Jak Modlą się Katolicy. Część 3: Chrzest i Bierzmowanie

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE A E. HARTA Jak Modlą się Katolicy Część 3: Chrzest i Bierzmowanie

Rycerze Kolumba przedstawiają Dedykowaną Luke owi E. Hartowi serię książecze na temat podstawowych elementów wiary katolickiej Sakrament chrztu i bierzmowania C Z Ę Ś Ć D R U G A, S E K C J A T R Z E C I A N A T E M A T W I A R Y K A T O L I C K I E J W co wierzą katolicy? Jak są zasady kultu w Kościele katolickim? Jak żyją katolicy? w oparciu o Katechizm Kościoła Katolickiego autor: Peter Kreeft główny redaktor Ojciec Juan Diego Brunetta, O.P. Dyrektor Katolicki Serwis Informacyjny Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba Tłumaczenie: O. Janusz Pyda, O.P. Polska Prowincja Dominikanów

2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone. Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego 2002 Pallottinum Poznań. Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia 2000. Okładka: El Greco (1541-1614), Baptism of Christ. Museo del Prado, Madrid, Spain. Scala / Art Resource, New York. Catholic Information Service Knights of Columbus Supreme Council PO Box 1971 New Haven CT 06521-1971 www.kofc.org/cis cis@kofc.org 203-752-4267 203-752-4018 (fax)

O S E R I I : Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczek przedstawiających w sposób prosty najważniejsze elementy nauki zawartej w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanie nowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dla wszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jego opublikowanie w 1992 roku. Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpić Katechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść. Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim, potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jest zawsze zgodna z nauką Kościoła. Katolicki Serwis Informacyjny zachęca do przeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu, by pogłębiać i dojrzewać w Wierze. -iii-

S E K C J A I I : J A K M O D L Ą S I Ę K A T O L I C Y ( K U L T ) CZĘŚĆ 3: CHRZEST I BIERZMOWANIE Sakrament chrztu 1. Doniosłość sakramentu chrztu Chrzest święty jest (...) bramą życia duchowego (...) i bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów (KKK 1213)*. Sakrament chrztu przypomina narodziny i rzeczywiście, Chrystus nazywa go powtórnym narodzeniem (J 3, 5), narodzeniem z góry. Najbardziej radykalnym i zmieniającym życie wydarzeniem w ciągu całego twojego naturalnego istnienia są narodziny. Stanowią one bowiem początek całego twojego życia na tej ziemi. Wszystkie późniejsze zmiany są początkiem jedynie pewnych etapów życia. Podobnie też, wydarzeniem najbardziej radykalnym i wprowadzającym największe zmiany w twoim życiu duchowym jest jego początek, czyli twój chrzest. 2. Skutki sakramentu chrztu Sakrament chrztu pociąga za sobą dwa skutki. Jeden z nich coś usuwa, drugi zaś coś daje osobie przyjmującej ten sakrament. Przez chrzest zostajemy [1] wyzwoleni od *KKK Katechizm Kościoła Katolickiego -5-

grzechu i [2] odrodzeni jako synowie Boży, stajemy się członkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Kościół (...) (KKK 1213). A) Tym, co zostaje usunięte przez sakrament chrztu jest grzech pierworodny. Dokonuje się to poprzez zupełne oczyszczenie w wodzie chrztu i symbolizowane jest poprzez obmycie wodą. Sakrament ten jest także nazywany obmyciem odradzającym i odnawiającym w Duchu Świętym (Tt 3, 5; J 3, 5) (KKK 1215). Odrodzenie i odnowienie oznacza nowy początek. Chrzest odpuszcza wszystkie grzechy, grzech pierworodny i wszystkie grzechy osobiste, a także wszelkie kary za grzech 1 (KKK 1263). W ochrzczonym pozostają jednak pewne doczesne [ale nie wieczne] konsekwencje grzechu, takie jak cierpienie, choroba, śmierć czy nieodłączne od życia ułomności, takie jak słabości charakteru, a także skłonność do grzechu, którą Tradycja nazywa pożądliwością (...) (KKK 1264). B) Drugim skutkiem sakramentu chrztu, związanym z otrzymaniem czegoś przez osobę przyjmującą chrzest, jest dar rzeczywistej duchowej przemiany, początek naszego uczestnictwa w najprawdziwszym życiu samego Boga, które to uczestnictwo stanowi fundamentalne przeznaczenie i cel całej religii katolickiej (jak również samego życia!). Na opisanie tej tajemnicy używa się wielu różnych określeń, takich jak: życie nadprzyrodzone, życie wieczne, życie 1 Por. Sobór Florencki: DS 1316 (numer przypisu w KKK: 60). -6-

Boże, łaska uświęcająca Królestwo Niebieskie, Królestwo Boże, usprawiedliwienie, uświęcenie czy zbawienie. Wszystko to zaczyna się w momencie chrztu, gdy umieramy dla naszego starego ja i rodzimy się na nowo dla naszej nowej tożsamości. Chrzest nie tylko oczyszcza ze wszystkich grzechów, lecz także czyni neofitę nowym stworzeniem 2, przybranym synem Bożym 3, który stał się uczestnikiem Boskiej natury 4, członkiem Chrystusa 5, a z Nim współdziedzicem 6, świątynią Ducha Świętego 7 (KKK 1265). Dana mu jest łaska uświęcająca, łaska usprawiedliwienia, (...) cnoty teologalne, (...) dary [Ducha Świętego] (KKK 1266). W ten sposób cały organizm życia nadprzyrodzonego chrześcijanina zakorzenia się w chrzcie świętym (KKK 1266). Chrzest opieczętowuje chrześcijanina niezatartym duchowym znamieniem (charakterem), który oznacza jego przynależność do Chrystusa. Znamienia tego nie wymazuje żaden grzech, chociaż z powodu grzechu chrzest może nie przynosić owoców zbawienia 8 (KKK 1272) 2 Por. 2 Kor 5, 17 (nr przyp. w KKK: 62). 3 Por. Ga 4, 5-7 (nr przyp. w KKK: 63). 4 Por. 2 P 1, 4 (nr przyp. w KKK: 64). 5 Por. 1 Kor 6, 15; 12, 27 (nr przyp. w KKK: 65). 6 Por. Rz 8, 17 (nr przyp. w KKK: 66). 7 Por. 1 Kor 16, 19 (nr przyp. w KKK: 67). 8 Por. Sobór Trydencki: DS 1609-1619 (nr przyp. w KKK: 80). -7-

