Ptaki Śląska (2015) 22: Bartosz Smyk. Tadeusz Stawarczyk

received: 05.11.2015 accepted: 27.12.2015 Ptaki Śląska (2015) 22: 159 184 ISSN: 0860-3022 Zmiany składu gatunkowego awifauny Śląska w ciągu ponad 200 lat regionalnych badań ornitologicznych Changes in species composition of Silesian avifauna during 200 years of regional ornithological studies Bartosz Smyk ul. Jesienna 17, 53-017 Wrocław e-mail: bartsmyk@eko.org.pl Tadeusz Stawarczyk Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Wrocławskiego ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław e-mail: tadeusz.stawarczyk@uwr.edu.pl Śląsk jako region ornitologiczny jak dotąd doczekał się niewielu opracowań zawierających kompletne zestawienie awifauny. Od czasów ostatniego pełnego zestawienia, jakim była monografia Ptaki Śląska (Dyrcz i in. 1991), minęło już 25 lat. W tym okresie skład awifauny podlegał dynamicznym zmianom. Ponadto, korekcie uległy również granice Śląskiego Regionu Ornitologicznego (Wuczyński i Kołodziejczyk 2013). Wiele z dawnych i współczesnych stwierdzeń rzadkości zostało poddanych rewizji (m.in. Komisja Faunistyczna 2005, 2014a). Niniejsze zestawienie zawiera podsumowanie stanu wiedzy o awifaunie Śląskiego Regionu Ornitologicznego (ŚRO), z uwzględnieniem najbardziej aktualnych ustaleń. Obecnie przyjęte granice Śląska jako regionu ornitologicznego różnią się w kilku miejscach w stosunku do granic stosowanych w minionych latach (Dyrcz i in. 1991, Adamski i in. 1996). Główne zmiany polegały na wyłączeniu ze śląskiego regionu części Doliny Baryczy, znajdującej się w granicach województwa wielkopolskiego, oraz na przyłączeniu powiatów Zagłębia Dąbrowskiego. Szczegółowe informacje na temat obecnego przebiegu granic ŚRO są przedmiotem odrębnej publikacji (Wuczyński i Kołodziejczyk 2013). W niniejszym zestawieniu wyodrębniono cztery okresy, dla których przeanalizowano charakter występowania poszczególnych gatunków na Śląsku. Poszczególne wydzielone okresy nie są równe czasowo, ale taki podział jest odzwierciedleniem rozwoju aktywności śląskich ornitologów. Początkowy okres badań ornitologicznych rozciąga się od przełomu XVI i XVII wieku, z którego pochodzą najstarsze informacje dotyczące ptaków spotykanych na Śląsku, do końca XIX wieku. Charakteryzuje się on Materiały Materials 159

niewielką liczbą konkretnych danych faunistycznych, rozsianych w stosunkowo nielicznych publikacjach. Od początku XX wieku nastąpił intensywny rozwój śląskiej ornitologii, związany przede wszystkim z niemieckimi badaczami skupionymi w założonym w 1904 roku Verein Schlesische Ornithologen (Śląskim Towarzystwie Ornitologicznym). Znaczący jakościowy i ilościowy postęp wiedzy o awifaunie Śląska w pierwszej połowie XX wieku w stosunku do lat wcześniejszych uzasadnia wyodrębnienie tego okresu. W okresie tym dokonano też ważnego podsumowania stanu wiedzy o ptakach Śląska w monografii Paxa (1925). Trzeci okres obejmuje niecałe 40 lat, od 1951 do 1989, czyli od początku współczesnego okresu badań nad awifauną naszego regionu po ostatni rok, z którego informacje zostały opublikowane w monografii Ptaki Śląska (Dyrcz i in. 1991). Okres ostatni podsumowuje statusy poszczególnych gatunków od 1990 do końca 2014 roku. Zestawienie przygotowano, opierając się na analizie informacji zawartych w literaturze ornitologicznej. W największym stopniu korzystano z dawnych i współczesnych, podsumowujących opracowań ogólnokrajowych i regionalnych (Kollibay 1906, Pax 1925, Tomiałojć 1972, 1990, Dyrcz i in. 1991, Bednorz i in. 2000, Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Dokładniejszej wiedzy o pewnych gatunkach dostarczyły osobne publikacje, stanowiące podsumowanie ich występowania w Polsce lub w jej części (oprócz cytowanych niżej także Stawarczyk 1984, Grabiński 1986, Czapulak 1992, Kuźniak i Pugacewicz 1992) oraz najnowsze niepublikowane dane śląskich ornitologów. Informacje o gatunkach rzadkich zaczerpnięto z raportów Komisji Faunistycznej Sekcji Ornitologicznej PTZool., zawierających stwierdzenia z lat 1984 2014 (Komisja Faunistyczna 1986 2015), oraz z zestawień obserwacji faunistycznych, publikowanych od 1992 roku w czasopiśmie Ptaki Śląska (Obserwacje faunistyczne 1992 2015). Pełne zestawienie gatunków zaliczonych do awifauny Śląska zawiera tabela 2. Do 1900 roku. W tym okresie na Śląsku stwierdzono 304 gatunki, w tym 198 lęgowych. Dziesięć gatunków odnotowano tylko w tym okresie: pustynnik (stwierdzany w latach 1863 i 1888), karliczka, hubara arabska (obserwowana do 1848), żwirowiec łąkowy (obserwacja z XVIII wieku), nawałnik burzowy (1821), orłosęp (ok. 1885), sójka syberyjska (1824), wróbel skalny (do 1897), kalandra szara (do 1878) oraz drozdaczek ciemny (do 1881). Problematyczny jest pojaw na Śląsku orłosępa, gdyż nie można ustalić, czy jego jedynego krajowego stwierdzenia dokonano w obecnych granicach regionu. Warto dodać, iż spośród wymienionych gatunków pustynnik, karliczka i wróbel skalny wyjątkowo gniazdowały na Śląsku, podobnie jak 7 dalszych, których lęgi stwierdzono jedynie w XIX w. Do tej grupy należą: strepet (jedyny lęg w 1876), dubelt, bekasik, czapla biała (lęg w 1863), orzeł przedni (do 1837), dzięcioł trójpalczasty (1896) i wodniczka (do 1894). W tym okresie zaczęły także gniazdowanie na Śląsku takie gatunki jak: nurogęś (od 1844), dziwonia (od 1850), kulczyk (od 160 Ptaki Śląska 22 Materiały

