POLSKIE TOWARZYSTWO OCHRONY PTAKÓW Sekretariat PTOP; ul. Ciepła 17; 15-471 Białystok Tel.:/Fax.: 0856642255 e-mail.: sekretariat@ptop.org.pl; www.ptop.org.pl Inwentaryzacja ptaków na alternatywnym wariancie obwodnicy Augustowa przez Chodorki Opracowałi: mgr Łukasz Meina mgr Arkadiusz Gorczewski na podstawie bada własnych i Sławomira Niedzwieckiego Zatwierdził: mgr in. R. Kalski Białystok 2007
SPIS TRECI: Opis metod inwentaryzacji, obróbka danych... 3 Wystpowanie i rozmieszczenie gatunków w obrbie proponowanego, alternatywnego wariantu obwodnicy Augustowa... 4 A03o. Bocian Czarny. Ciconia nigra.... 4 A031. Bocian biały. Ciconia ciconia... 4 A081. Błotniak stawowy. Circus aeuroginosus.... 4 A089. Orlik krzykliwy. Aquila pomarina... 5 A104. Jarzbek. Bonasa bonasia... 5 A122. Derkacz. Crex crex... 5 A119. Kropiatka. Porzana Porzana.... 5 A127. uraw. Grus Grus.... 6 A223. Włochatka. Aegolius funerus... 6 A236. Dzicioł czarny. Dryocopus martius... 6 A238. Dzicioł redni. Dendrocopus medius.... 7 A246. Lerka. Lulula arborea.... 7 A255. wiergotek polny. Anthus campestris... 7 A320. Muchołówka mała. Ficedula parva.... 7 A338. Gsiorek. Lanius collurio.... 8 A379. Ortolan. Emberiza hortulana... 8 Podsumowanie... 9 Literatura... 10 2
Opis metod inwentaryzacji, obróbka danych Szczegółowa Inwentaryzacja Wybranych Gatunków Ptaków - została przeprowadzona przy zastosowaniu uproszczonej wersji Metody Kartograficznej (7 wizyt terenowych 5 dziennych i 2 nocne w okresie III VII 2007) oraz objła tylko gatunki wymienione w I załczniku Dyrektywy Ptasiej. Ze wzgldu na specyfik przedsiwzicia, a take w celu wykrycia ptaków, których rewiry lgowe tylko czciowo znajduj si w pasie 750 m od planowanego przebiegu drogi inwentaryzacj przeprowadzono równie na terenach połoonych poza wyznaczonym pasem. W zalenoci od siedliska badaniami objto stref do 1 1,5 km od planowanego przebiegu drogi.. Pierwszym etapem inwentaryzacji był rekonesans terenowy w czasie, którego wyróniono i sklasyfikowano siedliska przyrodnicze pod ktem wystpowania poszczególnych gatunków ptaków. Kolejnym krokiem była dokładna penetracja wyrónionych siedlisk celem stwierdzenia wystpowania lub gniazdowania konkretnych gatunków ptaków. Gniazdowanie danego gatunku stwierdzono na podstawie obecnoci piewajcych samca, osobników wykazujcych zachowania tokowe lub po wykryciu gniazda bd dziupli. Potwierdzeniem gniazdowania była, co najmniej dwukrotna obecno osobnika danego gatunku wykazujcego zachowania lgowe, w tym samym rejonie w okresie czasu dłuszym ni dwa tygodnie. Na podstawie tych stwierdze wyznaczono rewiry lgowe poszczególnych gatunków ptaków. Ponadto w przypadku niektórych gatunków w celu zwikszenia wykrywalnoci zastosowano stymulacj głosow. Posłuono si głosami nastpujcych gatunków ptaków: derkacz (Crex crex), kropiatka (Porzana porzana), włochatka (Aegolius funereus), sóweczka (Glacidium passerinum). 3