Istotnie, chrzest jest pieczęcią życia wiecznego 9. Wierny, który zachowa pieczęć do końca, to znaczy pozostanie wierny obietnicom chrztu, będzie mógł odejść ze znakiem wiary 10, w wierze otrzymanej na chrzcie, w oczekiwaniu na uszczęśliwiające oglądanie Boga, które jest wypełnieniem wiary (...) (KKK 1274). Ów drugi skutek sakramentu chrztu ma również swój wspólnotowy wymiar. Ze źródeł chrzcielnych rodzi się jedyny Lud Boży Nowego Przymierza, który przekracza wszystkie naturalne lub ludzkie granice narodów, kultur, ras i płci: Wszyscyśmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowić jedno Ciało (1 Kor 12, 13) (KKK 1267). Stając się członkiem Kościoła, ochrzczony nie należy już do samego siebie 11, ale do Tego, który za nas umarł i zmartwychwstał 12 (KKK 1269). Chrzest stanowi podstawę wspólnoty między wszystkimi chrześcijanami, również z tymi, którzy nie są jeszcze w pełnej komunii z Kościołem katolickim (KKK 1271). 3. Zanurzenie w wodzie i polanie wodą jako alternatywne formy chrztu Dwoma skutkami sakramentu chrztu są śmierć i zmartwychwstanie. To podwójne wydarzenie jest symbolizowane poprzez wodę. [Sakrament ten] jest 9 Św. Ireneusz, Demonstratio apostolica, 3 (nr przyp. w KKK: 85). 10 Mszał Rzymski, Kanon Rzymski (nr przyp. w KKK: 86). 11 Por. 1 Kor 6, 19 (nr przyp. w KKK: 68). 12 Por. 2 Kor 5, 15 (nr przyp. w KKK: 69). -8-

nazywany chrztem ze względu na główny obrzęd, poprzez który jest wypełniany: chrzcić (gr. baptizein) oznacza: zanurzyć, pogrążyć ; zanurzenie w wodzie jest symbolem pogrzebania katechumena w śmierci Chrystusa, z której powstaje przez zmartwychwstanie z Nim 13 jako nowe stworzenie (2 Kor 5, 17; Ga 6, 15) (KKK 1214). Dlatego właśnie W sposób najbardziej znaczący dokonuje się chrztu przez trzykrotne zanurzenie w wodzie chrzcielnej. Już od starożytności może on być także udzielany przez trzykrotne polanie wodą głowy kandydata (KKK 1239). W Kościele łacińskim trzykrotnemu polaniu wodą towarzyszą słowa szafarza: N., ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. W liturgiach wschodnich katechumenowi zwróconemu w kierunku wschodnim kapłan mówi N., sługo Boży, jesteś chrzczony w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Przy wzywaniu każdej z Osób Trójcy Świętej kapłan zanurza kandydata w wodzie i podnosi go z niej (KKK 1240). 4. Symbolika wody chrzcielnej Niewiele występujących w naturze rzeczy jest dla nas tak koniecznych jak woda. Niewiele jest również tak pięknych i zachwycających. Oceany, rzeki, jeziora w sposób zupełnie naturalny pociągają nasze serca, zaś deszcz odświeża nasze dusze tak samo jak ziemię. Święta Teresa z Avila mówiła, że kocha godzinami siedzieć nad wodą i pozwalać, aby woda ją uczyła. Bowiem woda jest pierwszym stworzonym przez Boga elementem materialnego świata o którym wspomina 13 Por. Rz 6, 3-4; Kol 2, 12 (nr przyp. w KKK: 6). -9-

Księga Rodzaju, i była przez Boga używana w bardzo wyjątkowy sposób na różnych etapach historii zbawienia. Wszystkie te sposoby wskazują na sakrament chrztu i w nim znajdują wypełnienie. Katechizm Kościoła Katolickiego wyjaśnia to w następujący sposób: A) Od początku świata woda, zwyczajne i przedziwne stworzenie, jest źródłem życia i płodności. Pismo święte widzi ją osłoniętą przez Ducha Świętego 14 : Na początku świata Twój Duch unosił się nad wodami (...) 15 (KKK 1218). Woda, która jest konieczna do życia naturalnego, symbolizuje życie nadprzyrodzone. B) Kościół widział w arce Noego obraz zbawienia przez chrzest. W niej bowiem niewielu, to jest osiem dusz, zostało uratowanych przez wodę (1 P 3, 20) (KKK 1219). C) (...) woda morska jest symbolem śmierci, dlatego mogła być zapowiedzią misterium Krzyża. Ze względu na tę symbolikę chrzest oznacza udział w śmierci Chrystusa (KKK 1220). Dlatego właśnie w pierwotnym Kościele, w liturgii chrześcijańskiego Wschodu i w protestanckiej wspólnocie baptystów, osoba zostaje ochrzczona poprzez zanurzenie pogrzebanie w wodzie. D) Przede wszystkim przejście przez Morze Czerwone, będące prawdziwym wyzwoleniem Izraela z niewoli egipskiej, zapowiada wyzwolenie, jakiego dokonuje chrzest: Ty sprawiłeś, że synowie Abrahama przeszli 14 Por. Rdz 1, 2 (nr przyp. w KKK: 12). 15 Mszał Rzymski, Wigilia Paschalna, Poświęcenie wody chrzcielnej (nr przyp. w KKK: 13). -10-

