Leszek Jańczuk William Ashley Billy Sunday Chodzenie do kościoła nie czyni nikogo chrześcijaninem, trzeba czegoś więcej niż wprowadzić taczkę do garażu, by uczynić z niej samochód. Billy Sunday Wczesne życie Sunday walczy z diabłem Detroit News Tribune October 29, 1916 Urodził się 19 listopada 1862 w Ames (Iowa). Jego ojciec, William Sunday, pochodził z rodziny niemieckich emigrantów o nazwisku Sonntag, co zostało zamienione na Sunday. Ojciec, podczas wojny secesyjnej, zmarł na zapalenie płuc w Patterson (Hrabstwo Madison w Missouri) w 1864 roku. Sunday nigdy nie widział swego ojca. Matka wyszła ona powtórnie za mąż po kilku miesiącach. Sunday był przerzucany z sierocińca do sierocińca, aż w wieku 15 lat zamieszkał ze swoim dziadkiem. Uczęszczał do Nevada High School, która należała do najbardziej zaawansowanych pod względem akademickim w regionie, i był bliski jej ukończenia. Mimo iż nie otrzymał dyplomu, był lepiej wykształcony niż większość mu współczesnych. Był pierwszym Amerykaninem, który przebiegł 100 jardów w 10 sekund. W 1880 roku zamieszkał w Marshalltown (Iowa), gdzie z powodu swej atletycznej budowy, zatrudniony został w straży pożarnej. Startował w zawodach organizowanych przez straż pożarną i grał w drużynie baseballowej miasta. W 1882 roku Sunday reprezentując Marshalltown brał udział w rozgrywkach stanowych w Des Moines.
Baseball Jako zawodnik White Stockings (1887) W 1883 roku rozpoczął zawodową karierę w baseballu. Najpierw grał w drużynie Chicago White Stockings (1883-1887), następnie Pittsburgh Pirates (1888-1890). W sierpniu 1890 został odsprzedany do Philadelphia Phillies. Jakkolwiek popełniał wiele błędów, był bardzo szybki i ustanowił kilka rekordów. W 1887 uzyskał.291 batting average był to siedemnasty najlepszy wynik w Lidze. Był jednym z najszybszych w Lidze, nigdy jednak nie był notowany wyżej niż na trzecim miejscu w zdobywaniu bazy w Lidze. W niedzielne popołudnie 1886 (lub 1887) roku spacerował ulicą i usłyszał Ewangelię głoszoną przez grupę Pacific Garden Mission. Niedługo potem sam zaczął głosić w kościołach oraz podczas spotkań organizowanych przez YMCA. Wiosną 1891 roku zerwał kontrakt ze swoim klubem baseballowym opiewający na sumę 3000 $ i rozpoczął pracę w YMC-e za 83 dolary miesięcznie. Jeszcze w 1894 roku Pittsburgh Pirates oferowali mu 2000 dolarów miesięcznie, ale odmówił. Do końca życia pozostał wielkim fanem baseballu. Udzielał wywiadów dla prasy, w których wyrażał swoje opinie o baseballu. Na przykład w 1917 dla Baseball Magazine wyraził swoją opinię na temat patriotycznego charakteru baseballu i ważności rozgrywek w czasie wojny. Wielokrotnie sędziował podczas rozgrywek trzecioligowych oraz amatorskich meczów w tych miejscach, w których przeprowadzał swoje kampanie przebudzeniowe. O ile tylko mógł, uczęszczał na ważne mecze baseballowe, włącznie z 1935 World Series (tylko w jednym meczu). W swoich kazaniach często stosował terminologię zapożyczoną z baseballu.
Ewangelista Wpływ na kulturę W 1893 roku Sunday został asystentem ewangelisty J. Wilbur Chapman, w owym czasie jednego z najbardziej znanych ewangelistów w USA. Zadanie Sunday'a polegało na przybyciu do każdego miasta, do którego miał udać się Chapman, zorganizowanie spotkań modlitewnych, chóru, wzniesienie namiotu itp. Słuchając Chapmana odbierał lekcje homiletyki. Chapman zaszczepił w nim konserwatywną teologię. W 1896 Chapman nieoczekiwanie wrócił do pastorostwa, a prowadzenie kampanii ewangelizacyjnych przekazał Sunday owi. Pierwsza kampania Sunday a miała miejsce w Garner. Od końca XIX wieku stopniowo stawał się znanym ewangelistą. W roku 1903 został ordynowany na duchownego w kościele prezbiteriańskim. Na początku XX wieku był już najbardziej wpływowym w Stanach Zjednoczonych. Często gościł na pierwszych stronach gazet. Nawet podczas I wojny światowej jego kazania publikowane były w prasie w całości. W drugiej dekadzie XX wieku stał się sensacją narodową, głosił we wszystkich większych miastach. Nie mając żadnego nagłośnienia potrafił przemawiać do 24-tysięcznego tłumu. Docierał do ludzi wszystkich klas społecznych. Był bardzo niekonwencjonalny i ekstrawagancki. Zdarzało się, że podczas głoszenia rozbijał krzesła, by lepiej zobrazować przesłanie. Głosił nie tylko zza mównicy, czy sprzed mównicy, biegał po platformie, lubił też wchodzić na mównicę.
