24 Zgodnie z zapowiedziami Igrzyska Olimpijskie w Pekinie były pokazem siły gospodarza, sprawności organizacyjnej, rozmachu. Wbrew oczekiwaniom okazały się niezwykłe pod względem osiągnięć sportowych. Dwie dyscypliny nadawały ton współzawodnictwu sportowemu lekkoatletyka i pływanie. Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie W trakcie olimpijskich zawodów w lekkoatletyce padło 5 rekordów świata i 15 rekordów olimpijskich, natomiast w pływaniu ustanowiono aż 25 rekordów świata i ponad 50 rekordów olimpijskich. Warto tu zaznaczyć, że w lekkoatletyce podczas dwóch poprzednich igrzysk nie ustanowiono ani jednego rekordu świata. Poziom wyników rekordowych, jakie zostały ustanowione w Pekinie, wyznacza nowy próg możliwości ludzkiego organizmu. Potwierdziła się teza, iż słabiej rozpoznane są w drodze rywalizacji sportowej możliwości kobiet niż mężczyzn. Należy tu jednak uwzględnić Z Katedry Sportów Indywidualnych Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. fakt, że czas uprawiania przez kobiety wielu dyscyplin czy konkurencji sportowych jest znacznie krótszy niż u mężczyzn (3). Lekkoatletyka Lekkoatletyka zawsze była i nadal pozostaje najważniejszą i najobszerniejszą częścią programu zawodów olimpijskich. Dzięki dużej różnorodności i widowiskowości konkurencji rozgrywanych na centralnej arenie wzbudzała również w Pekinie olbrzymie zainteresowanie widzów. Do tego trzeba doliczyć setki tysięcy, jeśli nie miliony, oglądających przekaz telewizyjny rozsyłany na cały świat. Istnieje powiedzenie, że igrzyska olimpijskie zaczynają się wtedy, gdy na stadionie pojawiają się lekkoatleci.
Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie 25 Na Igrzyskach w Pekinie, po wprowadzeniu do programu biegu kobiet na 3000 m z przeszkodami, rozegrano, łącznie z męskimi, 47 konkurencji, co stanowiło 15,6% całego programu Igrzysk (obejmował 302 konkurencje). Poziom rywalizacji w lekkoatletyce kobiet i mężczyzn oraz osiągnięte wyniki były bardzo wysokie. Potwierdzeniem tego była poprawa średnich wyników finalistów w 15 konkurencjach kobiet i 18 mężczyzn, w porównaniu z wynikami finalistów Mistrzostw Świata w 2007 roku. Igrzyska olimpijskie nadal więc silnie mobilizują do najwyższych osiągnięć szerokie rzesze sportowców. Spektakularnym potwierdzeniem wysokiego poziomu zawodów były dwa rekordy świata kobiet i trzy rekordy mężczyzn. Wprowadzony po raz pierwszy do programu igrzysk bieg kobiet na 3000 m z przeszkodami zaprezentował się wspaniałym rekordem świata G. Szamotowej 8,58:81. Rosjanka pokonała niedostępną dotąd dla kobiet granicę wytrzymałości 9 minut. Warto zauważyć, że rekord został ustanowiony przez reprezentantkę Europy, a nie Afryki. Również w biegu maratońskim zwycięstwo odniosła Europejka, Rumunka Constantina Tomescu. Te dwa zwycięstwa reprezentantek Europy mogą skłonić do zastanowienia czy to nie początek końca ery dominacji biegaczek z krajów Afryki w konkurencjach wytrzymałościowych. Zasadność weryfikacji tego obowiązującego od wielu lat poglądu potwierdzają dodatkowo składy osobowe finałów olimpijskich we wszystkich konkurencjach wytrzymałościowych, od biegu na 1500 m do maratonu włącznie. Zakwalifikowało się do nich 17 reprezentantek