Wychować dziecko znaczy piastować duszę jego na ręku, znaczy to uznać z pokorą, iż możliwość szkodzenia dziecku trafia się często, a dopomożenia mu rzadko. Ellen Key Przemoc w wychowaniu - czas z tym skończyć! Monitoring Rzecznika Praw Dziecka 2017 Koncepcja badań i opracowanie Ewa Jarosz Społeczny Doradca Rzecznika Praw Dziecka (Uniwersytet Śląski) 1
Every five minutes a child dies as a result of violence; and globally, one billion children experience emotional, physical or sexual violence every year. This means half of the world s children!... The vision of a world without violence is within reach. And change is indeed happening... Clearly, increased investment in children s protection from violence is needed... We must move with a deep sense of urgency! And in this process, everyone is needed: policy makers as well as ordinary citizens, children as well as adults.. Marta Santos Pais, Specjalny Reprezentant Sekretarza Generalnego ONZ ds. przemocy wobec dzieci, Wystąpienie z dnia 9.10.2017; http://srsg.violenceagainstchildren.org/story/2017-10-09_1583 2
Cel 16: Zadania: 1. Znacząco zmniejszyć poziom przemocy we wszystkich formach oraz związany z nią wskaźnik śmiertelności na całym świecie. 2. Wyeliminować nadużycia, wykorzystywanie i handel ludźmi oraz wszelkie formy przemocy i tortur wobec dzieci. 3
nadużywanie substancji psychoaktywnych lęki i depresja, myśli samobójcze i autoagresja niska samoocena, problemy psychiczne i zachowaniowe zaburzenia eksternalizacyjne, skłonność do agresji Coraz więcej naukowych dowodów na szkodliwość kar cielesnych i ich długotrwałe niekorzystne skutki rozwojowe i zdrowotne zaburzenia poznawcze (koncentracji uwagi, IQ) normalizacja przemocy zaburzenia rozwoju samoregulacji 4 Gershoff, 2002, 2010, 2013, Gershoff i Grogan-Keylor 2016; Strauss 1996, 2009, Xu, Tung i Dunway 2000, Tomoda, Teicher i in.2009, Affifi et all, 2017
Badania naukowe różnych autorów wskazują na: związek pomiędzy stosowaniem lekkich kar cielesnych /klapsów/ a wystąpieniem zagrażających zdrowiu i życiu dziecka zachowań przemocy (Gershoff, 2013; Global Initiative to End Corporal Punishment of Children, 2016; Lee et al., 2013; Zolotor, Theodore, Chang, Berkoff, & Runyan, 2008; Affifi et al., 2017) związek pomiędzy aprobatą kar cielesnych a ryzykiem wystąpienia poważnych form znęcania się nad dzieckiem (Durrant, Trocmé, Fallon Barbara, Black, & Knoke, 2006) Odkryte związki pomiędzy stosowaniem klapsów a poważnymi formami znęcania się nad dzieckiem wskazują, że zmniejszanie akceptacji i używania klapsów może owocować zmniejszeniem się liczby przypadków poważnego znęcania się nad dzieckiem (Affifi et al., 2017) 5
Metodologia badania VII edycja w ramach monitoringu społecznych postaw wobec przemocy w wychowaniu /od 2011 roku/ zebranie danych przez firmę badawczą na zlecenie RPD 1-6. 09. 2017 przez KANTAR TNS 1042 osobowa reprezentatywna próba Polaków od 15 rż : 649 osób posiadających dzieci w tym starsze 273 rodziców dzieci do 18 r.ż. badania surveyowe; wywiady bezpośrednie /CAPI/ 6