Sunday w 1908 Organizował spotkania dla dzieci. Jednego razu przyniósł na takie spotkanie wielką ilość chińskich waz, a następnie rozbijał je młotkiem, by pokazać dzieciom jak łatwo jest złamać dziesięć przykazań. Odbywały się też spotkania tylko dla kobiet (np. 20 listopada 1906 w Kewanee 4 tysiące kobiet). Na spotkaniach dla samych mężczyzn atakował grzechy seksualne. Przemawiał w wielkiej mocy. Jeszcze podczas jednej z jego pierwszych krucjat pewien człowiek powstał i krzyknął: Niech padnę martwy, jeśli tu jest Bóg!" Padł martwy. Pomimo iż był prezbiterianinem, jego służba była ponad denominacyjna, a on sam nigdy nie był kalwinem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Pomimo że, nigdy nie zdobył teologicznego wykształcenia, miał dobrą znajomość Biblii, posiadał też bibliotekę dobrze wyposażoną. W przeciwieństwie do fundamentalnych protestantów, był nastawiony ekumenicznie zarówno względem katolików, jak i unitarian. W 1916 roku przed rozpoczęciem swej kampanii ewangelizacyjnej w Baltimore spotkał się z kardynałem Gibbonsem. Gibbons w specjalnym liście wyraził zgodę na współpracę z Sunday'em dla swego duchowieństwa.
Billy Sunday's Tabernacle (Nowy Jork 1917) Początkowo głosił w namiotach, ale od 1906 roku, gdy śnieżyca zniszczyła jemu namiot, w każdym mieście do którego miał przybyć wznoszono tzw. "Billy Sunday's Tabernacle. Mieściły one od 5 do 20 tysięcy ludzi, a budowane były wedle pomysłu konstrukcyjnego Sunday a. Większość z nich była rozbierana zaraz po zakończeniu kampanii ewangelizacyjnej (belki i krokwie były numerowane, do każdej z desek wbijano tylko dwa gwoździe), a drewno było sprzedawane. Wzniesiono ich w sumie około dwustu. Najdroższym był "Billy Sunday's Tabernacle" w Nowym Jorku, zbudowany w 1916 roku za 68 tysięcy dolarów. Obiekt mógł pomieścić 18 tysięcy ludzi. Prasa na ogół przychylna dla Sunday a tym razem zapowiadała niepowodzenie, twierdząc że będzie to rubikon Billy'ego, bo Nowy Jork to cmentarz ewangelistów. Stało się jednak inaczej, Nowy Jork okazał się jego największym sukcesem. Kampania trwała od 8 kwietnia do 19 czerwca 1917, uczestniczyło w niej około miliona słuchaczy (ok. 98 000 nawróconych). W roku 1908 jego żona, Nell, przyłączyła się do krucjat dzieci oddane zostały niańce i kierowała sprawami administracyjnymi i organizacyjnymi. Ocenia się, że w dużym stopniu przyczyniła się do sukcesu Sunday a w drugiej dekadzie XX wieku. Zatrudniła nowych ludzi w zespole Sunday'a, który odtąd liczył około 30 osób. Krucjaty przeniosły się z małych miasteczek do wielkich miast.
Penn Station w Nowym Jorku, tłum oczekuje na przybycie Sunday a Przemawiał do największej liczby ludzi w historii w czasach zanim wynaleziono elektryczne nagłośnienie. Szacuje się, że głosił do 80-100 milionów ludzi, nawrócił ok. 1,125 miliona ludzi, uścisnął rękę dla 250 tysięcy ludzi. Przebił go dopiero Billy Graham. Przed swoją śmiercią ocenił, że w ciągu swego życia wygłosił prawie 20 000 kazań, średnio 42 kazania miesięcznie, w latach 1896-1935. W czasach, gdy cieszył się szczytem powodzenia głosił więcej niż 20 razy w tygodniu do wielkich tłumów. Nawet w 1923 roku, gdy jego służba już podupadała, 479 300 ludzi przybyło na 79 spotkań w Columbii. Otrzymywał wiele tzw. ofiar miłości, m.in. od ludzi z wielkiego biznesu. W latach 1908-1920 otrzymał więcej niż milion dolarów. Podczas krucjaty w Detroit w 1916 Henry Leland podarował mu cadillaca za 8 tysięcy dolarów, a podczas kolekty zgromadzono 50 tysięcy dolarów. Podczas zbierania kolekty mawiał: "Nie chcę słyszeć brzęku monet w skarbonce, chcę słyszeć szelest banknotów".