Europy, które zdobyły 5 medali (w tym 2 złote) i 14 reprezentantek Afryki (6 medali, w tym 3 złote). Jedynie w finale biegu na 5000 m wyraźną przewagę miały reprezentantki Afryki. Drugi rekord świata kobiet, E. Isinbajewej w skoku o tyczce 5,05 m, to jeden z najsilniejszych argumentów przemawiających za opinią o wysokim poziomie olimpijskich zawodów lekkoatletycznych. Trzy rekordy świata ustanowione przez Usaina Bolta, dwa indywidualne w biegach na 100 m i 200 m oraz w sztafecie 4 x 100 m, zadziwiły wszystkich, także specjalistów, nie tylko z uwagi na wartość bezwzględną wyników, ale i sposób ich osiągnięcia. Na 100 m Bolt przekroczył barierę 9,70 s, a końcowa część biegu lekka i swobodna przypominała raczej zabawę niż morderczy wysiłek, po rekord świata. Ile wynosiłby rekord świata w biegu na 100 m, gdyby Usain Bolt przebiegł cały dystans z pełną koncentracją i intensywnością jak w biegu na 200 m? Z dużym prawdopodobieństwem można sądzić, że byłby lepszy od 9,69 sekundy. Przewaga, jaką osiągnął nad rywalami w biegu na 100 m 0,20 s, oraz 0,66 s w biegu na 200 m świadczą, że pojawił się sprinter-fenomen o niespotykanych dotąd dyspozycjach szybkościowych. Są one genetycznie uwarunkowane, ale musiały być kształtowane racjonalnie dostosowanym programem treningu opracowanym przez trenera Glena Millera, uwzględniającym zapewne nietypową budowę ciała za-
26 wodnika, zbliżoną bardziej do skoczków wzwyż niż do najlepszych sprinterów świata z ostatnich 10 lat (tab. 1). Układ sił w światowej lekkoatletyce, jaki ukształtował się w Pekinie, wskazuje na słabnącą pozycję Europy, wyraźnie dominującej w ostatnich dwóch dekadach. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1988 roku w Seulu, spośród 126 medali (54 kobiet i 72 mężczyzn), reprezentanci krajów europejskich zdobyli 83, tj. 65,8%. Natomiast w Pekinie spośród 141 (69 kobiet i 74 mężczyzn) 53 medale, co stanowi tylko 37,6%. W Seulu wyraźnie dominowały Europejki, które na 54 medale (18 konkurencji) zdobyły aż 41, tj. 75,6%. W Pekinie natomiast spośród 69 medali (23 konkurencje) reprezentantki naszego kontynentu wywalczyły 30 medali, tj. 43,5% (1). Klasyfikacja medalowa potwierdza słabnącą pozycję europejskiej lekkoatletyki. W gronie 5 najsilniejszych państw, Europę reprezentuje tylko Rosja zajmująca drugą pozycję (tab. 2), natomiast Afrykę reprezentują dwa kraje, Kenia i Etiopia. Obniżenie pozycji europejskiej lekkoatletyki jest skutkiem całkowitego zniknięcia lekkoatletyki Niemiec, która do niedawna była światową potęgą. Na Igrzyskach w Seulu dwie oddzielne reprezentacje Niemiec, NRD i RFN, wspólnie zdobyły 31 medali, w tym 6 złotych. W Pekinie zjednoczona ich reprezentacja zdobyła zaledwie jeden brązowy medal (w rzucie oszczepem kobiet). Kryzys dotknął również wielu innych krajach europejskich, o bogatych tradycjach i wysokich osiągnięciach. Francja zdobyła w Pekinie jeden srebrny medal, Finlandia jeden brązowy, a Szwecja i Węgry zostały bez medalu. Bułgaria, z aktualnymi dwoma rekordami świata, nie zdobyła ani jednego punktu. Rosja, druga w klasyfikacji medalowej, broni dawnej pozycji europejskiej Tabela 1 Wysokość, masa ciała oraz BMI Usaina Bolta i ośmiu najlepszych sprinterów świata pierwszej dekady XXI wieku. Nazwisko i imię Masa ciała Wysokość ciała BMI Derriks Atkins 88 185 25,70 Ato Bolton 75 175 24,50 Shawn Crawford 81 180 25,00 Justin Gatlin 83 185 24,30 Maurois Greene 75 180 23,10 Astafa Powell 88 190 24,40 Richard Thompson 80 188 22,60 Gay Tyson 75 180 23,10 x - 8 80,60 182,8 24,10 Bolt Usain 86 196 22,40 Δ% 6,70 7,20-7,60
Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie 27 Tabela 2 Klasyfikacja medalowa w lekkoatletyce na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie. Lp. Kraj Razem Kobiety Mężczyźni Z S B Σ Z S B Σ/* Z S B Σ/* 1 USA 7 9 7 23 3 4 2 9/2 4 5 5 14/1 2 Rosja 6 5 7 18 4 4 4 12/1 2 1 3 6/4 3 Jamajka 6 3 2 11 3 3 2 8/3 3 - - 3/3 4 Kenia 5 5 4 14 2 3-5/4 3 2 4 9/2 5 Etiopia 4 1 2 7 2-1 3/5 2 1 1 4/5 6 Białoruś 1 3 3 7 1 1 1 3/7-2 2 4/11 7 Kuba 1 2 2 5-2 2 2/11 1-2 3/8 8 Australia 1 2 1 4-1 - 1/12 1 1 1 3/6 9 W. Brytania 1 2 1 4 1-1 2/8-2 - 2/12 10 Ukraina 1 1 3 5 1 1 2 4/6 - - 1 1/13 11 Belgia 1 1-2 1 1-2/9 - - - - 12 Norwegia 1 1-2 - 1-1/13 1 - - 1/10 13 Polska 1 1-2 - - - - 1 1-2/7 14 Włochy 1-1 2 - - 1 1/14 1 - - 1/9 15 N. Zelandia 1-1 2 1 - - 1/10 - - 1 1/14 Razem 38 36 34 108 19 21 14 54 19 15 20 54 [%] 80,90 75,0 73,9 76,6 82,6 87,5 63,6 78,3 79,2 62,5 83,3 75,0 Rozdane medale 47 48 46 141 23 24 22 69 24 24 24 72 * kolejność klasyfikacji medalowej kobiet i mężczyzn. Źródło: http://en.beijing2008.cn/ W tabeli uwzględniono kraje, które zdobyły co najmniej 2 medale, w tym 1 złoty. lekkoatletyki. W klasyfikacji medalowej kobiet zajmuje pierwsze miejsce przed Stanami Zjednoczonymi i Jamajką (tab. 2), natomiast słabsze osiągnięcia mężczyzn spowodowały, że sklasyfikowana została na czwartym miejscu. Kto wypełnia miejsce po europejskiej lekkoatletyce? Nie są to, jak można by oczekiwać, Stany Zjednoczone Ameryki, ich pozycja także słabnie. W Pekinie ani kobiety, ani mężczyźni nie zdobyli żadnego złotego medalu w biegach na 100 i 200 m oraz w sztafetach 4 x 100 m. To pierwszy przypadek w historii igrzysk, aby reprezentanci USA nie zdobyli złotego medalu w sprintach. W skokach oraz w rzutach kobiet i mężczyzn reprezentanci USA zdobyli tylko jeden złoty medal w rzucie dyskiem kobiet. Nie zajmują miejsca po Europie kraje azjatyckie ani Kuba. Więc kto? Głównie kraje Afryki z Kenią i Etiopią na czele. W Pekinie kraje Afryki zdobyły 33 me-
28 dale. Duży dorobek mają także lekkoatleci Jamajki, sklasyfikowani na trzecim miejscu, z dorobkiem 11 medali, w tym 6 złotych (tab. 2). Gdyby sprinterki Jamajki, które zdobyły wszystkie medale w biegu na 100 m, zwyciężyły (zamiast Rosjanek) w sztafecie 4 x 100 m (nie ukończyły biegu), to w ogólnej klasyfikacji zajęłyby drugie miejsce, a w klasyfikacji kobiet pierwsze, wyprzedzając Rosję i USA. Poszukiwanie przyczyn osłabienia europejskiej lekkoatletyki to poważne zadanie na inną okazję, mam nadzieję, Lp. Tabela 3 Charakterystyka porównawcza poziomu wyników finalistów Igrzysk Olimpijskich z Aten i Pekinu w lekkoatletyce. Konkurencja Kobiety Mężczyźni Ateny Pekin Δ % Ateny Pekin Δ % 1 100 m 11,04 11,04 0,00 9,93 9,92 0,10 2 200 m 22,51 22,21 1,35 20,14 20,07 0,35 3 400 m 50,00 50,16-0,32 44,66 44,87 0,47 4 800 m 1.57,56 1.57,74-0,15 1.45,97 1.45,39 0,55 5 1500 m 3.59,08 