Bankowość Elektroniczna Wstęp INFORMATYKA W ZARZĄDZANIU 2 Paweł Boiński Plan prezentacji Pojęcia podstawowe system bankowy w Polsce płatności i ich rodzaje system płatniczy, systemy płatności instrumenty płatnicze Innowacje płatnicze Płatności kartowe mobilne internetowe Literatura M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, raport przygotowany na zlecenie NBP, Materiały i Studia 241/2009 A. Matuszyk, P.G. Matuszyk Instrumenty Bankowości Elektronicznej, CeDeWu, Warszawa 2006 A. Tochmański System SORB - pierwszy polski system RTGS, BANK I KREDYT, kwiecień 2003 B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak System finansowy w Polsce, tom 1, PWN, Warszawa 2008 http://kartybeztajemnic.pl/
System bankowy w Polsce Bankowość Elektroniczna Pojęcia podstawowe Dwupoziomowy Bank centralny emisja pieniądza, bank państwa bank banków wysoki stopień niezależności Przełom w roku 1989: - wydzielenie 9 nowych banków cel: stabilność cen i systemu bankowego Banki komercyjne maksymalizacja zysków Płatność Definicja stosowana przez EBC i BRM Przekazanie przez płatnika roszczenia pieniężnego wobec strony trzeciej (w postaci pieniądza gotówkowego lub depozytów w instytucji finansowej) akceptowalnego dla beneficjenta Definicja uproszczona Transfer środków pieniężnych z konta dłużnika na konto wierzyciela Wiele innych definicji Regulacje prawne - lokalne Od 2007 r. w UE PSD - Payment Services Directive Rodzaje płatności Ze względu na częstotliwość wykonywania regularne np. opłaty typu czynsz, za dostawę energii, raty kredytów/pożyczek cykliczne najczęściej podobne kwoty płatności masowe na podstawie długotrwałych umów nieregularne np. zakup samochodu najczęściej jednorazowe na podstawie oddzielnych umów w różnych terminach na różne kwoty
Rodzaje płatności* Z punktu widzenia formy pieniądza gotówkowe monety banknoty (97% gotówki w obiegu) czeki gotówkowe i podróżnicze bezgotówkowe, m.in. przelewy (98% transferów) czeki rozrachunkowe karty płatnicze polecenia zapłaty... * dotyczy rozliczeń przez podmioty niebankowe Czeki Czeki gotówkowe (w Polsce od 1936 r.) różna popularność w zależności od kraju uczestnicy wystawca trasat okaziciel/osoba wskazana Czeki rozrachunkowe Uczestnicy Wystawca (rachunek dłużnika) Okaziciel/osoba wskazana (rachunek) Brak możliwości wypłaty pieniędzy Do 1000 zł realizacja w systemie ELIXIR Powyżej tej kwoty przesyłane pocztą Płatności gotówkowe - przykłady Płatności bezgotówkowe - przykłady Z rozliczeniem gotówkowym - banknoty, monety - czeki podróżnicze i gotówkowe - przekazy pocztowe - płatności gotówką przy odbiorze towaru u kuriera/w wyznaczonym punkcie Z rozliczeniem bezgotówkowym - gotówkowa wpłata na rachunek - wpłata w agencji pośrednictwa finansowego - płatności gotówką w kasie tradycyjnego sklepu za towary zakupione w internecie - kupony internetowe typu prepaid Z rozliczeniem bezgotówkowym - przelewy zlecane w banku - karty płatnicze - polecenia zapłaty - płatności telefonem komórkowym - serwisy płatności internetowych
