Urząd Miasta Chorzów

Urząd Miasta Chorzów PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO W CHORZOWIE NA LATA 2014 2018 Wydział Zdrowia i Pomocy Społecznej Chorzów 2014 r.

Program Ochrony Zdrowia Psychicznego w Chorzowie na lata 2014-2018 został opracowany przez członków Zespołu ds. koordynacji i realizacji Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w Chorzowie w składzie : Wiesław Ciężkowski - Zastępca Prezydenta Miasta ds. Społecznych Lidia Stuchlik Naczelnik Wydziału Zdrowia i Pomocy Społecznej Urzędu Miasta Chorzów Bożena Łuczyńska Inspektor Wydziału Zdrowia i Pomocy Społecznej Halina Hiltawska Przewodnicząca Komisji Zdrowia Rady Miasta Chorzów Danuta Korniak Ordynator Oddziału Psychiatrycznego SPZOZ Szpitala Specjalistycznego w Chorzowie Paweł Raś Ordynator Oddziału Psychiatrycznego Dziennego SPZOZ Szpitala Specjalistycznego w Chorzowie Bożena Antończyk Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Chorzowie Beata Jonek Dyrektor Środowiskowego Domu Samopomocy dla Osób z Zaburzeniami Zdrowia Psychicznego w Chorzowie Sabina Lorek przedstawiciel Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Chorzowie Irena Świerczyńska Dyrektor Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej w Chorzowie Bożena Cierpioł Dyrektor Ośrodka Wsparcia Rodziny w Chorzowie Joanna Broncel Kierownik Działu Rozwoju Zasobów Ludzkich Powiatowego Urzędu Pracy w Chorzowie Marek Gmerczyński Kierownik NZOZ Usługi Medyczne Zdrowie w Chorzowie Elżbieta Szyszka - Kierownik Centrum Pracy Socjalnej Ośrodka Pomocy Społecznej w Chorzowie. 2

1. OPIS PROBLEMU Zdrowie wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia określa się jako stan całkowitego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. W ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego a także o wymiar duchowy. W obszarze zdrowia psychicznego można wyróżnić zdrowie emocjonalne jako zdolność do rozpoznawania i odpowiedniego wyrażania uczuć, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, agresją oraz zdrowie umysłowe przejawiające się zdolnością do logicznego myślenia. Zdrowie psychiczne człowieka może być ujmowane w trzech wymiarach: 1. Wymiar poznawczy - określający zdolność percepcji i rozumienia otaczającej rzeczywistości. 2. Wymiar emocjonalno motywacyjny. 3. Wymiar wykonawczy obejmujący zdolność człowieka do przeprowadzenia niezależnych, celowych działań. Powyższe wymiary warunkują również świadomość, inteligencję i osobowość. Wyróżniane są następujące zaburzenia poszczególnych sfer zdrowia psychicznego: 1. Zaburzenia funkcji poznawczych: - zaburzenia spostrzegania: złudzenia (iluzje) patologiczne, omamy i omamy rzekome (halucynacje i pseudohalucynacje) oraz zaburzenia psychosensoryczne, - zaburzenia myślenia (wypowiedzi): treści (urojenia, idee nadwartościowe, myśli natrętne), toku myślenia (myślenie paranoiczne, myślenie depresyjne, myślenie magiczne, ambiwalencja myślenia), logicznego charakteru myślenia (tempa, ilości, struktury formalnej myślenia), - zaburzenia uwagi: koncentracji, przerzutności (nadmierna lub niedostateczna), nadmierna rozpraszalność, - zaburzenia pamięci: ilościowe (hipermnezja, hipomnezja, amnezja), jakościowe (allomnezje: iluzje pamięciowe, kryptomnezje, złudzenia utożsamiające oraz pseudomnezje: konfabulacje, omamy pamięciowe). 2. Zaburzenia funkcji wykonawczych: - zaburzenia aktywności ruchowej: ilościowe (pobudzenie, spowolnienie, osłupienie) i jakościowe (katapleksja, katatonia, katalepsja, manieryzmy, grymasy, posturyzmy, echopraksja, tiki), 3. Zaburzenia woli (awolicja i ambitendencja) i aktywności złożonej (ilościowe: obniżenie, podwyższenie, osłupienie oraz jakościowe: odhamowanie, kompulsje, negatywizm, automatyzm nakazowy, dezorganizacja). 4. Zaburzenia uczuć: - zaburzenia nastroju, - strach i lęk, - zaburzenia afektu. 5. Zaburzenia świadomości: - ilościowe: senność patologiczna, stan przedśpiączkowy, śpiączka; - jakościowe: przymglenie, zmącenie; - zwężenie. 6. Zaburzenia nawyków (m.in. patologiczny hazard i kradzieże, piromania, kleptomania, trichotillomania) i popędów (zaburzenia łaknienia, pragnienia, snu, popędu seksualnego, impulsy natrętne). Wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnej (rewizja dziesiąta ICD-10) wyróżniamy następujące grupy zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania: 1. Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi Zaburzenia psychiczne wywołane organicznym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Mogą one wynikać z pierwotnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego lub też wtórnego, spowodowanego innymi chorobami układowymi. W grupie tej wyróżniamy: otępienia, zaburzenia świadomości (majaczenie) oraz inne organiczne zaburzenia psychiczne. Otępienia dotyczą 1% populacji ogólnej. Większość otępień dotyczy osób po 60 r.ż. Częstość występowania otępień zwiększa się z wiekiem tzn. po 65 r.ż występują u 5% a po 85 r.ż. u 40% osób. 2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem środków (substancji) psychoaktywnych W/w zaburzenia spowodowane używaniam środków psychoaktywnych, tj. alkoholu, opiatów, kanabinioli, substancji nasennych i uspokajających, kokainy i innych środków pobudzających (w tym kofeiny), halucynogenów, paleniem tytoniu i innych 3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe Schizofrenia obejmuje grupę zaburzeń psychicznych, którą cechuje rozpad pomiędzy poszczególnymi sferami życia psychicznego. Występuje rozszczepienie pomiędzy myśleniem, zachowaniem, emocjami, sferą motywacyjną, ekspresją emocji, przejawiające się m.in. niedostosowaniu zachowania, emocji pacjenta do sytuacji i treści jego wypowiedzi. Szacuje się, że schizofrenia dotyka 1 % populacji w naszym kraju tj. ok. 350 400 tys. osób. 3