po suchym dnie Morza Czerwonego, aby naród wyzwolony z niewoli faraona stał się obrazem przyszłej społeczności ochrzczonych 16 (KKK 1221). W Księdze Wyjścia te same wody przynoszą śmierć Egipcjanom i życie Izraelitom. W sakramencie chrztu ta sama woda przynosi śmierć grzechowi i nowe życie w Chrystusie. E) Wreszcie zapowiedzią chrztu jest przejście przez Jordan; przez to wydarzenie lud Boży otrzymuje dar Ziemi obiecanej potomstwu Abrahama, będący obrazem życia wiecznego (KKK 1222). F) Wszystkie zapowiedzi Starego Przymierza zostają wypełnione w Chrystusie Jezusie. Rozpoczyna On swoje życie publiczne od przyjęcia chrztu w Jordanie z rąk Jana Chrzciciela 17. Po swoim zmartwychwstaniu Jezus daje Apostołom taki nakaz: Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego (Mt 28, 19-20) 18 (KKK 1223). 5. Relacja pomiędzy Chrystusem a sakramentem chrztu Po pierwsze, zostaliśmy ochrzczeni w Chrystusie (Rz 6, 3). Po drugie, Chrystus ustanowił i nakazał sprawowanie sakramentu chrztu (Mt 28, 19-20). Po trzecie, Chrystus nadaje także moc sakramentowi chrztu. Jest On źródłem nadprzyrodzonej mocy tego sakramentu, która ma za zadanie zgładzić grzech pierworodny 16 Tamże (nr przyp. w KKK: 15). 17 Por. Mt 3, 13 (nr przyp. w KKK: 16). 18 Por. Mk 16, 15-16 (nr przyp. w KKK: 17). -11-

i wprowadzić Boże życie do duszy ochrzczonego. Zatem chrzest jest właściwie sposobem naszego zbawienia (1 P 3, 21). Niektórzy protestanci twierdzą, że to nie chrzest nas zbawia, ale zostaliśmy zbawieni już poprzez śmierć Chrystusa na krzyżu. Rzeczywiście, to śmierć Chrystusa na krzyżu jest naszym zbawieniem, ale mamy w niej udział poprzez sakrament chrztu (Rz 6, 3). Nasz udział w śmierci Chrystusa poprzez sakrament chrztu nie jest jakąś zwykłą transakcją prawną, w której Bóg wpłacałby na nasze konto prawość Chrystusa i przelewał na swoje konto nasze grzechy. Udział w śmierci Chrystusa bardziej przypomina przeszczep, dokonywany na żywym organizmie, niż zewnętrzną relację prawną (patrz: Rz 11, 17-24 i J 15, 1-6). Śmierć Chrystusa przed dwoma tysiącami lat jest przyczyną naszego zbawienia dzisiaj, a to poprzez wszczepienie nas dzięki łasce Bożej i poprzez sakrament chrztu w śmierć Chrystusa, Jego pogrzeb i Zmartwychwstanie (Rz 6, 34; Kol 2, 12). Woda, w której zostajemy zanurzeni w czasie chrztu, nie jest jedynie uniwersalnym naturalnym symbolem, ale odnosi się również do konkretnego historycznego wydarzenia: Krew i woda, które wypłynęły z przebitego boku ukrzyżowanego Jezusa 19, są zapowiedzią chrztu i Eucharystii, sakramentów nowego życia 20 (KKK 1225). Chrzest nie jest jedynie symbolicznym upamiętnieniem tego wydarzenia; inaczej mówiąc, to nie zwykły symbol był zapowiedzią chrztu. Skąd pochodzi chrzest, jeśli nie z krzyża Chrystusa, ze śmierci Chrystusa. Tu jest cała tajemnica: Chrystus cierpiał za ciebie. 19 Por. J 19, 34 (nr przyp. w KKK: 21). 20 Por. 1 J 5, 6-8 (nr przyp. w KKK: 22). -12-

W Nim jesteś odkupiony, w Nim jesteś zbawiony 21 (KKK 1225). W chrzcie dokonuje się to samo, co zostało dokonane przez Chrystusa, ponieważ chrzest jest tym, czego dokonuje Chrystus: sprawia, że rodzimy się na nowo i czyni nas dziećmi Bożymi. Nowo ochrzczony jest już dzieckiem Bożym w Jedynym Synu. Może odmawiać modlitwę dzieci Bożych: Ojcze nasz (KKK 1243). Nie stajemy się dziećmi Bożymi poprzez naturalne narodziny. Dzięki nim stajemy się jedynie dziećmi naszych naturalnych rodziców. Stajemy się dziećmi Boga poprzez powtórne narodzenie, które dokonuje się w chrzcie świętym (J 3, 3-6). 6. Czy chrzest jest konieczny do zbawienia A) Chrzest z wody: Sam Pan potwierdza, że chrzest jest konieczny do zbawienia 22 (KKK 1257). Nie oznacza to jednak, iż wszyscy, którzy nie zostali ochrzczeni, nie dostąpią zbawienia. Bóg związał zbawienie z sakramentem chrztu, ale sam nie jest związany swoimi sakramentami (KKK 1257). Bowiem chrzest sakramentalny, czyli chrzest z wody, nie jest jedynym rodzajem chrztu. B) Chrzest krwi: Kościół zawsze zachowywał głębokie przekonanie, że ci, którzy ponoszą śmierć za wiarę, nie otrzymawszy chrztu, zostają ochrzczeni przez swoją śmierć dla Chrystusa i z Chrystusem. Chrzest krwi, podobnie jak chrzest pragnienia [zob. następny 21 Św. Ambroży, De sacramentis 2, 2, 6: PL 16, 425-426 (nr przyp. w KKK: 23). 22 Por. J 3, 5 (nr przyp. w KKK: 55). -13-

