SŁOWO KONGRESU - listopad 2008 1 PISMO KONGRESU POLAKÓW W SZWECJI - listopad 2008 1918-2008 90-ta rocznica odzyskania przez Polskę Niepodległości KONGRES POLAKOW W SZWECJI i RADA UCHODZSTWA POLSKIEGO OPON zapraszają na odczyt z okazji 90-lecia odzyskania Niepodległości Polski - ROK 1918 NAJSZCZĘŚLIWSZE POKOLENIE POLSKI Referat wygłosi dr Waldemar Grabowski (IPN) Piatek, 14 listopada 2008 r. godz. 18.30 Sztokholm,Östermalmsgatan 75 - Osrodek Polskich Organizacji Niepodległościowych Związek Polskich Katolików zaprasza na uroczystą akademię z okazji 90-tej rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości - sobota 15 listopada 2008 godz. 15:00 w lokalu ZPK Säveåns Strandgata 4, Göteborg. Jednocześnie nastąpi otwarcie Biblioteki Polskiej oraz Centrum Polonijnego W niedzielę 16 listopada zapraszamy na odczyt dr Waldemara Grabowskiego (IPN) ROK 1918 - NAJSZCZĘŚLIWSZE POKOLENIE POLAKÓW. Kongres Polaków tworzą: Rada Uchodźstwa Polskiego - OPON - Szczep Harcerski Tatry - Stowarzyszenie Starszyzny Harcerskiej - Związek Polaków w Sztokholmie Stowarzyszenie Polek Koło byłych Żołnierzy AK Towarzystwo Przyjaciół Biblioteki w Sztokholmie Towarzystwo Literackie Ligatur Stowarzyszenie Polskich Kombatantów - Oddział Szwecja - Koło Sztokholm - Koło Västmanland - Koło Terenowe Związek byłych Więźniów Politycznych - Archiwum Emigracji Polski Komitet Pomocy Stowarzyszenie Polskie Związek Polskich Katolików Chorus Polonicus Gothoburgensis Związek Polonia w Norrköping Zjednoczenie Polskie w Jönköping Związek Polaków w Helsingborg Związek Wolnych Polaków w Västerås Komitet Wschodni Fundacja Kultury Polskiej Komitet Pomocy Charytatywnej - QUIZ Koło Przyjaciół Fundacji Jana Pawła II-go Towarzystwa Przyjaciół Fundacji Jana Pawła II-go - w Lund - w Malmö - w Sztokholmie
2 SŁOWO KONGRESU - listopad 2008 PREMIER TUSK w Sztokholmie Partnerstwo Wschodnie, wspólna polityka dotycząca tzw. strategii bałtyckiej oraz kwestie klimatyczno-energetyczne były głównymi tematami rozmów premiera Donaldem Tuskiem z szefem rządu Szwecji Fredrikiem Reinfeldtem podczas krótkiej, bo kilkugodzinnej wizyty dnia 17 września br. Zakończeniem wizyty premiera Donalda Tuska było spotkanie z przedstawicielami Polonii szwedzkiej. W spotkaniu, które odbyło się w ambasadzie RP w Sztokholmie, wzięli udział także przedstawiciele Prezydium Kongresu Polaków oraz wielu reprezentantów kongresowych organizacji członkowskich. Pomimo ograniczonego czasu przedstawiliśmy Premierowi najważniejsze problemy dotyczące naszej pracy. POMOC NOWOPRZYBYŁYM Czujesz się zagubiony, potrzebujesz informacji, wsparcia, masz kłopoty? - zgłoś się do nas Związek Polaków w Sztokholmie przy Östermalmsgatan 75, T-Stadion. Telefon: 076-217 86 68 w godzinach 12.oo do 20.oo Pomagamy w wypełnianiu wszelkich dokumentów, pisaniu podań, prowadzeniu rozmów w Twoim imieniu z pracodawcami czy instytucjami szwedzkimi, czasami uda nam się pomóc znależć pracę czy mieszkanie, a czasami jesteśmy tłumaczami na policji czy w szpitalu. Współpracujemy na bieżąco ze związkami zawodowymi budowlańców i sprzątaczek. Prowadzimy kursy nauki języka szwedzkiego dla początkujących i zaawansowanych. Organizujemy wycieczki oraz pikniki w okresie letnim. Prowadzimy grupę sportową piłki nożnej Polonia Gol - tzw.polonusy. W lokalu znajduje się biblioteka zawierająca ponad 10.000 polskich książek, na pewno znajdziesz coś dla siebie. Biblioteka czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach: poniedziałek od 12-ej do 18-ej, w pozostałe dni od 