Warsztaty Geograficzne Wyspy Jońskie 2014 Środowisko geograficzne i współczesne przemiany krajobrazu 25.04 4.05 2014 (10 dni) P R O G R A M Archipelag Wysp Jońskich tworzy kilkadziesiąt wysp o łącznej powierzchni przekraczającej 2500 km 2, położonych u zachodnich i południowych wybrzeży Grecji kontynentalnej. Współcześnie zamieszkane jest jedynie 16 z nich, wśród których największe i najgęściej zaludnione to: Kefalonia, Korfu, Zakinthos, Lefkada, Kithira, Itaka, Paksi, Kalamos i Meganisi. Stanowią one wynurzone fragmenty położonych najdalej na zachód i południowy zachód pasm łańcucha Hellenidów, a w ich budowie geologicznej dominują mezozoiczne i paleogeńskie skały węglanowe, flisz i lokalnie młodsze osady fluwialne. Wzdłuż archipelagu przebiega zachodnia granica płyty egejskiej, dlatego należy on do najaktywniejszych sejsmicznie części Grecji. Położone tam miejscowości wielokrotnie były doszczętnie niszczone przez silne trzęsienia ziemi ostatni taki kataklizm wystąpił w 1953 r. Na Wyspach Jońskich notuje się wyższe opady atmosferyczne niż na wyspach Morza Egejskiego i na wielu obszarach Grecji kontynentalnej, co sprawia, że krajobrazy, a zwłaszcza szata roślinna archipelagu, znacząco różnią się od tych występujących w innych częściach kraju. Budowa geologiczna (znaczący udział skał węglanowych) i tektonika przyczyniły się do rozwoju na tym obszarze form rzeźby krasowej, m.in. licznych jaskiń. Położenie Wysp Jońskich sprawiło, że od wieków przebiegały tamtędy ważne szlaki morskie. Jest o nich mowa już w Mitologii, choćby w opisach tułaczki Odyseusza, którego ojczyzną była jońska Itaka. Średniowieczna i nowożytna historia archipelagu była jednak odmienna od historii reszty kraju. Wyspy Jońskie praktycznie nigdy nie weszły w skład Imperium Otomańskiego, długo pozostawały natomiast pod wpływami weneckimi, częścią współczesnej Grecji stały się dopiero w 1864 r., ale do dziś pod względem kulturowym znacząco różnią się od sąsiednich wybrzeży kontynentalnych. Wyspy Jońskie przyciągają liczne rzesze turystów, co stanowi szansę rozwoju regionu, a równocześnie stwarza zagrożenie dla unikatowych walorów środowiska, także na obszarach chronionych (np. w górach Kefalonii i na wybrzeżach Zakinthos). Dzień 1 (25.04) piątek 20 km Przelot do Aten Wieczorem spacer po centrum Aten (Plaka, Akropol) Dawny i współczesny rozwój miast a ekstremalne procesy rzeźbotwórcze (sejsmiczne, fluwialne, stokowe). Kolacja i nocleg w Atenach Dzień 2 (26.04) sobota 395 km Ateny Korynt Tyryns Nafplio Tripolis Langadia Olimpia Killini Zakinthos Przejazd wzdłuż zatoki Sarońskiej nad Kanał Koryncki, a następnie do położonego w północnowschodniej części Peloponezu nad zatoką Argolidzką Nafplio średniowiecznego miasta, pierwszej stolicy odrodzonego państwa greckiego (1829-1834). Kanał Koryncki jako szlak komunikacyjny idea i możliwości budowy a współczesne znaczenie w transporcie morskim, turystyce i rozwoju regionu. Wpływ neotektoniki na rzeźbę (na przykładzie wybrzeży Zatoki Korynckiej). TYRYNS ośrodek cywilizacji mykeńskiej zachowane obiekty odkryte przez H. Schliemanna pochodzą z XIV w p.n.e.