-14- podpunkt], przynosi owoce chrztu, nie będąc sakramentem (KKK 1258). C) Chrzest pragnienia: Jeśli chodzi o katechumenów, którzy umierają przed chrztem, ich wyraźne pragnienie przyjęcia tego sakramentu, połączone z żalem za grzechy i z miłością, zapewnia im zbawienie, którego nie mogli otrzymać przez sakrament (KKK 1259). D) Chrzest wewnętrznego pragnienia: Każdy człowiek, który nie znając Ewangelii Chrystusa i Jego Kościoła, szuka prawdy i pełni wolę Bożą, na tyle, na ile ją zna, może być zbawiony. Można przypuszczać, że te osoby zapragnęłyby wyraźnie chrztu, gdyby wiedziały o jego konieczności (KKK 1260). E) Dzieci nieochrzczone: Jeśli chodzi o dzieci zmarłe bez chrztu, Kościół może tylko polecać je miłosierdziu Bożemu, jak czyni to podczas przeznaczonego dla nich obrzędu pogrzebu. Istotnie, wielkie miłosierdzie Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni (1 Tm 2, 4), i miłość Jezusa do dzieci, która kazała Mu powiedzieć: Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie, nie przeszkadzajcie im (Mk 10, 14), pozwalają nam mieć nadzieję, że istnieje jakaś droga zbawienia dla dzieci zmarłych bez chrztu (KKK 1261). F) Limbus puerorum (otchłań): Wielu katolickich teologów uważało niegdyś, że dzieci, które umarły bez chrztu, idą po śmierci do miejsca nazywanego limbus puerorum albo otchłanią. Miało być to miejsce wiecznego pokoju, ale nie można było w nim widzieć Boga. Ponieważ dzieci te nie popełniły żadnego grzechu uczynkowego, nie dokonały również wyboru,

który skazywałby je na wieczne potępienie i tym samym nie zasługiwały na piekło. Urodziły się jednak w stanie grzechu pierworodnego i dlatego nie mogły wejść do nieba. Jednakże większość współczesnych teologów jest przekonana, iż Bóg znajdzie jakiś sposób, aby wprowadzić swe niewinne maleństwa do chwały nieba. Nie możemy ograniczać Bożej miłości ani Bożego sprytu w znajdowaniu sposobów na to, aby Jego miłość mogła się zrealizować. Boga nie ograniczają żadne środki. 7. Chrzest dzieci i chrzest dorosłych Od początków Kościoła chrzest dorosłych jest praktykowany najczęściej tam, gdzie dopiero od niedawna głosi się Ewangelię (KKK 1247). Ale również Praktyka chrztu dzieci od niepamiętnych czasów należy do tradycji Kościoła; wyraźne jej świadectwa pochodzą z II wieku. Jest jednak bardzo możliwe, że od początku przepowiadania apostolskiego, gdy całe domy przyjmowały chrzest 23, chrzczono także dzieci 24 (KKK 1252). Istnieją następujące powodu udzielania sakramentu chrztu dzieciom. A) Dzieci, rodząc się z upadłą i skażoną grzechem pierworodnym naturą, również potrzebują nowego narodzenia w chrzcie 25, aby zostały wyzwolone z mocy ciemności i przeniesione do Królestwa wolności 23 Por. Dz 16, 15. 33; 18, 8; 1 Kor 1, 16 (nr przyp. w KKK: 46). 24 Por. Kongregacja Nauki Wiary, instr. Pastoralis actio: AAS 72 (1980) 1137-1156 (nr przyp. w KKK: 47). 25 Por. Sobór Trydencki: DS 1514 (nr przyp. w KKK: 42). -15-

dzieci Bożych 26, do którego są powołani wszyscy ludzie (KKK 1250). B) Praktyka chrztu dzieci jest wyrazem naszej wiary w fakt Bożej inicjatywy. Czysta darmowość łaski zbawienia jest szczególnie widoczna przy chrzcie dzieci (KKK 1250). Chrzest dzieci pasuje do natury Bożej miłości. Bóg pokochał nas, zanim my pokochaliśmy Jego. Nawet nasze pragnienie Boga jest Jego darem. C) Chrzest dzieci ukazuje hojność Boga w udzielaniu łaski. Bóg nikomu nie odmawia swej miłości. Warunkiem przyjęcia łaski nie jest inteligencja, lecz otwartość. Któż zaś jest bardziej otwarty, niż dziecko? Nie popełniło ono żadnego grzechu uczynkowego, nie jest niczemu winne, nie zachowuje żadnej rezerwy. D) Kochający rodzice chcą dać swoim dzieciom wszystko, co najlepsze. Nic zaś nie jest lepsze od Bożej łaski, nic również nie jest bardziej konieczne do dobrego i szczęśliwego życia. Gdyby Kościół i rodzice nie dopuszczali dziecka do chrztu zaraz po urodzeniu, pozbawialiby je bezcennej łaski stania się dzieckiem Bożym 27 (KKK 1250). E) Chrystus powiedział swoim apostołom, aby pozwolili dzieciom do niego przychodzić (Mk 10, 14-16). F) Bóg wiąże się z nami nie tylko jako jednostkami, ale także jako członkami rodzin. W całym Piśmie Świętym przymierze (małżeństwo) i więzy rodzinne (ród) zajmują uprzywilejowane miejsce. 26 Por. Kol 1, 12-14 (nr przyp. w KKK: 43). 27 KPK, kan. 867; KKKW, kan. 686, 1 (nr przyp. w KKK: 44). -16-

