Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika indukcyjnego i hallotronu Instrukcja laboratoryjna Człowiek - najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warszawa 2010
2 Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika indukcyjnego i hallotronu Opracował: prof. nzw. dr hab. inż. Roman Szewczyk, dr inż. Jacek Salach 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się budową i właściwościami nowoczesnych, magnetorezystancyjnych sensorów do pomiaru pola magnetycznego oraz z urządzeniami do wytwarzania wzorcowego pola magnetycznego cewkami Helmholtza. Ćwiczenie obejmuje także zapoznanie się z budową i właściwościami użytkowymi sensorów magnetosprężystych przeznaczonych do pomiaru znacznych sił ściskających w warunkach przemysłowych. 2. Wprowadzenie 2.1. Sensory magnetorezystancyjne do pomiaru słabych pól magnetycznych Do pomiarów parametrów pola magnetycznego najczęściej wykorzystuje się następujące typy przetworników: przetworniki hallotronowe. przetworniki magnetorezystancyjne. przetworniki transduktorowe. przetworniki wykorzystujące zjawisko rezonansu magnetycznego. przetworniki induktorowe. przetworniki typu SQUID. Na rysunku 1 zestawiono zakresy pomiarowe najczęściej stosowanych sensorów pola magnetycznego.
Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Ćwiczenie 3 Rys. 1. Zakresy pomiarowe przetworników do pomiaru parametrów pola magnetycznego [1]. Przetworniki magnetorezystancyjne, zwane także gaussotronami, wykorzystują zjawisko polegające na wzroście rezystancji właściwej cienkiej warstwy ferromagnetyka pod wpływem pola magnetycznego. Następuje ono na skutek zwiększonego rozpraszania i wydłużenia drogi nośników ładunku. Dla słabych pól magnetycznych zmianę tę można opisać zależnością liniową [2]: ρ B =ρ 0 *(1+a*µ 2 H*B) (1) gdzie:ρ 0 rezystywność właściwa materiału nie poddanego działaniu pola magnetycznego, µ H ruchliwość Halla nośników ładunku, a współczynnik opisujący mechanizm rozpraszania, B - indukcja mierzonego pola magnetycznego.
4 Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika W praktyce magnetorezystor wykonywany jest w formie meandra metodą naparowywania próżniowego i fotolitografii. Dzięki temu mogą być uzyskiwane znaczne zmiany rezystancji, a w rezultacie wysoka czułość przetwornika. Najczęściej stosowane przetworniki magnetorezystancyjne zawierają w swojej strukturze cztery magnetorezystory pracujące w układzie mostka Wheatstone a. Dodatkowo mają one wbudowany układ stabilnego wzmacniacza różnicowego. Dzięki temu możliwy jest pomiar pól magnetycznych w zakresie do 1 mt z typową rozdzielczością około 1 µt. Uproszczony schemat scalonego czujnika magnetorezystancyjnego przedstawiono na rysunku 2. W celu zwiększenia dokładności przetwarzania czujnika magnetorezystancyjnego, a w szczególności korekcji temperaturowego pełzania zera, często stosuje się kluczujące pole stabilizujące wytwarzane przez zewnętrzną cewkę. W nowoczesnych konstrukcjach cewka taka może być wbudowana w wewnętrzną strukturę przetwornika. Do zalet czujników magnetorezystancyjnych należą: szeroki zakres pomiarowy (1 µt do 100 mt), szeroki zakres częstotliwości pracy (od pól stałych do 1GHz), możliwość pracy w różnych temperaturach (od -70 C do 200 C) oraz małe wymiary. Ponieważ przetworniki tego typu wykonywane są na podłożu krzemowym można na jednej płytce wykonać czujnik i zoptymalizowany do pracy z nim wzmacniacz różnicowy. Wadą tego typu czujników jest konieczność stosowania dość złożonych układów elektronicznych, zwłaszcza przy dokładnych pomiarach z zastosowaniem cewek kluczujących. Ponadto przetworniki magnetorezystancyjne dużej dokładności, zawierające w swojej strukturze wzmacniacze lub cewki kompensacyjne są, dość drogie.
Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Ćwiczenie 5 Rys. 2. Schemat czujnika magnetorezystancyjnego. Czujniki magnetorezystancyjne są stosowane w nawigacji, jako głowice odczytowe dysków magnetycznych oraz w badaniach nieniszczących blach stalowych. Typowym przetwornikiem magnetorezystancyjnym pracującym w układzie pełnego mostka Wheatstone a jest układ KMZ10A produkowany przez firmę Philips Semiconductor. Nie zawiera on w swojej strukturze dodatkowych elementów, lecz mimo to ma wysoką czułość. Nowsze rozwiązanie to czujniki z serii HMC produkowane przez firmę Honeywell. Umożliwiają one pomiar indukcji pola magnetycznego w zakresie do 200 µt z maksymalną rozdzielczością około 10 nt. 2.2. Sensory magnetosprężyste do pomiaru sił ściskających W sensorach magnetosprężystych przyłożona siła wywołuje naprężenia w rdzeniu ferromagnetycznym, a w rezultacie wpływa na jego parametry magnetyczne. Z tego względu przetworniki magnetosprężyste nie wymagają stosowania pośredniego elementu sprężystego, co jest konieczne np. w tensometrycznych przetwornikach sił [3]. Ze względu na duże wartości względnych zmian indukcji magnetycznej pod wpływem naprężeń z sensorów magnetosprężystych można uzyskiwać sygnał użytkowy dogodny do dalszego przetwarzania. Kolejną zaletą sensorów magnetosprężystych jest prostota budowy oraz możliwość doboru zakresu mie-
6 Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika rzonych sił poprzez zmianę wymiarów geometrycznych rdzenia ferromagnetycznego. Ponadto sensory takie, budowane na bazie niektórych nowoczesnych materiałów amorficznych mogą pracować w zakresie temperatur do 600 0 C czyli znacznie szerszym niż przetworniki tensometryczne. Budowę układu mechanicznego obciążania rdzenia magnetosprężystego w stosowanym praktycznie, pierścieniowego czujniku magnetosprężystym przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Układ mechanicznego obciążania rdzeni pierścieniowych w czujnikach magnetosprężystych (Patent P-345758). 1 podkładki bazowe, 2 cylindryczne nakładki z materiału niemagnetycznego, 2a nacięcia na uzwojenie, 3 obciążany rdzeń pierścieniowy Rdzeń pierścieniowy wykonany z materiału magnetycznie miękkiego umieszczony jest między dwiema niemagnetycznymi nakładkami. Nakładki umożliwiają uzwojenie rdzenia uzwojeniami magnesującym z m i pomiarowym z p, jak również wytworzenie w nim jednorodnego stanu naprężeń σ od przyłożonej, mierzonej siły ściskającej F. Ponieważ naprężenia σ w rdzeniu wytwarzane są w kierunku prostopadłym do pola magnesującego H, na właściwości magnetyczne rdzenia oddziałują odpowiadające im naprężenia efektywne σ eff dane zależnością [3]: σ eff = σ (cosϕ ν sinϕ) = ν σ (2) w którym ν - stała Poisona materiału, zaś ϕ - kąt między kierunkiem naprężeń σ i kierunkiem pola magnesującego H (w rozpatrywanym przypadku ϕ = 90 o ). Widok przetwornika magnetosprężystego zastosowanego przykładowo w badaniu procesu spalania w silniku lokomotywy spalinowej przedstawiono na rysunku 2.2. Przetwornik magnetosprężysty jest umieszczony pod nakrętką śruby (szpilki) silnika, co umożliwia detekcję zapłonu w komorze cylindra i monitorowanie pracy silnika w czasie rzeczywistym. Należy podkreślić, że w odróżnieniu od tradycyjnie stosowanych metod, zastosowanie czujnika ma-
Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Ćwiczenie 7 gnetosprężystego nie wymaga umieszczania specjalizowanego czujnika w komorze cylindra silnika, dzięki czemu zapewnia tani pomiar nieinwazyjny. Rys. 4. Przetwornik magnetosprężysty zastosowany w badaniu procesu spalania w silniku lokomotywy spalinowej: a) czujnik zamontowany pod nakrętką śruby szpilki, b) położenie czujnika w komorze silnika, c) lokomotywa na stanowisku testowym 3. Opis stanowiska 3.1. Badanie właściwości magneto-rezystancyjnego sensora pola magnetycznego HMC Schemat blokowy stanowiska przedstawiono na rysunku 5.