4. Zaburzenia nastroju (afektywne) Grupa zaburzeń psychicznych, w których okresowo występują zaburzenia nastroju, emocji i aktywności, przejawiające się w formie zespołów depresyjnych, maniakalnych, hipomaniakalnych a także stanów mieszanych. Rozpowszechnienie depresji nawracającej (choroby afektywnej jednobiegunowej) szacuje się globalnie na 6% populacji, w tym 7% wśród kobiet i 4% u mężczyzn. W Polsce w 2007r. przeprowadzono badania, które pokazały, że 23% pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej spełnia kryteria depresji wg klasyfikacji ICD-10. Niezwykle istotnym problemem jest fakt, że ok. 15 20% samobójstw jest dokonywanych w okresie nasilonej depresji. Rozpowszechnienie choroby afektywnej dwubiegunowej typu I (stany depresyjne oraz stany maniakalne lub mieszane wymagające hospitalizacji) wynosi 1-2% natomiast typu II (stany depresyjne oraz stany hipomaniakalne niewymagające hospitalizacji) szacowane jest na około 3-5% populacji. 5. Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną Zaburzenia nerwicowe zwane potocznie nerwicami (albo: neurozami) grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce, definiowana jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i powiązanych ze sobą wzajemnie. W klasyfikacji ICD-10 określane są jako zaburzenia lękowe. 6. Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. Grupa zaburzeń psychicznych takich jak nieorganiczne dysfunkcje seksualne, nieorganiczne zaburzenia snu oraz zaburzenia odżywiania (jadłowstręt psychiczny i bulimia psychiczna oraz ich atypowe postacie, objadanie się związane z czynnikami psychicznymi). 7. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych Zaburzenia psychiczne w których uwidocznione są przewlekle trwające wzorce zachowań i (lub) przeżywania, manifestujące się w zakresie poznawczym, afektywnym, interpersonalnym i kontroli impulsów. Wyróżnia się osobowość paranoiczną, schizoidalną, dyssocjalną, histrioniczną, chwiejną emocjonalnie, lękliwą i anankastyczną. 8. Upośledzenia umysłowe Upośledzenie umysłowe definiuje się jako niepełny lub zahamowany rozwój umysłowy wyrażający się upośledzeniem umiejętności stanowiących o ogólnym poziomie inteligencji i zdolności poznawczych, mowy, funkcji motorycznych oraz umiejętności społecznych. Wyróżniamy upośledzenia umysłowe w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim. 9. Zaburzenia rozwoju psychicznego W/w zaburzenia przejawiają się jako odmienności rozwoju występujące we wczesnym dzieciństwie, na ogół stabilne i utrzymujące się w czasie, podlegające nieco modyfikacji w okresie dojrzewania. Uniemożliwiają one lub utrudniają uczenie się umiejętności koniecznych do rozwoju i funkcjonowania społecznego. W grupie tej wyróżniane są specyficzne zaburzenia rozwoju: mowy i języka, umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych oraz zaburzenia mieszane. 10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym: - zaburzenia zachowania to utrwalone zachowania antyspołeczne, agresywne lub buntownicze mające niekorzystny wpływ na rozwój dzieci lub dorastających oraz ich rodziny i otoczenie; wyróżniamy w tej grupie następujące zaburzenia zachowania: opozycyjno-buntownicze, ograniczone do środowiska rodzinnego, z nieprawidłowym procesem socjalizacji, z prawidłowym procesem socjalizacji, - zaburzenia hiperkinetyczne, dla których charakterystyczny jest deficyt uwagi, nadruchliwość oraz impulsywność, - zaburzenia emocjonalne, głównie lękowe, dla których charakterystyczne jest występowanie nadmiernego, nieadekwatnego do sytuacji lęku; w grupie tej wyróżniamy: lęk przed separacją w dzieciństwie, zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie, lęk społeczny w dzieciństwie, zaburzenia związane z rywalizacją w rodzeństwie. 11. Nieokreślone zaburzenia psychiczne Grupa zaburzeń psychicznych inaczej nie określonych Przeprowadzone w Europie i opublikowane w 2011 r. badania podają, że wśród krajów Unii Europejskiej 164,8 mln. (38,2%) osób cierpi z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego, w tym najczęstszymi problemami są: zaburzenia lękowe (14%), bezsenność(7%), depresja (6,9%), zaburzenia somatyczne (6,3%), zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu oraz substancji psychoaktywnych (>4%), ADHD (5%) u dzieci i młodzieży, demencja (1-30% w zależności od wieku). Wg raportu WHO (Badania Globalnego Obciążenia Chorobami) do 20 najczęściej występujących chorób należą zaburzenia zdrowia psychicznego takie jak: zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zaburzenia depresyjne nawracające i zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu. 4

Mając na celu poprawę zdrowia psychicznego WHO przyjęło Deklarację o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy oraz Plan działań na rzecz ochrony zdrowia psychicznego dla Europy, natomiast Komisja Europejska opublikowała w 2005r. tzw. Zieloną Księgę pt. Poprawa zdrowia psychicznego ludności strategia zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej. W Polsce w celu poprawy zdrowia psychicznego ludności przyjęto Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, natomiast w naszym regionie uchwalono "Śląski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2013-2020". 1. 1 Podstawy prawne Na podstawie art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011r. Nr 231 poz. 1375) i Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego z dnia 28 grudnia 2010 r. (Dz. U. 2011 Nr 24 poz. 128) został ustanowiony Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, określający strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Zgodnie z 4 pkt 3) w/w rozporządzenia podmiotami realizującymi Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego są samorządy województw, powiatów i gmin. Zgodnie z art. 2 ust.1 w/w ustawy ochrona zdrowia psychicznego obejmuje realizację zadań dotyczących w szczególności: 1) promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym; 2) zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym; 3) kształtowania wobec osób z zaburzeniami psychicznymi właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałania ich dyskryminacji. ust. 4. Prowadzenie działań określonych w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego należy do: 1) zadań własnych samorządów województw, powiatów i gmin; 2) zadań Narodowego Funduszu Zdrowia oraz ministrów właściwych ze względu na charakter działań określonych w programie. ust. 5. Wskazane w ust. 4 pkt 1 działania polegają w szczególności na: 1) promowaniu zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym; 2) zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej, zintegrowanej i dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form pomocy niezbędnych do życia w środowisku społecznym, rodzinnym i zawodowym. W Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego określono następujące cele główne: 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym 3. Rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego Ponadto w w/w programie określono cele i zadania przewidziane do realizacji przez samorządy powiatów i gmin, które zostaną przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania. 1.2 Sytuacja epidemiologiczno społeczna w aspekcie ochrony zdrowia psychicznego w Chorzowie Według danych Urzędu Statystycznego w Katowicach za rok 2011 (stan na 31 grudnia) powierzchnia Chorzowa wynosiła 33 km 2 a ludność ogółem 111 536, z czego 53 130 stanowili mężczyźni (47,6%), a 58 406 kobiety (52,4%). Liczba ludności w Chorzowie w wieku przedprodukcyjnym wynosiła 19 024 (17,1%), produkcyjnym 69 689 (62,5%), a poprodukcyjnym 22 823 (20,5 %). Poniższy wykres przedstawia strukturę w/w grup ekonomicznych w Chorzowie na tle Polski i województwa śląskiego w 2011 r. W Chorzowie odsetek osób w wieku poprodukcyjnym przewyższał analogiczne wartości dla Polski i województwa śląskiego, które wynosiły odpowiednio 17,3 % i 18,1 %. Natomiast odsetek grupy w wieku produkcyjnym w Chorzowie (62,5%) był niższy niż w Polsce (64,2%) i województwie śląskim (64,8%). 5