Wystpowanie i rozmieszczenie gatunków w obrbie proponowanego, alternatywnego wariantu obwodnicy Augustowa A03O. BOCIAN CZARNY. CICONIA NIGRA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Na całym badanym terenie nie gniazda tego gatunku. Zerujce ptaki widywano na ródlenych oczkach lenych w kompleksie lasu pomidzy miejscowociami Józefowo i Kurianka II. Tam te obserwowano przelotne ptaki A031. BOCIAN BIAŁY. CICONIA CICONIA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Na całym badanym terenie zlokalizowano 27 czynnych gniazd bociana białego. Najwicej (15) gniazd stwierdzono w północnej czci omawianego terenu, w okolicach wsi: Józefowo, Pijawne Małe, Kierzek. Biotop: Gniazda były zlokalizowane na dachach domów, słupach trakcji energetycznej lub słupach z platform. Najwiksze zagszczenie bociana odnotowano w północnej czci badanego terenu w rejonie wsi Józefowo, Franciszkowo, Pijawne Małe, Osiskiej Budy, Kierzek i Poddudówek. erujce ptaki widywano nawet w odległoci 4 km od gniazda na rónego typu terenach otwartych polach, łkach, pastwiskach, ugorach, obrzeach cieków wodnych, rowach melioracyjnych i stawach.. A081. BŁOTNIAK STAWOWY. CIRCUS AEUROGINOSUS. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 1 stanowisko tego gatunku. Było ono zlokalizowane na ródpolnym oczku wodnym poronitym turzyc, pałk wodn i krzakami wierzby w pobliu zabudowa wsi Osiska Buda. Biotop: Stanowisko błotniaka stawowego było zlokalizowane na ródpolnym oczku wodnym poronitym turzyc, pałk wodn i krzakami wierzby w pobliu zabudowa wsi Osiska Buda. erujce ptaki widywano w znacznej odległoci od miejsca gniazdowania na wszelkiego rodzaju wilgotnych terenach otwartych. Na całym badanym terenie widywano równie erujce osobniki z par gniazdujcych poza terenem bada (prawdopodobnie ptaki te gniazdowały nad jeziorem Necko, w okolicy miejscowoci Tartak - Płociczno oraz nad innymi pobliskimi zbiornikami wodnymi). 4
A089. ORLIK KRZYKLIWY. AQUILA POMARINA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Na badanym terenie nie zlokalizowano gniazda tego gatunku. erujce ptaki widywano na łkach w rejonie miejscowoci Kurianki I i II oraz Stoki. Ptaki wraz z upolowan zdobycz odlatywały w kierunku północno-wschodnim co sugeruj i gniazdo tego gatunku znajduje si w kompleksie lenym na zachód od wsi Bakaniuk (tj ok. 2-3 km od planowego przebiegi drogi).. A104. JARZBEK. BONASA BONASIA. Status w zasigu oddziaływania drogi: W 2006 roku w obrbie badanego obszaru wykryto 1 rewir jarzbka. W 2007 roku nie prowadzono specjalych poszukiwa gatunku, jednak bardzo prawdopodobne jest, i rewir ten cały czas jest zajty. Biotop: Rewir wykryty w 2006 roku stanowił yzny bór sosnowy z silnie rozbudowanym podszytem w skład którego wchodziła leszczyna. A122. DERKACZ. CREX CREX. Status w zasigu oddziaływania drogi: Stwierdzono 3 odzywajce si samce derkacza. Jeden odzywał sie na łkach koło wsi Poddubówek, a dwa inne na południe od wsi Stoki. Biotop: Biotop derkacza gniazdujcego w pobliu wsi Poddudówek stanowiła mozaika nieuytków, pastwisk oraz łk konych zlokalizowanych w obrbie i pobliu ródpolnego zbiornika wód opadowych. Biotop derkaczy gniazdujcych na południe od wsi Sotoki stanowiły łki kone w obnieniu terenu przez który przepływa zmeliorowany ciek wodny. W drugiej połowie czerwca i lipcu po skoszeniu tyche łk ptaki odzywały si z okolicznych pól uprawnych i nieuytków porastajcych obrzea cieku wodnego. A119. KROPIATKA. PORZANA PORZANA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Stwierdzono 4 nawołujce samce kropiatki w okolicach wsi Józefowo. 5
