ANALIZA PROGRAMU 500 + W GMINIE DĘBICA OKRES ŚWIADCZENIOWY 2016/2017 Rządowy program Rodzina 500 Plus w założeniach ma za zadanie pomóc w wychowaniu dzieci poprzez przyznawanie świadczeń wychowawczych w wysokości 500 zł na dziecko. Wypłacane pieniądze mają posłużyć jako częściowe pokrycie kosztów związanych z zaspokojeniem potrzeb życiowych oraz wychowaniem dziecka. Program w swoim założeniu poza poprawą sytuacji polskich rodzin ma również za zadanie przyczynić się do zwiększenia dzietności. Program działa od 1 kwietnia 2017 r.. Pierwszy okres świadczeniowy zakończył się 30 września 2017 r. Główne założenia programu pozostają obecnie takie same jak przy jego uchwalaniu wiosna ubiegłego roku. Zmiana przepisów wprowadzona w lipcu 2017 r. i dotycząca wniosków składanych na nowy okres świadczeniowy obejmuje: 1. nowe zasady ustalania uprawnień dla samotnych rodziców Samotny rodzic może otrzymać świadczenie 500+ tylko w przypadku, gdy drugi z rodziców jest zobowiązany do alimentów na rzecz dziecka, chyba, że ten jest nieznany, nie żyje, bądź sąd oddalił powództwo o zasądzenie alimentów lub zobowiązał tylko jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka. W związku z nową zasadą samotny rodzic po złożeniu wniosku o świadczenie 500+ ma 3 miesiące na uzyskanie alimentów od drugiego rodzica.. 2. zmianę zasad ustalania dochodu z działalności gospodarczej przy rozliczaniu się na podstawie ryczałtu lub karty podatkowej. Do tej pory osoby osiągające dochody z tego tytułu składały oświadczenia o wysokości dochodu. Od nowego okresu ustalenie ich dochodu następuje na podstawie zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego, zawierającego informacje odpowiednio o: formie opłacanego podatku, wysokości przychodu, stawce podatku, wysokości opłaconego podatku osiągniętego w roku bazowym poprzedzający okres zasiłkowy. Dochód z ww. tytułu jest wyliczany na podstawie tego zaświadczenia i w oparciu o obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 3. nowe zasady ustalania uprawnień w przypadku, gdy członek rodziny utraci dochód Zgodnie z nowymi przepisami obniżenie dochodów następuje w przypadku, gdy członek rodziny utraci zatrudnienie, ale pod warunkiem, że nie uzyska w przeciągu 3 miesięcy nowego zatrudnienia u tego samego pracodawcy. Nowy przepis nakłada na Gminę obowiązek weryfikacji po upływie 3 miesięcy, licząc od dnia utraty dochodu, sytuacji finansowej rodziny, która uzyskała prawo do pobierania świadczeń 1
4. ujednolicenie terminu składania wniosków na kolejne okresy świadczeniowe. Wnioski o świadczenie 500+, zasiłek rodzinny oraz świadczenie alimentacyjne można składać jednocześnie. Przyjmowanie wniosków rozpoczęło się 1 sierpnia 2017 r. Analiza oparta jest o dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Dębicy oraz informacje z ankiet przeprowadzonych wśród mieszkańców Gminy W naszej Gminie od miesiąca kwietnia 2016 r. do września 2017 r. z programu skorzystało 2205 rodzin. Mieszkańcy złożyli 2808 wniosków (pierwszorazowych i zmieniających wniosek pierwotny np. w przypadku urodzenia kolejnego dziecka, utraty dochodów otrzymania orzeczenia o niepełnosprawności itp.), które w większości przypadków zakończone zostały decyzją ustalającą prawo do świadczenia wychowawczego. W chwili obecnej na rozpatrzenie czeka jeszcze 15 wniosków przekazanych do Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie w poprzednim okresie świadczeniowym. Kwota wypłaconych świadczeń w okresie kwiecień 2016 wrzesień 2017 r. wyniosła 29 650 042,54 zł. Tabela 1 Program Rodzina 500 + w Gminie Dębica kwiecień 2016 - grudzień 2016 styczeń 2017 - wrzesień 2017 kwiecień 2016 - wrzesień 2017 Kwota wypłaconych świadczeń 14 540 531 zł 15 109 511,54 zł 29 650 042,54 zł Liczba rodzin z ustalonym prawem do świadczenia wychowawczego Liczba dzieci na które ustalone było prawo do świadczenia Dzieci na które ustalone jest prawo do świadczenia w stosunku do wszystkich dzieci z terenu Gminy Mieszkańcy Gminy Dębica korzystający z Programu 500+ (wnioskodawcy i członkowie ich rodzin) 2029 2106 2205 3389 3529 3640 81 % 83 % 85 % 32 % 34 % 35 % Liczba rodzin zmienia się w każdym miesiącu, co związane jest z wpływem decyzji Marszałka Województwa Podkarpackiego przyznających prawo do świadczenia wychowawczego, urodzeniem dzieci, ukończeniem przez dzieci 18 roku życia, utratą bądź uzyskaniem dochodu. W miesiącu wrześniu 2017 r. z Programu Rodzina 500+ skorzystało 1964 rodzin, a świadczenia wychowawcze otrzymało 3369 dzieci. Kwota wypłaconych świadczeń wyniosła 1 702 597,15 zł. 2