Cele badania 2017 : diagnoza stanu postaw, analiza dynamiki, zakres występowania Poziom społecznej aprobaty zachowań przemocowych wobec dzieci Zakres uznawania bicia za metodę wychowawczą i sytuacje w jakich dopuszczane są kary cielesne wobec dzieci Poziom społecznej wiedzy o istnieniu prawnego zakazu bicia dzieci oraz ocena zakazu Społeczne przyzwolenie na ingerencję w rodzinę w sytuacjach bicia dzieci oraz preferencji co do podmiotów interwencji w rodzinę oraz preferencji na temat rodzaju interwencji wobec rodziców bijących dzieci Społeczne preferencje w zakresie osobistego reagowania na sytuacje przemocy wobec dziecka Zakres występowania zachowań przemocy w wychowaniu w oparciu o relacje rodziców (III pomiar) 7
Społeczna akceptacja bicia dzieci Czy zgadza się Pan(Pani) z następującym stwierdzeniem: tzw. lanie jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło? (Ogółem N=1042) 2% 33% 25% 40% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie Rodzice dzieci do 18 r.ż. dla N=273) 2% 21% 39% 38% 8
lanie jeszcze nikomu specjalnie nie zaszkodziło? (dane 2008-2017) 19% 81 73 41 36 38 14% 37 32 28 27 54 56 57 51 60 57 17 5 8 6 12 12 11 1 0 tak 2008 CBOS 2011 2012 nie 2013 2014 2015 2016trudno 2017 powiedzieć 11 9 9 7 5 6 5 2 48 39 34 34 30 2729 30 28 30 333233 33 2326 25 26 27 23 23 25 20 12 5 8 12 1211 6 1 0 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć
Społeczna aprobata uderzania dziecka Czy zgadza się Pan(Pani) z następującym stwierdzeniem: są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa 21% Ogółem N=1042 6% 27% 46% Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273 5% 25% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 23% 47% 10
są takie sytuacje, kiedy trzeba dziecku dać klapsa (dane 2008-2017 w %) 78 69 68 60 26% 61 58 46 52 19 27 29 33 33 34 54 48 3 4 3 7 6 7 1 0 tak nie trudno powiedzieć CBOS 2008 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 22% 50 50 50 51 47 46 46 28 18 18 13 10 12 12 6 34 32 27 22 21 22 18 19 11 8 9 22 21 11 12 12 12 3 4 3 7 6 7 1 0 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć 11
Zachowania przemocowe społecznie akceptowane w wychowaniu Które z wymienionych sposobów postępowania z dzieckiem mogą być Pana\Pani zdaniem wykorzystywane w wychowaniu? Tak Nie 35 34 70 83 84 93 65 85 63 58 65 66 30 17 16 7 35 15 37 42 Ściśnięcie (np. ramienia), uszczypnięcie Pociągnięcie za włosy, ucho Bicie jakimś przedmiotem (np. paskiem, klapkiem) Spoliczkowanie Zabronienie jakichś przyjemnych aktywności (np. oglądania telewizji, komputera) Obrażenie się na dziecko - traktowanie dziecka jak powietrze Nakrzyczenie na dziecko Użycie negatywnych porównań, epitetów (np. osioł, głupek) Grożenie laniem Kilkugodzinna izolacja (np. zabronienie wychodzenia z pokoju) 12
Uznawanie bicia dzieci za metodę wychowawczą Zbicie dziecka jest w niektórych sytuacjach najbardziej skuteczną metodą wychowawczą? Ogółem N=1042 3% 37% 18% 42% 3% Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273 14% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 42% 41%
Uznawanie bicia dzieci za metodę wychowawczą 2011-2017 92 71 71 63 66 65 79 21 25 29 27 26 21 7 8 5 8 8 9 1 0 tak nie trudno powiedzieć 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 65 3 4 4 4 4 1 3 25 18 20 23 23 6 18 42 38 37 35 35 36 27 33 34 31 28 28 37 8 5 8 8 9 1 0 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć 14