1857), brzęczka (od 1890), strumieniówka (od 1826), kląskawka (od lat 1870.) i kwiczoł (od lat 1820.). Warto również nadmienić, iż pod koniec XIX wieku odnotowano jedyny w regionie i w całym kraju lęg pary czarnowronów; w późniejszych latach gatunek ten bywał notowany jako lęgowy, lecz wyłącznie w parach mieszanych z wroną siwą. Znacznie trudniejsze jest ustalenie, które gatunki wzbogaciły awifaunę Śląska w czasach historycznych. Większość możliwych do określenia pierwszych dat pojawów poszczególnych gatunków w regionie świadczy raczej o początku badań ornitologicznych niż o realnym zasiedleniu (Endler i Scholz 1811, Gloger 1833, Homeyer 1863, Roedern w Bericht 1876, Floericke 1890, Kollibay 1906, Kayser 1917, Drescher 1925, Pax 1925, Martini 1926, Dyrcz i in. 1991, Dyrcz i in. 1991 za Saxenberg 1902, Hudeček 2004, Żurawlew i in. 2010, Hordowski 2014). Lata 1901 1950. W pierwszej połowie XX wieku w regionie odnotowano występowanie 294 gatunków, z których 188 przystępowało do lęgów. Wyłącznie w tym okresie na Śląsku stwierdzono 5 gatunków: żurawia stepowego (1911), ścierwnika (1911), bielika wschodniego (jedyny pojaw w Polsce w 1943), świstunkę żółtawą (1913, 1927) oraz drozda rdzawego (1908). Intensywne badania ornitologów wykazały pojawy kolejnych 10 gatunków, będących nowymi dla regionu. Były to: gęś krótkodzioba (od 1941), flaming różowy (od 1905), sierpówka (od 1940), kamusznik (od 1913), wydrzyk wielki (od 1924), mewa srebrzysta (od 1922), rybitwa krótkodzioba (od 1920), rybitwa wielkodzioba (od 1948), rybitwa białoskrzydła (od 1903) i kurhannik (od 1939). Dla dwóch gatunków w omawianym półwieczu stwierdzono jedyne przypadki gniazdowania na Śląsku - były to puszczyk uralski (1909) i kobczyk (1904 1927). Warte wyróżnienia są również gatunki, dla których w omawianym okresie stwierdzono pierwsze przypadki lęgów w regionie. Należą tutaj wspomniana wyżej sierpówka (lęgowa od 1945), błotniak łąkowy (od 1904) oraz droździk (od 1926). Osobną kategorię stanowią ptaki, które w tym czasie przestały gniazdować na Śląsku, do której należy 7 gatunków: świstun (gniazdujący do 1936), kulon (do 1937), mornel (do lat 1940.), batalion (do lat 1930.), gadożer (do 1936), błotniak zbożowy (do 1927), uszatka błotna (do 1933). W tym okresie odnotowano ponadto ostatnie na Śląsku pojawy 6 gatunków: strepeta (do 1933), sępa kasztanowatego (do 1916/18), sowy jarzębatej (do 1927), syczka (do 1908), śnieżki (do 1912) oraz krzyżodzioba sosnowego (do 1929) (Kollibay 1906, 1910, 1915, Pax 1925, Martini 1926, Schlott 1926, Drescher 1927, Schlott 1928, 1933, Godyń 1935, Bodlée 1937, Niethammer 1938, Tautz 1940, Zebe 1942, Kramer i Sonnabend 1943, Fuchs 1944, Bielewicz 1949, Nowak 1958, Dyrcz 1973 za Heyder 1961, Dyrcz i in. 1991, Dyrcz i in. 1991 za Natorp 1930, Dyrcz i in. 1991 za Wirries 1949). Lata 1951 1989. Przez niemal cztery dekady, zaliczone do trzeciego okresu, stwierdzono na Śląsku 319 gatunków, Materiały Materials 161

w tym 195 gniazdujących. W tym okresie odnotowano 27 nowych gatunków dla regionu, spośród których poza omawianym przedziałem lat nie obserwowano siedmiu: brodziec piegowaty (1987), orzeł stepowy (1984), świergotek tajgowy (1978), osetnik (1975), cierlik (1981), trznadel czubaty (1976) i drozd rdzawogardły (1979). Oprócz wymienionych, awifaunę Śląska wzbogaciły w omawianym okresie: łabędź czarnodzioby (od 1970), bernikla rdzawoszyja (od 1979), bernikla kanadyjska (od 1963), czajka towarzyska (od 1976), biegus morski (od 1976), biegus długoskrzydły (od 1978), biegus płowy (od 1978), biegus arktyczny (od 1964), terekia (od 1978), mewa obrożna (od 1985), mewa czarnogłowa (od 1960), orlica (od 1978), mewa białogłowa (od 1977), rybitwa czubata (od 1978), rybitwa popielata (od 1977), rybitwa białowąsa (obserwowana od 1965, lęgowa od 1987), dzięcioł białoszyi (od 1983), trznadelek (od 1989), świstunka górska (od 1983) i wójcik (od 1978). Oprócz wspomnianej wyżej rybitwy białowąsej odnotowano także pierwsze na Śląsku lęgi kolejnych gatunków: łabędzia krzykliwego (od 1983), gągoła (od 1976), kazarki (ptaki będące uciekinierami z ogrodu zoologicznego, lęgowe w latach 1988 1990), hełmiatki (od 1971), mewy siwej (od 1956), rybitwy białoskrzydłej (od 1985), czapli purpurowej (od 1956), dzięcioła białogrzbietego (1987) oraz wąsatki (od 1961). Natomiast dla czterech gatunków lęgi w omawianym okresie były ostatnimi w regionie; były to (oprócz wspomnianego wyżej dzięcioła białogrzbietego): drop (do przełomu lat 1960/1970.), kraska (do 1982), dzierzba czarnoczelna (do 1968) i dzierzba rudogłowa (do 1980). Ostatni z wymienionych gatunków wkrótce po zaprzestaniu gniazdowania całkowicie przestał pojawiać się na Śląsku (ostatnia obserwacja w 1983). Warto również wspomnieć o gatunkach, których pojawy odnotowano na Śląsku po co najmniej pięćdziesięcioletniej przerwie. Do tej grupy należą: kulik cienkodzioby, brodziec pławny, płatkonóg płaskodzioby, rybitwa krótkodzioba, rybitwa białoskrzydła, pelikan różowy, czapla nadobna, orzełek, sóweczka, sowa śnieżna, żołna, raróg, białozór, czeczotka tundrowa, krzyżodziób modrzewiowy, pomurnik i drozd czarnogardły. Trzy kolejne gatunki, rybitwa białoczelna, czarnowron i czeczotka, po ponad półwiecznej przerwie, powróciły na Śląsk jako gatunki lęgowe (Łukaszewicz 1957, Witkowski 1957, Schmidt 1964, Tomiałojć 1964, Danecki 1965, Witkowski 1965, Tomiałojć 1967, 1972, Bereszyński i Kaczmarkowski 1974, Stawarczyk 1977, Grabiński i in. 1979, Grabiński i Stawarczyk 1979, 1980, Lontkowski 1980, Stawarczyk 1980, Stawarczyk i Grabiński 1980, Wesołowski 1980, Borowiec i Tarnawski 1982, Witkowski 1982, Cisakowski 1984, Bobrowicz i in. 1986, Krotoski 1986, Dyrcz 1987, Mol i Oleksik 1987, Drazny 1988, Oleksik i Mol 1988, Ostański 1988, 1989, Tomiałojć 1990, Drazny i in. 1991, Dyrcz i in. 1991, Stawarczyk 1991, Szlama 1991, Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Ławicki 2008, Profus i Matysiak 2009, Żurawlew i in. 2010, Ławicki i Stawarczyk 2011). 162 Ptaki Śląska 22 Materiały