Podczas I wojny światowej otrzymał od brytyjskich urzędników oraz biznesmenów ofertę prowadzenia swych antyalkoholowych kampanii w Anglii. Cały jego zespół wraz z chórem miałby zostać przerzucony do Wielkiej Brytanii. Sunday odmówił. Wierzył w pięć niekwestionowanych zasad: Bóstwo Chrystusa, Jego narodzenie z dziewicy, Jego zmartwychwstanie, Powtórne Przyjście Chrystusa, nieomylność Biblii. Największym powodzeniem cieszyły się jego kazania przeciwko alkoholowi. Działalność społeczna i polityczna Biały Dom (20 lutego 1922) Podczas I wojny światowej nawoływał do wypowiedzenia wojny Niemcom. Po wypowiedzeniu wojny zgromadził w Nowym Jorku 120 500 dolarów dla amerykańskich żołnierzy. Walkę z Niemcami przyrównywał do walki nieba z piekłem. Pod koniec wojny w jednym z kazań powiedział: "Jeżeli odwrócisz piekło do góry nogami, znajdziesz «Made in Germany» podstemplowane od dołu".
Od roku 1914, gdy wygłosił w Boston słynne kazanie booze sermon, w którym alkohol nazwał narzędziem Szatana, zaangażował się w walce o wprowadzenie prohibicji. Odegrał niemałą rolę we wprowadzeniu 18. poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych w 1919 roku. W przeddzień wprowadzenia prohibicji wygłosił w Nowym Jorku kazanie: Skończy się przelewanie łez. Slumsy wkrótce przejdą do historii. Nasi więźniowie wrócą do fabryk, a więzienia przekształcą się w magazyny i spichlerze. Mężczyźni będą chodzić w pionowej pozycji, kobiety będą się uśmiechały, a dzieci będą się śmiały. Piekło będzie czekało na wynajem. Zapraszany był do Białego Domu, spotykał się z przedstawicielami elit finansowych i politycznych, z gwiazdami sportu. Jadał obiady z wieloma wpływowymi politykami, włączając prezydentów Roosevelta oraz Wilsona. Do swoich przyjaciół zaliczał takich przedsiębiorców i wpływowych działaczy jak: Hoover, Rockefeller, John M. Studebaker, H. J. Heinz, Henry Leland, S. S. Kresge i John Wanamaker. Był republikaninem, sprzeciwiał się eugenice, nauczaniu teorii ewolucji, przyjmowaniu imigrantów z południowej oraz wschodniej Europy. Uważał, że imigranci budują więcej saloonów niż kościołów. Sprzeciwiał się pracy dzieci, popierał reformy społeczne, żądał prawa wyborczego dla kobiet. Baseball traktował jako formę rekreacji korzystną dla zdrowia, a nawet dla patriotyzmu. Do końca życia uczęszczał na mecze baseballowe. Wnętrze tabernacle Koniec życia Szczytem jego powodzenia był rok 1917 (kampanie w Nowym Jorku i Los Angeles). Po I wojnie światowej jego służba zaczęła podupadać (przede wszystkim w wielkich miastach). Radio, kino i przemysł rozrywkowy były na tyle silnymi rywalami, że jego ewangelizacje nie były już tak atrakcyjne dla ludzi jak przedtem. Ludzie zaczęli przyzwyczajać się do wygodniejszego trybu życia oraz nowego typu rozrywek. W 1921 roku pisał do swojej żony, że wielkie miasta unikają go. Miał też problem z finansowaniem swojej misji. Zwraca się też uwagę na to, że czasy jego powodzenia przypadają na czasy pomiędzy wojną secesyjną a I wojną światową. Był to czas, gdy Ameryka szukała swojej tożsamości narodowej; szukano idei, które by łączyły cały naród. Był to też czas kiedy środkowy zachód
USA odgrywał pewną rolę w kulturze amerykańskiej, a Sunday był jedną z najbardziej znanych postaci środkowego zachodu. Po wojnie znaczenie środkowego zachodu zmalało, a uwaga narodu skupiła się już na innych problemach. Ponadto stan zdrowia Sunday s nie pozwalał na dawną aktywność. Pojawiły się zarzuty wobec Sunday a o materializm. Oskarżano go, że jest narzędziem w rękach wielkiego kapitału. Trzej jego synowie popełniali te właśnie grzechy, z którymi walczył ich ojciec (cudzołóstwo, rozwody, pijaństwo), co miało szkodliwy wpływ dla jego służby w trzeciej dekadzie XX wieku. Był szantażowany przez kobiety związane z jego synami. Jego jedyna córka, Helen, zmarła w 1932 na zapalenie płuc. Najstarszy jego syn, George, popełnił samobójstwo wyskakując przez okno w 1932. Syn