Sytuacje uprawniające do stosowania kar cielesnych W jakich okolicznościach, Pana/Pani zdaniem, dziecko zasługuje na to, aby "dostać w skórę"? Tak Nie Wobec dzieci nie należy stosować żadnych kar fizycznych, w żadnych okolicznościach 39 61 dziecko popełniło jakieś poważne wykroczenie lub przestępstwo 26 74 dziecko nie chce się uczyć, przynosi złe oceny, wagaruje 16 84 dziecko zachowuje się w sposób narażający zdrowie 26 74 dziecko zachowuje się w sposób bezpośrednio zagrażający jego życiu 24 76 dziecko kłamie, oszukuje 21 79 dziecko jest uparcie niegrzeczne i często nie wypełnia poleceń, nie słucha rodzica 20 80 15
Społeczny odbiór działań wobec przemocy w wychowaniu: - wiedza i ocena zakazu - charakter działań Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych art. 96.1 krio 16
Wiedza o prawnym zakazie kar cielesnych Bicie dziecka jest niezgodne z polskim prawem Ogółem N=1042 11% 28% 19% Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273) 5% 15% 35% 42% 45% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 45 37 39 37 39 41 40 37 35 32 29 28 42 16 18 18 12 12 14 10 11 4 4 5 3 5 19 11 11 7 12 11 11 6 0 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 17
Społeczna ocena zakazu bicia dzieci Czy Pana(Pani) zdaniem wprowadzenie w Polsce całkowitego zakazu bicia dzieci jest słuszne, może przynieść pozytywne skutki? (Ogółem N=1042) 12% 19% 9% 24% Rodzice N=273 33% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie 36% 47 47 Dane 2011-2017 w %) 55 57 55 45 34% 33% tak 2011 2012 2013 2014 2015 2017 18
4% sposób postępowania rodziców z dzieckiem, w tym posługiwanie się karami fizycznymi, jest wyłącznie ich prywatną sprawą? Opinie na temat działania wobec rodziców stosujących przemoc w wychowaniu 24% 29% Jakie działanie powinno się przede wszystkim podejmować wobec rodziców, którzy biją swoje dzieci? nie wiem/ trudno powiedzieć 1 43% powinno się ich edukować w zakresie pozytywnych metod wychowania 22 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie powinno się im pomagać lepiej radzić sobie ze stresem i panować nad sobą powinno się ich przymusowo leczyć (przymusowa terapia) powinno się ich nadzorować przez kuratora 9 25 25 powinno się im odbierać dzieci i umieszczać je w rodzinach zastępczych 7 powinno się ich zamykać w więzieniu 4 żadnych działań, to ich prywatna sprawa 8 19
Co Pani/Pana zdaniem mogłoby spowodować, że rodzice mniej stosowaliby kary cielesne wobec dzieci? nie wiem/ trudno powiedzieć 1 inne działania 1 tłumaczenie, że bicie jest szkodliwe i pokazywanie jak radzić sobie z dzieckiem 52 edukowanie o prawach i godności dziecka 52 odstraszanie surowymi karami za bicie dzieci (np. ograniczenie wolności, nadzór kuratora, odbieranie dzieci na jakiś czas) 28 20
Zachowania przemocowe wobec dzieci w relacjach rodziców (273 rodziców dzieci do 18 roku życia) 21
Metody wychowawcze deklarowane przez rodziców Jakich sposobów używa(ł(a)) Pan(Pani) najczęściej jeśli dziecko zasługuje (zasługiwało) na ukaranie? OSOBY POSIADA JĄCE DZIECI N=647 Rodzice dzieci do 18 r.ż. N=273 ŻADNE N IE W IEM/ T R UDNO P O W IEDZIEĆ INNE N AKAZ ZROBIENIA C ZEGOŚ P R ACA S P R ZĄTANIE IT P. ZBYT M AŁE DZIECKO S IEDZENIE W P O KOJU DO KĄTA KRZYK KLAPS LANIE 5 4 1 3 2 2 9 14 4 3 1 2 4 5 6 7 R O ZMOWA T ŁUMACZENIE O S T R ZEŻENIE S ŁOWNE 33 34 KARA ZAKAZ PRZYJEMNOŚCI 52 53 22
kiedykolwiek 45% 1% UDERZANIE DZIECKA 25% Czy zdarzyło się Panu\Pani wymierzyć swojemu dziecku klapsa? 29% dosyć często od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy Częściej klapsy stosują rodzice: - nieuznający, że bicie jest niezgodne z prawem - doświadczający zachowań przemocy w swoim dzieciństwie - nisko wykształceni - z małych miejscowości - starsi wiekiem Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Panu(Pani) dać dziecku klapsa 1% 14% 14% 71% 23