4.02,51-1,41 3.35,59 3.34,19 0,65 6 5000 m 14.56,49 15.45,46-5,18 13.18,07 13.09,52 1,08 7 10 000 m 30.39,88 30.24,14 0,86 27.29,73 27.06,99 1,40 8 Maraton 2.28,81 2.27,29 1,03 2.12,50 2.09,49 2,32 9 100/110 m p. pł. 12,61 12,68-0,55 13,30 13,33-0,22 10 400 m p. pł. 54,04 54,49-0,82 48,67 48,37 0,50 11 3000 m p. - - 8.10,06 8.13,67-0,73 12 Chód 20 km 1.29,53 1.27,16 2,72 1.20,54 1.20,00 0,67 13 Chód 50 km - - 3.44,86 3.42,87 0,91 14 Skok w dal 6,92 6,81-1,16 8,33 8,17-1,96 15 Trójskok 15,02 15,09 0,47 17,35 17,36 0,06 16 Skok wzwyż 198 200 0,99 232 231-0,43 17 Skok o tyczce 458 474 3,37 580 5,73-1,20 18 Pchnięcie kulą 19,05 19,56 2,61 20,72 20,91 0,91 19 Rzut dyskiem 65,30 62,63-4,26 65,34 66,59 1,88 20 Rzut młotem 72,69 73,24 0,75 79,02 80,53 1,87 21 Rzut oszczepem 64,55 65,56 1,52 84,14 84,93 0,93 22 Wielobój 6.402 6.527 1,92 8.494 8.393-1,20 x - 20 0,19 x- 22 0,36
Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie 29 że redakcja Sportu Wyczynowego tę propozycję przyjmie. Igrzyska Olimpijskie w Pekinie zasygnalizowały istotne dla lekkoatletyki zjawisko osłabienie tempa postępu wyników kobiet. W czteroleciu od Aten do Pekinu średni postęp wyników finalistów w 20 konkurencjach kobiet wyniósł zaledwie 0,19%, a u mężczyzn 0,36% (tab. 3). W 8 z 20 konkurencji zanotowano obniżenie poziomu wyników, najbardziej w biegu na 5000 m, o 5,18%, oraz w rzucie dyskiem, o 4,26%. Gdyby nawet wyeliminować z ocen wyniki w biegu na 5000 m, uznając je za skutek przyjętej taktyki biegu (średnia prędkość biegu finalistek była niższa o 5,25 m/s niż na 10 000 m 5,48 m/s, a na obu dystansach dwa pierwsze miejsca zajęły te same zawodniczki), to i tak średnia postępu wyników wynosiłaby tylko około 0,40% (tab. 3). Należy podkreślić, że spośród 23 kobiecych konkurencji w 11 aktualne rekordy świata pochodzą z lat 80., a w trzech z 90. XX wieku (2). Rekordy te ustanawiane były w innych niż obecnie warunkach, ale i tak teza o obniżeniu tempa rozwoju wyników w kobiecej lekkoatletyce nie może podważona. Ustanawiane w podobnych warunkach i w tej samej epoce rekordy świata kobiet w pływaniu były już wielokrotnie poprawiane. Wszystkie ustanowione zostały w latach 2006 2008. Jak ocenić występ polskich lekkoatletów na zawodach olimpijskich w Pekinie? Złoty i srebrny medal to duży sukces, znacznie większy od oczekiwań. To 20% medalowego dorobku całej reprezentacji, a w złotych medalach aż 33%. W przedolimpijskich prognozach miarą sukcesu był każdy brązowy medal. Obaj medaliści nie byli wskazywani w pierwszej kolejności jako kandydaci do medali. Wysłanie licznej, jak nigdy dotąd, 66-osobowej ekipy zawodników i 29 osób towarzyszących, nie mieści się w kategorii decyzji racjonalnych. Na zakończenie jeszcze jedna uwaga. Wyniki polskich lekkoatletów w Atenach i Pekinie skłaniają do rozważań na temat efektywności pracy w Polsce trenerów zagranicznych. Jak dotąd nie jest ona na miarę oczekiwań oraz wyników, jakie były dziełem polskich szkoleniowców. Pływanie Pływanie w największym stopniu było kreatorem poziomu sportowego Igrzysk w Pekinie, o czym świadczą liczne rekordy świata i rekordy olimpijskie, a także postęp średnich wyników ósemki finalistów we wszystkich konkurencjach kobiet i mężczyzn