na wszystkich stacjach monitoringu, gdzie prowadzone są pomiary tego zanieczyszczenia, to stosunkowo wysokie stężenia występują w Zakopanem (wyniki porównywalne z Krakowem). Stacja monitoringu w Zakopanem umieszczona jest na terenie o dużej liczbie źródeł niskiej emisji. Wiąże się to z wyłapywaniem efektów procesów spalania w lokalnych paleniskach domowych (z punktu widzenia tworzenia się benzo(α)pirenu proces spalania w lokalnych paleniskach domowych przebiega bardzo niekorzystnie). Najniższe stężenia notuje się w Olkuszu, nieco wyższe w Tarnowie. Podsumowując należy stwierdzić, że stężenia benzo(α)pirenu w skali roku przekraczane są na wszystkich stacjach monitoringu, choć występowanie przekroczeń średniodobowych wiąże się głównie z sezonem grzewczym. 60 50 średnie max.doba 40 ng/m 3 30 20 10 0 01.01 01.02 01.03 01.04 01.05 01.06 01.07 01.08 01.09 01.10 01.11 01.12 Rysunek 30. Rozkład stężeń miesięcznych oraz maksymalnych dobowych benzo(α)pirenu 11

Zestawienie wyników średniorocznych stężeń zanieczyszczeń w województwie małopolskim w 2001 roku Powiat Miejscowość Adres [µg/m 3 ] SO 2 NO 2 Pył bocheński Bochnia Konstytucji 3 Maja 5 4 33 20 brzeski Brzesko Głowackiego 51 4 47 16 chrzanowski Chrzanów Grzybowskiego 7 19 40 41 dąbrowski Dąbrowa Tarnowska Piłsudskiego 14 3 37 12 Gorlice Legionów 12 6 21 19 gorlicki Wysowa 6 7 10 Szymbark 3 Ojców Ojców 46 45 10 krakowski Skawina Popiełuszki 2a 22 32 30 Jerzmanowice leśniczówka 12 Wola Filipowska Wola Filipowska 613 14 16 21 limanowski Limanowa Józefa Marka 9 6 19 25 Kraków Miechowity 11 24 24 Kraków Prądnicka 76 9 40 36 Kraków Syrokomli 21 16 36 Kraków Basztowa 22 14 31 Kraków Wysłouchów 45 19 30 Kraków Brożka 3 20 28 Kraków Szwedzka 27 20 35 Kraków Kąpielowa 70 32 38 19 Kraków oś. Srebrnych Orłów 23 13 14 Kraków Kraków Kazimierza Wielkiego 109 28 23 Kraków oś. Jagiellońskie 1 22 26 Kraków Królewska 86 29 28 Kraków Rynek Podgórski 2 18 38 42 Kraków Rynek Główny (Wieża Ratuszowa) 17 29 26 Kraków Prądnicka (Szpital Jana Pawła II) 22 29 26 Kraków Kurczaba 25 13 26 26 Kraków Al. Krasińskiego (na wys. kina Kijów ) 23 65 41 Kraków Bulwarowa 15 30 26 Nowy Sącz Nawojowska 17a 11 31 Nowy Sącz Nowy Sącz Tarnowska 28 7 21 34 Nowy Sącz Fabryczna 11 6 20 Nowy Sącz Pijarska 15 22 Tarnów Mościckiego 10 8 27 17 Tarnów Tarnów Westerplatte 10 5 21 11 Tarnów Al. Solidarności 18 28 30 miechowski Miechów Księdza Skorupki 5 14 22 38 myślenicki Myślenice Kazimierza Wielkiego 199 9 21 22 Muszyna Rynek 14 3 12 17 nowosądecki Krynica Nowotarskiego RWM 2 13 10 Piwniczna Rynek 2 5 11 21 12