Wyk. 1 Ludność wg grup ekonomicznych w 2011 r. Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego W 2011r. (stan na 31.12.) w Chorzowie było 4,4 tys osób bezrobotnych, z czego 45,5% stanowili mężczyźni a 54,5% kobiety. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło 3237,48 zł. i było o 557,14zł. (17%) niższe niż analogiczne w województwie śląskim. W 2011r. zarejestrowano w Chorzowie 1048 urodzeń żywych i 1478 zgonów. Współczynnik przyrostu naturalnego w Chorzowie był ujemny i wynosił 3,8 na 1000 urodzeń żywych. W rozpatrywanym okresie analogiczny współczynnik dla woj. śląskiego wynosił 0,6 a dla Polski był dodatni przyjmując wartość 0,3. 6

Wyk. 2 Ruch naturalny ludności Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Powyższe dane pokazują, iż populacja Chorzowa jest w sensie demograficznym wg klasyfikacji ONZ i WHO stara ponieważ więcej niż 7% stanowią w niej osoby po 65 r.ż. Istotnym problemem jest fakt, że liczba zgonów mieszkańców Chorzowa znacznie przewyższa liczbę urodzeń, czego efektem jest nie wyrównywanie tzw. ubytków naturalnych i przewaga populacji starszej. W Polsce głównym źródłem informacji nt. rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych są dane rejestrowane w placówkach ambulatoryjnej i stacjonarnej psychiatrycznej opieki zdrowotnej. W lecznictwie ambulatoryjnym zarejestrowano w Polsce w latach 1990-2007 wzrost wskaźnika leczonych z powodu zaburzeń psychicznych o 119% tj. z 1629 osób/100 tys. ludności na 3571osób/100 tys. ludności. W 1990 r. w Polsce liczba leczonych wynosiła ok. 620910 osób. Natomiast w 2007 r. wzrosła ona aż do 1361223 osób. Porównując dostępne dane obserwujemy, iż wskaźnik leczonych ambulatoryjnie z powodu zaburzeń psychicznych (bez uzależnień) wynosił w 2005 r. w Polsce 3657/100 tys. ludności, w województwie śląskim 2917,6/100 tys. ludności a w Chorzowie 3329,1/100 tys. ludności. Natomiast w roku 2009 w Polsce analogiczny wskaźnik wynosił 3638/100 tys. ludności, w województwie śląskim 3175,1/100 tys. ludności oraz w Chorzowie 3154,1/100 tys. ludności. W 2005 leczono w Chorzowie ambulatoryjnie 3818 osób (w tym 35% mężczyzn i 65 % kobiet), natomiast w 2011 r. było to 3518 (w tym 39,4% mężczyzn i 65% kobiet). Zaburzenia psychiczne były najbardziej rozpowszechnione wśród osób w wieku 30-64 lata (2005 roku - 65%, 2011 roku 68,6%). W grupie 19-29 lat stanowiło to 12,8%, w 2005 r., natomiast w 2011r. było to 13,1 % osób. W populacji powyżej 65 roku życia nastąpił wzrost rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych z 11% w 2005r. do 17,8% w 2011 r. Natomiast wśród dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat obserwuje się spadek rejestrowanych zaburzeń psychicznych z 4,45 % w 2005 r. do 0,43 % w 2011 r. Rozpatrując zapadalność pacjentów leczonych z powodu zaburzeń psychicznych wg kategorii wiekowych widoczne jest, iż była ona najwyższa u osób w wieku 30-64 lata (w 2005r. - 59,2%; 2011r. 63,8 %) a następnie w wieku 19 29 lat ( w 2005r. 20,6 %; 2011r. 17,8 %). Wśród dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat zapadalność wynosiła w 2005r. 11,5% i zmniejszyła się w roku 2011r. do 1,7 %. W grupie osób po 65 roku życia zapadalność wynosiła w 2005 tj. 8,6 % w wzrosła w 2011r. do 16,7%. W Polsce w latach 1990 2005 zapadalność (pacjenci rejestrowani po raz pierwszy w życiu) psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej wzrosła o 132 %. W 2005r. nastąpiło odwrócenie tendencji wzrostowej i zapadalność spadła o 10 % do roku 2007. W Polsce w 2005 r. wskaźnik zapadalności wynosił 1029/100 tys. ludności a analogiczny wskaźnik w woj. śląskim wynosił 807,2/100 tys. ludności, natomiast w Chorzowie 684,4/100 tys. ludności. Zapadalność z powodu zaburzeń psychicznych 7

w następnych latach nieco się zmniejszyła i wynosiła w Polsce w 2009 r. - 967/100 tys. ludności. Z kolei w 2011r. w woj. śląskim - 811,7/100 tys. ludności oraz 467,5/100 tys. ludności w Chorzowie. W 2005 r. w Chorzowie po raz pierwszy leczyło się 746 osób ( w tym 30,83 % mężczyzn i 69,17% kobiet). Natomiast w 2011r. rozpoczęły leczenie 522 osoby ( 28,9% mężczyzn i 71,1 % kobiet). Tab. 1 Chorzy (osoby) leczeni ogółem wg płci i wieku w jednostkach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej w Chorzowie w 2005 r. i 2011r.liczby bezwzględne Grupy Leczeni ogółem 2005 2011 w tym: leczeni po raz pierwszy Leczeni ogółem w tym: leczeni po raz pierwszy Ogółem 3818 746 3518 522 (w tym: mężczyźni) 1339 230 1388 151 0-18 lat 170 86 15 9 19-29 lat 488 154 461 93 30-64 lat 2470 442 2414 333 65 lat i więcej 420 64 628 87 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab.2 Chorzy (osoby) leczeni ogółem wg płci i wieku w jednostkach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej w województwie śląskim i Chorzowie w 2005 r. i 2011r. wskaźniki na 100 tys ludności Grupy Leczeni ogółem woj. śląskie Chorzów 2005 2011 2005 2011 w tym: leczeni po raz pierwszy Leczeni ogółem w tym: leczeni po raz pierwszy Leczeni ogółem w tym: leczeni po raz pierwszy Leczeni ogółem w tym: leczeni po raz pierwszy Ogółem 2917,6 807,2 3175,1 811,7 3329,1 684,4 3154,1 467,5 (w tym: mężczyźni) 2513,1 674,6 2545,5 628,3 2447,3 418,8 2612,5 283,9 0-18 lat 1402,2 648,1 1441,4 519,9 765,9 383,3 74,0 44,2 19-29 lat 2550,9 914,7 2775,5 903,1 2570,9 802,2 2716,7 544,2 30-64 lata bd bd 3896,0 926,3 bd bd 4328,3 597,4 65 lat i więcej 2572,4 715,2 3343,6 679,3 2410,9 371,8 3388,0 471,2 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego W Polsce w 2009 r. najbardziej rozpowszechnionymi zaburzeniami psychicznymi były: zaburzenia nerwicowe 24 %, zaburzenia afektywne 18%, zaburzenia organiczne 14%, schizofrenia i zaburzenia schizotypowe 14%. W Chorzowie najczęstszymi przyczynami leczenia z powodu zaburzeń psychicznych (bez uzależnień) pacjentów w opiece ambulatoryjnej były: - schizofrenia - 20,41 %, - zaburzenia nerwicowe 17,8 %, - zaburzenia organiczne, niepsychotyczne 14,4 %, - zaburzenia psychotyczne 14,6 %, - depresja nawracająca i zaburzenia dwubiegunowe 10,23%, - epizody afektywne - 7,67 % - upośledzenia umysłowe 5,26%. 8