Lata 1990 2014. W czasach najnowszych na Śląsku odnotowano występo- -powanie 342 gatunków, spośród których 207 zakładało w regionie gniazda. Do awifauny Śląska przybyło w tym okresie 30 gatunków: sterniczka jamajska (od 2005), sterniczka (od 1990), czerniczka (od 1995), cyranka modroskrzydła (2001), cyraneczka karolińska (2012), jerzyk alpejski (2005), sieweczka morska (2008), sieweczka pustynna (2005), biegus wielki (2001), brodziec plamisty (od 1999), brodziec żółtonogi (2013), żwirowiec stepowy (od 1990), mewa delawarska (od 2007), mewa blada (od 1995), mewa polarna (od 2012), rybitwa różowa (2013), nur białodzioby (od 2008), nawałnik duży (1993), pelikan kędzierzawy (od 2006), czapla złotawa (od 2000), puszczyk mszarny (2008), sokół skalny (2002), świergotek nadmorski (od 1992), zaganiacz mały (2014), tamaryszka (2007), zaroślówka (2014), jaskółka rudawa (2007) oraz świstunka iberyjska (2012); ponadto na listę awifauny Śląska trafiły notowane wcześniej jako uciekinierzy z niewoli gęsiówka egipska i mandarynka. Jako lęgowe po raz pierwszy na Śląsku odnotowano dalszych 16 gatunków: gęsiówkę egipską (dziko gniazdujące od 2007 ptaki pochodzące zapewne z hodowli), ohara (od 1990), mandarynkę (2008), szczudłaka (od 1996), szablodzioba (od 2002), łęczaka (od 2011), mewę czarnogłową (od 1991), mewę żółtonogą (od 2011), mewę srebrzystą (od 2006), mewę romańską (od 1998), mewę białogłową (pierwszy pewny lęg w 2000, choć jest niemal pewne, iż gniazdowała już od połowy lat 1990.), czaplę nadobną (2012), dzięcioła białoszyjego (od 1991), raroga (1998), pliszkę cytrynową (od 1997) oraz wójcika (2002). Kilka gatunków odnotowano ponownie po ponad 50-letniej przerwie: lodowiec, kormoran mały, puszczyk uralski, łuskowiec, pasterz, nagórnik i drozd oliwkowy, zaś po długiej przerwie jako gatunek lęgowy powróciła żołna. W odniesieniu do trzech gatunków rożeńca, kulika wielkiego i rycyka wielce prawdopodobny jest trwały zanik ich śląskich populacji lęgowych mimo stosunkowo niedługiego czasu, jaki upłynął od ostatnich odnotowanych lęgów (Dyrcz i Kołodziejczyk 1991, Guziak i Stawarczyk 1992, Kołodziejczyk i Stawarczyk 1992, Komisja Faunistyczna 1992, 2006, 2009, 2014a, 2015, Kościelny i Belik 1992, Lorek i Durczyńska 1992, Czapulak i Zalisz 1994, Martini i Martini 1994, Stajszczyk 1994, Witkowski i in. 1995, Andrzejczyk i Stajszczyk 1996, Pawlik i Rojek 1996, Kuźniak i in. 1997, Pola i in. 1998, Wojciechowski 1998, Stawarczyk 2000, Betleja i in. 2002, Dyrcz 2002, Henel i in. 2002, Kołodziejczyk i Pola 2002, Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Zarzycki 2006, Czechowski 2007, Rubacha i Krystek 2007, Kąkol i Stajszczyk 2008, Ochmann i in. 2008, Rojek i Stajszczyk 2008, Tomasik i Czyż 2008, Beuch 2011, Ławicki i Wylegała 2011, Maszkało i Pietkiewicz 2011, Stasiak 2011, Betleja i in. 2012, Dobrowolska-Martini 2012, Kołodziejczyk i Szymczak 2012, Zawadzki i in. 2012, Chrząścik i in. 2013, Dec i Stajszczyk 2013, Gramsz 2013, Nagler 2014, Orłowski i Kołodziejczyk 2014, Wasińska i in. 2015). Materiały Materials 163

Rycina 1. Rycina przedstawiająca okaz żwirowca łąkowego Glareola pratincola, zdobyty w XVIII wieku pod Sycowem, stanowiący jedyny w historii dowód na pojawianie się gatunku na Śląsku (za Endler i Scholz 1811) Figure 1. A drawing showing an individual of the Collared Pratincole obtained in the 18th century near Syców, the only evidence for occurrence of this species in Silesia Fot. 1. Pierwsza na Śląsku sieweczka morska Charadraius alexandrinus, obserwowana w czerwcu 2008 pod Roszkowem w Dolinie Górnej Odry (fot. J. Betleja) Photo 1. The first Silesian Kentish Plover recorded in June 2008 in Roszków, Upper Odra Valley 164 Ptaki Śląska 22 Materiały

Podsumowanie. Do roku 2014 na obszarze Śląskiego Regionu Ornitologicznego stwierdzono łącznie 376 gatunków ptaków z kategorii A, B i C (ptaki pojawiające się na Śląsku jako dzikie bądź pochodzące z populacji introdukowanych, lecz obecnie rozmnażające się na wolności). W awifaunie Śląska do kategorii najrzadziej stwierdzanych (1 5 pojawów) należy 57 gatunków, z czego 28 stwierdzonych było jeden raz (cyranka modroskrzydła, cyraneczka karolińska, jerzyk alpejski, żuraw stepowy, sieweczka morska, sieweczka pustynna, biegus wielki, brodziec żółtonogi, brodziec piegowaty, żwirowiec łąkowy, rybitwa różowa, nawałnik burzowy, nawałnik duży, ścierwnik, orzeł stepowy, bielik wschodni, puszczyk mszarny, sokół skalny, sójka syberyjska, świergotek tajgowy, osetnik, cierlik, trznadel czubaty, tamaryszka, zaganiacz mały, świstunka iberyjska, drozd rdzawy, drozd rdzawogardły). Wśród najrzadszych gości w regionie na szczególną uwagę zasługuje stwierdzony dwukrotnie na Śląsku (w latach 1883 i 1978) kulik cienkodzioby gatunek obecnie być może już wymarły (Stawarczyk i Grabiński 1980, Dyrcz i in. 1991 za Woite 1901, BirdLife International 2015). Spośród gatunków zaliczanych do awifauny regionu 232 bardziej lub mniej regularnie gniazdowały na Śląsku. Z omawianej grupy ptaków status lęgowy 56 gatunków nigdy w historii regionalnych badań ornitologicznych nie wyszedł poza kategorię lęgowy do 50 par lub gniazdujący nieregularnie. W odniesieniu do jedenastu z nich pewne lęgi na Śląsku notowano tylko raz; były to: mandarynka, pustynnik, strepet, czapla biała, czapla nadobna, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, raróg, wróbel skalny oraz wójcik. Ptaki stwierdzone jako lęgowe po 2010 określono jako gniazdujące obecnie na Śląsku. Do tej grupy należy 198 gatunków. W tabeli 1 przedstawiono porównanie liczby gatunków stwierdzonych oraz lęgowych w całej historii badań ornitologicznych na Śląsku oraz w czterech wyodrębnionych powyżej okresach. Wśród ptaków notowanych na Śląsku od XIX wieku, 25 gatunków dawniej określanych jako zalatujące, współcześnie występuje w regionie regularnie. Trudno jednak ocenić, w jakim stopniu był to realny wzrost liczby pojawów, a w jakim był efektem lepszej ich wykrywalności przez obserwatorów. Odwrotną sytuację odnotowano w przypadku tylko jednego gatunku, górniczka, który w XXI wieku stał się gatunkiem rzadko zalatującym. Należy również wspomnieć o gatunkach, których obecny status na Śląsku budzi pewne wątpliwości. Sieweczka obrożna prawdopodobnie sporadycznie gniazduje w regionie, lecz z ostatnich lat brak jest stwierdzeń pewnych lęgów. W obecnej dekadzie wykryto regularne występowanie i gniazdowanie dzięcioła trójpalczastego i wójcika po czeskiej stronie Karkonoszy (Flousek i in. 2015), co sugeruje, że gniazdowanie (w przypadku wójcika) lub chociaż pojawy (w przypadku dzięcioła trójpalczastego) na Śląsku mogą być częstsze, niż by to wynikało z dostępnych danych. Na występowanie w regionie wymienionych gatunków warto zwrócić w najbliższych latach szczególną uwagę. Materiały Materials 165

Tabela 1. Porównanie liczby gatunków (wszystkich stwierdzonych i lęgowych) na Śląsku w czterech wyodrębnionych okresach oraz w całej historii regionalnych badań ornitologicznych Table 1. Comparison of species number (all recorded and breeding ones) in Silesia in the four distinguished periods and the whole period of regional ornithological research Okres Period Liczba gatunków stwierdzonych Number of recorded species Liczba gatunków lęgowych Number of breeding species do 1900 304 198 1901-1950 294 188 1951-1989 319 195 1990-2014 340 207 łącznie 376 232 Tabela 2. Lista gatunków zaliczonych do awifauny Śląska według stanu na 31.12.2014. L lęgowy regularnie w liczbie powyżej 50 par, l lęgowy do 50 par lub gniazdujący nieregularnie, P przelotny (pojawiający się regularnie), Z zalatujący (pojawiający się nieregularnie, powyżej 5 stwierdzeń), z zalatujący wyjątkowo (do 5 stwierdzeń), [ ] pojaw uznany za nienaturalny (kategoria D i E), l.stw liczba stwierdzeń, n+ liczba możliwa do ustalenia od daty granicznej (¹ po 1900, ² po 1950, ³ po 1989), litera c przed liczbą oznacza wartość przybliżoną Table 2. A complete list of bird species recorded in Silesia (made on 31.12.2014). L common breeder, more than 50 pairs, l scarce breeder, up to 50 pairs or breeding irregularly, P regularly observed passage migrant, Z scarce visitor (more than 5 records), z rare visitor (up to 5 records), [] birds of captive origin (D and E), l.stw number of records, n+ numbers can be estimated only after the year (¹ 1900, ² 1950, ³ 1989), c - approximate value Lp. nazwa polska Polish name nazwa naukowa scientific name do 1900 1901-1950 1951-1989 1990-2014 l. stw. 1 sterniczka jamajska Oxyura jamaicensis Z 7 2 sterniczka Oxyura leucocephala z 3 3 łabędź niemy Cygnus olor l P l P L L 4 łabędź czarnodzioby Cygnus columbianus P P 5 łabędź krzykliwy Cygnus cygnus P P l P l 6 bernikla obrożna Branta bernicla Z Z Z Z c62 7 bernikla białolica Branta leucopsis z z Z P 8 bernikla rdzawoszyja Branta ruficollis z P 9 bernikla kanadyjska Branta canadensis Z Z 65 166 Ptaki Śląska 22 Materiały

