TORO w poszukiwaniu skutecznych metod wsparcia instytucji ekonomii społecznej Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PROJEKT Wieloletni program współpracy m.st. Warszawy z instytucjami ekonomii społecznej na lata 2013-2015 - projekt Warszawa 2012
Spis treści Wprowadzenie.... 3 Rozdział 1. Postanowienia ogólne.....5 Rozdział 2. Formy współpracy finansowej z instytucjami ekonomii społecznej... 7 Rozdział 3. Formy współpracy pozafinansowej z instytucjami ekonomii społecznej 8 Rozdział 4. Wysokość środków planowanych na realizację programu 10 Rozdział 5. Sposób tworzenia programu i przebieg konsultacji...10 Rozdział 6. Ewaluacja programu.. 11 2
Wprowadzenie Ekonomia społeczna jest sektorem gospodarki, w którym podmioty są zorientowane na społeczną użyteczność, a wypracowana przez nie nadwyżka finansowa służy realizacji celu społecznego 1. Aktywność instytucji ekonomii społecznej (IES) jest innowacyjnym sposobem wzmacniania spójności społecznej, budowania organizacji społecznych oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Działalność w tej sferze oparta jest na solidarności społecznej, partycypacji i samorządności 2. Podjęcie działalności ekonomicznej przez organizacje zaliczane do trzeciego sektora, daje im możliwości rozwoju, ponieważ niezależność finansowa organizacji powinna nieść za sobą uniezależnianie się od dofinansowywania działalności przez instytucje publiczne 3. Dlatego też władze publiczne coraz częściej dostrzegają w ekonomii społecznej instrument rozwiązywania określonych problemów społecznych i starają się tworzyć regulacje, które umożliwiają posługiwanie się tym instrumentem. Istotne znaczenie ma także fakt, iż partnerzy społeczni upatrują w ekonomii społecznej potencjał rozwojowy i dążą do wypracowania regulacji, które potencjał ten zdołają aktywować 4. Wieloletni program współpracy m.st. Warszawy z instytucjami ekonomii społecznej to dokument regulujący warunki i zasady współpracy pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego (JST) i IES w wymiarze trzyletnim. Program wprowadza wieloletnie założenia finansowe oraz reguluje procedury wypracowywania podstawowych kierunków działania w sferze ekonomii społecznej we współpracy JST i IES. Celem implementacji dokumentu jest rozwijanie stosowanych dotychczas form współpracy finansowej i pozafinansowej JST i IES oraz zwiększenie skuteczności i efektywności relacji zachodzących między tymi sektorami, w szczególności poprzez wdrożenie zintegrowanego systemu wsparcia IES wypracowanego w ramach projektu TORO w poszukiwaniu skutecznych metod wsparcia instytucji ekonomii społecznej. Produktami finalnymi projektu TORO są: Instrument Finansowy w postaci systemu pożyczkowo/poręczeniowego wspierającego płynność finansową instytucji ekonomii społecznej, System Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć dotyczącego realizacji zadań publicznych ze zintegrowaną bazą danych o instytucjach ekonomii społecznej i ich udziale w konkursach i przetargach z różnych źródeł publicznych, Wieloletni programu współpracy z instytucjami ekonomii społecznej wprowadzającego wieloletnie plany finansowe i wspólne procedury wypracowywania podstawowych kierunków działania, 1 J. Hausner: Ekonomia społeczna jako kategoria rozwoju, [w:] J. Hausner (red.): Ekonomia społeczna a rozwój, Małopolska Wyższa szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2007, s. 14. 2 M. Gumkowska: Wstęp, [w:] R. Skrzypiec, T. Kasprzak, M. Jewdokimow, A. Biermat, M. Gumkowska: Przedsiębiorstwo ekonomii społecznej w środowisku lokalnym, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 7. 3 P. Frączak, J. Wygnański (red.): Polski model ekonomii społecznej. Rekomendacje dla rozwoju. Zaproszenie do dyskusji, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2008, s. 14 15. 4 J. Hausner: Ekonomia społeczna, op. cit., s. 16. 3