Wyk. 3. Struktura zaburzeń psychicznych leczonych w opiece ambulatoryjnej w Chorzowie w 2011r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 3 Chorzy (osoby) leczeni w jednostkach lecznictwa ambulatoryjnego w województwie śląskim i Chorzowie w 2011 roku liczby bezwzględne i wskaźniki na 100 tys mieszkańców Wyszczególnienie Leczeni ogółem Liczby bezwzględne Wskaźniki na 100 tys woj. śląskie w tym: leczeni po raz pierwszy w życiu Liczby bezwzględne Wskaźniki na 100 tys Leczeni ogółem Liczby bezwzględne Wskaźniki na 100 tys m. Chorzów w tym: leczeni po raz pierwszy w życiu Liczby bezwzględne Wskaźniki na 100 tys Z zaburzeniami psychicznymi - leczeni ogółem w tym : organiczne zaburzenia niepsychotyczne (F00-F02, F04, F07- F09) organiczne zaburzenia psychotyczne (F03, F05, F06) 147194 3175,1 37652 811,7 3518 3154,1 522 467,5 8370 180,5 1793 38,7 515 461,7 33 29,6 15316 330,4 3071 66,2 478 428,6 52 46,6 schizofrenia (F20) 17941 387,0 1818 39,2 718 643,7 22 19,7 inne zaburzenia psychotyczne i urojeniowe (F21- F29) epizody afektywne (F30 i F32) depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe (F31 i F33) 5338 115,1 782 16,9 136 121,9 11 9,9 15912 343,2 4844 104,4 270 242,1 44 39,4 14805 319,4 2444 52,7 360 322,8 36 32,2 9

inne zaburzenia nastroju ( afektywne ) (F34- F39) zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne (F40-F48) zespoły behawioralne związane z zaburzeniami odżywiania (F50) inne zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fiz. (F51-F59) zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (F60-F69) w tym: patologiczny hazard (F63.0) upośledzenie umysłowe (F70- F79) całościowe zaburzenia rozwojowe (F84) pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego (F80- F83, F88, F89) zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciostwie i wieku młodzieoczym (F90-F98) nieokreślone zaburzenia psychiczne (F99) 5977 128,9 1145 24,7 135 121,0 25 22,4 40811 880,3 14379 310,0 626 561,3 258 231,1 1068 23,0 446 9,6 2 1,8 1 0,9 805 17,4 275 5,9 3 2,7 1 0,9 4647 100,2 1591 34,3 61 54,7 18 16,1 211 4,6 115 2,5 6474 139,6 1364 29,4 185 165,9 10 9,0 1396 30,1 397 8,6 1 0,9 - _ 810 17,5 351 7,6 1 0,9 1 0,9 5823 125,6 1916 41,3 5 4,5 2 1,8 902 19,5 741 16,0 - _ - _ Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego W 2011 r. w lecznictwie ambulatoryjnym z powodu zaburzeń spowodowanych nadużywaniem alkoholu leczono 1229 pacjentów z terenu Chorzowa (po raz pierwszy 484 osoby). Wskaźnik osób leczonych na 10 tys. ludności wynosił 109,1 i znacznie przewyższał analogiczny dla województwa śląskiego, który wynosił 53,6/10 tys. ludności. Również wskaźnik osób leczonych po raz pierwszy w tej grupie zaburzeń znacznie przewyższał wartość dla województwa śląskiego tj. dla Chorzowa wynosił 42,9/ 10 tys.ludności a dla województwa śląskiego 24,1/10 tys. ludności. Z kolei z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem środków psychoaktywnych (innych niż alkohol) w 2011 r. leczyło się z terenu Chorzowa w lecznictwie ambulatoryjnym 117 osób (w tym po raz pierwszy 78 osób). Wskaźnik leczonych na 10 tys. ludności wynosił 10,4 (w tym leczonych po raz pierwszy 6,1) i był wyższy niż analogiczny dla województwa śląskiego, który wynosił 7,4/10 tys. ludności oraz 3,9/10 tys. ludności dla osób leczonych po raz pierwszy. 10

Tab. 4 Chorzy (osoby) leczeni w jednostkach lecznictwa ambulatoryjnego dla osób uzależnionych od alkoholu w latach 2010 2011 w Chorzowie i woj. śląskim liczby bezwzględne i wskaźniki na 10 tys ludności. ŚLĄSKIE Wyszczególnienie Liczby bezwzględne 2010 2011 Wskaźnik na 10 000 ludności Liczby bezwzględne Wskaźnik na 10 000 ludności Leczeni ogółem 22024 47,5 24894 53,6 w tym: leczeni po raz pierwszy 10095 21,8 11186 24,1 CHORZÓW Leczeni ogółem 1137 100,9 1229 109,1 w tym: leczeni po raz pierwszy 343 30,4 484 42,9 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 5. Chorzy (osoby) leczeni w jednostkach lecznictwa ambulatoryjnego dla osób uzależnionionych substancji psychoaktywnych (innych niż alkohol) w latach 2010 2011 w Chorzowie i woj. śląskim liczby bezwzględne i wskaźniki na 10 tys ludności. ŚLĄSKIE Wyszczególnienie Liczby bezwzględne 2010 2011 Wskaźnik na 10 000 ludności Liczby bezwzględne Wskaźnik na 10 000 ludności Leczeni ogółem 3475 7,5 3426 7,4 w tym: leczeni po raz pierwszy 1639 3,5 1818 3,9 CHORZÓW Leczeni ogółem 279 24,8 117 10,4 w tym: leczeni po raz pierwszy 95 8,4 78 6,9 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego W Polsce w latach 1999 2009 nastąpił wzrost wskaźnika rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w lecznictwie całodobowym o ponad 30 % tj. z 405/100 tys ludności do 548/100 tys ludności. Wskaźnik zapadalności wzrósł o 22% z 185/100 tys. ludności w 1999 do 226/100 tys. ludności w 2009 r. W 2002 r. hospitalizowano 1093 mieszkańców Chorzowa (57,3 % mężczyzn, 42,7 % kobiet) z powodów zaburzeń psychicznych w szpitalach psychiatrycznych i ogólnych. Natomiast w 2011r. było to 948 osób ( mężczyźni 55,8 %, kobiet 44,2 %). Najczęstszymi przyczynami hospitalizacji w Polsce w 2009 r. były: zaburzenia związane z używaniem alkoholu 37%, schizofrenia i zaburzenia schizotypowe 21 %, zaburzenia organiczne 14%, zaburzenia afektywne 9%. Natomiast w Chorzowie najczęstszymi przyczynami hospitalizacji pacjentów w 2011 były: zaburzenia związane z używaniem środków psychoaktywnych (w tym alkoholu) 33,9 %, organiczne zaburzenia psychiczne 18,1 %, schizofrenia i zaburzenia schizpotypowe 17,4 %, zaburzenia afektywne 15,8 %; zaburzenia nerwicowe 8% 11