G) Chrzest dzieci ma swoje źródło w Piśmie Świętym (patrz: Dz 16, 15) H) Wreszcie, jeśli nie jesteśmy po prostu w stanie pojąć działania Bożej łaski, nie powinniśmy jej ograniczać. 8. Kształtowanie się rytu chrzcielnego w liturgii Sakrament chrztu przybierał w historii różne formy, w zależności od czasu, miejsca i obrządków liturgicznych, w których był udzielany. Niemniej jednak, zawsze zachowywał niezmienną istotową strukturę. Gdy ktoś chciał stać się chrześcijaninem, musiał od czasów apostolskich przejść pewną drogę i wtajemniczenie złożone z wielu etapów. Można tę drogę przejść szybciej lub wolniej. Zawsze powinna ona zawierać kilka istotnych elementów: [1] głoszenie słowa [Ewangelii], [2] przyjęcie Ewangelii [wiary], które pociąga za sobą nawrócenie [zmianę myślenia, serca i życia], [3] wyznanie wiary, [4] chrzest, [5] wylanie Ducha Świętego [wyrażające się zwłaszcza w Bierzmowaniu], [6] dostęp do Komunii eucharystycznej (KKK 1229). Trzy ostatnie elementy to sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, czy też sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego. Wtajemniczenie to w ciągu wieków i w różnych okolicznościach ulegało wielu zmianom (KKK 1230). Obecnie (...) we wszystkich obrządkach łacińskich i wschodnich wtajemniczenie chrześcijańskie dorosłych rozpoczyna się od przyjęcia ich do katechumenatu i osiąga swój punkt kulminacyjny w jednej celebracji udzielania trzech sakramentów: chrztu, bierzmowania i Eucharystii 28 (KKK 1233). 28 Por. Sobór Watykański II, dekret Ad gentes, 14; KPK, kan. 851; 865; 866 (nr przyp. w KKK: 32). -17-

9. Po chrzcie Aby mogła rozwijać się łaska chrztu, ważna jest pomoc rodziców. Na tym polega także rola rodziców chrzestnych, którzy powinni być głęboko wierzący, a także zdolni i gotowi służyć pomocą nowo ochrzczonemu, zarówno dziecku, jak dorosłemu, na drodze życia chrześcijańskiego 29 (KKK 1255). Nowy rytuał [sakramentu chrztu] ( ) umieszcza rodziców w samym sercu celebracji, gdzie też rzeczywiście jest ich miejsce ( ). To oni wyrzekają się grzechu i wyznają wiarę. Ciąży na nich odpowiedzialność zadbania o to, by ich życie stanowiło świadectwo wyznawanej przez nich wiary, ponieważ to właśnie oni będą pierwszymi chrześcijanami mającymi wpływ na życie chrzczonego dziecka. Jednakże rodzice potrzebują pomocy. Rodziców chrzestnych można postrzegać jako swoiste połączenie z rodziną większą, niż rodzina naturalna z tą rodziną, którą stanowi Kościół (Ks. Peter Stravinskas, Understanding the Sacraments). U wszystkich ochrzczonych, dzieci i dorosłych, po chrzcie wiara powinna wzrastać. Dlatego co roku podczas Wigilii Paschalnej Kościół celebruje odnowienie przyrzeczeń chrztu (KKK 1254). 10. Kto może chrzcić? Zwyczajnym szafarzem chrztu jest biskup i prezbiter, a w Kościele łacińskim także diakon 30. W razie konieczności może ochrzcić każda osoba, nawet nie ochrzczona, mająca wymaganą intencję (...) 31. Wymagana intencja polega na tym, 29 Por. KPK, kan. 872-874 (nr przyp. w KKK: 49). 30 Por. KPK, kan. 861, 1; KKKW, kan. 677, 1 (nr przyp. w KKK: 51). 31 Por. KPK, kan. 861, 2 (nr przyp. w KKK: 52). -18-

aby chcieć uczynić to, co czyni Kościół, gdy chrzci. Kościół widzi uzasadnienie tej możliwości w powszechnej woli zbawczej Boga 32 oraz konieczności chrztu do zbawienia 33 (KKK 1256). 11. Kto może zostać ochrzczony? U początków Kościoła najbardziej rozpowszechnioną praktyką był chrzest dorosłych. Praktyka ta wciąż istnieje tam, gdzie Kościół dopiero zaczyna działać. Tam zaś, gdzie istnienie Kościoła jest już utwierdzone, większość ludzi zostaje ochrzczonych jako dzieci. Sakrament chrztu wymaga wiary od osoby, która ma zostać ochrzczona, jednakże wiara wymagana do przyjęcia sakramentu chrztu nie jest wiarą doskonałą i dojrzałą, ale pewnym zaczątkiem, który ma się rozwijać (KKK 1253). O ile dorośli, zanim przyjmą sakrament chrztu, muszą przejść przez katechumenat, w którym są uczeni prawd wiary, o tyle ci, którzy zostają ochrzczeni jako dzieci, opierają się na wierze wspólnoty wierzących, która to wspólnota, poprzez rodziców i rodziców chrzestnych, podejmuje odpowiedzialność za wychowanie dziecka w wierze. Dar chrztu, ofiarowany dziecku zanim jeszcze dokonało ono osobistego aktu przyjęcia wiary, pokazuje, że Bóg obdarza łaską hojnie i w sposób wolny, bez żadnej wcześniejszej zasługi z naszej strony (KKK 1250). 32 Por. 1 Tm 2, 4 (nr przyp. w KKK: 53). 33 Por. Mk 16, 16; Sobór Florencki: DS 1315; 646; KPK, kan. 861, 2 (nr przyp. w KKK: 54). -19-