Czy zdarzyło się kiedykolwiek, że Pana(Pani) dziecko dostało tzw. lanie? BICIE DZIECKA 1% dosyć często od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy 84% 7% 8% Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się, że dziecko dostało tzw. lanie? 6% 3% 91% od czasu do czasu raz lub kilka razy nigdy 24
Zachowania przemocowe w relacjach rodziców Dynamika 2014-2017 rodzice rodzice dzieci do 18 67 64 64 62 55 55 55 55 32 17 22 13 9 8 25 16 klapsy 2014 klapsy 2015 klapsy 2016 klapsy 2017 bicie 2014 bicie 2015 bicie 2016 bicie 2017 25
Zachowania przemocowe wobec dziecka w relacjach rodziców dzieci do 18 r.ż. Czy zdarzyły się Panu\Pani wobec własnego dziecka któreś z zachowań:..? Tak Nie wymierzyć "lanie" 16 84 wymierzyć klapsa 55 45 grozić że dostanie lanie 39 61 zagrozić wyrzuceniem z domu, oddaniem wyzywać, nazwać np. ciamajdą, osłem itp. 7 10 93 90 nakrzyczeć 70 30 uszczypnąć, ścisnąć ze złością rękę, nogę 16 84 dać w skórę pasem lub innym przedmiotem 10 90 pociągnąć za włosy lub uszy 9 91 spoliczkować 3 97 szarpać, popychać lub potrząsać ze 14 86 karmić na siłę (kiedy było małe) 10 90 26
Główne wnioski Społeczna akceptacja zachowań przemocowych wobec dzieci charakteryzuje się zróżnicowanym poziomem; najniższa - zachowania, które są kulturowo wyraźnie naznaczone jako przemoc lub zachowania niestosowne ( spoliczkowanie, obraźliwe epitety, bicie przedmiotem) wyższa zachowania które w tradycjach wychowawczych miały pozycję skutecznych sposobów oddziaływania na dzieci (grożenie laniem, sprawianie lania, wielogodzinna izolacja) najwyższa zachowania, które nie są spostrzegane powszechnie jako przemoc (krzyczenie na dzieci, klapsy) Co piąty Polak uznaje bicie za skuteczna metodę wychowawczą, zdecydowana aprobatę deklaruje niewiele osób.. Jednak w trudnych sytuacjach które stwarza dziecko jako zasadne użycie kar cielesnych uznaje niemal co trzeci Polak. Najwyższą aprobatę dla użycia kar cielesnych jako meto wychowawczych mają te zachowania w których dziecko stwarza samo dla siebie zagrożenie zdrowia i życia lub gdy łamie podstawowe normy etyczno-prawne 27
Główne wnioski cd Aprobata zachowań przemocy, jakkolwiek nadal niepożądanie wysoka, na przestrzeni ostatnich lat spada, szczególnie w grupie dotychczasowych zdecydowanych zwolenników kar cielesnych. Dokonuje się więc korzystna zmiana społecznych postaw wobec dzieci. Wiedza o istnieniu w Polsce prawa zakazującego kar cielesnych stale utrzymuje się na dość niskim poziomie. Nieco wyższa jest w grupie rodziców posiadających dzieci do 18 roku życia. Powoli wzrasta pozytywna ocena zakazu i jego funkcjonalności Rodzice częściej deklarują stosowanie tych zachowań przemocy wobec własnych dzieci, które w powszechnym uznaniu nie są nazywane przemocą /klapsy, krzyczenie, grożenie biciem/, rzadko natomiast przyznają się do tych, które jednoznacznie są określane społecznie jako przemoc lub jako niewłaściwe ( spoliczkowanie, obraźliwe epitety, wyraziste formy fizycznej przemocy). Rodzice rzadziej przyznają się do aktualnego posługiwania się karami cielesnymi zachowaniami przemocy. Dynamika deklaracji rodziców o zastosowanie lekkich kar cielesnych nie zmienia się a nieznacznie oscyluje w kategorii bicia dziecka 28