HISTORIA LOTNICTWA POLSKIEGO

HISTORIA LOTNICTWA POLSKIEGO Opracowal Jaroslaw Dobrzyński Muzeum Lotnictwa Polskiego Historia rozwoju lotnictwa na ziemiach polskich datuje się od XIX w. Wtedy miały miejsce pierwsze próby lotów urządzeniami cięższymi od powietrza. W latach 60. XIX cieśla i rzeźbiarz ludowy Jan Wnęk budował drewniane, obciągnięte płótnem skrzydła przypinane do ramion, zwane Lota i próbował na nich latać z wieży kościoła w Odporyszowie koło Dąbrowy Tarnowskiej. Podczas jednej z takich prób w Zielone Świątki w 1869 r. uległ wypadkowi i w jego wyniku zmarł. W latach 90. XIX w. malarz Czesław Tański, opierając się o doświadczenia niemieckiego pioniera szybownictwa Otto Lilienthala zbudował szybowiec nazwany Lotnią, na którym wykonywał krótkie loty skoki. W początkach XX w. na ziemiach polskich zaczęły pojawiać się pierwsze samoloty. W 1910 r. w Warszawie powstało Towarzystwo Awiata, mające za zadanie szkolenie pilotów. W Krakowie powstało lotnisko na Rakowicach, pierwsze lotnisko w Warszawie powstało na Polu Mokotowskim, obok toru wyścigów konnych. W czasie I wojny światowej wielu Polaków służyło w wojskach lotniczych państw zaborczych. Po zakończeniu wojny przystąpiono do tworzenia polskiego lotnictwa wojskowego. Pierwszym sprzętem, jaki znalazł się w jego wyposażeniu były samoloty pozostawione przez zaborców, głównie Niemców i Austriaków. Kadrę stanowili oficerowie służący wcześniej w armiach zaborczych. Ważnym uzupełnieniem doświadczonych ludzi i sprzętu były oddziały lotnicze wchodzące w skład Korpusu Polskiego generała Hallera. Nowopowstające polskie lotnictwo wojskowe szybko przeszło chrzest bojowy. W początkach swego istnienia niepodległa Polska toczyła walki z Ukraińcami i Rosją bolszewicką. Pierwszy lot bojowy polskiego samolotu miał miejsce 5 listopada 1918 r., kiedy załoga por. pil. Stefan Bastyr i por. obs. Janusz de Beaurain wystartowali z lotniska Lewandówka we Lwowie na bombardowanie pozycji ukraińskich. Odzyskanie niepodległości w listopadzie 1918 r. stworzyło nową sytuację. Odrodzone państwo wyniszczone i ograbione przez zaborców i wojną nie miało żadnych doświadczeń w tworzeniu własnej armii. Mimo braku przygotowanych kadr i nadzwyczajnych problemów gospodarczych formowanie się polskiego lotnictwa stało się rzeczywistością. Już 14 listopada 1918 r. rozpoczęła działalność Sekcja żeglugi Napowietrznej w Departamencie Technicznym Ministerstwa Spraw Wojskowych, która była pierwszym organem kierowniczym rodzącego się lotnictwa. Szef Sztabu Generalnego swym rozkazem z dnia 1 grudnia 1918 r. wprowadził szachownicę biało-czerwoną jako symbol i znak rozpoznawczy Polskich Sił Powietrznych. Jednocześnie trwał proces formowania pierwszych jednostek lotniczych. Ich pierwszym dowódcą został ppłk obs. Hipolit ŁOSSOWSKI. Proces powstawania i łączenia polskiego lotnictwa wojskowego dokonywał się w okresie zmagań i walk o ukształtowanie i stabilizację granic odrodzonej Ojczyzny. Ledwo zakończyło się Powstanie Wielkopolskie i Śląskie, a także walki w obronie Lwowa a już rozpoczęła się wojna polsko-radziecka, która stała się rzeczywistym sprawdzianem wartości bojowych zarówno armii jak i lotnictwa. Wysiłek bojowy lotników polskich ich odwaga i bohaterstwo został uhonorowany 164 orderami Virtuti Militari oraz 245 Krzyżami Orderu Odrodzenia Polski. Ramię w ramię 1