12-ej do 16-ej. Zapraszamy! Nauka języka szwedzkiego Związek Polaków w Sztokholmie zaprasza na naukę jezyka szwedzkiego. Dzień: niedziela Czas: 9.30 12.30 oraz 13.00 16.00 Miejsce: Östermalmsgatan 75, T- Stadion Nauczyciel: Beritt, emerytowana nauczycielka języka szwedzkiego. Podręczniki: Vägen till Sverige, (możliwość zakupu na miejscu). Kurs prowadzony zgodnie z programem SFI Dla potrzebujących, zajęcia dodatkowe we wtorki w godz. 18.00 21.00 Informacja telefon: 08-661 63 59, 076-217 86 68 SŁOWO KONGRESU Słowo Kongresu jest oficjalnym pismem Kongresu Polaków. Ma ono za zadanie publikowanie stanowiska organizacji w ważnych kwestiach oraz wymianę informacji pomiędzy związkami lokalnymi. Redaktorem odpowiedzialnym jest Prezes Kongresu. Pismo rozprowadzane do organizacji jest drogą elektroniczną. Na stronach Internetowych publikowane jest w formacie *.pdf. Osoby nie posiadające dostępu do internetu otrzymać mogą je w formie wydrukowanej za pośrednictwem swojej organizacji. SŁOWO KONGRESU Pismo Kongresu Polaków Redaktor odp. - Michał Bieniasz Adres: Tidningen SŁOWO KONGRESU box 75, SE 730 50 Skultuna Tel. 021-38 30 60, 070 71 72 114 E-mail: slowo@polskakongressen.org Internet: www.polskakongressen.org/slowo/ ISSN 0283-5002 zaprasza: TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ KSIĄŻKI WPŁAĆ NA QUIZ Fundusz Wsparcia Inicjatyw Społecznych i Charytatywnych w Polsce Postgiro: 88 03 42-1
SŁOWO KONGRESU - listopad 2008 3 PREZYDIUM Kongresu Polaków INFORMUJE Zgodnie z postanowieniami ostatniego Walnego Zjazdu praca w Kongresie została zorganizowana w wydziałach problemowych. Nowe Prezydium składa się z dziesięciu osób. Każda z nich odpowiedzialna jest za określony obszar spraw. Budżet Kongresu składa się z budżetów poszczególnych wydziałów. W sprawach projektów oraz działalności bieżącej, a także np interwencji należy kontaktować się z osobą kierującą danym wydziałem. Podział funkcji w Prezydium: Michał Bieniasz Prezes - Koordynacja, kontakty zewnętrzne Jolanta Halkiewicz Wiceprezes - Kontakty międzyorganizacyjne Ludomir Garczyński-Gąssowski Sekretarz Kongresu - Informacja, archiwum Ryszard Nipl Sekretarz Prezydium - Informacja, Słowo Kongresu Janusz Górczyński Skarbnik - Finanse Marek Małachowski - Kontakty międzyorganizacyjne Informacja - Szwecja Zachodnia i południowa Tadeusz Brosloff - Kultura Krystyna Gronowska Lundström - Młodzież Maja Brzozowska - Integracja i równouprawnienie Jadwiga Boral - Sprawy społeczne, nowa emigracja. Dane kontaktowe do poszczególnych członków Prezydium znajdują się na stronach internetowych Kongresu Polaków : www.polskakongressen.org lub www.polskakongressen.se W dniach 1-2 września 2008 odbyła się w Zielonej Górze II sesja plenarna Konferencji pt. Wkład Polonii w uzyskanie przez Polskę pomocy w latach 1981-1989. Wzięli w niej udział przedstawiciele Kongresu Polaków. Poniżej publikujemy tekst naszego referatu wygłoszonego na tej konferencji. Organizacje niepodległościowe w latach 1980-1989 Codzienne wydania szwedzkich gazet anonsowane są przy pomocy specjalnych plakatów zwanych löpsedlar. Przeczytać na nich można najważniejsze tytuły wydania. Począwszy od 13 grudnia 1981 roku przez długi czas dotyczyły one najczęściej Polski. Oprócz tych, mówiących o rozwoju sytuacji po drugiej stronie Bałtyku były i takie, które odzwierciedlały nastroje jak np ten, gazety Aftonbladet: Polski rekord! Szwedzi stoją w kolejkach, by podarować żywność, odzieżi pieniądze. Polski rekord! Pod akcją protestacyjną Atonbladet zebrano