Przejazd przez górzyste centrum Peloponezu do miejscowości Langadia (1000 m n.p.m.), lokalnego centrum tradycji i kultury, a następnie do Olimpii. Rzeźba i procesy rzeźbotwórcze w obszarach aktywnych sejsmicznie a możliwości rozwoju regionów, zachowania kultury i tradycji. OLIMPIA jeden z najważniejszych ośrodków starożytnej Grecji i główny ośrodek kultu Zeusa, miejsce pierwszych igrzysk olimpijskich (776 p.n.e.) odbywających się od tego czasu co 4 lata. Listy zwycięzców olimpiad zachowane są do 217 roku n.e. Przejazd do portu Killini położonego w północno-zachodniej części Peloponezu. Prom na Zakinthos. Kolacja i nocleg w miejscowości Zakinthos Dzień 3 (27.04) niedziela 120 km Zakinthos półwysep Geraki Laganas Keri Zatoka Vromi Zatoka Navagio Agios Nikolaos Przylądek Skinari Zakinthos ZAKINTHOS (406 km 2, 41500 mieszkańców). Centralna część wyspy jest w większości nizinna, natomiast zachodnia, zbudowana w przewadze z wapieni górzysta (do 758 m n.p.m.). Zachodnie wybrzeża są strome, często klifowe, współcześnie degradowane w czasie sztormów. Niedostępne wybrzeża i brak naturalnych portów utrudniły rozwój zachodniej części wyspy. Pożary lasów sosnowych porastających pierwotnie tę część Zakinthos sprzyjały degradacji gleb w obrębie silnie nachylonych stoków. Wtórna roślinność, głównie frygana, dominująca w wyższych partiach gór, również świadczy o warunkach niesprzyjających rozwojowi rolnictwa. Koncentruje się ono we wschodniej części wyspy. Rosną tam głównie bardzo wydajne drzewa oliwne, a wielowiekowa tradycja pozyskania oliwy sprawia, że należy ona do najlepszych na świecie. Zatoki z rozległymi piaszczystymi plażami na wschodzie i południu wyspy, dzięki dobrej dostępności, stały się pod koniec lat siedemdziesiątych XX w. głównym motorem rozwoju turystyki. Plaże te są również największym w basenie Morza Śródziemnego obszarem lęgowym żółwi morskich Caretta caretta. Konflikt pomiędzy organizatorami turystyki oraz właścicielami hoteli a instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną przyrody, mimo utworzenia w tym obszarze Morskiego Parku Narodowego, prowadzi do licznych zatargów, których konsekwencje są niestety negatywne dla morskiego środowiska przyrodniczego. Przebiegający w pobliżu zachodnich wybrzeży wyspy jeden z głównych handlowych szlaków morskich pomiędzy portami Morza Adriatyckiego a portami zachodniej części Morza Śródziemnego i Kanałem Sueskim nie poprawia tej sytuacji. Ochrona fauny Morza Śródziemnego a rozwój turystyki masowej, infrastruktury stałej i okresowej oraz transportu morskiego. Polityka globalna, narodowa i lokalna a ochrona żółwi morskich na wyspie Zakinthos; wizje i praktyka (na przykładzie Morskiego Parku Narodowego Laganas). Zachodnie wybrzeże wyspy (Keri Zatoka Vromi Zatoka Navagio) Wybrzeża klifowe walor krajobrazowy czy ograniczenie rozwoju regionu. AGIOS NIKOLAOS pięknie położony port po NE stronie wyspy, baza wypraw do Błękitnych Grot. Kolacja i nocleg w miejscowości Zakinthos Dzień 4 (28.04) poniedziałek 115 km Zakinthos Poros (Kefalonia) Sami (jaskinie Drogarati i Melissani), Park Narodowy Góry Enos Argostoli Sami Rano prom na Kefalonię KEFALONIA (737 km 2, 40 000 mieszkańców) największa z wysp Jońskich, była zasiedlona już w II tysiącleciu p.n.e. Ze względu na duże deniwelacje (do 1648m) i zróżnicowaną budowę geologiczną charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu. Trudna dostępność obszarów górskich
