ANALIZA ZMIAN KIERUNKÓW KSZTAŁCENIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM A RYNEK PRACY

ANALIZA ZMIAN KIERUNKÓW KSZTAŁCENIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM A RYNEK PRACY Henryk Szych Dyrektor Biura Planowania Przestrzennego w Lublinie Jadwiga Ćwik Kierownik Oddziału Ter.w Zamościu Aneta Gruszecka Projektant opracowania

CEL OPRACOWANIA Potrzeba sporządzenia studium do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, mającego za zadanie kompleksowe rozpoznanie przyczyn występowania niezrównoważonego rynku pracy Wypracowanie rekomendacji do Planu i polityki regionalnej w zakresie kierunków polityki edukacyjnej w kontekście zrównoważenia i wyzwań współczesnego rynku pracy

GŁÓWNE AKTY PRAWNE ODNOSZĄCE SIĘ DO KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO DLA POTRZEB RYNKU PRACY Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty Europejska Strategia Zatrudnienia z 1997 roku Europejska Strategia Integracji Społecznej z 2000 roku

EUROPEJSKIE WYZWANIA ROZWOJOWE STRATEGIA,,Europa 2020 - zalecenia - zapewnić odpowiedni poziom inwestycji w systemy kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach (od przedszkolnego do wyższego) - poprawić rezultaty procesu kształcenia, stosując zintegrowane podejście w każdym segmencie systemu (kształcenie przedszkolne, podstawowe, średnie, zawodowe i wyższe), uwzględniając kluczowe kompetencje i dążąc do ograniczenia liczby osób przedwcześnie kończących naukę szkolną - zwiększyć otwartość i znaczenie systemów kształcenia poprzez utworzenie krajowej struktury kwalifikacji i lepsze łączenie rezultatów procesu kształcenia z potrzebami rynku pracy - ułatwić młodzieży wchodzenie na rynek pracy poprzez zintegrowane działania obejmujące m.in. udzielanie informacji, doradztwo, staże RAPORT,,Polska 2030. Wyzwania rozwojowe - rekomendacje - połączenie elastyczności,związanej z częstymi zmianami pracy, z bezpieczeństwem zatrudnienia - zwiększanie gotowości Polaków do udziału w edukacji ustawicznej - stworzenie sprawnego systemu edukacji ustawicznej, umożliwiającego uzupełnienie i zmianę kwalifikacji, co zapewni zdolność do mobilności zawodowej - pobieranie edukacji przez całe życie jest warunkiem zarówno wzrostu produktywności, jak i możliwości zmiany zatrudnienia w ciągu kariery zawodowej

DYLEMATY SKUTKI ZMIANY W POZIOMIE WYKSZTAŁCENIA POWSZECHNOŚĆ WYŻSZEGO WYKSZTAŁCENIA 5 krotny wzrost liczby studentów w okresie 20 lat 2,5 krotnie więcej osób z wyższym wykształceniem wśród ludzi w wieku produkcyjnym niedopasowanie wykształcenia do wymagań rynku pracy absolwenci bez umiejętności podejmowania decyzji i pracy w zespole 26 % aktywnych Polaków z wyższym wykształceniem nierynkowa struktura studiów wyższych brak praktycznego doświadczenia zawodowego po ukończeniu studiów ABSOLWENCI BEZSKUTECZNIE POSZUKUJĄ PRACY kierunki uważane za zapewniające znalezienie pracy (ekonomia, marketing, prawo, nauki humanistyczne i społeczne) kierunki promowane (nauki ścisłe) kierunki powiązane z rolnictwem

DYLEMATY EFEKTY DECENTRALIZACJI SZKOLNICTWA spadek wartości dyplomu studiów wyższych związany z nasyceniem rynku absolwentami dyplom jest niezbędnym warunkiem rozpoczęcia kariery zawodowej MASOWOŚĆ KSZTAŁCENIA powszechność kształcenia nie przekłada się na jego jakość niedopasowanie profili kształcenia do potrzeb rynku pracy niewystarczający nacisk na uczenie praktycznej strony zawodu SPADEK ZNACZENIA SZKÓŁ ZAWODOWYCH odwrócenie proporcji szkolnictwa zawodowego i ogólnokształcącego niedobór osób przygotowanych do wykonywania prostych zawodów