Powiat Miejscowość Adres [µg/m 3 ] SO 2 NO 2 Pył Nowy Targ Jana Kazimierza 6 9 69 nowotarski Nowy Targ Szaflarska 4 15 25 Rabka Brzozowa 6 1 17 27 Jabłonka 37742 8 15 22 Olkusz Żeromskiego (szkoła podstawowa) 21 35 olkuski Olkusz Kazimierza Wielkiego 22 23 27 Trzyciąż Trzyciąż 54a 11 12 12 oświęcimski Oświęcim Więźniów Oświęcimia 1 27 40 34 proszowicki Łyszkowice Łyszkowice 47 7 16 17 suski Sucha Beskidzka Beniowskiego 2 15 20 33 tarnowski Ciężkowice Zdrowa 2 4 11 10 tatrzański Zakopane Sienkiewicza, na Równi Krupowej IMGW 21 15 28 wadowicki Andrychów Krakowska 86 15 37 Wadowice Teatralna 1 17 23 38 wielicki Szarów Szarów 248 10 19 18 Podsumowanie Na terenie województwa małopolskiego zanieczyszczenia powietrza koncentrują się głównie w miastach, przy głównych trasach komunikacyjnych oraz w zachodniej, najbardziej uprzemysłowionej jego części. Ograniczenie emisji przemysłowych oraz z sektora energetyki spowodowało w ostatnich latach stabilizację poziomu zanieczyszczeń podstawowych: pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń średniorocznych występowały sporadycznie i miały lokalny zasięg. Przekroczenia stężeń średniodobowych pyłu zawieszonego występowały głównie w miastach, natomiast zanieczyszczeń gazowych dotyczyły uzdrowiska Swoszowice, Ojcowskiego Parku Narodowego oraz głównej arterii komunikacyjnej w Krakowie przy Al. Krasińskiego. W 2001 roku odnotowano spadek stężeń tlenku węgla w Krakowie, natomiast w Tarnowie i Zakopanem stężenia pozostały na niezmienionym poziomie. Generalnie obniżył się poziom stężeń średniorocznych dwutlenku siarki w całym województwie. Punktowe pomiary zanieczyszczeń specyficznych w Tarnowie wykazują przekroczenia wartości dopuszczalnych formaldehydu, chlorowodoru i fenolu i świadczą o lokalnie istniejącym problemie. Przestrzenny rozkład stężeń zanieczyszczeń podstawowych nie ulega większym zmianom w ostatnich trzech latach. Największa koncentracja pyłu zawieszonego występuje głównie w miastach oraz w zachodniej części województwa, najwyższe stężenia dwutlenku siarki występowały w Krakowie oraz powiatach położonych na zachodzie województwa, natomiast dwutlenku azotu na osi zachód wschód: w Krakowie, Tarnowie, Bochni, Brzesku Chrzanowie i Oświęcimiu, przy głównych trasach komunikacyjnych. 1.2. Opad pyłu, kadmu i ołowiu Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Nowym Sączu prowadzi badania wielkości pyłu opadającego na powierzchnię terenu w 20 powiatach województwa małopolskiego. Równolegle z badaniami pyłu opadającego wykonywane były pomiary opadu metali ciężkich kadmu i ołowiu. Badania rozpoczęto w czerwcu 2001 roku na 36 stanowiskach. 13

Przedstawione na 36 stanowiskach pomiarowych wartości opadu pyłu, ołowiu i kadmu obejmują okres od czerwca 2001 roku do czerwca 2002 roku. Uzyskane wyniki w zakresie opadu pyłu wskazują na stosunkowo jego niski poziom w porównaniu z normą (200g/m 2 rok). Opad pyłu kształtował się na poziomie od 13 g/m 2 (6,6% normy) w miejscowości Niedary (powiat bocheński) do 53 g/m 2 (26,5% normy) w Bochni. W rejonie Nowej Huty, w punktach usytuowanych w Pleszowie i Ruszczy zarejestrowano odpowiednio opad