Mechanizm Wsparcia instytucji ekonomii społecznej w prowadzeniu działalności pożytku publicznego, tak aby działania podmiotów łączyły w sobie stabilność finansowania zarówno w wymiarze gospodarczym, jak i działalności pożytku publicznego. Wdrożenie i realizacja programu pozwoli na wzmocnienie trwałości IES poprzez poszerzanie budżetowania na okresy wieloletnie. Program został przygotowany w oparciu o obowiązujące przepisy prawa krajowego, w szczególności: art. 3. ust. 1, art. 4 ust. 1 pkt 11, 13 i 33 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.), a także art. 7 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). Program jest także zgodny z przepisami prawa lokalnego programem współpracy m.st. Warszawy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przyjmowanym corocznie uchwałą Rady m.st. Warszawy, uchwałą nr XLVI/1427/2008 Rady m.st. Warszawy z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie Społecznej Strategii Warszawy Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020, uchwałą nr LXII/1789/2005 Rady m.st. Warszawy z dnia 24 listopada 2005 r. w sprawie Strategii Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku oraz uchwałą nr VI/100/2011 Rady m.st. Warszawy z dnia z 13 stycznia 2011 r. w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej m.st. Warszawy na lata 2011-2033. 4
Rozdział 1. Postanowienia ogólne 1. Program określa cel główny, cel szczegółowy, adresatów, obszary działania, zasady współpracy, formy współpracy finansowej i pozafinansowej z instytucjami ekonomii społecznej (IES), wysokość środków na realizację, sposób tworzenia i konsultacji, ewaluację programu. 2. Ilekroć w programie jest mowa o: 1) ekonomii społecznej rozumie się przez to sektor gospodarki (w wymiarze instytucjonalno-prawnym) i metodę działania (polegającą na osiągnięciu celów społecznych metodami gospodarczymi), w których działające podmioty są zorientowane na społeczną użyteczność, a wypracowana przez nie nadwyżka finansowa służy realizacji celu społecznego; 2) Instrumencie Finansowym rozumie się przez to system pożyczkowo-poręczeniowy dla IES wspierany przez m.st. Warszawę (I produkt finalny projektu TORO); 3) instytucji ekonomii społecznej (IES) rozumie się przez to organizacje pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ze szczególnym uwzględnieniem takich form prawno-organizacyjnych jak: fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne, centra integracji społecznej (CIS), kluby integracji społecznej (KIS), zakłady aktywności zawodowej (ZAZ), towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (TUW), warsztaty terapii zajęciowej (WTZ), spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników; 4) JST rozumie się przez jednostkę samorządu terytorialnego zdefiniowaną w art. 165 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej; 5) klauzulach społecznych rozumie się przez to szczególne warunki realizacji zamówień publicznych z uwagi na istotne względy społeczne (w szczególności preferencji związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy), przewidziane w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 133, poz. 759, z późn. zm.), ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. 96, poz. 651, z późn. zm.), Dyrektywie 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi oraz Dyrektywie 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania zamówień publicznych przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych; 5
6) konkursie ofert rozumie się przez to otwarty konkurs ofert na realizację zadań publicznych, o którym mowa w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; 7) Mechanizmie Wsparcia instytucji ekonomii społecznej rozumie się przez to szczególną formą współpracy finansowej m.st. Warszawy z IES, której celem jest zwiększanie potencjału organizacyjnego i osobowego IES, umożliwiającego wypracowanie i wdrożenie indywidualnych mechanizmów finansowania działalności statutowej z dochodów pochodzących z działalności w zakresie ekonomii społecznej (IV produkt finalny projektu TORO); 8) organizacjach pozarządowych rozumie się przez to organizacje pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; 9) partnerstwie publiczno-społecznym rozumie