STRUKTURA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan na 2010/2011 rok Marginalizacja szkolnictwa zawodowego spowodowała iż największą popularnością wśród absolwentów gimnazjów od wielu lat cieszą się licea ogólnokształcące, do których uczęszcza blisko połowa uczniów. 1995/ 1996 2000/ 2001 2005/ 2006 2008/ 2009 2009/ 2010 2010/ 2011 szkoły - - 20 23 24 24 uczniowie [tys.] - - 0,4 0,6 0,6 0,6 szkoły 157 146 104 95 92 89 uczniowie [tys.] 37,4 29,1 10,8 11 10,7 10,3 szkoły 124 155 168 174 166 167 uczniowie [tys.] 57,8 65,0 51,7 49,8 47,8 46,1 Technika, technika uzupełniające i licea profilowane szkoły 274 394 345 249 252 204 uczniowie [tys.] 54,1 60,2 45,9 40,9 36,3 34,6 Szkoły policealne szkoły 82 131 195 199 193 171 uczniowie [tys.] 11,6 11,8 19,8 20,6 18,7 20,8 Przysposabiające do pracy Zasadnicze szkoły zawodowe Licea ogólnokształcące Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 1995/1996, 2000/2001, 2005/2006, 2008/2009, 2009/2010, 2010/2011. GUS, Warszawa

STRUKTURA KSZTAŁCENIA PONADGIMNAZJALNEGO W POWIECIE ŁUKOWSKIM stan na 2011/2012 rok W powiecie łukowskim podobnie jak w woj. lubelskim, największą popularnością wśród absolwentów gimnazjów od wielu lat cieszą się licea ogólnokształcące, do których uczęszcza blisko połowa uczniów. 1999/ 2000 2005/ 2006 2010/ 2011 2011/ 2012 szkoły - - b.d. 2 uczniowie [tys.] - - b.d. 0,032 szkoły 8 7 8 4 uczniowie [tys.] 1,8 0,9 0,9 0,6 szkoły 6 8 8 6 uczniowie [tys.] 2,9 2,6 2,3 2,1 Technika, technika uzupełniające i licea profilowane szkoły 16 12 7 8 uczniowie [tys.] 1,9 2,2 1,6 1,5 Szkoły policealne szkoły b.d. 10 5 3 uczniowie [tys.] b.d. 0,8 0,3 0,15 Przysposabiające do pracy Zasadnicze szkoły zawodowe Licea ogólnokształcące Źródło: Statystyka powiatów i gospodarki samorządowej województwa lubelskiego w 1999 r. US, Lublin 2000. Województwo lubelskie, podregiony, powiaty, gminy. US, Lublin 2006, 2011. Dane ze Starostwa Powiatowego w Łukowie.

STRUKTURA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan na 2010/2011 rok W roku szkolnym 2010/2011 w szkołach wyższych województwa lubelskiego kształciło się o 3,2 % mniej studentów niż przed rokiem. Pod względem liczby kształcących się studentów województwo zajmowało 8 miejsce w kraju. Więcej osób studiowało na studiach zawodowych z tytułem licencjata (69,3% ogółu studentów na studiach pierwszego stopnia) niż z tytułem inżyniera. 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2009/2010 = 100 19 18 18 100,0 103209 102912 99658 96,8 57212 60802 59892 98,5 z tytułem inżyniera 15856 17764 18359 103,3 z tytułem licencjata 41356 43038 41533 96,5 magisterskie jednolite 30862 23964 17072 71,2 drugiego stopnia magisterskie uzupełniające 13657 16720 20899 125,0 1478 1426 1795 125,9 22735 25242 28802 114,1 9958 11068 14366 129,8 z tytułem inżyniera 1298 1377 2466 179,1 z tytułem licencjata 8660 9691 11900 122,8 magisterskie jednolite 8496 8314 8465 101,8 drugiego stopnia magisterskie uzupełniające 4281 5860 5971 101,9 Wyszczególnienie Uczelnie Studenci na studiach: pierwszego stopnia (zawodowe): po ostatnim roku bez egzaminów Absolwenci (z poprzedniego roku akademickiego) studiów: pierwszego stopnia (zawodowe): Źródło: Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2010/2011, US, Lublin 2011