Sakrament bierzmowania 1. Czym jest sakrament bierzmowania i dlaczego jest potrzebny? Istotą sakramentu bierzmowania jest fakt, iż jest to sakrament Ducha Świętego. Dlaczego sakrament ten jest nam potrzebny? Ze względu na to, jak może zmienić nasze życie. Jakie zaś zmiany może wprowadzić? Jeśli przeczytasz pięć pierwszych ksiąg Nowego Testamentu, możesz znaleźć dla siebie odpowiedź na pytanie o potrzebę sakramentu bierzmowania, podobnie jak znalazł ją tam cały świat. Potrzebą i celem sakramentu bierzmowania jest zmiana życia każdego katolika w taki sposób, w jaki dokonało się to w całym Kościele przez zesłanie Ducha Świętego. Skutkiem sakramentu bierzmowania jest specjalne wylanie Ducha Świętego, jak to, które zostało udzielone Apostołom w dniu Pięćdziesiątnicy (KKK 1302). Dlaczego potrzebujemy Ducha Świętego? Czy sam Chrystus nie wystarczy? Duch Święty jest potrzebny, aby przybliżyć nam Chrystusa. Chrystus powiedział swoim uczniom, że Jego fizyczne odejście będzie dla nich pożyteczne, ponieważ będzie mógł wówczas posłać im Ducha Świętego (J 16, 7). Duch Święty miał być bowiem obecny w nich jeszcze bliżej, niż był z nimi Jezus pozostając w ciele. Miłość zawsze szuka największej bliskości. Bóg zaś jest miłością. 2. Skutki sakramentu bierzmowania Ową bliskość, która jest skutkiem sakramentu bierzmowania, najłatwiej dostrzec poprzez zmianę, jaka dokonała się w apostołach (zwłaszcza w osobie św. Piotra, -20-

który jest najczęściej wspominany w Nowym Testamencie) przed i po zesłaniu Ducha Świętego to znaczy, porównując ich zachowanie przedstawione w Ewangeliach z tym, jakie opisane zostało w Dziejach Apostolskich. Chrystus powiedział apostołom, że nie są jeszcze gotowi do głoszenia, świadczenia, ewangelizowania i cierpienia dla Niego, aż do chwili, gdy przyjdzie Duch Święty (Dz 1, 4-5). Zasadą sakramentu bierzmowania jest ta sama zasada, która leży u podstaw zesłania Ducha Świętego. Bierzmowanie utwierdza, a zatem potwierdza czy też wzmacnia w nas życie nadprzyrodzone, które otrzymaliśmy w sakramencie chrztu świętego. Sakrament bierzmowania umacnia nas do tego, byśmy stawali się w pełni dojrzałymi świadkami Chrystusa. Dawne określenie mówiło, iż sakrament bierzmowania czyni nas żołnierzami Chrystusowymi. Choć nie lubimy obecnie jakichkolwiek porównań militarnych, to istota tego właśnie obrazu zachowuje swoją ważność. Sakrament bierzmowania przygotowuje nas bowiem do duchowej walki i wypełniania duchowej misji. Dokonuje się to poprzez nasz chrzest (zanurzenie) w Duchu Świętym. Na tym właśnie polega kluczowa przemiana. Dzięki niej Chrystus, nasz obiektywny i zewnętrzny Pan i Zbawca oraz nasz wzór, staje się również naszym subiektywnym czy też wewnętrznym źródłem siły. Dokonuje się to dzięki temu, iż Chrystus posyła nam Ducha Świętego. Podobnie jak dzieci stają się dorosłe w momencie, gdy uwewnętrzniają prawa i wartości wpajane im przez rodziców, w miejsce zwykłego posłuszeństwa wobec zewnętrznego autorytetu rodziców, podobnie i chrześcijanie stają się dojrzali, gdy Duch Święty daje im owo wewnętrzne źródło motywacji i siły. -21-

Potrzeba sakramentu bierzmowania staje się wyraźniejsza, gdy mamy do czynienia z chrztem niemowląt. Dziecko bowiem, które nie osiągnęło jeszcze wieku używania rozumu i wolnej woli, nie może samo z siebie dokonywać aktów wiary. To wiara rodziców, albo Kościoła zastępuje czy też reprezentuje wiarę dziecka. Zastępstwo to traktowane jest oczywiście jako czasowe, nie zaś stałe. Dziecko będzie musiało kiedyś w sposób wolny zaakceptować, opierając się na swojej własnej decyzji, Bożą łaskę, którą otrzymało dzięki woli swoich rodziców w momencie chrztu świętego. Z tego powodu staranne nauczanie i przygotowanie kandydatów do sakramentu bierzmowania jest bardzo istotne. Sakrament bierzmowania nie może być bowiem czymś, co dokonuje się automatycznie, nie może też stać się zwykłym wydarzeniem towarzyskim. Istota tego sakramentu musi być jasno zrozumiana przez tego, kto chce go przyjąć, a przystąpienie do niego musi być wynikiem wolnej decyzji podobnie jak zawarcie sakramentu małżeństwa czy zaciągnięcie się do wojska. Ponadto, sakrament bierzmowania znów, podobnie jak zawarcie małżeństwa czy zaciągnięcie się do armii nie jest końcem, ale początkiem. Niestety, wielu katolików traktuje ten sakrament jako zakończenie ich religijnej edukacji, a nie jako zakończenie okresu dzieciństwa i początek dorosłości. Osobista relacji z Bogiem poprzez duchowe małżeństwo, podobnie jak i osobista relacji pomiędzy małżonkami w naturalnym małżeństwie, nie może być czymś statycznym. Tego typu relacja albo się rozwija, albo zanika. -22-