Tab. 6 Mieszkańcy Chorzowa hospitalizowani w szpitalach psychiatrycznych i oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych wg rozpoznań zasadniczych (F00-F99) w latach 2002, 2007, 2011 liczby bezwzględne Rozpoznanie zasadnicze 2002 wszystkie pobyty po raz pierwszy 1083 346 Organiczne zab.psych.włącznie z zesp.objawowymi 161 40 Zab.psych.i zab.zach.spowodow. uż.śr.psychoaktywnych 373 121 Schizofrenia, zab.typu schizof.i urojeniowe 241 57 Zaburzenia nastroju (afektywne) 140 45 Zab.nerwicowe, zw.ze stresem i pod postac.somatyczną 120 60 Zespoły behawioralne zw.z zab.fizjol.i cz.fizycznymi 0 0 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 23 14 Upośledzenie umysłowe 21 6 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego) 0 0 Zab.zach.i emocji rozp..się zwykle w dz.i w wieku mł. 4 3 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 0 0 Rozpoznanie zasadnicze 2007 wszystkie pobyty po raz pierwszy 919 313 Organiczne zab.psych.włącznie z zesp.objawowymi 133 50 Zab.psych.i zab.zach.spowodow. uż.śr.psychoaktywnych 312 136 Schizofrenia, zab.typu schizof.i urojeniowe 204 35 Zaburzenia nastroju (afektywne) 118 22 Zab.nerwicowe, zw.ze stresem i pod postac.somatyczną 91 46 Zespoły behawioralne zw.z zab.fizjol.i cz.fizycznymi 1 1 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 15 5 Upośledzenie umysłowe 29 7 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego) 4 2 Zab.zach.i emocji rozp..się zwykle w dz.i w wieku mł. 12 9 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 0 0 Rozpoznanie zasadnicze 2011 wszystkie pobyty po raz pierwszy 948 315 Organiczne zab.psych.włącznie z zesp.objawowymi 172 48 Zab.psych.i zab.zach.spowodow. uż.śr.psychoaktywnych 321 144 Schizofrenia, zab.typu schizof.i urojeniowe 165 26 Zaburzenia nastroju (afektywne) 150 37 Zab.nerwicowe, zw.ze stresem i pod postac.somatyczną 76 41 Zespoły behawioralne zw.z zab.fizjol.i cz.fizycznymi 3 1 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 16 2 Upośledzenie umysłowe 16 2 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego) 4 1 Zab.zach.i emocji rozp..się zwykle w dz.i w wieku mł. 24 13 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 1 0 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego 12

W Chorzowie w 2011r. najczęściej hospitalizowane były osoby w kategoriach wiekowych: 35-64 lata (64%;), 20-34 lata (23,9 %), 65 lat i więcej (10,3 %), 5-19 lat (6%) Tab. 7 Mieszkańcy Chorzowa hospitalizowani w szpitalach psychiatrycznych i oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych wg wieku w latach 2002, 2007, 2011 2002 wiek wszystkie pobyty po raz pierwszy 1093 352 5-14 lat 3 2 15-19 lat 24 12 20-34 lat 230 85 35-44 lat 286 85 45-54 lat 354 87 55-64 lat 113 36 65 i więcej 83 45 2007 wszystkie pobyty po raz pierwszy wiek 931 318 5-14 lat 15 11 15-19 lat 21 17 20-34 lat 175 61 35-44 lat 227 81 45-54 lat 268 62 55-64 lat 149 50 65 i więcej 75 36 brak daty urodzenia 1 0 2011 wszystkie pobyty po raz pierwszy wiek 952 319 5-14 lat 27 17 15-19 lat 30 13 20-34 lat 228 79 35-44 lat 183 74 45-54 lat 236 58 55-64 lat 156 44 65 i więcej 92 34 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego 13

Tab. 8 Mieszkańcy Chorzowa hospitalizowani w szpitalach psychiatrycznych i oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych wg płci w latach 2002, 2007, 2011 liczby bezwzględne 2002 Płeć wszystkie pobyty po raz pierwszy 1093 352 Kobiety 467 161 Mężczyźni 626 191 2007 Płeć wszystkie pobyty po raz pierwszy 931 318 Kobiety 415 121 Mężczyźni 516 197 2011 Płeć wszystkie pobyty po raz pierwszy 952 319 Kobiety 420 122 Mężczyźni 532 197 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego 1.3. Zasoby opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień w Chorzowie Na terenie Chorzowa psychiatryczna opieka ambulatoryjna świadczona jest w trzech poradniach zdrowia psychicznego: NZOZ Usługi Medyczne Zdrowie, NZOZ ANIMA oraz NZOZ Św. Pawła 11 A. Ponadto w ramach NZOZ ANIMA funkcjonuje również poradnia dla osób uzależnionych i współuzależnionych od alkoholu. W ramach SPZOZ Szpitala Specjalistycznego w Chorzowie sprawowana jest całodobowa opieka na oddziale psychiatrycznym (40 łóżek) oraz funkcjonuje oddział dzienny (16 miejsc dla pacjentów) a także Poradnia Terapii Uzależnień od Środków Psychoaktywnych i Współuzależnień. Organem założycielskim powyższego szpitala jest samorząd województwa śląskiego. Ogółem w 2011 r. w Chorzowie zostały udzielone osobom z zaburzeniami psychicznymi 29135 porady przez lekarzy psychiatrów, psychologów oraz terapeutów. W 2011 r. na terenie Chorzowa udzielało świadczeń 12 lekarzy specjalistów w dziedzinie psychiatrii, 13 psychologów, 5 specjalistów i 5 instruktorów terapii uzależnień. 14

Tab. 9 Łóżka w szpitalach i zakładach psychiatrycznych w województwie śląskim i w Chorzowie w latach 2010 2011 Wyszczególnienie Stan w dniu 31.12.2010 r. Stan w dniu 31.12.2011 r. ŚLĄSKIE 2904 2935 CHORZÓW 0 0 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 10 Łóżka w oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych w województwie śląskim i w Chorzowie w latach 2010 2011 Wyszczególnienie Stan w dniu 31.12.2010 r. Stan w dniu 31.12.2011 r. ŚLĄSKIE 522 545 CHORZÓW 40 (w tym wg organu założycielskiego: 0 łóżek ) Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego 40 ( w tym wg organu założycielskiego: 0 łóżek) Tab. 11 Szpitale. oddziały psychiatryczne szpitala ogólnego w Chorzowie w 2011 i 2012 roku Wyszczególnienie Liczba łóżek ogółem w szpitalach ogólnych Liczba oddziałów psychiatrycznych Łóżka średnioroczne stan w dniu 31.12 Oddział % łóżek psych. w stosunku do wszystkich łóżek Personel zatrudniony na oddz. psych. lekarze pielęgniarki 2011 874 1 40 40 4,6 4 16 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 12 Długoterminowa stacjonarna opieka zdrowotna w Chorzowie w 2011 r Wyszczególnienie Liczba oddziałów/zakładów liczba miejsc liczba leczonych Oddziały/zakłady 5160 Pielęgnacyjno - opiekuńczy 3 262 350 5180 Hospicjum stacjonarne 1 10 102 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego 15