10 gęgawa Anser anser L L L L 11 gęś zbożowa Anser fabalis P P P P 12 gęś krótkodzioba Anser brachyrhynchus z z P 13 gęś białoczelna Anser albifrons Z Z P P 14 gęś mała Anser erythropus z z Z P 15 lodówka Clangula hyemalis z z P P 16 edredon Somateria mollissima z z Z Z 62 17 uhla Melanitta fusca Z Z P P 18 markaczka Melanitta nigra Z z P P 19 gągoł Bucephala clangula P P l P L 20 bielaczek Mergellus albellus P P P P 21 nurogęś Mergus merganser l P l P l P L 22 szlachar Mergus serrator Z Z P P 23 gęsiówka egipska Alopochen aegyptiaca [z] [z] [z] l Z 24 ohar Tadorna tadorna Z Z P l P 25 kazarka rdzawa Tadorna ferruginea z z [l] Z [l] Z 26 hełmiatka Netta rufina z z l P l 27 głowienka Aythya ferina L L L L 28 podgorzałka Aythya nyroca L L L l 29 czerniczka Aythya collaris z 4 30 czernica Aythya fuligula P l P L L 31 ogorzałka Aythya marila P P P P 32 cyranka Anas querquedula L L L L 33 płaskonos Anas clypeata L L L l 34 cyranka modroskrzydła Anas discors z 1 35 krakwa Anas strepera L L L L 36 świstun Anas penelope l P l P P P 37 krzyżówka Anas platyrhynchos L L L L 38 rożeniec Anas acuta l l l P l P 39 cyraneczka Anas crecca L L L l 40 cyraneczka karolińska Anas carolinensis z 1 41 mandarynka Aix galericulata [Z] l Z Materiały Materials 167

42 przepiórka Coturnix coturnix L L L L 43 bażant Phasianus colchicus L L L L 44 kuropatwa Perdix perdix L L L L 45 jarząbek Tetrastes bonasia L L L L 46 głuszec Tetrao urogallus L L l l 47 cietrzew Tetrao tetrix L L L L 48 flaming różowy Phoenicopterus roseus Z z z 14 49 perkozek Tachybaptus ruficollis L L L L 50 perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena L L L L 51 perkoz dwuczuby Podiceps cristatus L L L L 52 perkoz rogaty Podiceps auritus z z P P 53 zausznik Podiceps nigricollis L L L L 54 gołąb miejski Columba livia f. urbana L L L L 55 siniak Columba oenas L L L L 56 grzywacz Columba palumbus L L L L 57 turkawka Streptopelia turtur L L L L 58 sierpówka Streptopelia decaocto l Z L L 59 pustynnik Syrrhaptes paradoxus l Z 72 60 lelek Caprimulgus europaeus L L L L 61 jerzyk alpejski Tachymarptis melba z 1 62 jerzyk Apus apus L L L L 63 kukułka Cuculus canorus L L L L 64 wodnik Rallus aquaticus L L L L 65 derkacz Crex crex L L L L 66 kropiatka Porzana porzana L L l L 67 zielonka Porzana parva L L L L 68 karliczka Porzana pusilla l Z c6 69 kokoszka Gallinula chloropus L L L L 70 łyska Fulica atra L L L L 71 żuraw stepowy Grus virgo z 1 72 żuraw Grus grus L L L L 73 strepet Tetrax tetrax l Z Z c27 168 Ptaki Śląska 22 Materiały

74 drop Otis tarda L L l z z n + 2³ 75 hubara arabska Chlamydotis macqueenii z 3 76 kulon Burhinus oedicnemus L L Z z n + 10² 77 ostrygojad Haematopus ostralegus Z Z Z Z 78 szczudłak Himantopus himantopus z z z l Z 61 79 szablodziób Recurvirostra avosetta z z Z l Z 101 80 siewnica Pluvialis squatarola P P P P 81 siewka złota Pluvialis apricaria P P P P 82 mornel Charadrius morinellus l l z z Z n + 21² 83 sieweczka obrożna Charadrius hiaticula Z P l P l P 84 sieweczka rzeczna Charadrius dubius L L L L 85 sieweczka morska Charadrius alexandrinus z 1 86 sieweczka pustynna Charadrius leschenaultii z 1 87 czajka Vanellus vanellus L L L L 88 czajka towarzyska Vanellus gregarius z Z 16 89 kulik mniejszy Numenius phaeopus Z z P P 90 kulik cienkodzioby Numenius tenuirostris z z 2 91 kulik wielki Numenius arquata L L l l P 92 szlamnik Limosa lapponica Z z P P 93 rycyk Limosa limosa L L L l P 94 kamusznik Arenaria interpres z P P 95 biegus wielki Calidris tenuirostris z 1 96 biegus rdzawy Calidris canutus z P P 97 batalion Calidris pugnax l l P P P 98 biegus płaskodzioby Calidris falcinellus z z P P 99 biegus krzywodzioby Calidris ferruginea P P P P 100 biegus mały Calidris temminckii P P P P 101 piaskowiec Calidris alba z z P P 102 biegus zmienny Calidris alpina P P P P 103 biegus morski Calidris maritima z z 2 104 biegus długoskrzydły Calidris bairdii z z 2 105 biegus malutki Calidris minuta P P P P Materiały Materials 169

106 biegus płowy Calidris subruficollis Z Z 14 107 biegus arktyczny Calidris melanotos Z Z 45 108 słonka Scolopax rusticola L L L L 109 dubelt Gallinago media l P Z Z Z n + 64² 110 kszyk Gallinago gallinago L L L L 111 bekasik Lymnocryptes minimus l P P P P 112 terekia Xenus cinereus z Z 14 113 brodziec piskliwy Actitis hypoleucos L L L L 114 brodziec plamisty Actitis macularius z 3 115 samotnik Tringa ochropus L L L L 116 brodziec żółtonogi Tringa flavipes z 1 117 brodziec śniady Tringa erythropus P P P P 118 kwokacz Tringa nebularia P P P P 119 brodziec piegowaty Tringa melanoleuca z 1 120 krwawodziób Tringa totanus L L L L 121 łęczak Tringa glareola P P P l P 122 brodziec pławny Tringa stagnatilis z Z P 123 płatkonóg szydłodzioby Phalaropus lobatus z z P P 124 płatkonóg płaskodzioby Phalaropus fulicarius z z Z 25 125 żwirowiec łąkowy Glareola pratincola z 1 126 żwirowiec stepowy Glareola nordmanni Z 6 127 wydrzyk długosterny Stercorarius longicaudus z z z Z 28 128 wydrzyk ostrosterny Stercorarius parasiticus Z Z Z Z 102 129 wydrzyk tęposterny Stercorarius pomarinus Z Z z Z 32 130 wydrzyk wielki Stercorarius skua z z 5 131 mewa obrożna Xema sabini z z 4 132 mewa trójpalczasta Rissa tridactyla z Z Z Z 89 133 śmieszka Chr. ridibundus L L L L 134 mewa mała Hydrocoloeus minutus z Z P P 135 mewa czarnogłowa Larus melanocephalus Z l P 136 orlica Larus ichthyaetus z Z 32 137 mewa siwa Larus canus z Z l P l 170 Ptaki Śląska 22 Materiały