już niemal 100.000 podpisów. I takie było rzeczywiście nastawienie społeczeństwa szwedzkiego. Sympatię okazywano Polakom na każdym kroku. Uchwałą rządu wszyscy Polacy, którzy znaleźli się na terenie Szwecji 13 grudnia 1981 roku mogli, jeśli tego chcieli, otrzymać prawo pobytu i pracy. Oprócz rutynowej pomocy socjalnej tj. środków na utrzymanie, wynajęcie mieszkania, kursów językowych, każdy z poskich emigrantów stanu wojennego otrzymał czek na zakup podstawowej garderoby finansowany z kasy królewskiej. Kilka gazet np Göteborgs Posten czy VLT w Västerås drukowały przez pewien czas artykuły o sytuacji w Polsce po polsku, oczywiście specjalnie dla Polaków. Stan wojenny nie odciął całkowicie Szwecji od Polski. Zawieszono wprawdzie połączenie promowe, ale statki handlowe kursowały przez cały czas i na tych to statkach przepłynęły na Zachód pierwsze ulotki Solidarności Podziemnej - były reprodukowane (w oryginale i w tłumaczeniu na szwedzki) na pierwszych stronach czołowych szwedzkich dzienników już w grudniu 1981 r. Pierwsza wielka demonstracja protestacyjna odbyła się pod ambasadą PRL w Sztokholmie w niedzielę 13 grudnia, czyli w dniu wprowadzenia stanu wojennego,. W demonstracji na sztokholmskim Sergels Torget wzięło udział 7000 osób, deklarując sympatie dla Walczącej Polski. Podobnie w manifestacji zorganizowanej przez centralę szwedzkich związków zawodowych (LO) wzięło udział ponad 10.000 osób. Społeczeństwo szwedzkie, bez względu na zapatrywania polityczne, angażowało się zdecydowanie po stronie polskiego społeczeństwa i udzielało wielorakiej pomocy tak finansowej, jak i organizacyjnej. Np. zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego szwedzkie związki zawodowe przekazały lokal i wsparcie finansowe na powstanie Biura Solidarności w Sztokholmie. Inni Szwedzi podejmowali się wypraw kurierskich do Polski, doręczali opozycji pomoc finansową i w sprzęcie.
4 SŁOWO KONGRESU - listopad 2008 Omawiając działalność organizacji niepodległościowych w latach 80-tych trzeba się jednak nieco cofnąć w czasie. Wraz z rozwojem sytuacji w Polsce w latach 70-tych, aktywizowała się emigracja polska. Stojąc na gruncie walki o niepodległość emigranci różnili się w wyborze najlepszej drogi mającej zaprowadzić do tej niepodległości. W Szwecji działały nawet polskie partie stricto polityczne jak: PPS czy PSL, których członkowie próbowali działalności na własną rękę. Zwiększony napływ uchodźców, zwłaszcza ludzi młodych, wniósł dynamizm do działalności dawnych organizacji. Szczególną wartością była znajomość realiów krajowych, co w konsekwencji dało bardziej efektywne działania. Korzystając z bliskości geograficznej organizacje monitorowały, na swój i innych ośrodków emigracyjnych pożytek, sytuację polityczną w PRL, aktywizowały środowiska szwedzkie, organizowano demonstracje pod placówkami dyplomatycznymi PRL w obronie np. aresztowanych opozycjonistów. Prowadzono zbiórki na pomoc prześladowanym robotnikom (po wydarzeniach w Radomiu i Ursusie). Wspierano powstające w kraju struktury opozycyjne i ich wydawnictwa. Np. przy Klubie Taniej Książki (prowadzonym przez Marka Trokenheima) utworzono Fundusz Wolnego Słowa, który wspierał tak wydawnictwa KORu jak i ROPCiO. RUP i FUP nieoficjalnie przekazywały fundusze na ten cel. Fundusze te pochodziły ze zbiórek wśród członków takich organizacji jak: SPK, AK, PZbWP i PKP. Rozwój sytuacji w kraju polaryzował postawy i jednoczył ruch niepodległościowy. Prowadzono szeroką działalność wydawniczą i edukacyjną. Dużą