wpłynęła na ocalenie przed zniszczeniem licznych endemitów, w tym jodły kefalońskiej (Abies cephalonica). Węglanowe podłoże sprzyja rozwojowi form krasowych, zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych. Duże deniwelacje utrudniają również rozwój infrastruktury komunikacyjnej, co skutkuje do dziś osiedlaniem się ludności głównie na wybrzeżu. Sprzyja temu dobrze rozwinięta linia brzegowa z licznymi zatokami, ułatwiającymi lokowanie portów morskich. Liczne, często piaszczyste plaże, i międzynarodowe lotnisko stanowią podstawę rozwoju turystyki, zapoczątkowanego na skalę przemysłową dopiero w latach 80. XX wieku. Dostępność komunikacyjna a ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych w parkach narodowych. Szata roślinna Wysp Jońskich świat endemitów a skutki wielowiekowej ingerencji człowieka (na przykładzie Parku Narodowego Enos Kefalonia). Piętrowość klimatyczno-glebowo-roślinna w strefie śródziemnomorskiej. Kolacja i nocleg w miejscowości Sami (Kefalonia) Dzień 5 (29.04) wtorek 110 km Sami Agia Evfimia Neochori Fiskardo Assos plaża Myrthos Sami Vathi (Itaka) Północna część Kefalonii z niezniszczonym przez trzęsienie ziemi naturalnym portem Fiskardo, najbardziej znaną na Wyspach Jońskich plażą (Myrtos) i romantycznym portem rybackim (Assos). Typy wybrzeży, abrazja morska a rozwój turystyki wypoczynkowej. Po południu prom na Itakę Kolacja i nocleg w miejscowości Vathi (Itaka) Dzień 6 (30.04) środa 75 km Vathi Anogi Frikies Kioni Vathi Nidri (Lefkada) ITAKA (118 km 2, 3 200 mieszkańców) legendarna ojczyzna Odyseusza ma od 6 km do 600 m szerokości, około 23 km długości i ponad 100 km długości linii brzegowej. Tak duże rozwinięcie linii brzegowej wiąże się z występowaniem na wyspie kilkudziesięciu zatok, wykorzystywanych najczęściej jako naturalne porty lub miejsca odpoczynku (plaże), do których często nie ma od strony lądu. Jest to związane najczęściej ze stromymi stokami występującymi nawet w bezpośrednim sąsiedztwie morza. Mimo małej powierzchni, deniwelacje w obrębie wyspy są znaczne (806 m). Utrudnia to znacznie budowę ciągów komunikacyjnych, na wyspie nie ma też lotniska. Rozwojowi ekonomicznemu Itaki nie sprzyja również jej położenie w strefie silnych trzęsień ziemi. Niedogodności te są przyczyną ograniczenia rozwoju turystyki masowej, jednak turystyka indywidualna, głównie Włochów i Greków, rozwija się dobrze, przede wszystkim dzięki żeglarzom, co sprawia, że wyspa ma zdecydowanie inny charakter niż pozostałe wyspy archipelagu. Typy wybrzeży a dawny i współczesny rozwój portów morskich (na przykładzie Itaki). Po południu prom do Nidri (Lefkada) Kolacja i nocleg w miejscowości Nidri (Lefkada) Dzień 7 (1.05) czwartek 250 km Nidri (Lefkada) Vasiliki przylądek Lefkatas Lefkada Preveza Igoumenitsa Kerkira (Korfu) LEFKADA (336 km 2, 20 000 mieszkańców) oddzielona jest od stałego lądu kanałem przekopanym w VII w. p.n.e. Zbudowana głównie z wapieni (lefkos oznacza biały). Z uwagi na w większości klifowe lub lagunowe wybrzeża na wyspie nie rozwinęła się turystyka masowa. Brak historycznych budowli (zostały zniszczone przez trzęsienia ziemi) także nie sprzyjał jej rozwojowi. Mimo drogowego połączenia z kontynentem, na wyspie duże znaczenie ma tradycyjny styl życia. Lokalna ludność
utrzymuje się głównie ze słabo rozwiniętego rolnictwa (winorośl, drzewa cytrusowe, oliwki) lub rybołówstwa. Wyspa znana jest z dobrych warunków do uprawiania windsurfingu (głównie plaże w okolicach miejscowości Vasiliki) i przyciąga licznych amatorów tego sportu z różnych stron świata. Mieszkańcy znajdują również zatrudnienie przy produkcji soli, w salinach położonych w pobliżu stolicy wyspy Lefkady. Wyższe partie wyspy (do 1158 m n.p.m.) porośnięte są twardolistnymi zaroślami frygany ograniczającymi erozję na stromo nachylonych stokach. Rzeźba terenu a możliwość zagospodarowania wysp Morza Śródziemnego (na przykładzie Lefkady). Mechanizm i skutki katastrofalnych trzęsień ziemi na Wyspach