SZKOLNICTWO PONADGIMNAZJALNE I WYŻSZE W POWIECIE ŁUKOWSKIM stan na 2011/2012 rok W Wyższej Szkole Biznesu i Administracji w Łukowie kształci się 266 studentów na kierunku zarządzanie. W roku akademickim 2010/2011 dyplomy ukończenia studiów z tytułem licencjata otrzymało 106 absolwentów. UCZNIOWIE SZKÓŁ UPRAWNIAJĄCYCH DO EGZAMINU DOJRZAŁOŚCI NA 1000 MIESZKAŃCÓW powyżej 90 60,1-90 30,1-60 poniżej 30 brak szkół średnia województwo - 38,0 średnia Powiat Łukowski - 33,8 STRUKTURA NAUCZANIA W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH WG GMIN [%] licea ogólnokształcące technika i szkoły zawodowe zasadnicze szkoły zawodowe 12,4% 38,0% 49,6% 13,3% 37,3% 49,4% OŚRODKI KSZTAŁCENIA PONADGIMNAZJALNEGO województwo Powiat Łukowski ogólnego zawodowego regionalny ośrodek akademicki w tym rolniczego Źródło: Dane ze starostwa powiatowego i uczelni - 2011/2012

SKALA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO stan na 2011 rok STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH Województwo < 24 lat 23,6% 25 34 lata 33,6% 35 44 lata 17,4% 45 54 lata 16,4% > 55 lat 9,0% 67,4% BEZROBOTNI OGÓŁEM 0 3 000 3 001 6 000 powyżej 6 000 województwo 122 441 wzrost o 2,3% w stosunku do 2010 roku kraj- wzrost o 1,4% BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI W URZĘDACH PRACY WEDŁUG WIEKU 55 lat i więcej 9,0% do 24 lat 16,4% 45-54 lat 25-34 lat 35-44 lat 17,4% 23,6% 33,6% średnia województwa Źródło: Dane WUP, Lublin 2012

SKALA BEZROBOCIA REJESTROWANEGO W POWIECIE ŁUKOWSKIM stan na 2011 rok STRUKTURA WIEKOWA BEZROBOTNYCH Powiat Łukowski < 24 lat 31,3% 25 34 lata 32,7% 35 44 lata 15,9% 45 54 lata 13,7% > 55 lat 6,5% 62,3% BEZROBOTNI OGÓŁEM 0-200 201-400 401-600 powyżej 600 województwo 122 441 wzrost o 2,3% w stosunku do 2010 roku Powiat Łukowski 5 232 wzrost o 8,5% BEZROBOTNI ZAREJESTROWANI W URZĘDACH PRACY WEDŁUG WIEKU 55 lat i więcej 9,0% do 24 lat 16,4% 45-54 lat 25-34 lat 35-44 lat 6,5% 23,6% 17,4% 31,3% 15,9% 33,6% średnia województwa Źródło: Dane WUP, Lublin 2012, PUP Łuków 13,7% 32,7% średnia powiatu

STRUKTURA BEZROBOTNYCH WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan na 2011 rok STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH Województwo wyższe 15,3% zawodowe i policealne 24,7% ogólnokształcące 12,3% zasadnicze zawodowe 24,5% gimnazjalne i poniżej 23,2% BEZROBOTNI OGÓŁEM 0 3 000 3 001 6 000 powyżej 6 000 województwo 122 441 BEZROBOTNI WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA gimnazjalnym i poniżej zasadniczym zawodowym wyższym zawodowym i policealnym ogólnokształcącym Źródło: Dane WUP, Lublin 2012 23,2% 15,3% 24,7% 24,5% 12,3% województwo średnia