System płatniczy A Glossary of Terms Used in Payments and Settlement Systems, BIS, Basle, 2001 System płatniczy obejmuje: instrumenty płatnicze, procedury bankowe, systemy płatności na danym obszarze geograficznym Cel Zapewnienie przepływu środków pieniężnych w zamian za usługi i aktywa finansowe System płatniczy w Polsce Dziedzictwo gospodarki centralnie planowanej Brak rynkowego systemu finansowego Płatności bezgotówkowe realizowane przez oddziały NBP Wykorzystanie przesyłek pocztowych do przekazywania instrukcji płatności Opóźnione księgowanie w centrali NBP Długi czas realizacji poleceń (nieprzewidywalność terminów) 1989 przełom polityczny idea gospodarki rynkowej 1992/1993 nowe zasady działania systemu rozrachunkowego podstawy nowoczesnego systemu płatniczego System płatniczy w Polsce Stan obecny - główne podmioty NBP - Narodowy Bank Polski bank centralny KIR SA - Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. KNF - Komisja Nadzoru Finansowego KDPW Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Banki brak narzuconych ograniczeń na czas wykonania dyspozycji klienta wszystkie podmioty gospodarcze w Polsce muszą posiadać rachunek bankowy System płatności KDPW System płatniczy w Polsce NBP System rozrachunku brutto (RTGS Real Time Gross Settlement ) Zlecenia indywidualne Transakcje wysokokwotowe 1993 r. SORB - obsługa ręczna - wykorzystanie faksów - działanie ciągłe 1996 r. SORBNET - wymiana elektroniczna - natychmiastowa realizacja - nieodwracalność transakcji - od 7:30 do 18:00 KIR System rozrachunku netto Kompensacja zleceń Transakcje detaliczne 1993 r. SYBIR - tradycyjne dokumenty - brak ciągłości działania - działał do 2004 r. 1994 r. ELIXIR - dokumenty elektroniczne - 3 sesje rozliczeniowe np. 10:30 11:00 14:30 15:00 17:30 18:00 - kilka mln operacji/dzień - rozliczenia w SORBNET
Systemy rozliczeniowe Zadania NBP w kontekście systemu płatniczego: obsługa rachunków bieżących banków rozrachunek płatności międzybankowych szybkie bezpieczne nieodwołalne Inne systemy rozliczeniowe: EuroELIXIR SORBNET-EURO TARGET TARGET2 (RTGS dla UE) TARGET2-NBP EURO1 EURO2 Instrument płatniczy Definicja wg PSD (uniwersalna) Instrumentem płatniczym jest każde zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego Używana przez MF Formy instrumentów płatniczych Papierowe Kartowe Uniwersalne urządzenia komunikacyjne Całkowicie elektroniczne Elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce Ustawa z 2002 r. EIP Elektroniczne instrumenty płatnicze Definicja każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający posiadaczowi dokonywanie operacji przy użyciu elektronicznych nośników informacji lub elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania operacji, w szczególności kartę płatniczą lub instrument pieniądza elektronicznego Ustawa określa również zasady wydawania EIP zasady używania EIP prawa i obowiązki stron umów dotyczących EIP zasady działalności instytucji EIP
Czas dokonania transakcji a moment zapłaty Przelewy błyskawiczne Instrumenty Przedpłacone (pay before) Wymagają wcześniej zasilenia pieniężnego instrumentu płatniczego/przypisanego rachunku np. karty przedpłacone, płatności mobilne typu mpay Opłacane w chwili użycia (pay now) np. karty debetowe Opłacane po dniu użycia (pay later) np. karta kredytowa, usługi telekomunikacyjne (doliczane do rachunku) Innowacyjna usługa płatnicza Bankowość elektroniczna Innowacje płatnicze Definicja (A. Tochmański) Innowacyjne usługi płatnicze to usługi płatnicze, w których zostały wprowadzone nowe rozwiązania, technologie lub standardy zmieniające w sposób jakościowy dotychczasowy sposób dokonywania płatności. Innowacje dotyczą Instrumentów płatniczych Kanałów płatniczych Form pieniądza