z Polakami walczyli ochotnicy z wielu innych krajów: Anglicy, Włosi, Belgowie, a także 17 Amerykanów, którzy latali w 7 Eskadrze im. Tadeusza Kościuszki. Trzech spośród nich: kpt. pil. A. H. KELLY, por. pil. E. A. GRAVES i kpt. T. V. CALLUM zginęli w walce. Zakończenie działań wojennych pozwoliło lotnictwu przejść do organizacji pokojowej. Przez cały okres międzywojenny ulegała ona modyfikacjom, była dostosowywana do koncepcji wykorzystywania lotnictwa. Ustalono organizację eskadr liniowych i myśliwskich (po 1O samolotów), bombowych (po 6 samolotów) oraz towarzyszących (po 7 samolotów) - łącznie było ich 42. W latach 19361937 liczba eskadr wzrosła do 48 (około 42O samolotów). Okres międzywojenny - to również dynamiczny rozwój polskiego przemysłu lotniczego. Początki były trudne. Zakłady Mechaniczne Plage i Laśkiewicz w Lublinie podjęły produkcję samolotów rozpoznawczo bombowych Ansaldo A-300 i myśliwskich Ansaldo A-1 Balilla, ale z powodu niskiej jakości produkcji ulęgały one częstym katastrofom, co zyskało im miano latających trumien. W wyniku tego rozwoju, od lat trzydziestych lotnictwo zaczęto wyposażać w samoloty rodzimej konstrukcji i produkcji. Najbardziej znanymi i udanymi polskimi konstrukcjami tego okresu była rodzina metalowych samolotów PZL stworzona przez Zygmunta Puławskiego. Należący do tej rodziny samolot PZL P.11c był głównym typem broniącym Polski przed atakiem Niemców w 1939 r. Inne najbardziej znane konstrukcje to samolot rozpoznawczo bombowy PZL P.23 Karaś, bombowy PZL P.37 Łoś, czy szkolno treningowy PWS-26. Grupa młodych inżynierów z Politechniki Warszawskiej stworzyła udaną rodzinę samolotów sportowych RWD, z którymi związane są największe przedwojenne sukcesy polskiego sportu lotniczego przed wojną. Należący do tej rodziny samolot szkolny RWD-8 był najliczniej produkowanym przed wojną polskim samolotem zbudowano ich prawie 500. Samolot PWS-26 W tym okresie zanotowano również wspaniałe osiągnięcia sportowe: por. pil. Bolesław ORLIŃSKI wraz z mechanikiem Leonardem KUBIAKIEM wykonali przelot na trasie Warszawa - Tokio Warszawa francuskim samolotem rozpoznawczo bombowym Breguet XIX; odnieśli zwycięstwa w międzynarodowych zawodach lotniczych Challenge: w roku 1932 - Franciszek ŻWIRKO i Stanisław WIGURA na samolocie RWD-6, w roku 1934 - Jerzy BAJAN i Gustaw 2

POKRZYWKA na samolocie RWD-9. W maju 1933 r. Stanisław SKARŻYŃSKI samotnie wykonał lot przez Atlantyk samolotem RWD-5bis. Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura przy RWD-6 Stanisław Skarżyński przy RWD-5bis 3

Samolot RWD-9 W wojnie obronnej 1939 r. nasze - niezbyt liczne - lotnictwo działało skutecznie, szczególnie Brygada Pościgowa, przydzielona do obrony Warszawy. Lotnictwo armijce prowadziło rozpoznanie, określając główne kierunki natarcia. Zdolność bojową zachowało do końca lotnictwo Armii "Poznań". W ciągu 17 dni podniebnych walk, polscy lotnicy zestrzelili 13O samolotów niemieckich, kilkadziesiąt zestrzeliła artyleria przeciwlotnicza. Nasze straty - to: 325 samolotów, 234 żołnierzy personelu latającego i około 3OO - technicznego. Po zakończeniu nierównej walki w kraju, około 11 OOO lotników przedostało się, przez Rumunię i Węgry, na Zachód. Na Litwę przeszło około 25O, na Łotwę około 6OO, a ponad 1OOO lotników pozostało na wschodnich rubieżach, zajętych przez Armię Czerwoną. Większość z nich zamordowano w obozach. 22 lutego 194O r. we Francji powstały Polskie Siły Powietrzne, jako samodzielny rodzaj się zbrojnych. W walkach powietrznych nad Francją polscy piloci zestrzelili 5O samolotów niemieckich, 3 prawdopodobnie oraz 6 uszkodzili. Straty własne - 26 żołnierzy, w tym 11 pilotów. Po upadku Francji personel lotnictwa został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Pierwsze dywizjony polskie sformowano już lipcu i sierpniu 194O r. (myśliwskie 3O2 i 3O3 oraz bombowe 3OO i 3O1). Samolot myśliwski PZL P.11c 4