STRUKTURA BEZROBOTNYCH WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA W POWIECIE ŁUKOWSKIM stan na 2011 rok STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA BEZROBOTNYCH Powiat Łukowski wyższe 13,0% zawodowe i policealne 21,0% ogólnokształcące 15,1% zasadnicze zawodowe 28,5% gimnazjalne i poniżej 22,3% BEZROBOTNI OGÓŁEM 0-200 201-400 401-600 powyżej 600 województwo 122 441 Powiat Łukowski 5 232 BEZROBOTNI WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA gimnazjalnym i poniżej wyższym 23,2% zasadniczym zawodowym zawodowym i policealnym ogólnokształcącym 15,3% 24,7% 24,5% 12,3% województwo średnia Źródło: Dane WUP, Lublin 2012, PUP Łuków 22,3% 13,0% 21,0% 28,5% 15,1% średnia powiatu

UDZIAŁ OSÓB BEZROBOTNYCH Z WYKSZTAŁCENIEM WYŻSZYM Polska Lubelskie wyższe 9,4% 12,8 % zawodowe 22,1% 24,4 % ogólnokształcące 10,8 % 13 % zasadnicze zawodowe 28,5 % 25 % gimnazjalne i niżej 28,8 % 24,8 % BEZROBOTNI OGÓŁEM [ TYS ]: ponad 200 151-200 101-150 45-100 BEZROBOTNI WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA [ % ]: gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym zasadniczym zawodowym wyższym zawodowym ogólnokształcącym 9,4% 28,8% 28,5% Polska Źródło: Rocznik Statystyczny Województw GUS, Warszawa 2010 12,8% 22,1% 10,8% 24,8% 25,0% 24,4% 13,0% Lubelskie

EFEKT ZACHOWAWCZEJ POLITYKI EDUKACYJNEJ NA POZIOMIE WYŻSZYM stan na 2011 rok Brak racjonalnego podejścia do kształcenia studentów; kierunki są powielane i nie odpowiadają potrzebom przedsiębiorców. W regionie zachwiana jest struktura kształcenia na poziomie wyższym przewaga kierunków humanistycznych przy braku inżynierów, informatyków, energetyków, budowlańców, automatyków, geodetów. STUDENCI WEDŁUG PODGRUP KIERUNKÓW STUDIÓW 16770 WYKAZ KIERUNKÓW O NAJWYŻSZEJ LICZBIE BEZROBOTNYCH ABSOLWENTÓW UCZELNI WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO 17414 2724 3177 ochrona środowiska filologia polska rolnictwo politologia i nauki społeczne ekonomia zarządzanie i marketing prawo pedagogika administracja 12849 3737 5222 5430 12590 9872 9873 0 podgrupy kierunków studiów: ekonomiczna i administracyjna pedagogiczna inżynieryjno - techniczna usług dla ludności społeczna humanistyczna rolnicza, leśna i rybactwa pozostałe 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2003 r. 2004 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. medyczna prawna architektury i budownictwa Źródło: Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2010/2011, US, Lublin 2011 Źródło: Ranking szkół wyższych według poziomu bezrobocia absolwentów (rok akademicki 2009/2010) Wojewódzki Urząd Pracy. Wydział Badań i Analiz. Lublin 2011