138 mewa delawarska Larus delawarensis z 2 139 mewa żółtonoga Larus fuscus Z Z P l P 140 mewa srebrzysta Larus argentatus z P l P 141 mewa romańska Larus michahellis l P 142 mewa białogłowa Larus cachinnans Z L P 143 mewa blada Larus hyperboreus z 4 144 mewa polarna Larus glaucoides z 2 145 mewa siodłata Larus marinus z z z Z 146 rybitwa krótkodzioba Gelochelidon nilotica z z Z 8 147 rybitwa wielkodzioba Hydroprogne caspia z P P 148 rybitwa czubata Sterna sandvicensis z Z 11 149 rybitwa różowa Sterna dougallii z 1 150 rybitwa rzeczna Sterna hirundo L L L L 151 rybitwa popielata Sterna paradisaea z Z 10 152 rybitwa białoczelna Sternula albifrons L l P l P l 153 rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida l Z L 154 rybitwa czarna Chlidonias niger L L L L 155 rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus z l P l P 156 nur rdzawoszyi Gavia stellata P P P P 157 nur czarnoszyi Gavia arctica P P P P 158 lodowiec Gavia immer Z z Z 18 159 nur białodzioby Gavia adamsii z 3 160 nawałnik burzowy Hydrobates pelagicus z 1 161 nawałnik duży Oceanodroma leucorhoa z 1 162 bocian czarny Ciconia nigra L l L L 163 bocian biały Ciconia ciconia L L L L 164 pelikan różowy Pelecanus onocrotalus Z Z Z 22 165 pelikan kędzierzawy Pelecanus crispus z 2 166 bąk Botaurus stellaris L L L L 167 bączek Ixobrychus minutus L L L L 168 ślepowron Nycticorax nycticorax l Z l Z l P L 169 czapla modronosa Ardeola ralloides z z Z Z 21 Materiały Materials 171

170 czapla złotawa Bubulcus ibis Z 6 171 czapla siwa Ardea cinerea L L L L 172 czapla purpurowa Ardea purpurea Z Z l Z l Z 173 czapla biała Ardea alba l Z z Z P 174 czapla nadobna Egretta garzetta z Z l Z 175 warzęcha Platalea leucorodia z z z Z 46 176 ibis kasztanowaty Plegadis falcinellus Z z Z 19 177 kormoran mały Phalacrocorax pygmeus z Z 45 178 kormoran Phalacrocorax carbo l P P l P L 179 rybołów Pandion haliaetus P l P l P l P 180 trzmielojad Pernis apivorus L L L L 181 orłosęp Gypaetus barbatus z 0-1 182 ścierwnik Neophron percnopterus z 1 183 gadożer Circaetus gallicus l Z l Z Z Z n + 21² 184 sęp płowy Gyps fulvus z z z z 12 185 sęp kasztanowaty Aegypius monachus z z 4 186 orlik krzykliwy Clanga pomarina l l l P l 187 orlik grubodzioby Clanga clanga Z Z z Z 28 188 orzeł stepowy Aquila nipalensis z 1 189 orzeł cesarski Aquila heliaca z z z Z 10 190 orzeł przedni Aquila chrysaetos l P P Z Z 191 orzełek Hieraaetus pennatus z z Z 18 192 błotniak stawowy Circus aeruginosus L L L L 193 błotniak zbożowy Circus cyaneus l P l P P P 194 błotniak stepowy Circus macrourus Z Z z Z n + 31² 195 błotniak łąkowy Circus pygargus P l P l P l P 196 krogulec Accipiter nisus L L L L 197 jastrząb Accipiter gentilis L L L L 198 bielik wschodni Haliaeetus leucoryphus z 1 199 bielik Haliaeetus albicilla l P P l P L 200 kania ruda Milvus milvus L l P l L 201 kania czarna Milvus migrans L L L L 172 Ptaki Śląska 22 Materiały

202 myszołów włochaty Buteo lagopus P P P P 203 myszołów Buteo buteo L L L L 204 kurhannik Buteo rufinus z z Z 31 205 płomykówka Tyto alba L L L L 206 sowa jarzębata Surnia ulula Z z n + 4¹ 207 sóweczka Glaucidium passerinum l z L 208 pójdźka Athene noctua L L L L 209 włochatka Aegolius funereus L L l L 210 syczek Otus scops z z 6 211 uszatka Asio otus L L L L 212 uszatka błotna Asio flammeus l P l P P P 213 puszczyk Strix aluco L L L L 214 puszczyk uralski Strix uralensis z l z Z 9 215 puszczyk mszarny Strix nebulosa z 1 216 sowa śnieżna Bubo scandiacus Z Z z z n + 10¹ 217 puchacz Bubo bubo L l l l 218 dudek Upupa epops L L L L 219 krętogłów Jynx torquilla L L L L 220 dzięcioł zielonosiwy Picus canus L L L L 221 dzięcioł zielony Picus viridis L L L L 222 dzięcioł czarny Dryocopus martius L L L L 223 dzięcioł duży Dendrocopos major L L L L 224 dzięcioł białoszyi Dendrocopos syriacus Z l Z 225 dzięcioł średni Dendrocopos medius L L L L 226 dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Z Z l Z Z n + 22² 227 dzięciołek Dendrocopos minor L L L L 228 dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus l Z z Z z 28 229 żołna Merops apiaster l Z z l P 230 kraska Coracias garrulus L L l P z n + 4³ 231 zimorodek Alcedo atthis L L L L 232 pustułka Falco tinnunculus L L L L Materiały Materials 173

233 kobczyk Falco vespertinus Z l Z Z P 234 drzemlik Falco columbarius P P P P 235 kobuz Falco subbuteo L L L L 236 sokół skalny Falco eleonorae z 1 237 raróg Falco cherrug z z Z l Z 46 238 białozór Falco rusticolus z z 2 239 sokół wędrowny Falco peregrinus L l l P l P 240 wilga Oriolus oriolus L L L L 241 gąsiorek Lanius collurio L L L L 242 dzierzba czarnoczelna Lanius minor L l P l z z n + 10² 243 srokosz Lanius excubitor L L L L 244 dzierzba rudogłowa Lanius senator L l Z l Z 245 sójka syberyjska Perisoreus infaustus z 1 246 sójka Garrulus glandarius L L L L 247 sroka Pica pica L L L L 248 orzechówka Nucifraga caryocatactes L L L L 249 kawka Corvus monedula L L L L 250 gawron Corvus frugilegus L L L L 251 kruk Corvus corax L Z L L 252 czarnowron Corvus corone l Z Z l Z l Z 253 wrona siwa Corvus cornix L L L L 254 płochacz halny Prunella collaris l l l l 255 pokrzywnica Prunella modularis L L L L 256 wróbel Passer domesticus L L L L 257 mazurek Passer montanus L L L L 258 wróbel skalny Petronia petronia l z 3 259 śnieżka Montifringilla nivalis z z 2 260 świergotek drzewny Anthus trivialis L L L L 261 świergotek tajgowy Anthus hodgsoni z 1 262 św. rdzawogardły Anthus cervinus Z P P P 263 świergotek łąkowy Anthus pratensis L L L L 264 siwerniak Anthus spinoletta L L L l 174 Ptaki Śląska 22 Materiały