Biotop: Biotop kropiatki stanowiły ródpolne oczka wodne i tereny podmokłe przy istniejcych rowach melioracyjnych oraz obnieniach terenu. Obszar te poronity był turzyc, pałk wodna oraz krzakami wierzb. A127. URAW. GRUS GRUS. Status w zasigu oddziaływania drogi: Stwierdzono 2 pary urawi, na północ i południe od wsi Józefowo. Biotop: urawie gniazdowały na terenie ródpolnych oczek wodnych poronitych krzakami wierzb oraz olsem. Był to teren trudno dostpny przez cały okres bada zalany wod. erujce ptaki, a nastpnie pary z młodymi widywano na okolicznych łkach, pastwiskach, polach uprawnych i otwartych oczkach wodnych. A223. WŁOCHATKA. AEGOLIUS FUNERUS. Status w obrbie badanego terenu: Stwierdzono rewir 1 pary w lesie koło wsi Poddubówek. Biotop: Biotop włochatki bór sosnowy z duym udziałem wierka w podszycie. A236. DZICIOŁ CZARNY. DRYOCOPUS MARTIUS. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 4 pary dzicioła czarnego. Stanowiska s równomiernie rozmieszczone na całej długoci tego wariantu. Biotop: Połuniowe stanowisko dziecioła czarnego znajdowało si w stosunkowo nieduzym lesie sosnowym na południe od rzeki Kamienny Bród. Para gniazdujca w pobliu Chodorek zajmowała ols porastajcy dolin rzeki Rospuda oraz bory sosnowe porastajce stoki doliny. Para dzicioła czarnego gniazdujca w rejonie Józefowa zasiedlała bór z duym udziałem wierka, licznymi podmokłymi obnieniami terenu poronitymi olsza i brzoz oraz wydzieleniami poronitymi dbin. erujce ptaki widywano równie poza zwartym kompleksem lasu na ródpolnych oczkach poronitych olsem i wierczyn. W rejonie Podbudówka dzicioł czarny zajmował bór sosnowy. 6
A238. DZICIOŁ REDNI. DENDROCOPUS MEDIUS. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 2 pary dzicioła redniego koło wsi Józefowo i Poddubówek. Biotop: W okolicy Józefowa dzicioł redni gniazdował w obnieniu terenu poronitym olsem i brzezin. erujce ptaki widywano na obrzeu połoonego na południowy wschód pobliskiego zwartego kompleksu lenego, w skład którego wchodził głownie db. Podobny biotop zasiedlała para gniazdujca w pobliu miejscowoci Podbudówek. A246. LERKA. LULULA ARBOREA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 8 rewirów lerki, z czego 6 par wystpowało w 2 skupiskach (w dolinie rzeki Kamienny Bród oraz w okolicach wsi Sucha Wie). Biotop: Ptaki gniazdujce w dolinie rzeki kamienny Bród zajmowały skraj sosnowego drzewostanu ssiadujcego z łkami i polami. Łki zaronite małymi sosnami pochodzcymi z naturalnego obsiewu. Lerka zasiedlała równie wszelkiego typu nieuytki poronite ubog muraw oraz nie uytkowane pola. A255. WIERGOTEK POLNY. ANTHUS CAMPESTRIS. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 2 stanowiska wiergotka polnego koło Chodorek i Osiskiej Budy. Biotop: W rejonie W rejonie Chodorek wiergotek polny zasiedlał nie obsiane, ubogie pole w pobliu lasów sosnowych. W rejonie Osiskiej Budy ptaki gniazdowały na kartoflisku. A320. MUCHOŁÓWKA MAŁA. FICEDULA PARVA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 1 stanowisko muchołówki małej, znajduje sie ono w lesie na wschód od wsi Kurhanki II. Biotop: piewajcego samca odnotowana w ródlenym podmokłym obnieniu 7