Zielona Góra 1 września 2008, uczestnicy konferencji rolę odegrali tu Delegat Rządu RP na Uchodźstwie Wiesław Patek, przedstawiciel paryskiej Kultury Norbert Żaba oraz późniejszy wieloletni prezes Kongresu Roman Koba. Wprowadzenie stanu wojennego przyspieszyło tylko rozpoczęty już wcześniej proces zjednoczeniowy Emigracji Niepodległościowej. Było to podyktowane potrzebą wyłonienia jednej wspólnej reprezantacji do rozmów z władzami i urzedami szwedzkimi oraz koniecznością koordynacji akcji. Tak powstał Kongres Polaków, który już od maja 1992 roku nawiązał kantakty z rządem Szwecji. Wtedy też otwarto biuro Kongresu w Polskim Ośrodku Organizacji Niepodległościowych w centrum Sztokholmu i rozpoczęto wydawanie własnego pisma pt Słowo. W Göteborgu grupa członków Stowarzyszenia Polskich Kombatantów wydawała od stycznia 1982 roku miesięcznik o nazwie Sprzeciw. Zarówno w Sztokholmie, jak i w paśmie UKF nadawano audycje po polsku, redagowali je najczęściej młodzi emigranci. W obu przypadkach czas antenowy udostępniła nieodpłatnie ze swgo bloku pszwedzka partia umiarkowana (Moderata). Istnienie tych pism i audycji radiowych niewątpliwie przyczyniło sie do zwiększenia zaangażowania w prace organizacyjne i zintensyfikowania zbiórek wysyłanych następnie transportami do Polski. Pomoc, jaka w latach 80-tych wysyłana była ze Szwecji do Polski pochodziła z dwóch źródeł, oba ważne i znaczące. Część to wysiłek i środki Polaków, a część to pomoc od Szwedów, będąca w jakimś stopniu także wynikiem zabiegów emigrantów. Z efektów działań zewnętrznych, skierowanych do władz szwedzkich do najważniejszych zaliczyć należy uzyskanie już w pierwszym roku działalności t.zn. 1982, od poczty szwedzkiej, całkowitego zwolnienia od opłat przesyłek do Polski, listów i paczek, przez okres 9 miesięcy. Było to zasługą przede wszystkim Romana Koby, wiceprezesa w pierwszym Zarządzie Kongresu Polaków. Stanowiło to znacząca pomoc dla zdezorganizowanego kraju i dotkniętych represjami działaczy Solidarności. W biurze Kongresu, a także w poszczególnych organizacjach terenowych stworzono specjalne bazy zawierające tysiące adresów osób potrzebujących pomocy w Polsce - przede wszystkim internowanych działaczy Solidarności i ich rodzin, Były one następnie udostępniane Szwedom chcącym pomóc doraźnie, a było ich bardzo wielu, zgłaszali się sami po prowadzonej przez organizacje kampanii informacyjnej. Ta akcja oprócz samej pomocy prowadziła często do nawiązania trwających do nawet dziś przyjacielskich kontaktów. Nie jest możliwe wyliczenie wszystkich transportów z pomocą humanitarną jakie zorganizowane zostały ze Szwecji do Polski. Należy jednak zaznaczyć, że w miarę upływu czasu wysyłana pomoc była bardziej selekcjonowana pod względem aktualnych potrzeb. Szczególną rolę odegrała tu organizacja Medyczna Pomoc dla Polski, jak i transpoty o podobnym profilu organizowane przez Mieczysława Nycza z Södertälje. Kongres Polaków finansował wiele z takich transportów, a organizacje oddawały na te akcje swoje środki, lokale i pomoc przy zbieraniu i pakowaniu. W celu podtrzymania zainteresowania Szwedów sprawami naszego kraju, organizowano dużymi nakładami Polską Galę wynajmując bardzo prestiżowe sale Ratsza w Sztokholmie - te same, w których odbywają są corocznie przyjęcia noblowskie. Przybyło około 700 zaproszonych gości, wśród nich osoby wiele znaczące w polityce jak minister do spraw cudzoziemców, spraw zagranicznych, szef Biura Imigracji, czy przedstawiciele mediów. Podobne prezentacje polskiej kultury