Samolot rozpoznawczo bombowy PZL P.23 Karaś Samolot bombowy PZL P.37 Łoś Wielu Polaków walczyło w brytyjskich dywizjonach lotniczych. Polskie Siły Powietrzne systematycznie rozwijały się, w docelowej strukturze liczyły 15 dywizjonów. W ich skład wchodziła również Eskadra Balonowa oraz działający w Afryce, w roku 1943, Polski Zespół Myśliwski. Dywizjony PSP brały udział we wszystkich ważniejszych operacjach. Polscy myśliwcy zestrzelili 764 samoloty, 181 - prawdopodobnie, 243 uszkodzili. Zniszczyli 13O bomb latających V-1. Dywizjony bombowe wykonały 12 786 zadań bojowych, zrzuciły 15 tysięcy bomb i min. Jednostki transportowe dostarczyły 12 634 samoloty, przewiozły 25 OOO ludzi i 18OO ton materiałów. Aż 41 polskich pilotów myśliwskich zdobyło tytuł "asa", uzyskując 5 i więcej zestrzeleń. W walce poległo 1981 żołnierzy polskiego lotnictwa, w tym 15O pilotów. Formowanie lotnictwa polskiego na froncie wschodnim rozpoczęto od zorganizowania 1. Samodzielnej Eskadry Lotnictwa Myśliwskiego. Proces rozbudowy polskich jednostek lotniczych trwał do końca wojny, a zazwyczaj polegał na wcielaniu całych jednostek radzieckich i nadawaniu im polskich nazw. Na początku roku 1945 lotnictwo polskie liczyło 17 pułków (12 bojowych) i 5 samodzielnych eskadr 75O samolotów różnych typów. Wspierając działania 1 i 2 Armii WP, jednostki lotnicze zestrzeliły 16 samolotów, wykonały 2282 loty bojowe, zrzuciły 25O ton bomb, niszcząc niemiecki sprzęt i uzbrojenie. Po wojnie wiele jednostek lotniczych oraz 5