Cykl życia usług płatniczych Przykłady, zalety i wady innowacji Źrodło: M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, raport przygotowany na zlecenie NBP, Materiały i Studia 241/2009, str. 21 Zalety o Niższe koszty o Szybsze transakcje o Atrakcyjne marketingowo o Konkurencyjność o Rozwój obrotu bezgotówkowego o Rozwój nowych technologii o Bezpieczeństwo Karty EMV Karty zbliżeniowe Karty wirtualne Karty 3D Secure Karty Cashback Płatności mobilne Płatnośći Escrow E-przelewy Płatności wirtualne Wirtualne waluty (wirtualne światy) Wady Ryzyko utraty danych Ryzyko utraty środków pieniężnych Zawodność Spadek bezpieczeństwa Mniejsza rola banków centralnych Spadek zaufania Zagrożenia Mała Szkodliwość Duża Bankowość elektroniczna Mały Transakcje oszukańcze o niskiej wartości Kradzież tożsamości, ataki na dedykowane cele Płatności kartowe Zasięg Duży Trojany Wirusy Skimming Phishing Itp. Botnety Rozproszone ataki na sieci bankowe Man in the middle Kradzież danych na dużą skalę
Karty - rodzaje Kryterium funkcjonalności bankomatowe płatnicze identyfikacyjne wstępnie opłacone electronic purse wirtualne Kryterium rozliczania transakcji debetowe kredytowe z odroczonym terminem płatności obciążeniowe karty płatnicze = karty bankowe (?) Karty płatnicze w Polsce Dane z roku 2006: prawie 24 mln wydanych kart, w tym 17 mln kart debetowych ponad 6 mln kart kredytowych 27% wszystkich płatności bezgotówkowych Karty bankomatowe Do roku 1997 odrębne sieci bankomatowe Od 1997 integracja w ramach PolCard SA Euronet outsourcing bankomatowy Ponad 10 000 bankomatów Agenci rozliczeniowi: PolCard SA, CardPoint SA, Bank PeKaO SA, Bank PKO BP.. Karty płatnicze Karty płatnicze Dostępne od blisko stu lat (USA) Zakaz używania w czasie II wojny światowej Diners Club American Express plastikowe pieniądze BankAmericard VISA Interbank MasterCharge MasterCard Polska: 1968 r. 1971 r. 1974 r. 1975 r. Lata 70-teXX w. pasek magnetyczny elektroniczne rozliczanie szybsza autoryzacja pierwsze bankomaty Lata 80-teXX w. mikroporocesor 1999 rok przyjęcie standardu EMV
Karty z paskiem magnetycznym Zalety Prosta budowa Tania produkcja Wady Łatwość oszustwa (skimming, pełny skimming) Nietrwałość Ilość przestępstw przy użyciu tych kart maleje (procentowy udział) Płatności na odległość: MO mail order TO telephone order IO Internet order Karty w standardzie EMV EMV (Europay, MasterCard, VISA) Standard EMV (przyjęty w 1999 r.) interoperacyjność bezpieczeństwo wymagany PIN blokada po trzech błędnych próbach pierwsze wdrożenie: Wielka Brytania mniejsze koszty telekomunikacyjne szybsza autoryzacja 100 80 60 40 20 0 % kart z EMV Wielka Brytania Strefa euro Polska 2007 możliwość łączenia dwóch funkcji: kredytowej i debetowej Liability Shift Od 2011 r. wszystkie karty SEPA w standardzie EMV SEPA Karty w standardzie EMV Single Euro Payments Area Jednolity Obszar Płatności w Euro SEPA Card Framework (SCF) Zbiór zasad rozwoju systemów kart płatniczych Oczekiwania (m. in.) rozpowszechnienie EMV eliminacja pasków magnetycznych Wady Powszechność rozwiązania hybrydowego (pasek + mikroprocesor) Wymagany PIN do wszystkich operacji Obciążenie klienta odpowiedzialnością za PIN http://www.chipandspin.co.uk/