265 świergotek nadmorski Anthus petrosus Z 8 266 świergotek polny Anthus campestris L L L L 267 pliszka żółta Motacilla flava L L L L 268 pliszka górska Motacilla cinerea L L L L 269 pliszka cytrynowa Motacilla citreola z z z l Z c68 270 pliszka siwa Motacilla alba L L L L 271 zięba Fringilla coelebs L L L L 272 jer Fringilla montifringilla P P P P 273 grubodziób C. coccothraustes L L L L 274 dziwonia Erythrina erythrina l Z l P L L 275 łuskowiec Pinicola enucleator Z z z n + 3¹ 276 gil Pyrrhula pyrrhula L L L L 277 dzwoniec Chloris chloris L L L L 278 makolągwa Linaria cannabina L L L L 279 rzepołuch Linaria flavirostris Z P P P 280 czeczotka Acanthis flammea l P P l P L 281 czeczotka tundrowa Acanthis hornemanni z z z z 9 282 krzyżodziób sosnowy Loxia pytyopsittacus z z 2 283 krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra L L L L 284 k. modrzewiowy Loxia leucoptera Z z z n + 2¹ 285 szczygieł Carduelis carduelis L L L L 286 osetnik Carduelis citrinella z 1 287 kulczyk Serinus serinus L P L L L 288 czyż Spinus spinus L L L L 289 poświerka Calcarius lapponicus z z Z Z 28 290 śnieguła Plectrophenax nivalis P P P P 291 potrzeszcz Emberiza calandra L L L L 292 ortolan Emberiza hortulana L L L L 293 cierlik Emberiza cirlus z 1 294 trznadel Emberiza citrinella L L L L 295 potrzos Emberiza schoeniclus L L L L 296 trznadel czubaty Emberiza rustica z 1 Materiały Materials 175

297 trznadelek Emberiza pusilla z z 2 298 sosnówka Periparus ater L L L L 299 czubatka Lophophanes cristatus L L L L 300 sikora uboga Poecile palustris L L L L 301 czarnogłówka Poecile montanus L L L L 302 modraszka Cyanistes caeruleus L L L L 303 sikora lazurowa Cyanistes cyanus z z z z 10 304 bogatka Parus major L L L L 305 remiz Remiz pendulinus l P l L L 306 kalandra szara Melanocorypha calandra z 2 307 górniczek Eremophila alpestris P P P Z 308 lerka Lullula arborea L L L L 309 skowronek Alauda arvensis L L L L 310 dzierlatka Galerida cristata L L L L 311 wąsatka Panurus biarmicus Z z l L 312 brzęczka Locustella luscinioides l z l L L 313 strumieniówka Locustella fluviatilis l L L L 314 świerszczak Locustella naevia L L L L 315 zaganiacz mały Iduna caligata z 1 316 zaganiacz Hippolais icterina L L L L 317 wodniczka Acrocephalus paludicola l P P Z z n + 13² 318 tamaryszka A. melanopogon z 1 319 rokitniczka A. schoenobaenus L L L L 320 zaroślówka A. dumetorum z 2 321 łozówka Acrocephalus palustris L L L L 322 trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus L L L L 323 trzciniak A. arundinaceus L L L L 324 oknówka Delichon urbicum L L L L 325 jaskółka rudawa Cecropis daurica z 2 326 dymówka Hirundo rustica L L L L 327 brzegówka Riparia riparia L L L L 328 świstunka górska Phylloscopus bonelli z z 2 176 Ptaki Śląska 22 Materiały

329 świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix L L L L 330 świstunka żółtawa Phylloscopus inornatus z 2 331 piecuszek Phylloscopus trochilus L L L L 332 świstunka iberyjska Phylloscopus ibericus z 1 333 pierwiosnek Phylloscopus collybita L L L L 334 wójcik Phylloscopus trochiloides Z l Z 37 335 raniuszek Aegithalos caudatus L L L L 336 kapturka Sylvia atricapilla L L L L 337 gajówka Sylvia borin L L L L 338 jarzębatka Sylvia nisoria L L L L 339 piegża Sylvia curruca L L L L 340 cierniówka Sylvia communis L L L L 341 mysikrólik Regulus regulus L L L L 342 zniczek Regulus ignicapilla L L L L 343 jemiołuszka Bombycilla garrulus P P P P 344 pełzacz leśny Certhia familiaris L L L L 345 pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla L L L L 346 kowalik Sitta europaea L L L L 347 pomurnik Tichodroma muraria z z z n + 10¹ 348 strzyżyk Troglodytes troglodytes L L L L 349 szpak Sturnus vulgaris L L L L 350 pasterz Pastor roseus Z z z n + 6¹ 351 pluszcz Cinclus cinclus L L L L 352 muchołówka szara Muscicapa striata L L L L 353 rudzik Erithacus rubecula L L L L 354 słowik szary Luscinia luscinia L L l L 355 słowik rdzawy Luscinia megarhynchos L L L L 356 podróżniczek Luscinia svecica L L l L 357 muchołówka mała Ficedula parva L L L L 358 muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca L L L L 359 muchołówka białoszyja Ficedula albicollis l L L L 360 pleszka Phoenicurus phoenicurus L L L L Materiały Materials 177

361 kopciuszek Phoenicurus ochruros L L L L 362 nagórnik Monticola saxatilis z z z 5 363 pokląskwa Saxicola rubetra L L L L 364 kląskawka Saxicola rubicola l Z l P L L 365 białorzytka Oenanthe oenanthe L L L L 366 drozdoń ciemny Geokichla sibirica z 2 367 paszkot Turdus viscivorus L L L L 368 śpiewak Turdus philomelos L L L L 369 droździk Turdus iliacus P l P l P P 370 kos Turdus merula L L L L 371 drozd oliwkowy Turdus obscurus z z 4 372 kwiczoł Turdus pilaris L P L L L 373 drozd obrożny Turdus torquatus L L l L 374 drozd rdzawy Turdus naumanni z 1 375 drozd czarnogardły Turdus atrogularis z z 2 376 drozd rdzawogardły Turdus ruficollis z 1 Oprócz ptaków zaliczonych do awifauny Śląska w regionie stwierdzono również pojawy dalszych 6 gatunków o niejasnym pochodzeniu. Należą do nich: gęś tybetańska Anser indicus, śnieżyca duża Anser caerulescens, śnieżyca mała Anser rossii, bernikla północna Branta hutchinsii, gągołek Bucephala albeola i kapturnik Lophodytes cucullatus. Ponadto w regionie zaobserwowano 24 gatunki będące ewidentnymi uciekinierami z niewoli. Podziękowania. Szymon Beuch, Marek Cieślak, Karolina Dobrowolska-Martini, Kamila Grzesiak, Wojciech Grzesiak, Tomasz Maszkało, Sławek Rubacha oraz Piotr Wasiak przekazali cenne niepublikowane informacje, za co autorzy składają im serdeczne podziękowania. Summary The paper presents a complete list of bird species recorded in Silesian ornithological region during last 200 years (updated on 31.12.2014). Silesian avifauna of four period a status of all recorded species was given (common breeder, uncommon or rare breeder, passage migrant, common visitor, rare visitor). For the rarest species, a number of Silesian records was given. Silesian avifauna currently consists of 376 species, including 232 present or past breeders. Based on both published and unpublished data we assessed the number of current breeders (found after 2010) at 199 species. Numbers of several species (Ringed Plover, Eurasian Curlew, Black-tailed Godwit, Three-toed Woodpecker) urgently need updating. 178 Ptaki Śląska 22 Materiały