na poziomie 51 g/m 2 i 46 g/m 2 co stanowi odpowiednio 25 i 23% wartości dopuszczalnej. Opad ołowiu całkowitego wahał się w granicach od 2,0 mg/m 2 w Tarnowie do 15,0 mg/m 2 w Bochni. W porównaniu do wartości dopuszczalnej 100 mg/m 2 na rok opad roczny ołowiu w najgorszym punkcie nie przekroczył 15% normy. Uzyskane wyniki wskazują na niski poziom opadu ołowiu w analizowanych punktach. Najwyższy opad kadmu w pyle opadającym zanotowano na stanowisku w Woli Filipowskiej (powiat krakowski) tj. 1,6 mg/m 2, najniższy w Jabłonce (powiat nowotarski) 0,18 mg/m 2. W porównaniu do wartości dopuszczalnej 10 mg/m 2 na rok opad roczny kadmu w najgorszym punkcie nie przekroczył 18% normy. Uzyskane wyniki wskazują na dość niski poziom opadu kadmu w punktach, gdzie prowadzone są badania. Średni opad roczny pyłu w punktach pomiarowo kontrolnych województwa małopolskiego w roku 2001 ukształtował się na poziomie 28 g/m 2 na rok, średni opad ołowiu wynosił 4,8 mg/m 2 na rok i kadmu około 0,5 mg/m 2 na rok. Zarysowała się wyraźna tendencja malejąca w opadzie ołowiu zawartego w pyle, analizując tożsame punkty pomiarowo kontrolne na przestrzeni ostatnich lat. W analizowanych punktach na terenie województwa małopolskiego w odniesieniu do roku 1996 nastąpił ponad trzykrotny spadek ołowiu w opadającym pyle. Opad pyłu i kadmu jest wyraźnie niższy od średnich za okres 1992 1996; utrzymuje się na poziomie zbliżonym do wartości zanotowanych w roku 1996. Zestawienie wartości opadu pyłu, kadmu i ołowiu na stanowiskach pomiarowo kontrolnych (czerwiec 2001 maj 2002) nr. punktu miejscowość pył (g/m 2 ) ołów (mg/m 2 ) kadm (mg/m 2 ) 1 Ruszcza 46,275 6,414 0,513 2 Pleszów 51,478 12,406 0,728 3 Szarów 20,896 3,561 0,786 4 Świątniki Górne 32,136 4,491 0,533 5 Polanka Haller 23,267 3,574 0,533 6 Dąbrowa Szlachecka 25,480 4,854 0,552 7 Wola Filipowska 31,055 7,915 1,605 8 Ojców 23,274 3,704 0,403 9 Cieplice 27,393 4,796 0,299 10 Miechów 22,483 4,276 0,435 11 Łyszkowice 27,758 2,145 0,539 12 Niedary 12,774 2,294 0,227 13 Bochnia 53,249 15,012 1,423 14 Brzesko 45,018 7,746 0,728 15 Szczucin 21,118 2,775 0,234 16 Dąbrowa Tarnowska 35,539 6,115 0,565 17 Tarnów 17,537 2,015 0,195 18 Tuchów 31,204 2,976 0,312 14

nr. punktu miejscowość pył (g/m 2 ) ołów (mg/m 2 ) kadm (mg/m 2 ) 19 Szymbark 18,944 2,931 0,494 20 Uście Gorlickie 44,242 2,606 0,331 21 Krynica 21,999 3,223 0,468 22 Nowy Sącz 19,904 2,788 0,409 23 Łososina Dolna 32,745 2,957 0,396 24 Limanowa 19,616 2,125 0,344 25 Krościenko 23,907 2,300 0,429 26 Dobczyce 24,238 7,298 0,390 27 Pcim 36,922 3,028 0,604 28 Rabka 14,845 2,840 0,286 29 Nowy Targ 22,837 3,470 0,331 30 Zakopane 19,652 3,204 0,487 31 Jabłonka 30,499 9,254 0,182 32 Maków Podhalański 19,710 6,388 0,468 33 Inwałd 29,466 3,438 0,494 34 Wadowice 32,221 6,492 0,500 35 Kęty 36,002 7,597 0,507 36 Oświęcim 24,549 5,342 0,572 15