organizowano. Oprócz znaczenia propagandowego imprezy te generowały poważne sumy, które przeznaczane były w całości na pomoc dla Polski. Prowadzony przez Kongres Polaków Fundusz SOS dla Polski przekazał w latach 1982-1989 na pomoc dla opozycji setki tysięcy zebranych i wypracowanych koron. Nota bene do dnia dzisiejszego nie otrzymaliśmy nawet pokwitowania za część odebranych sum. Obrady Okrągłego Stołu poprzedził przyjazd do Szwecji Kuronia i Onyszkiewicza, którzy tłumaczyli Szwedom i polskiej emigracji konieczność układów
SŁOWO KONGRESU - listopad 2008 5 z komunistami. Emigracja polska zachowała rezerwę nie podzielając entuzjazmu Szwedów. Jednak po zwycięstwie wyborczym Solidarności i utworzeniu Rządu Mazowieckiego zdecydowana większość emigracji odniosła się pozytywnie do przemian w Kraju. Ostateczna bariera została jednak przełamana dopiero po całkowicie demokratycznym wyborze prezydenta RP i przekazaniu symbolów władzy z emigracyjnego Londynu do Polski. W uroczystym tym akcie brała udział Delegat Londyńskiego Rządu RP na Szwecję - Zofia Zak-Stadfors. Organizacje niepodległościowe zrzeszone w Kongresie Polaków w swej pracy dla Polski współpracowały oczywiście ze środowiskami działającymi poza jego strukturą - Biurem Informacyjnym Solidarności w Sztokholmie, grupą kierowaną przez Józefa Lebenbauma w Lund czy podobnymi organizacjami polskimi w świecie. Najważniejszy był wspólny cel. Organizacje niepodległościowe w latach osiemdziesiątych w swej działalności zewnętrznej obecne były w wielu obszarach. Kontakty z władzami, organizacjami społecznymi, związkami zawodowymi czy szwedzkimi mediami były sprawą codzienną. Kreowanie prawdziwego obrazu polskiej rzeczywistości leżało w ich statutowych założeniach było celem organizacji, ale przede wszystkim było w interesie kraju. Działania te omówione zostały wcześniej, nie można jednak nie wspomnieć analizując te czasy o jeszcze jednym froncie, na którym przyszło nam być aktywnym. Jak już zostało zaznaczone, takie czynniki jak bliskie położenie geograficzne Szwecji, ułatwienia w ruchu turystycznym wprowadzone w okresie poprzedzającym lata 80-te i relatywnie spora ilość zamieszkałych tu Polaków, z których spora ilość działała w zorganizowanych strukturach spowadowały, że kraj ten stał się istotnym elementem w komunikacji ruchów demokratycznych w Polsce z Zachodem oraz swego rodzaju stacją trnzytową w przerzucaniu do kraju materiałów i pomocy najpierw dla działających w podziemiu grup opozycyjnych, a następnie dla związku Solidarność. Fakt ten nie mógł oczywiście ujść uwadze PRL-owskich służb specjalnych. Od połowy lat 70-tych z inspiracji i za pieniądze PRL-owskich konsulatów powstawać zaczęły w różnych miastach organizacje polonijne, zrzeszone w sieci o nazwie Centralny Związek Organizacji Polonijnych (CZOP), mające jakoby szerzyć i wspierać polską kulturę, propagować sport, ułatwiać kontakty z krajem. Faktyczną jednak ich rolą było odciąganie ludzi od organizacji niepodległościowych. Członkostwo w tych organizacjach wiązało się ze specjalnymi przywilejami, takimi jak np zwolnienie z obowiązkowej wymiany waluty przy wyjeździe do Polski, zorganizowane wyjazdy dzieci, czy wreszcie co też ważne przyjęcia i rauty w konsulatach. Istnienie tych stowarzyszeń, oprócz destrukcyjnego działania na polskie organizacje, było obliczone także na szerzenie dezinformacji wśród władz i społeczeństwa szwedzkiego. Działalność organizacji, które same określały, że polem ich działania jest tylko kultura, a w żadnym razie polityka, miała przedstawić emigrację niepodległościową jako grupki awanturników, a PRL jako kraj demokratyczny, otwarty, szczęśliwy i gościnny. Wszystko ubrane w przekazane za darmo kolorowe stroje ludowe prosto z Cepelii. 