się przez to partnerstwo tworzone przez organizacje pozarządowe i jednostki administracji publicznej w celu wspólnej realizacji zadań publicznych; 10) Pełnomocniku rozumie się przez to Pełnomocnika Prezydenta m.st. Warszawy ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi; 11) projekcie NOVUS rozumie się przez to projekt NOVUS program rozwoju administracji samorządowej Warszawy, Poznania, Lublina, Ełku i Łodzi współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, w wyniku którego powstał Generator Wniosków umożliwiający wypełnianie i składanie ofert na realizację zadań publicznych przez Internet; 12) projekcie TORO rozumie się przez to projekt TORO w poszukiwaniu skutecznych metod wsparcia instytucji ekonomii społecznej, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowany przez m.st. Warszawą wraz z partnerami, którego celem jest zwiększenie trwałości i wzmocnienie potencjału IES; 13) programie rozumie się przez to wieloletni program współpracy m.st. Warszawy z instytucjami ekonomii społecznej, będący dokumentem regulującym warunki i zasady współpracy pomiędzy JST i IES w wymiarze trzyletnim (III produkt finalny projektu TORO); 14) rocznym programie współpracy rozumie się przez to corocznie przyjmowany przez Radę m.st. Warszawy program współpracy m.st. Warszawy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; 15) Systemie Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć rozumie się przez to narzędzie informatyczne, którego celem jest monitorowanie realizacji zadań publicznych przez m.st. Warszawę, agregowanie informacji dotyczących współpracy JST z IES oraz na temat kosztów poniesionych przez Urząd m.st. Warszawy na realizację programów miejskich przyjętych w m.st. Warszawie (II produkt finalny projektu TORO); 16) ustawie rozumie się przez to ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 6
3. Celem głównym programu jest wprowadzenie wieloletnich założeń finansowych oraz wyznaczenie podstawowych kierunków działań w zakresie współpracy m.st. Warszawy z IES. Program zwiększy adekwatność form współpracy, skuteczność i efektywność wzajemnych relacji. Wdrożenie i realizacja programu jest gwarantem wzmocnienia trwałość funkcjonowania IES. 4. Cele szczegółowe programu obejmują [do ustalenia z IES podczas spotkania konsultacyjnego]: 1). 2). 3). 5. Adresatami programu są IES oraz jednostki organizacyjne i pomocnicze m.st. Warszawy. 6. M.st. Warszawa współpracuje z IES w sferze zadań publicznych, wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt. 1-20, pkt. 22-30 ustawy, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień: 1) aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy (aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu) poradnictwo, pośrednictwo pracy, szkolenia i przekwalifikowania, rozwój ekonomii społecznej, formy wczesnej interwencji, staże i praktyki zawodowe; 2) rozwoju lokalnego oraz rozwoju kapitału społecznego wsparcie lokalnych inicjatyw społecznych; 3) przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, w tym ograniczania zjawiska ubóstwa, w szczególności wśród dzieci i osób starszych, realizacji programów integracji społecznej, rozwoju działań ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorstw ekonomii społecznej (będących adresatami programu), które spełniają funkcję w zakresie integracji społecznej, poprawy lub uzupełnienia usług publicznych oraz rozwoju wspólnot lokalnych. 7. Współpraca m.st. Warszawy z IES, zarówno w wymiarze finansowym, jak i pozafinansowym, odbywa się na zasadach pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Rozdział 2. Formy współpracy finansowej z IES 8. 1. Współpraca o charakterze finansowym może odbywać się w formach przewidzianych w rocznym programie współpracy, ze szczególnym uwzględnieniem zlecania realizacji zadań publicznych na okres od 3 do 5 lat. 2. Szczególną formą współpracy finansowej m.st. Warszawy z IES jest Mechanizm Wsparcia. 7