w porównaniu z wynikami z Igrzysk w Atenach U kobiet średni postęp wyników we wszystkich konkurencjach wynosi 1,69% (tab. 4). Skala postępu w poszczególnych konkurencjach jest dość zróżnicowana; od 2,59% na dystansie 100 m stylem grzbietowym oraz 2,51% na 50 m stylem dowolnym do niespełna 0,1% na 100 m stylem klasycznym. Przyczyn tych różnic jest wiele i specjaliści dokonać powinni szczegółowego ich rozpoznania. My ograniczymy się do wyrażenia poglądu, że główną siłą sprawczą postępu były obciążenia treningowe i startowe realizowane w okresie czterech lat od Igrzysk w Atenach.
30 Lp. Tabela 4 Charakterystyka porównawcza poziomu wyników finalistów Igrzysk Olimpijskich z Aten i Pekinu w pływaniu. Konkurencja Kobiety Mężczyźni Ateny Pekin Δ % Ateny Pekin Δ % 1 50 m dowolny 0:24,96 0:24,35 2,51 0:22,11 0:21,57 2,50 2 100 m dowolny 0:54,58 0:53,80 1,45 0:48,88 0:47,77 2,32 3 200 m dowolny 1:58,69 1:56,35 2,01 1:46,49 1:45,80 0,65 4 400 m dowolny 4:08,05 4:04,89 1,29 3:45,91 3:43,71 0,98 5 100 m grzbiet 1:01,07 0:59,53 2,59 0:54,52 0:53,28 2,33 6 200 m grzbiet 2:10,69 2:07,77 2,29 1:57,98 1:55,54 2,11 7 100 m delfin 0:58,54 0:57,70 1,46 0:51,98 0:51,23 1,43 8 200 m delfin 2:08,59 2:06,58 1,59 1:55,89 1:53,86 1,78 9 100 m klasyczny 1:07,38 1:07,33 0,07 1:01,14 0:59,64 2,52 10 200 m klasyczny 2:25,48 2:23,94 1,07 2:11,14 2:09,44 1,31 11 200 m zmienny 2:13,24 2:10,85 1,83 1:59,71 1:57,88 1,55 12 400 m zmienny 4:41,00 4:35,15 2,13 4:14,70 4:10,05 1,86 x - 12 1,69 1,78 U mężczyzn średni postęp wyników we wszystkich konkurencjach wynosi 1,78% przy rozpiętości od 2,52% na dystansie 100 m stylem klasycznym i 2,50% na 50 m stylem dowolnym do 0,65% i 0,98% na dystansach 200 i 400 m stylem dowolnym (tab. 4). Igrzyska Olimpijskie w Pekinie wyróżniał nie tylko bardzo wysoki poziom, ale również większa skala postępu wyników mężczyzn niż kobiet, oraz większa liczba poprawionych przez mężczyzn rekordów świata. To zaskakujące, tym bardziej, że od paru dziesięcioleci większą dynamikę poprawy wyników notowano u kobiet. W czteroleciu, od Igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 r. do Montrealu w 1976 r., postęp wyników w pływaniu u kobiet wynosił 3,69%, a u mężczyzn 2,20% (4). To przykład typowy dla ostatnich dekad XX wieku. Nowe rekordy świata i igrzysk olimpijskich bardziej przemawiają do wyobraźni niż wskaźniki poprawy wyników finalistów. Na pierwszy plan wysunął się wyczyn fenomenalnego Michaela Phelpsa. Mimo zawężającej się specjalizacji sportowej zdobył 8 złotych medali z 17 możliwych do zdobycia w konkurencjach pływackich i poprawił 7, tj. połowę rekordów świata ustanowionych przez mężczyzn w Pekinie. W zdobywaniu złotych medali i ustanawianiu rekordów świata osiągnął tyle, ile łącznie wszyscy najlepsi pływacy świata podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. Michael Phelps poprawił dotychczasowe osiągnię-
Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie 31 cia Marka Spitza, zdobywcy 7 złotych medali podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 r. Jego droga do 8 złotych medali była jednak trudniejsza niż Marka Spitza. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Monachium w poszczególnych konkurencjach starty eliminacyjne bezpośrednio kwalifikowały do finałów. W Pekinie natomiast w części konkurencji, w których uczestniczył M. Phelps, eliminacje do finałów były dwuetapowe. Wysiłki startowe M. Phelpsa w drodze do zdobycia 8 złotych medali i ustanowienia 7 rekordów świata oraz 7 rekordów olimpijskich podane są w tabeli 5. W okresie 9 dni Phelps startował 17 razy, a wysiłki te były szeroko zróżnicowane pod względem energetycznym. Dodatkowo, koncentracja startów była wysoka lub, jak to miało miejsce 11 i 13 sierpnia bardzo wysoka; wykonał wówczas po 3 wysiłki startowe, w tym dwukrotnie w odstępie zaledwie jednej godziny zdobył 3 złote medale, ustanowił 3 rekordy świata i tyle samo rekordów olimpijskich. Niemal każdy start wymagał od tego pływaka sięgnięcia po wszystkie siły, wywołując narastające zmęczenie, które należało szybko i skutecznie usuwać. Gdyby ktoś przed Igrzyskami Tabela 5 Wysiłki startowe Michaela Phelpsa na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie. Lp. Data Godzina Konkurencja Rekord 1 09.08.2008 18.50 400 m zmiennym eliminacje olimpijski 2 10.08.2008 10.04 400 m zmiennym finał świata 3 10.08.2008 19.21 200 m dowolnym eliminacje - 4 11.08.2008 10.19 200 m dowolnym półfinał olimpijski 5 11.08.2008 11.27 4x100 m dowolnym finał świata 6 11.08.2008 19.32 200 m motylkowym eliminacje olimpijski 7 12.08.2008 10.16 200 m dowolnym finał świata 8 12.08.2008 11.10 200 m motylkowym półfinał olimpijski 9 13.08.2008 10.21 200 m motylkowym finał świata 10 13.08.2008 11.22 4x200 m dowolnym finał świata 11 13.08.2008 20.07 200 m zmiennym eliminacje olimpijski 12 14.08.2008 11.09 200 m zmiennym półfinał olimpijski 13 14.08.2008 20.19 100 m motylkowym eliminacje - 14 15.08.2008 10.50 200 m zmiennym finał świata 15 15.08.2008 11.26 100 m motylkowym półfinał olimpijski 16 16.08.2008 10.10 100 m motylkowym finał olimpijski 17 17.08.2008 11.07 4x100 m zmiennym finał świata Źródło: http://en.beijing2008.cn/
32 Tabela 6 Osiągnięcia M. Phelpsa na tle klasyfikacji państw na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie w dorobku złotych medali kobiet i mężczyzn. Lp. Kraj Złote medale (K + M) 1 M. Phelps 8 2 Australia 6 3 USA 4 4 Japonia 2 5 Niemcy 2 6 Holandia 2 1 http://pl.wikipedia.org/wiki/michael_phelps 2 14 złotych medali olimpijskich, 8 złotych medali na jednych igrzyskach, 16 złotych medali na mistrzostwach świata, 17 rekordów świata. Tabela 7 Klasyfikacja państw na podstawie dorobku złotych medali mężczyzn od Igrzysk Olimpijskich w 1896 do 2004 roku. Lp. Kraj Złote medale w klasyfikacji mężczyzn 1 USA 117 2 Australia 31 3 M. Phelps 14 4 Japonia 14 5 Węgry 13 6 Wlk. Brytania 9 7 Niemcy 9 8 ZSRR 9 w Pekinie przedstawił taki harmonogram obciążeń startowych i, co najistotniejsze, na jego wyjściu umieścił wyniki rekordów świata, które pobił M. Phelps nie uznałby tego za rzecz realną. Czysta fantazja orzekłby. O realności takiego scenariusza musieli być przekonani dwaj ludzie Phelps i jego trener, Bob Bosman z wykształcenia psycholog, który prowadzi zawodnika od początku jego kariery, gdy miał niespełna 11 lat. 1 Sukcesy na Igrzyskach w Pekinie oraz wcześniejsze osiągnięcia czynią Michaela Phelpsa najwybitniejszym pływakiem w historii współczesnego sportu. 