KIERUNKI POŻĄDANYCH ZMIAN W EDUKACJI W Polsce na 1000 mieszkańców przypada 13,3 absolwentów nauk matematycznych, przyrodniczych i technicznych, podczas gdy w Irlandii liczba ta sięga 21,4; we Francji - 20,7 a na Litwie - 19,5. Udział absolwentów na kierunkach inżynieryjno-technicznych w województwie (14,1%) i w Polsce (16,9%) jest znacznie niższy niż w UE (22,4%). granica Unii Europejskiej granica państwa UDZIAŁ ABSOLWENTÓW SZKÓŁ WYŻSZYCH W ROKU AKADEMICKIM 2006/2007 W OGÓLNEJ LICZBIE ABSOLWENTÓW UE [%]: 0,1 5,0 średnia woj. (0,6) 10,0 15,0 powyżej 15,0 średnia kraj. (13,1) udział absolwentów o kierunkach naukowo-technicznych powyżej średniej UE (22,4 %) udział absolwentów o kierunkach naukowo-technicznych poniżej średniej UE (22.4 %) Źródło: GUS, Warszawa 2009

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan na 2010 rok Polska Lubelskie rolnictwo 17,3 % 45,7 % przemysł 27,4 % 16,6 % handel, naprawa pojazdów, transport 24,5 % 11,7 % 3,9 % 2,5 % działalność finansowa i ubezpieczeniowa 27 % pozostałe usługi 23,5 % PRACUJĄCY NA 1000 MIESZKAŃCÓW W OSOBACH 0-280 281-300 301-320 321-340 powyżej 340 średnia krajowa 361 średnia wojewódzka 369 STRUKTURA ZATRUDNIENIA pozostałe usługi działalność finansowa i ubezpieczeniowa rolnictwo przemysł 27,0% handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gosp. magazynowa 3,9% 17,3% 2,5% 27,4% 24,5% struktura kraju Źródło: Dane WUS, Lublin 2011 23,5% 45,7% 11,7% 16,6% struktura województwa

STRUKTURA ZATRUDNIENIA W POWIECIE ŁUKOWSKIM stan na 2010 rok Powiat Łukowski Lubelskie rolnictwo 45,7 % 54,7 % przemysł 16,6 % 17,6 % handel, naprawa pojazdów, transport 11,7 % 8,8 % działalność finansowa i ubezpieczeniowa pozostałe usługi 2,5 % 23,5 % PRACUJĄCY NA 1000 MIESZKAŃCÓW W OSOBACH 1% 17,9 % 0-280 281-300 301-320 321-340 powyżej 340 średnia wojewódzka 369 średnia Powiatu Łukowskiego - 301 STRUKTURA ZATRUDNIENIA pozostałe usługi działalność finansowa i ubezpieczeniowa rolnictwo przemysł handel, naprawa pojazdów samochodowych, transport i gosp. magazynowa 17,9% 23,5% 2,5% 45,7% 8,8% 54,7% 11,7% 16,6% struktura województwa Źródło: Dane WUS, Lublin 2011 1,0% 17,6% struktura powiatu

POWIAT ŁUKOWSKI - WNIOSKI Wysoki odsetek bezrobotnych posiadających wykształcenie zasadnicze i średnie zawodowe i policealne (49,5 %) mimo rosnącego popytu na kadry o takich kwalifikacjach świadczy o niedostosowaniu struktury placówek oświatowych oraz programów nauczania do potrzeb pracodawców Bardzo wysoki (96%) wzrost w latach 2005-2011 udziału bezrobotnych z wykształceniem wyższym i wzrost udziału z wykształceniem ogólnokształcącym oraz spadek udziału w pozostałych kategoriach potwierdza trend zwiększania się popytu na kadry o niskich kwalifikacjach zawodowych W kontekście wysokiego udziału osób bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym za właściwy można uznać spadek ilości liceów profilowanych i techników W związku ze wzrostem zapotrzebowania na wysoko wyspecjalizowanych rzemieślników niepokojący jest fakt tak dużej likwidacji zasadniczych szkół zawodowych Najwyższy w województwie udział osób bezrobotnych do 25 roku życia z wykształceniem wyższym (32,2%) potwierdza tylko tezę o kształceniu mało przydatnych specjalistów którzy przyczyniają się jedynie do wzrostu bezrobocia