Technologia 3-D Secure Technologia 3-D Secure w BZWBK Verified by Visa, MasterCard SecureCode, JCB J/Secure Model trzech domen Issuer Domain Acquirer Domain Interoperability Domain Wydawcy kart odpowiedzialni m.in. za uwierzytelnianie klienta Sposób uwierzytelniania zależny od banku - Dwuetapowa autoryzacja - Sklep nie widzi danych klienta 4 1 2 3 Karty zbliżeniowe Karty zbliżeniowe PayPass (MasterCard) paywave (VISA) Cechy technologia RFID mikroprocesor antena Tylko dla niewielkich płatności Brak zatwierdzania typu PIN, podpis Czas wykonania transakcji: kilka sekund Zasięg ok. 10cm Mogą to być karty kredytowe debetowe przedpłacone Najczęściej to hybrydy pasek magnetyczny mikroporocesor EMV technologia zbliżeniowa
Płatności zbliżeniowe Bankowość elektroniczna Płatności mobilne m-płatności Brak ogólnie zaakceptowanej definicji Przyjmuje się że są to płatności wykonywane urządzeniami mobilnymi takimi jak telefon Finanse mobilne: bankowość handel płatności Bankowość Handel Płatności mobilne Telefon nie tylko do dzwonienia Powszechność telefonu komórkowego Dwa razy większa niż internetu Także w krajach, gdzie nie ma zaawansowanych systemów bankowych Pozwalają, m.in. na przesyłanie pieniędzy na adres e- mail oraz numer telefonu Liderzy: Japonia i Korea Płd. Płatności
Rodzaje płatności mobilnych Technologie Model Cechy Przykład B2C - Sprzedawca oferuje produkty - Klient kupuje produkty - Niewielkie kwoty B2B - Obsługa relacji biznesowych z innymi partnerami - Dedykowane systemy P2P - Wymiana pieniędzy pomiędzy osobami prywatnymi - Zakup biletu - Zakup napoju w automacie (P2M) - Procesy logistyczne (np. śledzenie transportu za pomocą urządzeń mobilnych) Płatności na serwisach aukcyjnych np. PayPal USSD (Unstructured Supplementary Service Data) Wymiana komunikatów (kodów) Szybsze i bezpieczniejsze niż SMS Złożone kody Dostępne w wszystkich współczesnych telefonach SMS (Short Message System) WAP (Wireless Application Protocol) NFC (Near Field Communication) Modele płatności mobilnych Ze względu na techn. komunikacji wyróżniamy połączenia GSM WAP, SMS, USSD, IVR, CallCenter połączenia krótkiego zasięgu (NFC) działanie zbliżone do działania karty płatniczej rozliczane z konta bankowego lub e-portmonetki może emulować działanie karty zbliżeniowej połączenia internetowe Modele płatności mobilnych Bank Agent GSM Cechy Model A T T T Model B N T T Model C T T N Model D N N T +/- współpraca - mniejsze zaufanie + większa wydajność - możliwa blokada przez GSM +/- mniejsze/większe koszty + łatwy (dla klienta) - kosztowny dla sprzedawcy