2 W klasyfikacji medalowej, gdzie w pierwszej kolejności liczą się medale złote, M. Phelps, z 8 złotymi medalami, wyprzedza w klasyfikacji medalowej wszystkie kraje (tab. 6). A z 14 złotymi medalami zajmuje wspólnie z Japonią trzecie miejsce w klasyfikacji światowych potęg w pływaniu w liczbie złotych medali zdobytych przez mężczyzn, od Igrzysk Olimpijskich w Atenach w 1896 do Aten w 2004 roku (tab. 7). Jakie czynniki powodują, że padają nowe rekordy pływackie Posługując się przykładem Phelpsa można wymienić trzy zasadnicze czynniki, w kolejności: genetyczne uwarunkowania, stymulację procesu adaptacji wysiłkowej poprzez racjonalny i indywidualnie dostosowany trening oraz środowisko wodne. Spośród cech uwarunkowanych dziedzicznie łatwe do bezpośredniej oceny są wysokość i masa ciała. Różnice wielkości obu cech somatycznych pomiędzy finalistami olimpijskimi w tych konkurencjach, w których startował Michael Phelps, a jego wysokością i masą ciała,
Lekkoatletyka i pływanie na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie 33 Tabela 8 Średnia wysokość i masa ciała finalistów Igrzysk Olimpijskich w Pekinie w porównaniu do wielkości tych cech M. Phelpsa. Lp. Konkurencje Masa ciała (kg) Wysokość ciała (cm) 1 400 m stylem zmiennym 81,0 188,0 2 200 m stylem zmiennym 82,0 188,0 3 200 m stylem motylkowym 81,0 186,0 4 100 m stylem motylkowym 84,0 186,0 5 200 m stylem dowolnym 83,0 188,0 x - 5 82,2 187,0 Michael Phelps 91,0 193,0 Różnica % 9,70 3,10 wskazują na trzykrotnie większe różnice masy niż wysokości ciała (tab. 8). Masa ciała jako cecha częściowo uwarunkowana genetycznie, a po części kształtowana czynnikami zewnętrznymi (treningiem i odżywianiem) i zharmonizowana w procesie szkolenia z wieloma właściwościami funkcjonalnymi organizmu sportowca, wyróżnia M. Phelpsa i sprzyja osiąganiu tak znakomitych wyników. Pływanie, uprawiane jest w środowisku wodnym (na pływaka w wodzie praktycznie nie działa siła grawitacji). Inaczej jest w lekkoatletycznych biegach o wyraźnie zróżnicowanych wymaganiach energetycznych, powtarzanych w tak krótkich odstępach czasu, dlatego osiąganie podobnie wysokich rezultatów jak Phelpsa jest niemożliwe. Występ polskich pływaków w Pekinie Start polskich pływaków w Pekinie zakończył się niepowodzeniem. Jednak, jak uczy doświadczenie, niepowodzenia częściej bywają inspirujące w poszukiwaniu twórczych rozwiązań niż sukcesy. Na to musimy liczyć, gdyż bez istotnych modyfikacji dotychczasowych programów szkolenia nie można oczekiwać korzystniejszego występu naszych pływaków w Londynie. Pływanie jest drugą po lekkoatletyce dyscypliną, stwarzającą najwięcej możliwości wzbogacania olimpijskiego dorobku sportu polskiego. Ponadto w dłuższej perspektywie czasowej pozostanie dyscypliną o stosunkowo wąskim zasięgu. W Pekinie, spośród 204 państw, w walce o 104 medale, praktycznie, uczestniczyli reprezentanci tylko 15 państw; kolejne 6 państw zdobyło tylko po jednym medalu. Reprezentacje pierwszych 10 państw w klasyfikacji medalowej zdobyły prawie 84% wszystkich medali i aż ponad 88% złotych medali, a dwa pierwsze państwa w medalowej klasyfikacji, USA i Australia, zdobyły 49% wszystkich medali i 53% medali złotych (tab. 9).