3. Sakrament bierzmowania dopełnia sakrament chrztu Bierzmowanie jest dopełnieniem sakramentu chrztu. Stanowi on przypieczętowanie zawartego w momencie chrztu przymierza czy też duchowego małżeństwa pomiędzy Chrystusem i chrześcijaninem. Ze względu na ten bliski związek pomiędzy sakramentem chrztu i sakramentem bierzmowania, pożądane jest (choć nie stanowi to koniecznego wymogu), aby ta sama osoba, która była rodzicem chrzestnym była również świadkiem bierzmowania swojego chrześniaka. Związek pomiędzy tymi dwoma sakramentami jest jeszcze mocniej wyrażony w liturgii Kościoła wschodniego: Na Wschodzie [szafarzem] jest (...) zazwyczaj kapłan, który chrzci, a następnie udziela bierzmowania podczas jednej i tej samej celebracji. Czyni to jednak przy użyciu krzyżma [oleju] świętego poświęconego przez patriarchę lub biskupa, co wyraża jedność apostolską Kościoła (...) 34 (KKK 1312). 4. Moc, którą otrzymuje się w sakramencie bierzmowania Przyjmujący sakrament bierzmowania otrzymują dwojakiego rodzaju moc mającą służyć im samym oraz mającą służyć, za ich pośrednictwem, innym ludziom. A) Bierzmowani otrzymują przede wszystkim moc umożliwiającą prowadzenie życia w osobistej świętości pośród nie-świętego świata, a zwłaszcza odwagę poświęcania się i znoszenia cierpień dla Chrystusa. Chrześcijanie zawsze są opisywani w Nowym Testamencie jako ci, którzy wyróżniają się spośród innych ludzi (w istocie, słowo święty znaczy 34 Por. KPK, kan. 883, 2 (nr przyp. w KKK: 140). -23-

tyle, co wyróżniony, wyodrębniony, oddzielony ). Chrześcijanie zawsze byli określani jako kontrkulturowi. Przewodnikiem chrześcijan nie jest bowiem społeczeństwo w którym żyją, ale ich Pan. B) Bierzmowani otrzymują także moc rozprzestrzeniania wiary słowem i przykładem, a zatem moc bycia świadkami. Istotnie, przez sakrament bierzmowania [ochrzczeni] (...) obdarzani są szczególną mocą Ducha Świętego, i w ten sposób jeszcze bardziej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do jej obrony 35 (KKK 1285). Bierzmowanie udziela nam, jako prawdziwym świadkom Chrystusa, specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia i obrony wiary słowem i czynem, do mężnego wyznawania imienia Chrystusa, oraz do tego, by nigdy nie wstydzić się Krzyża 36 (KKK 1303). 5. Dary charyzmatyczne Poza dwoma rodzajami łaski, które zostały opisane w powyższym paragrafie, wylanie Ducha Świętego, dokonujące się zarówno poprzez sakrament bierzmowania jak i w jakikolwiek inny sposób, często związane jest z udzieleniem łaski przynoszącej dary charyzmatyczne. Dary charyzmatyczne to nadprzyrodzone dary, różne dla różnych chrześcijan, z których wszystkie udzielane są po to, aby służyć całemu Kościołowi (1 Kor 12). Jednym z tych darów, 35 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11; por. Obrzędy bierzmowania, Praenotanda, 2 (nr przyp. w KKK: 90). 36 Por. Sobór Florencki: DS 1319; Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11; 12 (nr przyp. w KKK: 127). -24-

ofiarowanym poprzez wylanie Ducha Świętego wszystkim, jest dar rozumu. Dotyczy on zwłaszcza rozumienia Pisma Świętego, które potrafi rozbłysnąć ze swego wnętrza zupełnie nowym światłem, gdy ten sam Duch, który był natchnieniem dla starożytnych autorów piszących święte teksty, obecnie jest natchnieniem dla współczesnych, czytających je chrześcijan. 6. Historyczne źródła bierzmowania A) W Starym Testamencie prorocy zapowiadali, że Duch Pana spocznie na oczekiwanym Mesjaszu 37 [por. Iz 61, 1; Łk 4, 16-22] (KKK 1286). B) Gdy czas Mesjasza nadszedł, Jezus poczęty za sprawą Ducha Świętego urzeczywistnia całe swoje życie i całe swoje posłanie w pełnej jedności z Duchem Świętym (...) (J 3, 34) (KKK 1286). C) Chrystus wielokrotnie obiecywał wylanie Ducha 38. Spełnił (...) tę obietnicę (...) w dniu Pięćdziesiątnicy 39 (KKK 1287). D) Od tego czasu Apostołowie, wypełniając wolę Chrystusa, przez wkładanie rąk udzielali neofitom daru Ducha Świętego (...) 40 (KKK 1288). E) sakrament bierzmowania (...) w pewien sposób przedłuża w Kościele łaskę Pięćdziesiątnicy 41 (KKK 1288). 37 Por. Iz 11, 2 (nr przyp. w KKK: 91). 38 Por. Łk 12, 12; J 3, 5-8; 7, 37-39; 16, 7-15; Dz 1, 8 (nr przyp. w KKK: 95). 39 Por. Dz 2, 1-4 (nr przyp. w KKK: 97). 40 Por. Dz 8, 15-17; 19, 5-6 (nr przyp. w KKK: 100). 41 Paweł VI, konst. apost. Divinae consortium naturae (nr przyp. w KKK: 102). -25-

7. Liturgiczny ryt sakramentu bierzmowania W starożytnym Kościele sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii były przyjmowane jednocześnie i składały się na jeden ryt inicjacji chrześcijańskiej (KKK 1212, 1290, 1298, 1306). Tradycja ta zachowana została do dziś w Kościołach obrządku wschodniego (np. wśród prawosławnych), gdzie dzieci jednocześnie są chrzczone, namaszczane krzyżmem świętym bądź bierzmowane i przyjmują komunię świętą. W pierwszych wiekach bierzmowanie stanowi zazwyczaj jeden obrzęd z chrztem, tworząc razem z nim podwójny sakrament 42 (...) [Ale] wzrost liczby chrztów dzieci w różnych porach roku (...) uniemożliwił obecność biskupa przy wszystkich celebracjach chrzcielnych. Na Zachodzie, gdzie dopełnienie chrztu [czyli bierzmowanie] chciano zarezerwować dla biskupa, wprowadzono rozdzielenie czasowe obu sakramentów. Wschód natomiast zachował ich jedność, tak że bierzmowania udziela prezbiter, który chrzci. Powinien on jednak dokonywać tego za pomocą poświęconego przez biskupa myronu [oleju] 43 (KKK 1290). 8. Znamię otrzymywane w sakramencie bierzmowania Przez namaszczenie bierzmowany otrzymuje znamię, pieczęć Ducha Świętego. Pieczęć jest symbolem osoby 44, znakiem jej autorytetu 45, znakiem posiadania przedmiotu 46 niegdyś w taki sposób naznaczano żołnierzy pieczęcią ich 42 Por. św. Cyprian, Epistula 73, 21: PL 3, 1169 (nr przyp. w KKK: 103). 43 Por. KKKW kan. 695, 1; 696, 1 (nr przyp. w KKK: 104). 44 Por. Rdz 38, 18; Pnp 8, 6 (nr przyp. w KKK: 110). 45 Por. Rdz 41, 42 (nr przyp. w KKK: 111). 46 Por. Pwt 32, 34 (nr przyp. w KKK: 112). -26-