NFC Płatności mobilne - mpay Dane z wikipedia.org Zasięg: <20 cm Częstotliwość : 13.56 MHz (ISM) Pasmo : 2 MHz Przepustowość : 106, 212, 424 lub 848 kbit/s Tryb pracy: Tryb pasywny : Inicjujące urządzenie wytwarza pole elektromagnetyczne a docelowe urządzenia odpowiada modulując to pole. W trybie tym urządzenie docelowe jest zasilane mocą pola elektromagnetycznego urządzenia inicjującego, dzięki czemu urządzenie docelowe działa, jako transponder. Tryb aktywny: Oba urządzenia: inicjujące i docelowe komunikują się przez naprzemienne generowania swojego sygnału. Urządzenie wyłącza swoje pole elektromagnetyczne gdy czeka na dane. W tym trybie oba urządzenia zwykle potrzebują zasilania. Odbiór i nadawanie w tym samym czasie Od 2007 r. Model B Zasada e-portmonetki Kto i komu płaci? Klient sprzedawcy Osoba innej osobie mpay schemat transakcji mpay Bank, poczta, 1 1 2 mpay CENTRUM ROZLICZENIOWE 3 4 5 7 6 Przebieg transakcji 1. Doładowanie konta 2. Uzyskanie numeru sprzedawcy 3. Wprowadzenie danych transakcji 4. Wysłanie prośby o potwierdzenie transakcji 5. Potwierdzenie kodem PIN 6. Potwierdzenie wykonania transakcji 7. Potwierdzenie wykonania transakcji Może być RFID, NFC, kod 2D
mpay Cechy inicjatorem jest klient sprzedawca nie zna nr telefonu klienta klient musi wprowadzić dane sprzedawcy brak wymaganego PIN dla małych kwot (indywidualny limit) współpraca ze wszystkimi modelami telefonów (USSD, IVR) system anonimowy (dla niezarejestrowanej karty SIM) e-portmonetka nie musi być lubiana Zastosowania bilety komunikacji miejskiej strefy parkowania SimEasyPay Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. Płatności w modelu A Idea: połączenie karty SIM z kartą płatniczą Kto i komu płaci? Karta SIM GSM Easy- Pay np. OTA(on the air) Klient sprzedawcy (wymagana umowa z agentem rozliczeniowym) SimEasyPay schemat transakcji Bank 5 6 EasyPay CENTRUM ROZLICZENIOWE 3 4 8 7 1 2 Przebieg transakcji 1. Przekazanie numeru do sprzedawcy 2. Wprowadzenie danych transakcji 3. Wysłanie żądania potwierdzenia 4. Potwierdzenie kodem PIN 5. Wysłanie zapytania o dostępność środków i autoryzację transakcji 6. Autoryzacja transakcji 7. Potwierdzenie dokonania transakcji 8. Potwierdzenie dokonania transakcji Bankowość elektroniczna Płatności internetowe
Popularność rozwiązań Płatność kartą kredytową Imię Nazwisko Numer karty Data ważności Kod CVV2/CVC2/CID 2 3 1 4 Przebieg transakcji 1. Klient wybiera towary w sklepie internetowym 2. Klienta zatwierdza dokonany wybór i zaczyna proces płatności 3. Klient wprowadza dane z karty kredytowej 4. Klient odbiera przesyłkę z zamówionym towarem Źrodło: M. Polasik, K. Maciejewski Innowacyjne usługi płatnicze w Polsce i na świecie, raport przygotowany na zlecenie NBP, Materiały i Studia 241/2009, str. 21 Płatność przy odbiorze (gotówką) Płatność e-przelewem 2 1 3 Przebieg transakcji 1. Klient wybiera towary w sklepie internetowym 2. Klienta zatwierdza dokonany wybór i wybiera opcję dostawy za pobraniem 3. Klient odbiera zamówiony towar i reguluje należność pieniężną Serwis transakcyjny banku Login Hasło 2 3 1 4 Dyspozycja przelewu Tytuł: X Kwota: 100 PLN Odbiorca: y Hasło jednorazowe 5 Przebieg transakcji 1. Klient wybiera towary w sklepie internetowym 2. Klienta zatwierdza dokonany wybór i wybiera e-przelew 3. Wygenerowany link prowadzi do serwisu transakcyjnego banku klienta. Klient loguje się na swoje konto 4. Klient zatwierdza przygotowany formularz przelewu 5. Klient odbiera towar wysłany przez sprzedawcę