Literatura Adamski A., Czapulak A., Stawarczyk T. 1996. Kartoteka Awifauny Śląska. Instrukcja dla współpracowników. Zakład Ekologii Ptaków Uniw. Wroc., Muzeum Przyrodnicze Uniw. Wroc., Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Wrocław. Andrzejczyk A., Stajszczyk M. 1996. Pierwsze stwierdzenie czernicy amerykańskiej (Aythya collaris) w Polsce. Not. Orn. 37: 319 320. Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Bereszyński A., Kaczmarkowski M. 1974. Drop (Otis tarda L.) w Polsce w 1972 roku, z uwzględnieniem problemów ochrony i restytucji. Roczn. AR w Poznaniu 70, Orn. stos. 7: 3 19. Bericht über die (I.) Jahres-Versammlung. Abgehalten zu Berlin, am 13. 16. September 1876. J. Orn: 337 387. Betleja J., Karetta M., Król J., Schneider G. 2002. Pierwsze stwierdzenie lęgu szablodzioba Recurvirostra avosetta na Śląsku. Ptaki Śląska 14: 167 170. Betleja J., Ledwoń M., Schneider G. 2012. Drugie stwierdzenie lęgu czapli nadobnej Egretta garzetta w Polsce. Ptaki Śląska 19: 105 107. Beuch S. 2011. Pierwsze współczesne stwierdzenie łuskowca Pinicola enucleator na Śląsku. Ptaki Śląska 18: 89 91. Bielewicz M. 1949. Rzadki gość. Wszechświat 1: 30. BirdLife International 2015. Species factsheet: Numenius tenuirostris. Downloaded from http:// www.birdlife.org on 24/12/2015. Bobrowicz G., Grabiński W., Ranoszek E. 1986. Nowe stanowiska lęgowe łabędzia krzykliwego (Cygnus cygnus) w Polsce. Ptaki Śląska 4: 80 84. Bodlée C. 1937. Trielbrut bei Trebnitz (Schies.). Ber. Ver. schles. Orn. 22: 76. Borowiec L., Tarnawski D. 1982. Przeloty i zimowanie ptaków nad Odrą pod Brzegiem. Acta zool. Cracov. 26: 3 30. Chrząścik A., Betleja J., Gwóźdź R., Skałban P. 2013. Mewa polarna Larus glaucoides nowym gatunkiem na Śląsku. Ptaki Śląska 20: 70 74. Cisakowski R. 1984. Materiały do awifauny Śląska. Emberiza cirlus - cierlik. Dolina Baryczy 3: 61. Czapulak A. 1992. Występowanie łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus i łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus na Śląsku. Ptaki Śląska 9: 26 48. Czapulak A., Zalisz A. 1994. Pierwsze stwierdzenie nawałnika dużego Oceanodroma leucorhoa na Śląsku. Ptaki Śląska 10: 123 124. Czechowski P. 2007. Obserwacja jaskółki rudawej Cecropis daurica na Ziemi Lubuskiej. Przegl. Przyr. 18: 140 141. Danecki J. 1965. Materiały do awifauny Polski III - Loxia leucoptera. Acta orn. 9: 14. Dec H., Stajszczyk M. 2013. Puszczyk mszarny Strix nebulosa nowy gatunek sowy na Śląsku. Ptaki Śląska 20: 83 87. Dobrowolska-Martini K. 2012. Pierwsze współczesne stwierdzenie nagórnika Monticola saxatilis w polskiej części Karkonoszy. Ptaki Śląska 19: 135 137. Drazny T. 1988. Materiały do awifauny Śląska. Brodziec piegowaty Tringa melanoleuca. Ptaki Śląska 6: 129. Drazny T., Tabisz W., Olej D. 1991. Lęg rybitwy białoczelnej (Sterna albifrons) na Zbiorniku Mietkowskim. Ptaki Śląska 8: 136 137. Drescher E. 1927. Ornithologische Mitteilungen aus Schlesien. Ber. Ver. schles. Orn. 13: 132 137. Dyrcz A. 1973. Ptaki polskiej części Karkonoszy. Ochr. Przyr. 38: 213 284. Dyrcz A. 1987. Materiały do awifauny Śląska. Larus sabini mewa obrożna. Ptaki Śląska 5: 76. Dyrcz A. 2002. Obserwacja drozda oliwkowego Turdus obscurus na Śląsku. Ptaki Śląska 14: 170 171. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski, Zakład Ekologii Ptaków, Wrocław. Dyrcz A., Kołodziejczyk P. 1991. Pierwsze stwierdzenie lęgu ohara (Tadorna tadorna) na Śląsku. Ptaki Śląska 8: 132 133. Materiały Materials 179

Endler F. G., Scholz F. P. 1811. Der Naturfreund oder Beiträge zur Schlesischen Naturgeschichte. 3er Band. Breslau. Floericke C. 1890. Em Ausflug in die Bartschniederung. Orn. Monatsschr. 15: 435 445. Floericke K. 1892. Versuch einer Avifauna der Provinz Schlesien. Lieferung 1-2. Marburg. Flousek J., Gramsz B., Telenský T. 2015. Ptáci Krkonoš atlas hnízdního rozšíření 2012-2014 / Ptaki Karkonoszy atlas ptaków lęgowych 2012-2014. Správa KRNAP Vrchlabí, Dyrekcja KPN Jelenia Góra. Fuchs P. 1944. Ein Bindenseeadler Haliaëtus leucoryphus (Pallas) in Oberschlesien. Ber. Ver. schles. Orn. 29: 1 4. Gloger C. L. 1833. Schlesiens Wirbelthier-Fauna. Breslau. Godyń Z. 1935. Spis ptaków okolic Białej i Oświęcimia w województwie krakowskim. Acta orn. 1: 371 401. Grabiński W. 1986. Występowanie kobczyka (Falco vespertinus) w Polsce. Not. Orn. 27: 129 138. Grabiński W., Lontkowski J., Stawarczyk T., Tomiałojć L. 1979. Pierwsze stwierdzenie mewy orlicy, Larus ichthyaetus Pall. w Polsce. Przegl. Zool. 23: 258 259. Grabiński W., Stawarczyk T. 1979. Biegus płowy, Tryngites subruficollis (Vieillot) - nowy gatunek dla awifauny Polski. Przegl. Zool. 23: 339 340. Grabiński W., Stawarczyk T. 1980. Pierwsze stwierdzenie świergotka tajgowego (Anthus hodgsoni) w Polsce. Not. Orn. 21: 72 75. Gramsz B. 2013. Drugie stwierdzenie świstunki iberyjskiej Phylloscopus ibericus w Polsce. Ornis Pol. 54: 295 296. Guziak R, Stawarczyk T. 1992. Żwirowiec stepowy Glareola nordmanni na Zbiorniku Mietkowskim. Ptaki Śląska 9: 87 88. Henel K., Rok A., Król J. 2002. Stwierdzenie cyranki modroskrzydłej Anas discors na Śląsku. Not. Orn. 43: 50 52. Heyder R. 1961. Zur Permanenz des Brütens des Mornellregenpfeifers, Eudromias morinellus (L.), auf dem Riesengebirge. Abh. Ber. d. Naturkundemus, Görlitz 37: 101 108. Homeyer A. v. 1863. Ardea egretta Temm. als Brutvogel Deutschlands. J. Orn. 11: 440 447. Hordowski J. 2014. Występowanie pustynnika Syrrhaptes paradoxus w Polsce. Ornis Pol. 55: 1 21. Hudeček J. 2004. Výskyt orlosupa bradatého (Gypaetus barbatus) na území Polska. Zprávy MOS 62: 104 110. Kayser C. 1917. Ueber das frühere Horsten des Steinadlers im Riesengebirge. Orn. Monatsber. 25: 137 141. Kąkol A., Stajszczyk M. 2008. Lęg mandarynki Aix galericulata na Dolnym Śląsku. Ptaki Śląska 17: 77 79. Kollibay P. 1906. Die Vögel der Preussischen Provinz Schlesien. Breslau. Kollibay P. 1910. Syrnium uralense (Pall.) als neuer Brutvogel Schlesiens. Orn. Monatsber. 18: 96 97. Kollibay P. 1915. Weitere Nachträge zur Vogelfauna von Preussisch-Schlesien. Orn. Monatsber. 23: 1 10. Kołodziejczyk P., Pola A. 2002. Pierwsze stwierdzenie biegusa wielkiego Calidris tenuirostris w Polsce. Not. Orn. 43: 113 115. Kołodziejczyk P., Stawarczyk T. 1992. Pierwsze stwierdzenie lęgu mewy czarnogłowej Larus melanocephalus na Śląsku. Ptaki Śląska 9: 81 83. Kołodziejczyk P., Szymczak J. 2012. Pierwsze stwierdzenie lęgu mieszanego mewy srebrzystej Larus argentatus i mewy białogłowej Larus cachinnans na Śląsku. Ptaki Śląska 19: 114 118. Komisja Faunistyczna 1986. Raport Komisji Faunistycznej o stwierdzeniach w roku 1984. Not. Orn. 27: 169 176. Komisja Faunistyczna 1988a. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w 1985 r. Not. Orn. 29: 53 65. Komisja Faunistyczna 1988b. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1986. Not. Orn. 29: 135 149. Komisja Faunistyczna 1989. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1987. Not. Orn. 30: 57 71. 180 Ptaki Śląska 22 Materiały