8 Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Prasa hydrauliczna Sensor magnetosprężysty Układ przetwarzania sygnału Kontrolny czujnik do pomiaru siły Woltomierz cyfrowy Rys 5. Schemat blokowy stanowiska do badania właściwości magneto-rezystancyjnego sensora pola magnetycznego HMC Stanowisko składa się z sensora HMC współpracującego z komputerem PC. Współpraca komputera z sensorem odbywa się z wykorzystaniem oprogramowania LABVIEW. Wzorcowe pole magnetyczne wytwarzane jest za pomocą cewek Helmholtza do których podłączono zasilacz prądowy firmy KEPCO. Pomiar prądu płynącego przez cewki Helmholtza realizowany jest za pomocą amperomierza uniwersalnego APPA 220. Wartość pola magnetycznego H w odległości x od środka układu cewek Helmholtza o promieniu r, odległych od siebie o a może być wyznaczona z zależności [4]: 3 3 2 nir 2 2 2 a 2 2 a 2 H = r + ( + x) + r + ( x) (3) 2 2 2 w którym n jest liczbą zwojów każdej z cewek, zaś I jest przepływającym przez nie prądem. Aby wytworzyć jednorodne pola magnetyczne odległość a między cewkami Helmholtza powinna być równa ich promieniowi r, zaś wartość stosunku wymiarów b i c przekrojów poprzecznych uzwojenia cewek powinna wynosić zależność (3) można sprowadzić do postaci: 31 [4]. Przy spełnieniu tych warunków 36 n H = 0, 7155 I (4) r
Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Ćwiczenie 9 W zastosowanych w stanowisku cewkach Helmholtza stała H wynosi 100 A/m / A 3.2. Badanie właściwości magnetosprężystych czujników do pomiaru siły ściskającej Schemat blokowy stanowiska do badania właściwości czujników magnetosprężystych przedstawiono na rysunku 6. Cewki Helmholtza Sensor magnetorezystancyjny Amperomierz APPA207 Komputer PC Źródło prądowe KEPCO BOP-36 Rys 6. Schemat blokowy stanowiska do badania właściwości czujników magnetosprężystych Sensor magnetosprężysty współpracuje z układem przetwarzania sygnału PMS-201C. Na wyjściu układu przetwarzania podawane jest napięcie proporcjonalne do wartości siły obciążającej sensor. Obciążenie sensora siłą ściskającą zadawane jest przez prasę hydrauliczną. 4. Wykonanie ćwiczenia Badania charakterystyki przetwarzania sensora magnetorezystancyjnego należy zrealizować w zakresie pola generowanego przez cewki Helmholtza do H max = 100 A/m. Pomiar należy zrealizować dla pola narastającego i malejącego (żeby wykryć ewentualną histerezę pomiarową). Powtarzalność pomiaru sensora należy zbadać dla pola H=75 A/m. Badania charakterystyki przetwarzania sensora magnetosprężystego realizuje się w zakresie obciążenia do 1 kn. Także i w tym przypadku pomiar należy zrealizować dla obciążenia narastającego i malejącego (żeby wykryć ewentualną histerezę pomiarową). 5. Opracowanie wyników pomiarów Analiza wyników pomiarów powinna obejmować: - charakterystyki przetwarzania sensorów,
10 Ćwiczenie Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika - histerezę, - powtarzalność wskazań. 6. Treść sprawozdania W sprawozdaniu należy podać: - uproszczony schemat stanowisk pomiarowych, - protokóły pomiarów z wynikami obliczeń, - wnioski. 7. Przykładowe pytania na kolokwium wstępne - Proszę wymienić najczęściej stosowane rodzaje sensorów pola magnetycznego - Opisać zasadę pracy sensora magnetorezystancyjnego - Jak działają magnetosprężyste sensory siły - Jaki są główne zalety sensorów magnetosprężystych - Co to są cewki Helmholtza i do czego są stosowane
Czujniki pól magnetycznych. Badanie czujnika Ćwiczenie 11 Literatura: [1] Ripka P. Magnetic Sensors and Magnetometers, Artech, Boston, 2001. [2] S. Tumański Cienkowarstwowe czujniki magnetorezystancyjne Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997. [3] Bieńkowski A., Szewczyk R. The possibility of utilizing the high permeability magnetic materials in construction of magnetoelastic stress and force sensors Sensors and Actuators A113 (2004) 270. [4] Nałęcz M., Jaworski J. Miernictwo magnetyczne WNT, Warszawa 1968.