dowództw rozformowano. Pozostało siedem pułków lotniczych (po trzy myśliwskie i szturmowe oraz jeden bombowy). Po wojnie w Polsce rozwinięto na dużą skalę przemysł lotniczy. Zakłady lotnicze zlokalizowane były na Okęciu w Warszawie, w Mielcu i Świdniku, zakłady produkujące silniki w Rzeszowie i Kaliszu. W Mielcu w latach 50. uruchomiono produkcję licencyjną radzieckich samolotów myśliwskich MiG-15 i MiG-17 pod oznaczeniami Lim-1, Lim-2 i Lim-5, a następnie samolotów wielozadaniowych An-2, które stały się najliczniej produkowanymi samolotami w Polsce. W Świdniku uruchomiono produkcję śmigłowców - najpierw Mi-1 produkowanych na radzieckiej licencji pod oznaczeniem SM-1, potem opartej o niego własnej konstrukcji SM-2, a następnie od połowy lat 60-tych Mi-2 z napędem turbinowym na radzieckiej licencji. Uruchomiono też produkcję rodzimych konstrukcji. Najbardziej znane i udane z nich to samoloty szkolno treningowe konstrukcji Tadeusza Sołtyka - TS-8 Bies i odrzutowy TS-11 Iskra, wielozadaniowy PZL-104 Wilga, rolniczy PZL M18 Dromader czy śmigłowiec PZL Sokół. W Szybowcowych Zakładach Doświadczalnych w Bielsku Białej podjęto produkcję udanych szybowców. W latach 90. powstało też wiele małych prywatnych firm, produkujących lekkie samoloty, głównie na eksport. W roku 1951 wprowadzono pierwsze typy samolotów z napędem odrzutowym - Jak-23 i MiG-15. W roku 1953 lotnictwo bombowe otrzymało Iły-28, pojawiły się pierwsze śmigłowce Mi-1. W latach sześćdziesiątych wprowadzono samoloty MiG-19, MiG-21 i Su-7 oraz nowe wersje śmigłowców i pomocniczy sprzęt techniczny. Lata osiemdziesiąte to okres przezbrajania lotnictwa wojskowego w samoloty trzeciej generacji: MiG-23, Su-22 i MiG-29 oraz śmigłowce Mi-24. Po zmianach politycznych w 1989 r. do ich wyposażenia wprowadzono nowe typy statków powietrznych - turbośmigłowe samoloty szkolne PZL-130 Orlik, śmigłowce wielozadaniowe PZLW-3 Sokół, samoloty transportowe PZL M28 Bryza i hiszpańskie CASA-295M i śmigłowce szkolne PZL SW-4 Puszczyk. Wojska Lotnicze Obrony Powietrznej przemianowane zostały 1 lipca 2OO4 roku na Siły Powietrzne RP. W 2003 r. polska zdecydowala się na zakup 48 wielozadaniowych samolotów bojowych Lockheed Martin F-16 C/D Block 52+, które w Polsce otrzymały nazwę Jastrząb. Pierwsze maszyny przybyły w listopadzie 2006 r. W F-16 zostały wyposażone 3 i 6 eskadra lotnictwa taktycznego w Poznaniu - Krzesinach i 10 elt w Łasku. W 2009 r. Siły Powietrzne otrzymały dwa używane średnie amerykańskie samoloty transportowe Lockheed C-130E Hercules, które weszły do wyposażenia nowopowstałej 14 eskadry lotnictwa taktycznego w Powidzu. Oprócz Sił Powietrznych istnieje też Lotnictwo Wojsk Lądowych, wyposażone w śmigłowce Sokół, Mi-8 i Mi-17 oraz Mi-24 i Lotnictwo Marynarki Wojennej, wyposażone w samoloty patrolowe Bryza, śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych Mi-14PŁ i Kaman SH-2G Seasprite i śmigłowce ratownicze Mi-14PS i PZL W-3RM Anakonda (morska wersja Sokoła). W 1999 r. Polska została przyjęta do NATO, co nałożyło na polskie lotnictwo wojskowe nowe zadania, jak udział w misjach Air Policing - obrony przestrzeni powietrznej państw bałtyckich w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego Orlik, i udział polskich śmigłowców transportowych i szturmowych oraz samolotów transportowych w misjach polskich kontyngentów wojskowych w Iraku i Afganistanie. 6

Samolot An-2 Śmigłowiec PZL Sokół 7

Śmigłowiec szturmowy Mi-24 Śmigłowiec transportowy Mi-8 8

Śmigłowiec zwalczania okrętów podwodnych Kaman SH-2G Seasprite Samoloty szkolno treningowe PZL 130 Orlik 9

Samolot myśliwski MiG-29 Wielozadaniowy samolot bojowy Lockheed Martin F-16C Jastrząb 10

Samolot transportowy M28 Bryza Samolot transportowy CASA 295M W latach powojennych Polska odnosiła liczne sukcesy w sportach lotniczych. Największe, których pasmo ciągnie się nieprzerwanie do dziś zaczęły się pod koniec lat 70. w nowopowstałych wtedy dyscyplinach sportu samolotowego lataniu rajdowym i precyzyjnym. Są to dyscypliny nawigacyjne, polegające na oblocie zadanej trasy w ściśle określonym czasie (z tolerancją do 2 sekund), identyfikacji i zaznaczeniu na mapie kilkudziesięciu obiektów na trasie i lądowaniu na celność. Trenerem, pod którego kierownictwem Polacy zdobyli pierwsze sukcesy był Zdzisław Dudzik, po jego śmierci w 1984 r. prowadzenie kadry narodowej objął Andrzej Osowski i robi to do dziś. Pod jego kierunkiem polscy piloci co roku zdobywają medale w mistrzostwach świata i Europy w tych dwóch dyscyplinach. Najbardziej utytułowani zawodnicy to Wacław Nycz, Janusz Darocha, bracia Wacław i Krzysztof Wieczorkowie 11

i Zbigniew Chrząszcz. Polacy przez wiele lat latali samolotami PZL-104 Wilga, później przesiedli się na amerykańskie Cessny 152 i polskie samoloty ultralekkie (o masie do 450 kg) 3xtrim, na których zdobyto już kilka złotych medali w mistrzostwach świata. Samolot PZL-104 Wilga Samolot ultralekki 3xtrim 12