9. 1. Mechanizm Wsparcia składa się z dwóch komponentów dotacji przyznawanej w trybie konkursu ofert oraz użyczenia lokalu (wraz z dotacją na dostosowanie i wyposażenie), jako miejsca przeznaczonego do prowadzenia działalności pożytku publicznego oraz jednocześnie działalności gospodarczej. 2. Dotacja przyznawana w trybie konkursu ofert jest przeznaczona na realizację zadania publicznego, mieszczącego się w obszarze działalności statutowej IES oraz na zwiększenie potencjału IES do poziomu umożliwiającego rozpoczęcie działalności gospodarczej spełniającej warunki ekonomii społecznej. 3. Wraz z dotacją, o której mowa w 9 ust. 2, m.st. Warszawa przekazuje IES dotację na dostosowanie lokalu i zakup wyposażenia do prowadzenia działalności. Jeśli podmiot wynajmuje lokal od m.st. Warszawy miejscem realizacji zadania będzie ten lokal. 1) Jeśli podmiot nie posiada lokalu m.st. Warszawa udostępnia lokal ze swoich zasobów na czas realizacji zadania. 10. Zlecanie realizacji zadań publicznych następuje w trybie konkursu ofert, chyba że przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecenia. 11. M.st. Warszawa podejmuje działania mające na celu zwiększenie w miarę możliwości liczby lokali m.st. Warszawy udostępnianych IES na prowadzenie działalności pożytku publicznego oraz działalności gospodarczej spełniającej warunki ekonomii społecznej. 12. W sprawach nieuregulowanych w programie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy oraz rocznego programu współpracy. Rozdział 3. Formy współpracy pozafinansowej z IES 13. 1. M.st. Warszawa może prowadzić szkolenia dla pracowników JST z obszaru luk kompetencyjnych w zakresie współpracy JST z IES oraz szkolenia dla pracowników IES z obszaru luk kompetencyjnych, których celem jest przygotowanie kadr JST i IES do długofalowej i efektywnej współpracy. 1. Szkolenia z obszaru luk kompetencyjnych mogą być prowadzone, w szczególności w takich obszarach jak: zarządzanie organizacją, ludźmi, usługami, informacją, projektami, finansami, strategiczne oraz budowanie partnerstw. 14. 1. M.st. Warszawa współpracuje z IES w zakresie funkcjonowania Instrumentu Finansowego. 2. Na Instrument Finansowy składają się sprofilowane do potrzeb IES: a) pożyczki/kredyty obrotowe służące finansowaniu bieżącej działalności; b) pożyczki/kredyty pomostowe służące finansowaniu zadań projektowych w oczekiwaniu na środki pochodzące z dotacji udzielonej przez m. st. Warszawa; 8
c) kredyt uzupełniający służący finansowaniu wkładu własnego w przypadku realizacji projektu ze źródeł zewnętrznych; d) pożyczka inwestycyjna służąca finansowaniu planowanych inwestycji. 3. W Instrumencie Finansowym przewidziano możliwość poręczenia przez m.st. Warszawę kredytu uzupełniającego zaciąganego przez IES, a także przekazywanie instytucjom bankowym/finansowym, w których IES ubiega się o pożyczkę/kredyt, historii współpracy danego podmiotu z m.st. Warszawą, generowanej z Systemu Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć. 4. Adresatami Instrumentu Finansowego są IES, w szczególności te, które współpracują z m.st. Warszawą. 15. 1. W celu umożliwienia przygotowywanie i prowadzenie dokumentacji związanej z procedurą konkursową w jednym narzędziu informatycznym tworzy się System Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć. 2. Dane z Systemu Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć dotyczące ofert składanych w ramach konkursu ofert, ogłoszenia wyników konkursów ofert zgodnie z art. 15 ust. 2h ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przyczyn przyznania bądź nieprzyznania dotacji, są eksportowane do Internetowej Księgi Dotacji. 3. System Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć umożliwia monitorowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi, w tym IES, po ogłoszeniu wyników konkursów ofert, w tym: prowadzenie rejestru umów dotacyjnych podpisanych z podmiotami oraz faktur związanych z rozliczaniem umów. Możliwe jest także przypisanie wydatków m.st. Warszawy, związanych z podpisaniem danej umowy, do działań z programów miejskich przyjętych do realizacji w m.st. Warszawę. 