13 grudnia 1981 roku w Szwedzkim Radiu, tak jak i na całym świecie, głównym tematem była Polska. Oprócz wiadomości nadano tego dnia także wywiady z działaczami organizacji Polaków. Reporter programu 4 rozmawiał z przedstawicielem CZOP-owskiego Związku Kulturalnego w Västerås. Na pytanie, co sądzi o sytuacji w Polsce, podła odpowiedź - (cyt.) To dobrze, że w Polsce wprowadzono stan wojenny, może Polacy wreszcie nauczą się pracować. Na skutek protestów, po kilku godzinach nadano wywiad z prezesem Związku Wolnych Polaków w Västerås, Romanem Kobą z diametralnie innym wydźwiękiem. Tak więc dodatkową i niewdzięczną rolą organizacji niepodległościowych w tych trudnych i wymagających maksymalnego wysiłku na pomoc dla kraju czasach było naprawianie szkód wyrządzanych świadomie. Istniejące dotąd dzięki pieniądzom z PRL-owskich konsulatów i grupie całkowicie dyspozycyjnych działaczy organizacje CZOP przestały niemal istnieć po wprowadzeniu stanu wojennego. Jednak dzięki nowym, adekwatnym do sytuacji przywilejom, jak choćby możliwość wyjazdu do Polski, wydawanie paszportów konsularnych, możliwość sprowadzenia rodziny i przy pomocy owych zawsze dyspozycyjnych działaczy przetrwały i istnieją do dziś pod zmienioną nazwą Zrzeszenie Organizacji Polonijnych (ZOP). Za ten wysiłek działacze owi uhonorowani zostali po zakończeniu stanu wojennego odznaczeniami reżimowego Stowarzyszenia Łączności Polonia. Wkład emigracji niepodległościowej w uzyskanie pomocy i poparcia tak od władz i organizacji szwedzkich, jak i ze strony szwedzkiego społeczeństwa dla ruchów demokratycznych w Polsce jest niewątpliwy i udokumentowany. Nic więc dziwnego, że etos ten jest tak chętnie zawłaszczany dziś, gdy Polska jest niepodległa, a głośne wyrażanie poglądów nie wiąże się z ryzykiem represji w stosunku do emigrantów, czy ich rodzin pozostałych w kraju. Jest to tym łatwiejsze, że stan informacji o tamtych czasach jest w obecnej Polsce daleki od zadawalającego. Zadziwiający jest zwłaszcza stosunek obecnych władz Rzeczypospolitej do osób, które na Zachodzie działały w interesie swych PRLowskich mocodawców wprowadzając świadomie destrukcję i dezinformację. Dziś, wobec wszystkich pięknych słów kierowanych do tych, którzy kosztem wyrzeczeń osobistych, lat rozłąki z najbliższymi, którzy dobro ojczyzny cenili wyżej niż osobisty spokój i wygodę, trudno inaczej niż mianem zwykłej hipokryzji określić tolerowanie jako przedstawicieli Polonii dawnych apologetów PRLu na Zachodzie. Nie jest dla nas zrozumiałe powołanie do Rady Konsultacyjnej przy Marszałku Senatu człowieka odznaczonego najpierw w roku 1980 Honorową Odznaką Towarzystwa Łączności z Polakami w Świecie Polonia, a następnie Złotą Odznaką tegoż Stowarzyszenia w roku 1985. Zupełnie jakby w międzyczasie nie było stanu wojennego w Polsce. Na kpinę zakrawa fakt, że ten sam człowiek wygłosił na ostatnim III Zjeździe Polonii i Polaków z Zagranicy referat, w którym omawiał wkład Emigracji Niepodległościowej w odzyskanie przez Polskę niepodległości. Niezależnie od tego, organizacje niepodległościowe mają prawo być dumne z dobrze wypełnionego obowiązku wobec Ojczyzny - i tego nam nikt nie odbierze. Michał Bieniasz Historię Emigracji Niepodległościowej omówił na konferencji w Zielonej Górze Ludomir Garczyński-Gąssowski