JEDNOSTKI LECZNICTWA AMBULATOYJNEGO DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI, OSÓB UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU ORAZ INNYCH SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH W CHORZOWIE W 2011 R. Tab. 13 Forma prowadzenia i główne źródło finansowania jednostek lecznictwa ambulatoryjnego w 2011 roku Wyszczególnienie Z kontraktem NFZ Bez kontraktu NFZ Podmiot wykonujący działalność leczniczą 1 - Niepubliczny podmiot wykonujący działalność leczniczą 6 1 Indywidualna specjalistyczna praktyka lekarska - - Grupowa specjalistyczna praktyka lekarska - - Inne - - Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 14 Jednostki lecznictwa ambulatoryjnego w m. Chorzów Wyszczególnienie 2011 Poradnia zdrowia psychicznego 3 Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży - Poradnia odwykowa (alkoholowa) 1 Poradnia profilaktyki, leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych 2 Poradnia psychologiczna 2 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 15 Porady udzielone w jednostkach lecznictwa ambulatoryjnego w m. Chorzów Wyszczególnienie 2011 Ogółem liczba wszystkich porad 29135 z tego: porady udzielone przez lekarza 14858 porady udzielone przez psychologa 13084 porady udzielone przez innego terapeutę 1193 Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

Tab. 16 Chorzy leczeni w jednostkach lecznictwa ambulatoryjnego w m. Chorzów Wyszczególnienie 2011 Psychoterapia indywidualna a 437 Psychoterapia grupowa / rodzinna a 853 Interwencje pracownika socjalnego 15 Wizyty w środowisku chorego (z wyłączeniem interwencji pracownika socjalnego) 86 Porady telefoniczne 750 Skierowanie do stacjonarnych placówek psychiatrycznych i odwykowych 473 a w danych wierszach wpisana jest liczba osób, które uczestniczyły w tych terapiach w ciągu roku (bez względu na liczbę sesji terapeutycznych). Jeżeli pacjent uczestniczył w obu rodzajach terapii wliczany jest w obie. W kolejnych wierszach wpisane są liczby wizyt, porad i skierowań, bez względu na to ile osób zostało tymi działaniami objętych. Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Tab. 17 Personel działalności podstawowej w jednostkach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej w m. Chorzów w 2011 roku Wyszczególnienie Lekarze ogółem (łącznie z rezydentami, bez konsultantów) psychiatrzy II st. i specjaliści psychiatrzy (w nowym systemie jednostopniowym) Udzielający świadczeń ogółem (w osobach, stan w dniu 31.12) Zatrudnieni na podstawie stosunku pracy ogółem (w osobach) w tym pełnozatrudnien i stan w dniu 31.12.2011 r. liczba opłaconych godzin pełnoi niepełnozatrudnionych w ciągu roku Pracujący w ramach umów cywilnoprawnych ogółem (w osobach) w tym w wymiarze nie mniejszym niż 35 godzin tygodniowo stan w dniu 31.12.2011 r. 12 3-1210 7-9 1-580 6 - w tym: psychiatrzy I st. 1 - - - 1 - Pielęgniarki 6 4 1 6938 2 - Psycholodzy 13 5 2 6899 8 - Specjaliści uzależnień Instruktorzy uzależnień terapii terapii 5 2 1 3526 3 2 5 4 3 7231 1 - Terapeuci zajęciowi - - - - - - Pracownicy socjalni 1 1-72 - - Inni terapeuci - - - - - - Źródło: Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

Opieka psychiatryczna i leczenia uzależnień na terenie Chorzowa świadczona jest w ramach kontraktu ze Śląskim Oddziałem Narodowego Funduszu Zdrowia (stan na 30.04.2013r.) przez następujące zakłady opieki zdrowotnej: 1. NZOZ Usługi Medyczne "Zdrowie" 41-500 Chorzów ul. Wolności 3/9 świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne dla dorosłych - poradnia zdrowia psychicznego dla dorosłych. 2. NZOZ ANIMA s.c.lek.med. Jerzy Furman, lek.med. Urszula Suchowska, Alicja Kwiecień 41-500 Chorzów, ul. Jana Gałeczki 30 świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne dla dorosłych - poradnia zdrowia psychicznego dla dorosłych 3. NZOZ Św. Pawła 11a 41-500 Chorzów ul. Pawła 11 a świadczenia psychiatryczne ambulatoryjne dla dorosłych - poradnia zdrowia psychicznego dla dorosłych 4. NZOZ ANIMA s.c.lek.med. Jerzy Furman, lek.med. Urszula Suchowska, Alicja Kwiecień 41-500 Chorzów ul. Katowicka 77 świadczenia terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu - poradnia osób uzależnionych i współuzależnionych od alkoholu 5. SPZOZ Szpital Specjalistyczny 41-500 Chorzów ul. Zjednoczenia 10 świadczenia dzienne psychiatryczne dla dorosłych - oddział psychiatryczny dzienny w oddziale są diagnozowane i leczone osoby z takim zaburzeniami psychicznymi jak depresje, nerwice, reakcje sytuacyjne, zaburzenia osobowości i psychozy; w procesie leczenia stosowana jest psychoterapia grupowa i indywidualna, a także socjoterapia uwzględniająca zasady społeczności terapeutycznej, psychoedukacja, treningi relaksacyjne oraz leki; oddział dysponuje dwoma salami terapeutycznymi i przyjmuje 16 pacjentów dziennie. świadczenia psychiatryczne dla dorosłych - oddział psychiatryczny oddział zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem chorób psychicznych, również nerwic oraz zaburzeń związanych z nadużywaniem alkoholu, nie prowadzi natomiast terapii uzależnień; w oddziale prowadzona jest psychoterapia indywidualna i grupowa oraz zajęcia terapeutyczne. oddział wyposażony jest w 40 łóżek. program leczenia substytucyjnego poradnia terapii uzależnień od substancji psychoaktywnych i współuzależnień poradnia jako jedyna w województwie śląskim zajmuje się prowadzeniem terapii substytucyjnej dla osób uzależnionych od opiatów, która jest ofertą dla osób najgłębiej uzależnionych, niepodatnych na tradycyjne metody terapii; ponadto poradnia zajmuje się również diagnozą uzależnień od środków psychoaktywnych oraz prowadzi kwalifikację i nabór pacjentów do terapii metadonowej. W oparciu o zalecane wskaźniki minimalne lub liczbę placówek, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego z dnia 28 grudnia 2010 r. (Dz. U. 2011, Nr 24, poz. 128) dokonano analizy dostępności psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Chorzowie, która wykazała: - brak funkcjonowania centrum zdrowia psychicznego dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży (dla dzieci i młodzieży nie jest to obligatoryjne), - brak 16 miejsc na oddziale dziennym psychiatrycznym, - brak zespołów środowiskowych, które powinny wchodzić w skład centrum zdrowia psychicznego (1 zespół w czp dla dorosłych i ewentualnie 1 zespół w czp dla dzieci i młodzieży), - brak 2 łóżek na oddziale psychiatrycznym szpitala ogólnego, - poradnie zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży funkcjonują na terenie ościennych miast (Katowice, Ruda Śl., Siemianowice Śl.), byłoby jednak zasadne, chociaż nie konieczne, gdyby funkcjonowała w/w poradnia w Chorzowie, ze względu na wielokrotnie zauważany przez środowisko szkolne problem zbyt małej dostępności do tego rodzaju usług,. - brak oddziału dziennego dla dzieci i młodzieży (10-11 miejsc), - brak 4 łóżek opieki całodobowej dla dzieci i młodzieży, - brak jednej poradni terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu oraz dziennego ośrodka terapii uzależnienia od alkoholu a także 2-3 łóżek leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, - brak oddziału lub ośrodka terapii uzależnienia od alkoholu (12-13 łóżek), 18