Płatność e-przelewem Płatność kartą 3-D Secure Problem Konieczna umowa między bankiem a sprzedawcą Wiele banków = wiele umów Rozwiązanie Zintegrowane serwisy płatności internetowych Obsługa wielu kanałów płatniczych Mniejsze koszty Szerszy dostęp do klientów Serwis transakcyjny banku Numer klienta 2 3 1 4 Dyspozycja zapłaty Tytuł: X Kwota: 100 PLN Odbiorca: y 5 PIN Przebieg transakcji 1. Klient wybiera towary w sklepie internetowym 2. Klienta zatwierdza dokonany wybór i wybiera płatność kartą z 3-D Secure 3. Wygenerowany link prowadzi do serwisu transakcyjnego banku klienta. Klient podaje numer klirnta. 4. Klient zatwierdza przygotowany formularz zapłaty wprowadza PIN 5. Klient odbiera towar wysłany przez sprzedawcę Serwisy płatności wirtualnych Płatność przez serwis płatności wirtualnych Stworzone dla P2P Działają na zasadzie e-portmonetki Mogą być połączone z rachunkiem bankowym albo kartą kredytową Opcja obciążeniowa Nie trzeba mieć konta by otrzymywać pieniądze Słabe zabezpieczenia (email, statyczne hasło) Koszty ponosi odbiorca Serwis płatności wirtualnych E-mail Hasło 2 3 1 4 Dyspozycja zapłaty Tytuł: X Kwota: 100 PLN Odbiorca: y 5 Przebieg transakcji 1. Klient wybiera towary w sklepie internetowym 2. Klienta zatwierdza dokonany wybór i wybiera płatność przez serwis płatności wirtualnych 3. Wygenerowany link prowadzi do serwisu płatności wirtualnych. Klient loguje się na swoje konto. 4. Klient zatwierdza przygotowany formularz zapłaty 5. Klient odbiera towar wysłany przez sprzedawcę
Escrow Schemat działania Escrow Trójstronna umowa Klient Sprzedawca Pośrednik Pierwotnie przeznaczone dla transakcji o dużej wartości Rozwój technologiczny automatyczna weryfikacja warunków Stosowane głównie dla C2C W Polsce pionierem PayU (2001 r.) Zabezpiecza obie strony transakcji 2 Kupujący 4 7 1 Rachunek Escrow 6 5 8 3 Sprzedawca Przebieg transakcji 1. Ustalenie warunków transakcji wybór Escrow 2. Kupujący otwiera rachunek Escrow 3. Sprzedający otrzymuje informację o otwarciu rachunku i akceptuje umowę 4. Kupujący wpłaca ustaloną kwotę na rachunek 5. Sprzedawca otrzymuje informację o wpłacie 6. Sprzedawca wysyła przesyłkę za potwierdzeniem odbioru 7. Kupujący sprawdza zawartość przesyłki i akceptuje wykonanie umowy 8. Środki na rachunku zostają odblokowane i przekazane sprzedawcy Inne metody Płatności w sklepach za zamówienia internetowe Faktura z kodem kreskowym Wysyłka po opłaceniu faktury Kupony pre-paid Kupon to numer id + wartość Można otrzymać resztę (nowy kupon) Kupony można dzielić i łączyć Wysokie prowizje Większa anonimowość EBPP Electronic Bill Presentment and Payment Prezentacja rachunków Możliwość zapłaty rachunków Integracja rachunków w jednym miejscu Nie jest to instrument płatniczy Źródło: Krajowa Izba Rozliczeniowa SA, www.kir.com.pl
Podsumowanie Trzy dziedziny innowacji Technologie kart Płatności mobilne Płatności internetowe Wykorzystanie istniejących sieci (GSM, Internet) Nacisk na szybkie i tanie mikropłatności Podsumowanie Problemy Duże koszty inwestycji Konieczność ciągłego doskonalenia zabezpieczeń Bariery prawne Niedostateczna akceptacja Obawy o bezpieczeństwo Pytania? Pawel.Boinski@cs.put.poznan.pl