4. Do Systemu Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć importowane są sprawozdania (zarówno merytoryczne, jak i finansowe) z wykonania zadania publicznego, wypełniane w Generatorze Wniosków przygotowywanym w ramach projektu NOVUS. 5. Adresatami bezpośrednimi Systemu Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć są biura Urzędu m.st. Warszawy oraz wydziały dla dzielnic m.st. Warszawy. Adresatami pośrednimi są organizacje pozarządowe, w tym IES, oraz instytucje finansowe oferujące pożyczki i kredyty dla IES. Adresaci pośredni mogą korzystać z raportów historii współpracy organizacji pozarządowych, w tym IES, z m.st. Warszawą generowanych na potrzeby Instrumentu Finansowego. 6. Organizacje pozarządowe, w tym IES, mogą za pomocą Systemu Monitoringu Realizowanych Przedsięwzięć informować m.st. Warszawę o swoich potrzebach, uwagach i sugestiach związanych ze współpracą z m.st. Warszawą. 16. 1. Pełnomocnik powołuje zespół opiniodawczo-doradczy w zakresie kierunków działania i współpracy m.st. Warszawy z IES. 2. Celem prac zespołu jest działanie na rzecz stałego ulepszania istniejących rozwiązań w zakresie IES oraz możliwości wdrożenia kolejnych innowacji mających na celu wzmacnianie IES i podnoszenie jakości współpracy międzysektorowej. 9
3. Do zadań zespołu należy w szczególności wyrażanie opinii w sprawach dotyczących działań podejmowanych przez m.st. Warszawę we współpracy z IES w obszarze ekonomii społecznej, wskazywanie kierunków działania w zakresie popularyzowania idei ekonomii społecznej na szczeblu lokalnym, współpracy międzysektorowej, dobrych praktyk i innowacyjnych rozwiązań, takich jak klauzule społeczne w zakresie zamówień publicznych. 4. W ramach prac zespołu przewiduje się możliwość współpracy ponadnarodowej w celu wykorzystywania na poziomie m.st. Warszawy sprawdzonych mechanizmów działania w obszarze ekonomii społecznej. 17. 1. Członkami zespołu są eksperci specjalizujący się w tematyce ekonomii społecznej i współpracy międzysektorowej. 2. Poszczególnych członków zespołu powołuje Pełnomocnik. 3. Zespół liczy nie więcej niż 10 członków. 4. Posiedzenia zespołu są zwoływane przez Pełnomocnika nie rzadziej niż raz na pół roku. 5. W razie potrzeby do prac w zespole mogą być zapraszani przedstawicieli administracji publicznej i IES oraz eksperci specjalizujący się w tematyce ekonomii społecznej i współpracy międzysektorowej. 18. 1. Kadencja zespołu trwa trzy lata. 2. Za udział w pracach zespołu jego członkom nie przysługuje wynagrodzenie. 3. Obsługę administracyjno-biurową zespołu zapewnia Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy. 19. Przy zakupie usług w rozumieniu ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych, m.st. Warszawa będzie rozważać zastosowanie klauzul społecznych lub innych istotnych kryteriów społecznych. Rozdział 4. Wysokość środków planowanych na realizację programu 20. Na realizację programu planowana jest kwota nie większa niż, w tym w części na realizację dotyczącej zlecania zadań publicznych w ramach konkursów ofert nie więcej niż Rozdział 5. Sposób tworzenia programu i przebieg konsultacji 21. Projekt programu został opracowany przez eksperta ds. opracowania programu, współpracującego z m.st. Warszawą w ramach projektu TORO. 22. 1. Projekt programu został skonsultowany w ramach trzech spotkań z przedstawicielami IES, organizowanymi w trakcie realizacji projektu TORO w Warszawie oraz dwóch spotkań z przedstawicielami IES organizowanymi w trakcie jego realizacji na terenie Mazowsza. 10
2. Wnioski z konsultacji zostały uwzględnione w ostatecznej wersji programu. 3. Sprawozdanie z prowadzonych konsultacji, o których mowa w ust. 1, zamieszczone jest na stronie internetowej www.ngo.um.warszawa.pl. Rozdział 6. Ewaluacja programu 23. 1. Bieżącym monitoringiem realizacji programu zajmuje się Pełnomocnik. 2. Analiza rzeczywistych efektów programu będzie zawarta w sprawozdaniu z realizacji programu, opracowanym po zakończeniu jego obowiązywania, które będzie zamieszczona na stronie internetowej www.ngo.um.warszawa.pl. 11