poronitym olszyn. W otoczeniu tego obnienia znajdował si las mieszany z duym udziałem dbu. A338. GSIOREK. LANIUS COLLURIO. Status w zasigu oddziaływania drogi: Stwierdzono 19 rewirów gsiorka, gatunek rozmieszczony na całym inwentaryzowanym obszarze, wyranie liczniej jednak w czci północnej. Biotop: Ptaki gniedziły si przewanie w zakrzaczeniach i małych zadrzewieniach w obrbie łk, rzadko pół. Niektóre pary gniazdowały w pobliu zabudowa gospodarskich przewanie w starych i zaniedbanych sadach i ogrodach. A379. ORTOLAN. EMBERIZA HORTULANA. Status w zasigu oddziaływania drogi: Odnotowano 4 stanowiska gatunku. Dwa piewajce samce stwierdzono na wschód od wsi Józefowo oraz pojedycze, piewajce samce koło wsi Pruska Wielki i Mała. Biotop: Samce stwierdzono wród alei drzew (gł. topole) przy lokalnych, wirowych drogach. W rejonie Józefowa dwie pary ortolany zasiedlały ubogie, piaszczyste polach uprawne z pojedynczymi starymi sosnami i zakrzaczeniami na miedzach. 8
Podsumowanie Na badanym terenie stwierdzono gniazdowanie 14 gatunków ptaków objtych ochron w ramach Dyrektywy Ptasiej. Łcznie wykazano wystpowanie 79 par ptaków z 14 gatunków z załcznika I Dyrektywy Ptasiej UE, naraonych na negatywne oddziaływanie drogi. Ponadto w pasie 750 m od planowanego przebiegu drogi znajduj si erowiska orlika krzykliwego i bociana czarnego. Najwiksz rónorodno gatunków oraz zagszczenia par lgowych stwierdzono w czci północnej omawianego obszaru - w okolicach wsi Józefowo, Osiska Buda, Pijawne Małe i Poddubówek. Na szczególna uwag i ochron zasługuj tu liczne oczka wodne oraz zbiornik wód opadowych w rejonie miejscowoci Podbudówek, bdce siedliskiem wikszoci stwierdzonych gatunków naturowych oraz innych równie cennych gatunków wodno-błotnych nie objtych ochron w ramach Dyrektywy Ptasiej UE. Midzy innymi stwierdzono tu gniazdowanie takich gatunków jak: kokoszka wodna, krzyk, czajka, łozówka, rokitniczka, wierszczak, pliszka ółta, dziwonia i potrzos. Ze wzgldu na powysze obszer ten zasługuje na włczenie do OSOP Puszcza Augustowska 9
Literatura 1. Dziennik Ustaw 1995. Rozporzdzenie ministra ochrony rodowiska, zasobów naturalnych i lenictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierzt. Nr. 15, poz. 61. 2. Głowaciski Z. (red.) 2001. Polska czerwona ksiga zwierzt. PWRiL. Warszawa. 3. Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (red.) 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds. Their distribution and abundance. T. and A.D. Poyser. London. 4. Makomaska-Juchiewicz M. & Tworek S. 2003. Ekologiczna siec NATURA 2000 problem czy szansa. Kraków. 5. Polski Atlas Ornitologiczny 1986. Instrukcja zapisu obserwacji i wypełniania formularzy atlasowych. Komunikat 2, SO IE PAN, Gdask. 6. Tomiałoj L. 1970. Badania ilociowe nad synantropijn awifaun lgow Legnicy i okolic. Acta Orn. 12: 295-592. 7. Tomiałoj L. 1971. Uwagi o stosowaniu ocen "czstoci" i liczebnoci ptaków. Prz. zool. 15, 1: 79-91. 8. Tomiałoj L., Stawarczyk T. 2005. Awifaun Polski. Rozmieszczenie, liczebno, zmiany. PTPP "pro Natura", Wrocław. 9. Tucker G.M., Heath M.F., Tomiałoj L., Grimmet R.F.A. (red.) 1994. 10. Birds in Europe. Their conservation status. BirdLife International. Cambridge. 10