wodza, a także niewolników pieczęcią ich pana (KKK 1295). Pieczęć Ducha Świętego jest znakiem całkowitej przynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jego służbę (...) (KKK 1296). Dlatego też, Sakramentu bierzmowania, podobnie jak chrztu, którego jest dopełnieniem, udziela się tylko jeden raz. Wyciska on w duszy niezatarte duchowe znamię (...) 47 (KKK 1304). 9. Kto może przyjąć sakrament bierzmowania? Każdy ochrzczony jeszcze nie bierzmowany może i powinien otrzymać sakrament bierzmowania 48. (...) chrzest, bierzmowanie i Eucharystia stanowią jedność (...); chociaż sakrament chrztu jest ważny i skuteczny bez bierzmowania i Eucharystii, to jednak wtajemniczenie chrześcijańskie pozostaje nie dopełnione (KKK 1306). Zwyczaj łaciński od wieków podaje wiek rozeznania jako odpowiedni czas do przyjęcia sakramentu bierzmowania (KKK 1307). We wszystkich kulturach istnieje jakiś ryt przejścia, mający zaznaczyć początek osobistej dorosłości. Jednakże, Jeśli mówi się czasem o bierzmowaniu jako o sakramencie dojrzałości chrześcijańskiej, to nie należy jednak mylić dojrzałego wieku wiary z dojrzałym wiekiem rozwoju naturalnego. (...) Przypomina o tym św. Tomasz: Wiek fizyczny nie stanowi dla duszy przeszkody. Tak więc nawet w dzieciństwie człowiek może osiągnąć doskonałość wieku duchowego (...). W ten sposób wiele dzieci dzięki mocy 47 Por. Sobór Trydencki: DS 1609 (nr przyp. w KKK: 129). 48 Por. KPK, kan. 889, 1 (nr przyp. w KKK: 132). -27-

Ducha Świętego, którą otrzymały, walczyło odważnie i aż do przelania krwi dla Chrystusa 49 [por. Mdr 4, 8] (KKK 1308). 10. Przygotowanie do sakramentu bierzmowania Przygotowanie do bierzmowania powinno mieć na celu doprowadzenie chrześcijanina do głębszego zjednoczenia z Chrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jego działaniem, darami i natchnieniami (...) 50 (KKK 1309). Bóg mówi w szmerze łagodnego powiewu (1 Krl 19, 12). Jeśli chcemy Go usłyszeć, musimy przez całe życie rozwijać w sobie nawyk słuchania takiego głosu w naszej modlitwie osobistej, w czytaniu Pisma Świętego, w naszym uczestnictwie w liturgii Kościoła i we wszystkich życiowych sytuacjach i relacjach z ludźmi. Wysiłek ten powinien zostać bardzo poważnie podjęty zarówno w czasie przygotowania do sakramentu bierzmowania, jak i już przy jego wykorzystywaniu, zarówno zatem przed jak i po bierzmowaniu. 11. Kto jest szafarzem sakramentu bierzmowania W obrządku łacińskim zwyczajnym szafarzem bierzmowania jest biskup 51. Chociaż biskup w razie konieczności może dać kapłanowi pozwolenie na udzielenie tego sakramentu 52, powinien udzielać go raczej sam (...). Biskupi są następcami Apostołów (...). Udzielanie przez nich sakramentu bierzmowania wyraźnie oznacza, że jednym z 49 Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, III, 72, 8, ad. 2 (nr przyp. w KKK: 135). 50 Por. Obrzędy bierzmowania, Praenotanda, 3 (nr przyp. w KKK: 136). 51 Por. KPK, kan. 882 (nr przyp. w KKK: 141). 52 KPK, kan. 884, 2 (nr przyp. w KKK: 142). -28-

jego skutków jest ściślejsze zjednoczenie bierzmowanych z Kościołem, z jego apostolskimi początkami i jego posłaniem świadczenia o Chrystusie (KKK 1313). Jeśli jakiś chrześcijanin znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci, każdy kapłan może udzielić mu bierzmowania 53. Kościół chce bowiem by żadne z jego dzieci, nawet najmniejsze, nie odchodziło z tego świata nie udoskonalone przez Ducha Świętego (...) (KKK 1314). Ściśle rzecz biorąc, jedynie Chrystus udziela sakramentu bierzmowania, ponieważ tylko On może dać Ducha Świętego. 12. Dary Ducha Świętego i owoce Ducha Świętego Siedmioma darami Ducha Świętego są: mądrość, rozum, rada, męstwo, umiejętność, pobożność i bojaźń Boża. Chrystus (...) posiada je w całej pełni 54 (KKK 1831). Owocami Ducha są doskonałości, które kształtuje w nas Duch Święty jako pierwociny wiecznej chwały. Tradycja Kościoła wymienia ich dwanaście: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wspaniałomyślność, łaskawość, wierność, skromność, wstrzemięźliwość, czystość (Ga 5, 22-23 Wulg.) (KKK 1832). 53 Por. KPK, kan. 883, 3 (nr przyp. w KKK: 143). 54 Por. Iz 11, 1-2 (nr przyp. w KKK: 85). -29-