34 Tabela 9 Dorobek medalowy 10 pierwszych państw w pływaniu na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie. Medale Lp. Kraj kobiety mężczyźni razem Z S B Σ Z S B Σ Z S B Σ 1 USA 2 7 5 14 10 2 5 17 12 9 10 31 2 Australia 6 2 4 12-4 4 8 6 6 8 20 3 Wlk. Brytania 2 1 2 5-1 - 1 2 2 2 6 4 Japonia - - 1 1 2-2 4 2-3 5 5 Niemcy 2 - - 2 - - 1 1 2-1 3 6 Holandia 1 - - 1 1 - - 1 2 - - 2 7 ChRL 1 2 2 5-1 - 1 1 3 2 6 8 Zimbabwe 1 3-4 - - - - 1 3-4 9 Francja - - - - 1 2 3 6 1 2 3 6 10 Rosja 1 - - 1-1 2 3 1 1 2 4 Razem/ 16/ 15/ 14/ 45/ 14/ 13/ 15/ 42/ 30/ 26/ 31/1 87/ /[%] /94,1 /88,2 /82,4 /88,2 /82,4 /76,5 /78,9 /79,2 /88,2 /76,5 /86,1 /83,7 Rozdane medale 17 17 17 51 17 17 19 53 34 34 36 104 Źródło: http://en.beijing2008.cn/ Na zakończenie krótka refleksja Fenomenalne osiągnięcia Usaina Bolta, podobnie jak Michaela Phelpsa szokują i zadziwiają, rodzą też cały szereg pytań, na które brak pełnych, jasnych odpowiedzi. Jeśli przyjąć filozoficznie, że zdziwienie jest początkiem poznania, to można oczekiwać, że nauka, wszak to jej obowiązek, udzieli tych odpowiedzi. A wtedy będziemy mogli stwierdzić, iż osiągnięcia tych gigantów sportowych posiadały szczególne wartości poznawcze, a ich rozpracowanie przyczyniło się do wzbogacenia wiedzy o możliwościach ludzkiego organizmu i o sposobach ich kształtowania i wykorzystania. Piśmienictwo 1. Falewicz R.: Historia igrzysk olimpijskich. Poznań 2004. Wyd. KURPISZ S.A. 2. http://pl.wikipedia.org/wiki/michael_phelps 3. http://en.beijing2008.cn/ 4. Miller D.: Historia igrzysk olimpijskich i MKOL. Od Aten do Pekinu 1894-2008. Poznań 2008. Dom Wydawniczy REBIS, 5. Socha T.: Sport kobiet. Historia teoria praktyka. Warszawa 2002. COS, 6. Ważny Z., Sozański H.: Monachium Montreal Moskwa (próba określenia tendencji rozwojowych w lekkoatletyce, pływaniu i podnoszeniu ciężarów). Sport Wyczynowy 1976, nr 9-10, s. 26-62.