10 ZAWODÓW, W KTÓRYCH SĄ NAJBARDZIEJ POSZUKIWANI PRACOWNICY Polska Europa Świat 1 Wykwalifikowani pracownicy fizyczni Wykwalifikowani pracownicy fizyczni Technicy 2 Inżynierowie Technicy Przedstawiciele handlowi 3 Operatorzy produkcji Inżynierowie Wykwalifikowani pracownicy fizyczni 4 Kierowcy Przedstawiciele handlowi Inżynierowie 5 Menadżerowie projektów Członkowie zarządu / kadra najwyższego szczebla Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni 6 Technicy Kierowcy Członkowie zarządu/ kadra najwyższego szczebla 7 Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji Pracownicy księgowości i finansów 8 Członkowie zarządu / kadra najwyższego szczebla Operatorzy produkcji Pracownicy działów IT 9 Szefowie kuchni /kucharze Niewykwalifikowani pracownicy fizyczni Operatorzy produkcji 10 Pracownicy działów IT Mechanicy Pracownicy sekretariatu, asystenci dyrekcji, asystenci ds. administracji Źródło: Manpower Group, Niedobór Talentów 2011

TRUDNOŚCI W OBSADZANIU STANOWISK (dane w proc.) Źródło: Manpower Group, Niedobór Talentów 2011

ZAWODY NADWYŻKOWE W województwie spośród zarejestrowanych bezrobotnych ponad 70 % posiada zawody, dla których od kilku lat nie notuje się ofert pracy. Do zawodów nadwyżkowych w 2011 roku należały: - pracownik biura podróży - lakiernik wyrobów drzewnych - kosztorysant budowlany - serwisant sprzętu komputerowego - animator kultury - dyrektor wykonawczy - inżynier budowy dróg - muzealnik - operator obrabiarek skrawających - kierowca samochodu dostawczego

REKOMENDACJE DO ZMIANY PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Stworzenie systemu szkolnego doradztwa zawodowego obejmującego gimnazja oraz szkoły ponadgimnazjalne skoordynowanego z systemem doradztwa zawodowego prowadzonego przez publiczne służby zatrudnienia Współpraca szkół zawodowych z pracodawcami w celu podnoszenia jakości kształcenia szczególnie praktycznego oraz stworzenie możliwości odbycia stażów zawodowych. Wskazany jest powrót do dualnego systemu kształcenia (częściowo w szkole i częściowo w zakładzie pracy) Wskazane jest wprowadzenie do systemu szkolnictwa wyższego większej autonomii programowej w celu lepszego dostosowania oferty programowej do potrzeb gospodarki Uznaje się za niezbędną współpracę uczelni z przedsiębiorcami skoncentrowanymi w nowoczesnych jednostkach gospodarczych (parkach przemysłowych, technologicznych, strefach ekonomicznych, inkubatorach przedsiębiorczości) przy wdrażaniu nowych technologii, a przede wszystkim umożliwienie absolwentom praktyk zawodowych

REKOMENDACJE DO ZMIANY PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Potrzebne są działania pobudzające zainteresowanie młodzieży studiami z dziedziny nauk ścisłych (wprowadzono już stypendia zachęcające do podejmowania studiów na kierunkach zamawianych) W ofercie edukacyjnej szkół zawodowych należy w większym zakresie uwzględnić tzw. Zawody przyszłościowe (administrator sieci, biotechnolog, inżynier automatyki i robotyki, programista). Wskazana jest szersza ich promocja wśród młodzieży oraz stworzenie systemu wspierania szkół kształcących w tych zawodach Rozwijanie,,kultury kształcenia ustawicznego. Szczególne znaczenie może mieć tu upowszechnianie koncepcji wielozawodowości, jako czynnika zabezpieczającego przed szybko zmieniającą się sytuacją na rynku pracy Konieczność odejścia od kształcenia stymulowanego przede wszystkim niskimi kosztami nauki na rzecz rozwiązań nowoczesnych i racjonalnych. Bez wyraźnego zwiększenia nakładów na edukację nie osiągniemy zakładanych celów

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Zapraszamy na stronę www.bpp.lublin.pl