W zakresie placówek dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych: brak 1 łóżka detoksykacyjnego, 7 miejsc w ośrodku lub oddziale terapeutycznym i rehabilitacyjnym. W zakresie potrzeb kadrowych personelu działalności podstawowej w jednostkach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej stwierdza się: - brak jednego lekarza specjalisty w dziedziny psychiatrii dzieci i młodzieży, 9-10 pracowników socjalnych, 31 pielęgniarek, 8 terapeutów zajęciowych i 2 psychoterapeutów z certyfikatem - brak danych nt. liczby psychologów klinicznych w Chorzowie (ogółem zatrudnionych 13 psychologów). Tab. 18 Analiza dostępności psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Chorzowie. A. Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP) dla osób z zaburzeniami psychicznymi CZP dla dorosłych Placówka Minimalny wskaźnik lub liczba placówek Chorzów potrzeby wg min. wskaźników lub liczby placówek 1 CZP/50-200 tys. mieszkańców; CZP powinno łącznie spełniać wskaźniki dostępności proponowane dla form organizacyjnych wchodzących w jego skład 1 CZP dla dorosłych Chorzów brak CZP dla dzieci i młodzieży 1 CZP/50-200 tys. mieszkańców; CZP powinno łącznie spełniać wskaźniki dostępności proponowane dla form organizacyjnych wchodzących w jego skład 1 CZP dla dzieci i młodzieży brak B. Placówki dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi Placówka Minimalny wskaźnik lub liczba placówek Chorzów potrzeby wg min. wskaźników lub liczby placówek Chorzów Poradnia 1 poradnia/50 tys. mieszkańców (czynna codziennie) 2,1 3 poradnie zdrowia psychicznego Oddziały dzienne 3 miejsca/10 tys. mieszkańców 31,9 16 miejsc na oddziale dziennym Zespoły środowiskowe 1 zespół/50 tys. mieszkańców (1-3 wizyt 2,1 brak tygodniowo) Zespoły interwencji kryzysowych i pomocy doraźnej 1 zespół w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców 0,0 brak Oddziały psychiatryczne szpitalne 4 łóżka/10 tys. mieszkańców równomiernie jak najbliżej, w miastach/dzielnicach miast powyżej 80 tys. mieszkańców; optymalnie: w szpitalach ogólnych 42,6 40 łóżek na oddziale psychiatrycznym (w SPZOZ Szpital Specjalistyczny) Hostel 0,2 miejsca/10 tys. mieszkańców 2,1 8 Oddziały opiekuńcze (ZPO, ZOL) 1-2 łóżka/10 tys. mieszkańców 10,6 21,3 62 (w ramach kontraktu z NFZ) i 200 (bez kontraktu z NFZ) C. Placówki dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi Placówka Minimalny wskaźnik lub liczba placówek Chorzów potrzeby wg min. wskaźników lub liczby placówek Chorzów Poradnia 1 poradnia/powiat lub kilka powiatów (150 tys. mieszkańców) czynna codziennie 1 lub w sąsiednich powiatach) brak; PZP dla dzieci i młodzieży z zab. Psych. kontrakt z NFZ) w miastach ościennych Oddziały dzienne 1 miejsce/10 tys. mieszkańców 10,6 brak Zespoły środowiskowe 1 zespół/150 tys. mieszkańców 0 brak Oddziały szpitalne 0,4 łóżka/10 tys. mieszkańców 4,3 brak Hostel 1 hostel (20 miejsc)/województwo 0 brak Poradnia pomocy rodzinie 1 poradnia/województwo 0 brak 19

D. Placówki dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Placówka Minimalny wskaźnik lub liczba placówek Chorzów potrzeby wg min. wskaźników lub liczby placówek Chorzów Przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu co najmniej 1 przychodnia/1 powiat (około 50 tys. mieszkańców) 1 oddział (20 miejsc) w każdym większym mieście (powyżej 50 tys. mieszkańców) 2 przychodnie 1 20 miejsc brak Oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych Oddziały/ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu 0,2-0,3 łóżka/10 tys. mieszkańców 2,1 3,2 brak 1,2 łóżka/10 tys. mieszkańców 12,8 brak Hostele 1 hostel (20 miejsc)/województwo 0 brak E. Placówki dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Placówka Minimalny wskaźnik lub liczba placówek Chorzów potrzeby wg min. wskaźników lub liczby placówek Chorzów Przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych co najmniej 3 przychodnie w województwie, w tym w miastach: 50-70 tys. mieszkańców - 1 przychodnia; 70-100 tys. mieszkańców - 2 przychodnie; powyżej 100 tys. mieszkańców - 3 przychodnie (czynna codziennie, w tym ośrodki interwencji kryzysowej) 2 3 przychodnie 2 przychodnie Oddziały dzienne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych co najmniej 1 oddział (20 miejsc)/województwo 0 brak Oddziały/łóżka detoksykacyjne 0,1 łóżka/10 tys. mieszkańców 1,1 brak Oddziały/ośrodki terapeutyczne i rehabilitacyjne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Hostele dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych 0,7 łóżka/10 tys. mieszkańców 7,5 brak 0,2 miejsca/10 tys. mieszkańców 0 brak Program leczenia substytucyjnego w każdym mieście, w którym jest co najmniej 30 użytkowników opiatów, kwalifikujących się do leczenia substytucyjnego - 1 przychodnia