Billy zginął w wypadku samochodowym po hulaszczej nocy w 1938, Paul zginął w katastrofie lotniczej w 1944. Ostatnie kazanie wygłosił 27 października na temat What must I do to be saved? ( Co muszę zrobić, aby być zbawionym? ). Zmarł 6 listopada 1935 na atak serca. Na pogrzebie jego żona, Nell (1868 1957), powiedziała, że nie już będzie nikogo, kto będzie mógł go zastąpić. Ktoś ocenił, że nie będzie miał problemu z wejściem do nieba ktoś, kto nawrócił milion. Nell oceniła, że w ciągu 39 lat Sunday głosił dla 85 milionów ludzi. Kondolencje dla wdowy przesłał m.in. prezydent Roosevelt. Pogrzeb odbył się w Chicago, 9 listopada, w Moody Memorial Church. Po śmierci Sunday'a, jego żona dbała o dobry wizerunek męża i dobrą pamięć o nim. Osobiście zaangażowała się w kilku misjach chrześcijańskich i pracowała w nich do końca swego życia. Przemawiała na krucjatach Billy'ego Grahama, w Bob Jones College i w innych miejscach. Decatur, Illinois
W latach 1908-1920 napisano o Sunday'u więcej niż 60 artykułów w popularnych pismach i niemal wszędzie, gdziekolwiek wszedł, czyhał nań fotograf. W 1914 roku American Magazine uznał go za ósmego wielkiego Amerykanina. Jeszcze za swego życia stał się częścią pop-kultury, wszedł do filmu, muzyki, powieści i poezji. Po roku 1920 nasiliły się krytyczne oceny. Sinclair Lewis, sportretował go w powieściach Babbitt (1922) oraz Elmer Gantry (1927). Sunday zaliczył Lewisa do kohorty szatana. W 1917 roku nakręcono animowany film pt. Billy Sunday's Tabernacle, jest to krótki film dokumentalny o "Billy Sunday's Tabernacle" w Nowym Jorku. Sunday pojawia się jako postać literacka również w powieściach końca XX wieku. John Jakes czyni wzmiankę o Sunday'u w swej historycznej powieści o Chicago Homeland. Posłużył jako metafora w powieści australijskiego pisarza, Roda Jonesa, zatytułowanej Billy Sunday. Oceny Najczęściej stawiany zarzut dotyczył umiłowania pieniędzy. Sunday odpowiadał żartem, że średnio wychodzi mu tylko dwa dolary za jednego nawróconego, inni ewangeliści biorą znacznie więcej. Krytycy ze środowiska lewicowego zarzucali, że jest narzędziem w rękach wielkiego biznesu. Zarzut ten jest trudny do utrzymania, ponieważ Sunday popierał reformy społeczne, sprzeciwiał się pracy dzieci, wspierał sufrażystki, potępiał kapitalistów, którzy prowadzili wzorowe życie osobiste, a jednocześnie okradali naród poprzez swe monopole oraz komercjalizację. Sunday nigdy nie stracił swej sympatii dla ludzi ubogich. Zarzucano mu braki w wykształceniu, ale jako kontrargument przeciwstawiano, że umiał przemawiać w języku, który był dla ludzi zrozumiały. Umiał pogodzić swoje kampanie przebudzeniowe z przygotowaniami wojennymi, które też wspierał finansowo. Łączył Ewangelię z patriotyzmem. Zarzuca mu się, że zamienił przebudzenie w show business. Mówi się o nim, że wykradł milion dusz od szatana, ale stracił własną rodzinę. Innym, stawianym mu zarzutem, jest plagiaryzm. Jeden z jego krytyków zarzucił, że 75% jego kazań zapożyczonych zostało z dzieł innych autorów. Wprawdzie była to wówczas rozpowszechniona praktyka, że kaznodzieja zapożyczał cudzy materiał, bez poprawnego podania źródła, jednak kazania Sunday'a były publikowane i sprzedawane. Sunday, dla swoich kazań często korzystał z Ingersollia (1899) oraz Iconoclast (1916). Co niektórzy postrzegali fenomen Sunday'a jako religijne bankructwo i zagrożenie dla kościoła. Rabin Stephen Samuel Wise zarzucał mu profanację chrześcijaństwa. Jego zwolennicy uważali, że jest największym przebudzeniowcem w historii Stanów Zjednoczonych, a być może największym od dni apostołów. Po śmierci Sunday a 14 lat czekano na jego następcę. Pojawił się w Los Angeles w 1949, a był nim Billy Graham. Niewątpliwie był jednym z największych ewangelistów jakiego wydała Ameryka, przerósł go tylko Billy Graham. Pomimo pewnych swoich wad jest jednym z największych bohaterów wiary w historii.
Nagrobek Leszek Jańczuk