Jońskich. Postawa człowieka wobec zagrożenia sejsmicznego. Po południu przejazd wzdłuż wybrzeża Morza Jońskiego przez Prewezę do Igoumenitsy Prom na Korfu Kolacja i nocleg w miejscowości Kerkira (Korfu) Dzień 8 (2.05) piątek 180 km Kerkira Agios Matheos Laguna Korissia Paleokastritsa Karousades Kassiopi Kerkira KERKIRA (KORFU) (580 km 2, 113 000 mieszkańców) to wyspa położona najdalej na północ z Wysp Jońskich. Od Albanii dzieli ją cieśnina o szerokości mniejszej niż 3 km. Wyższe wzniesienia (do 914 m n.p.m.) znajdują się tylko na północy wyspy, co umożliwiło wielowiekowy rozwój rolnictwa, a także ułatwiło budowę infrastruktury komunikacyjnej. Liczne plaże z łatwym dostępem od strony lądu przyczyniły się do rozwoju turystyki masowej już w latach sześćdziesiątych XX wieku. Obecnie na wyspie wypoczywa w sezonie nawet ponad 1 mln turystów. Większe niż w innych częściach wysp greckich opady sprzyjają rozwojowi roślinności, w tym gajów oliwnych. Wszystko to sprawia, że według Lawrence Durrella wyspa ta charakteryzuje się przepysznymi krajobrazami. Na Kerkirze najlepiej widać zarówno historyczne wpływy weneckie, jak i brytyjskie. Brytyjczycy władali wyspą do 1864 roku, a i dziś, dzięki licznym bezpośrednim połączeniom lotniczym, stanowią znaczną część zagranicznych rezydentów i turystów. Historyczne, polityczne i społeczno-ekonomiczne czynniki rozwoju Wysp Jońskich (na przykładzie Korfu). Kolacja i nocleg w miejscowości Kerkira Dzień 9 (3.05) sobota 390km Kerkira Igoumenitsa Ioannina (jaskinia Perama) Kalambaka (Meteory) Trikala Lamia Termopile Kamena Vourla Prom do Igoumenitsy Przejazd przez Epir do Ioanniny. Jest to górzysta kraina, dzięki wysokim opadom szczycąca się także rozległymi obszarami leśnymi. W pobliżu miasta Ioannina znajduje się jaskinia Perama z przepiękną szatą naciekową (wyróżniono 19 typów stalagmitów). Podążając na wschód przekroczymy góry Pindos (2637 m n.p.m., przełęcz na wysokości 1705 m n.p.m.) wysokością ustępujące w Grecji tylko Olimpowi. Charakteryzują się głębokimi wąwozami, piętrowością szaty roślinnej, bogatą fauną (spotyka się tu nawet niedźwiedzie). W pobliżu miejscowości Kalambaka znajduje się zespół monastyrów z XIV w. wzniesionych na szczytach ostańców zbudowanych z piaskowców i zlepieńców, których wysokość przekracza 500 m n.p.m. Tradycyjnie transport ludzi i materiałów niezbędnych do życia odbywał się na linach. Obecnie do kilku udostępnionych do zwiedzania monastyrów doprowadzono schody. Z uwagi na erozję ostańców, spośród ponad 20 klasztorów funkcjonuje do dzisiaj tylko 6. W celu ich ochrony w 1988 roku zespół monastyrów wpisano na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Przejazd przez Nizinę Tesalską nad Morze Egejskie do miejscowości uzdrowiskowej Kamena Vourla położonej w pobliżu słynnych Termopil. Krajobrazy krasowe i ich wykorzystanie (na przykładzie Epiru). Dawne i współczesne szlaki komunikacyjne na obszarach górskich (na przykładzie gór Pindos). Funkcjonowanie koryt rzecznych w warunkach okresowego niedoboru opadów uwarunkowania naturalne i antropogeniczne. Meteory formy ostańcowe: geneza, wykorzystanie i znaczenie społeczno-kulturowe. Systemy irygacyjne a możliwość rozwoju rolnictwa w Grecji kontynentalnej (na przykładzie Niziny Tesalskiej). Kolacja i nocleg w miejscowości Kamena Vourla Dzień 10 (4.05) niedziela 185km Kamena Vourla Ateny Kamena Vourla to jedno z licznych uzdrowisk występujących na wybrzeżu Morza Egejskiego, które wykorzystywane są głównie przez kuracjuszy z Grecji. Geologiczne uwarunkowania rozwoju uzdrowisk na wybrzeżach Morza Egejskiego (na przykładzie uzdrowisk Kamena Vourla i Termopile). Przejazd nadbrzeżną autostradą do Aten Przelot do Warszawy