Tab. 19 Zalecane docelowe wskaźniki zatrudnienia w wybranych zawodach istotnych dla psychiatrycznej opieki zdrowotnej oczekiwane zatrudnienie Zawód Oczekiwania - Chorzów Chorzów wskaźnik/100 tys. liczba Liczba (stan w dniu 31.12.2011r.) personel działalności podstawowej w jednostkach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej Psychiatrzy 10,0 10,6 12 Psychiatrzy dzieci i młodzieży 1,0 1,1 0 Psycholodzy kliniczni 9,5 10,1 13 psycholodzy ogółem Pracownicy socjalni 10,0 10,6 1 Pielęgniarki 35,0 37,2 6 Terapeuci zajęciowi 8,0 8,5 0 Psychoterapeuci z certyfikatem 2,0 2,1 brak danych Certyfikowani specjaliści i instruktorzy terapii uzależnień 5,0 5,3 10 1.4. Formy pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami zdrowia psychicznego w Chorzowie Chorzów jest miastem o wyższym od średniej krajowej wskaźniku osób niepełnosprawnych. Problem niepełnosprawności w mieście jest na tyle istotny, że znalazł się w licznych dokumentach strategicznych ukierunkowujących działalność samorządu, władz miasta, jednostek organizacyjnych i licznych organizacji, których celem jest wspieranie osób niepełnosprawnych i ich rodzin. Liczne kampanie medialne pokazują, że osoby niepełnosprawne nie chcą specjalnego traktowania, a jedynie takich samych praw jakie mają osoby zdrowe. Taką właśnie politykę przyjęło nasze miasto w stosunku do osób niepełnosprawnych. Działania określone w strategii mają na celu: - przeciwdziałanie izolacji społecznej - stworzenie równych szans edukacyjnych - aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych - wspieranie rodzin w których żyją osoby niepełnosprawne - likwidację barier architektonicznych i komunikacyjnych. Realizacja zadań wymagała podjęcia szerokiej współpracy z organizacjami pozarządowymi, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych, a które najlepiej znają potrzeby tego środowiska. Przy Prezydencie Miasta Chorzów została powołana Powiatowa Rada ds. Osób Niepełnosprawnych, której zadaniem jest: inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych i do realizacji praw osób niepełnosprawnych, opiniowanie projektów programów powiatowych na rzecz osób niepełnosprawnych, ocena realizacji tych programów, opiniowanie projektów uchwał mogących wywierać skutki w zakresie funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Został również powołany Pełnomocnik Prezydenta Miasta Chorzów ds. Seniorów i Osób Niepełnosprawnych. Niepełnosprawność dotyczy mieszkańców w różnym wieku. Różne też są potrzeby poszczególnych grup. Dla rodziców dzieci niepełnosprawnych ważnym elementem możliwości godzenia pracy zawodowej z opieką nad dzieckiem jest sieć placówek zapewniających opiekę nad dzieckiem przez kilka godzin dziennie. W Chorzowie działają 2 przedszkola integracyjne ( PP 12 i PP 16 ) przystosowane do przyjmowania dzieci z różnymi schorzeniami, w tym z niepełnosprawnością fizyczną. Przedszkola realizują programy autorskie, a dzieci uczęszczające do nich mogą liczyć na opiekę najlepszych specjalistów (pedagogów, logopedów, psychologów dziecięcych). Dzieci w wieku przedszkolnym z głębokim upośledzeniem umysłowym przyjmuje Ośrodek Rehabilitacyjno- Edukacyjno Wychowawczy mieszczący się przy ul. Czystej. Ponadto funkcjonują placówki edukacyjne tj. szkoły podstawowe z oddziałami integracyjnymi, zespoły szkół specjalnych oraz szkoły gimnazjalne. Remonty placówek oświatowych systematycznie poprawiają stan techniczny obiektów szkolnych i usuwają systematycznie bariery architektoniczne. 21

Oświata w mieście to nie tylko domena samorządu. Edukacją zajmują się także organizacje pozarządowe: 1. Regionalna Fundacja Pomocy Niewidomym prowadzi Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy dla młodzieży niewidomej i słabo widzącej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej. Młodzież uczy się w jednej ze szkół: - Technikum Administracji - Technikum Masażu i Fizykoterapii - Zasadnicza Szkoła Zawodowa - Szkoła Policealna Masażu i Fizykoterapii 2. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Chorzowie zajmuje się kształceniem dzieci i młodzieży z głębokim upośledzeniem umysłowym lub niepełnosprawnością sprzężoną. Kształcenie prowadzone jest na poziomie szkoły podstawowej, gimnazjum i zawodowym ( przysposobienie do życia ). Dokładne określenie liczby osób niepełnosprawnych jest bardzo trudne. Wiele osób nie zgłasza się ze swoimi problemami zdrowotnymi do lekarza. Dotyczy to zwłaszcza osób z zaburzeniami psychicznymi, które często nie mają świadomości swojej choroby i nie wyrażają zgody na leczenie. Tylko w roku 2012 OPS występował do Sądu Rodzinnego w 16 przypadkach - przedmiotem postępowań było objęcie leczeniem bez zgody pacjenta lub umieszczenie w domu pomocy społecznej bez zgody osoby kierowanej. Postępowania sądowe prowadzone w roku 2013 dotyczyły 19 spraw o umieszczenie w domu pomocy społecznej bez zgody podopiecznego (10 zakończonych wydaniem pozytywnego dla OPS rozstrzygnięcia ), 9 spraw o przymusowe leczenie psychiatryczne. Pomoc społeczna powinna wkraczać wtedy, gdy inne osoby i podmioty nie są w stanie podjąć skutecznych działań mających na celu ochronę osoby chorej lub stwarzającej zagrożenie dla siebie i otoczenia. Jednak nie wszyscy mieszkańcy i pracownicy różnych instytucji to rozumieją. Składane do OPS wnioski o zajęcie się niewygodnym lokatorem, uciążliwym klientem czy osobą wykazującą odmienne od powszechnie akceptowanych zachowania stały się codziennością w pracy socjalnej. Trzeba jednak mieć świadomość, że pomoc społeczna działa w ramach określonych przepisów prawa i może wykonywać tylko te działania, które mają na celu ochronę zdrowia i życia ze społecznego punktu widzenia. Przede wszystkim należą do nich zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych (pożywienie, schronienie, odzież) i społecznych człowieka. Te zadania realizowane są bez względu na to czy osoba będąca w potrzebie jest niepełnosprawna albo chora. Zadania Ośrodka Pomocy Społecznej w zakresie pomocy osobom niepełnosprawnym określone są różnymi ustawami. Na podstawie ustawy o pomocy społecznej realizowane są świadczenia pieniężne w formie zasiłków stałych, specjalistyczne usługi opiekuńcze i usługi opiekuńcze, kierowanie i umieszczanie w domach pomocy społecznej, kierowanie do dziennych ośrodków wsparcia. W oparciu o ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych przyznawana jest pomoc finansowana lub dofinansowywana z środków PFRON oraz obsługa administracyjno - techniczna zespołu orzekającego. Obejmuje ona takie działania jak: finansowanie warsztatów terapii zajęciowej usuwanie barier architektonicznych dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych dofinansowanie zakupu sprzętu rehabilitacyjnego finansowanie zakupu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych. Tab. 20. Wnioski o dofinansowanie ze środków PFRON dla osób niepełnosprawnych w Chorzowie Rok Liczba dofinansowanych wniosków Kwota dofinansowania % zaspokojenia potrzeb 2010 309 1.814.830 30-76% 2011 391 1.866.575 30-87% 2012 820 2.309.260 Ok. 86% 2013 313 1.796.407 Ok. 30% x 1.833 7.787.082 x 22