Komisja Faunistyczna 1990. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1988. Not. Orn. 31: 67 85. Komisja Faunistyczna 1991. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1989. Not. Orn. 32: 125 142. Komisja Faunistyczna 1992. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1990. Not. Orn. 33: 111 121. Komisja Faunistyczna 1993. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1991. Not. Orn. 34: 347 358. Komisja Faunistyczna 1994a. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1992. Not. Orn. 35: 157 170. Komisja Faunistyczna 1994b. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1993. Not. Orn. 35: 331 346. Komisja Faunistyczna 1995. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1994. Not. Orn. 36: 343 358. Komisja Faunistyczna 1996. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1995. Not. Orn. 37: 301 317. Komisja Faunistyczna 1997. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1996. Not. Orn. 38: 291 311. Komisja Faunistyczna 1998. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1997. Not. Orn. 39: 151 174. Komisja Faunistyczna 2000a. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1998. Not. Orn. 41: 29 53. Komisja Faunistyczna 2000b. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1999. Not. Orn. 41: 293 316. Komisja Faunistyczna 2001. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2000. Not. Orn. 42: 193 214. Komisja Faunistyczna 2002. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2001. Not. Orn. 43: 177 195. Komisja Faunistyczna 2003. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2002. Not. Orn. 44: 195 219. Komisja Faunistyczna 2004. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2003. Not. Orn. 45: 169 194. Komisja Faunistyczna 2005a. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2004. Not. Orn. 46: 159 180. Komisja Faunistyczna 2005b. Komunikat specjalny Komisji Faunistycznej. Not. Orn. 46: 252 254. Komisja Faunistyczna 2006. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2005. Not. Orn. 47: 97 124. Komisja Faunistyczna 2007. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2006. Not. Orn. 48: 107 136. Komisja Faunistyczna 2008. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. Not. Orn. 49: 81 115. Komisja Faunistyczna 2009. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2008. Not. Orn. 50: 111 142. Komisja Faunistyczna 2010. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2009. Not. Orn. 51: 117 148. Komisja Faunistyczna 2011. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2010. Ornis Pol. 52: 117 149. Komisja Faunistyczna 2012. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2011. Ornis Pol. 53: 105 140. Komisja Faunistyczna 2013. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2012. Ornis Pol. 54: 109 150. Komisja Faunistyczna 2014a. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. Ornis Pol. 55: 115 134. Komisja Faunistyczna 2014b. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2013. Ornis Pol. 55: 181 218. Komisja Faunistyczna 2015. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2014. Ornis Pol. 56: 99 136. Kościelny H., Belik K. 1992. Obserwacja puszczyka uralskiego Strix uralensis w Lasach Lublinieckich. Ptaki Śląska 9: 89 90. Materiały Materials 181

Kramer H., Sonnabend H. 1943. Kurzschnabelund Blässgans - Beobachtungen an den Liegnitzer Seen. Ber. Ver. schles. Orn. 28: 58 59. Krotoski T. 1986. Materiały do awifauny Śląska. Dendrocopos syriacus dzięcioł syryjski. Ptaki Śląska 4: 90 91. Kuźniak S., Pugacewicz E. 1992. Występowanie brodźca pławnego (Tringa stagnatilis) w Polsce. Not. Orn. 33: 227 240. Kuźniak S., Lorek G., Lewandowski M. 1997. Występowanie szczudłaka Himantopus himantopus w Polsce. Not. Orn. 38: 131 139. Lontkowski J. 1980. Pierwsza obserwacja osetnika (Serinus citrinella) w Polsce. Not. Orn. 21: 75 76. Lorek G., Durczyńska J. 1992. Dzięcioł syryjski Dendrocopos syriacus nowy gatunek lęgowy na Śląsku. Ptaki Śląska 9: 83 85. Ławicki Ł. 2008. Występowanie rybitwy czubatej Sterna sandvicensis na śródlądziu Polski. Not. Orn. 49: 122 126. Ławicki Ł., Stawarczyk T. 2011. Śródlądowa migracja rybitwy popielatej Sterna paradisaea w Polsce. Ornis Pol. 52: 255 264. Ławicki Ł., Wylegała P. 2011. Spadek liczebności kulika wielkiego Numenius arquata w zachodniej Polsce w latach 1980-2010. Ornis Pol. 52: 40 52. Łukaszewicz K. 1957. Czapla purpurowa - Ardea purpurea L. ptakiem lęgowym w Polsce. Przegl. Zool. 1: 60. Martini G. 1926. Die Vögel des Kreises Hirschberg in Schlesien. Ber. Ver. schles. Orn. 12: 61 81. Martini K., Martini M. 1994. Obserwacja pasterza różowego Sturnus roseus na Śląsku. Ptaki Śląska 10: 125. Maszkało T., Pietkiewicz M. 2011. Trzecie stwierdzenie cyraneczki karolińskiej Anas carolinensis w Polsce. Ornis Pol. 52: 157 158. Mol K., Oleksik I. 1987. Materiały do awifauny Śląska. Chlidonias leucopterus rybitwa białoskrzydła. Ptaki Śląska 5: 76 77. Nagler M. 2014. Pierwsze stwierdzenie brodźca żółtonogiego Tringa flavipes w Polsce. Ornis Pol. 55: 299 301. Natorp O. 1930. Ornithologische Beobachtungen bei Myslowice (Poln. Obershlesien). Orn. Monatsber. 38: 155 156. Niethammer G. 1938. Handbuch der deutschen Vogelkunde. Band II. Leipzig. Nowak E. 1958. Rozprzestrzenianie się sierpówki, Streptopelia decaocto Friv. w Polsce. Przegl. Zool. 2: 87 94. Obserwacje faunistyczne 1992. Ptaki Śląska 9: 91 100. Obserwacje faunistyczne 1994. Ptaki Śląska 10: 127 140. Obserwacje faunistyczne 1996. Ptaki Śląska 11: 160 170. Obserwacje faunistyczne 1998. Ptaki Śląska 12: 165 190. Obserwacje faunistyczne 2001. Ptaki Śląska 13: 131 138. Obserwacje faunistyczne 2002. Ptaki Śląska 14: 175 179. Obserwacje faunistyczne 2004. Ptaki Śląska 15: 141 171. Obserwacje faunistyczne 2006. Ptaki Śląska 16: 173 186. Obserwacje faunistyczne 2008. Ptaki Śląska 17: 91 107. Obserwacje faunistyczne 2011. Rzadkie gatunki ptaków obserwowane na Śląsku w roku 2011. Ptaki Śląska 18: 101 120. Obserwacje faunistyczne 2012. Obserwacje faunistyczne z roku 2011. Ptaki Śląska 19: 153 180. Obserwacje faunistyczne 2013. Faunistycznie ważne obserwacje ptaków na Śląsku w roku 2012. Ptaki Śląska 20: 110 169. Obserwacje faunistyczne 2014. Faunistycznie ważne obserwacje ptaków na Śląsku w roku 2013. Ptaki Śląska 21: 164 220. Obserwacje faunistyczne 2015. Faunistycznie ważne obserwacje ptaków na Śląsku w roku 2014. Ptaki Śląska 22: 191 248. Ochmann A., Kajzer Z., Ławicki Ł., Rubacha S. 2008. Mewa delawarska Larus delawarensis nowym gatunkiem w awifaunie Śląska. Ptaki Śląska 17: 83 85. 182 Ptaki Śląska 22 Materiały