Dochód 1251 rodzin w przeliczeniu na osobę w rodzinie jest niższy niż 800 zł; 25 rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym otrzymujące świadczenie na pierwsze dziecko osiąga dochody wynoszące od 800,01 zł do 1200 zł na osobę w rodzinie. Dochód 688 rodzin nie kwalifikuje do otrzymania świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko czyli jest wyższy niż 800 zł, a w przypadku gdy w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne 1200 zł w przeliczeniu na osobę w rodzinie. 3
W badaniu dotyczącym Programu Rodzina 500+ wzięło udział 454 osoby. Fakt korzystania ze świadczenia wychowawczego na dzieci potwierdziło 90 % respondentów. W grupie tej dochód 250 rodzin jest niższy niż 800 zł na osobę w rodzinie (1200 zł w przypadku rodzin z niepełnosprawnym dzieckiem), 159 rodzin pobiera świadczenia na drugie i kolejne dzieci. Jedno z pytań w ankiecie dotyczyło subiektywnej oceny sytuacji finansowej rodziny. W grupie z dochodem poniżej 800 zł na osobę w rodzinie 66 % respondentów zadeklarowało, że zasoby finansowe rodziny wystarczają na zaspokojenie potrzeb życiowych, ale nie wystarczają na oszczędności, 20 % oświadczyło, że dochody rodziny są zbyt niskie i nie wystarczają na podstawowe potrzeby. W grupie tej 14 % rodzin deklaruje, że oprócz zaspokojenia potrzeb życiowych bez problemu może oszczędzać W grupie z dochodem powyżej 800 zł u 86 % badanych dochody rodziny osiągają poziom, który wystarcza na zaspokojenie potrzeb i dodatkowo u 29 % rodzin pozwalają na oszczędności. 14 % osób otrzymujących świadczenia na drugie i kolejne dzieci deklaruje, że ich zasoby finansowe nie wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. 4
W naszej grupie badanych 49 % osób nie jest obecnie zatrudniona. Deklarację podjęcia pracy pomimo pobierania świadczenia wychowawczego wyraziło 145 osób Analiza struktury rodzin i wysokości ich dochodów sugeruje, że środki z Programu wydatkowane będą przede wszystkim na podstawowe potrzeby. Teza ta potwierdzona została w deklaracjach mieszkańców Gminy, którzy wypełnili ankietę, ponieważ ponad 59 % z nich oświadczyło, że świadczenie wychowawcze przeznacza na zakup żywności. Wśród tej grupy 54% stanowią osoby, które za środki z programu dodatkowo pokrywają bieżące wydatki domowe (opłaty za wodę, prąd, gaz itp.). 37 % badanych oświadczyło, że ze świadczenia wychowawczego pokrywa wydatki na zajęcia pozalekcyjne dla dzieci (nauka języków, korepetycje, tańce sport, rozwój zainteresowań dzieci). 34 procent osób przeznacza świadczenie wychowawcze na wakacyjne wyjazdy, wyjścia do kina i restauracji. Dla 19 % środki z Programu są sposobem na zwiększenie oszczędności czy utworzeniem lokat dla dzieci. Spłaty zadłużenia i zakup sprzętu AGD są ostatnimi z potrzeb finansowanymi z Programu. 5
Dane z września 2017 r. Dane z września 2016 r. Analizując deklaracje osób z ubiegłego i obecnego roku zauważamy wzrost wydatków na żywność i bieżące opłaty domowe. O połowę mniej osób kupuje sprzęt AGD, zmniejszają się również wydatki na zajęcia pozalekcyjne dla dzieci czy kieszonkowe. Praktycznie nie zmieniły się wydatki na zabezpieczenie dzieci na przyszłość czy remonty mieszkań. 6
Porównując wydatki w dwóch omawianych grupach dochodowych zauważamy, że w rodzinach z dochodem niższym niż 800 zł na osobę w rodzinie podstawową potrzebą finansowaną z programu jest żywnośc i opłata bieżących wydatków mieszkaniowych. 33% przeznacza świadczenia wychowawcze na finansowanie zajęć pozalekcyjnych i wyjazdy wakacyjne. 18 % deklaruje przeznaczenie świadczenia wychowawczego na kieszonkowe dla dzieci, a ponad 13% rodzin zabezpieczy dzieci na przyszłość. W grupie z wyższymi dochodami zakup żywności jest róznież jak poprzednio pierwszym wydatkiem. Więcej niż w pierwszej grupie, bo blisko 43 % osób przeznaczy środki z Programu na rozwój zainteresowań dzieci i dodatkowe zajęcia pozalekcyjne. Co trzeci z tej grupy badanych dofinansuje wyjazdy wakacyjne i rozrywkę. Wyższy odsetek deklaruje zwiększenie oszczędności na zabezpieczenie przyszłości dzieci. Spłata zadużenia, zakup sprzętu AGD, pokrycie kosztów leczenia, remont mieszkania to wydatek u mniej niż 9 % rodzin. Odpowiadając na pytanie dotyczące poprawy jakości życia badani byli praktycznie jednomyślni i stwierdzili, że program poprawił bądź zdecydowanie poprawił ich jakość życia (89 % osób). 7
Podczas przeprowadzania badania sprawdziliśmy również główny postulat Programu, czyli wpływ świadczenia na zwiększenie dzietności. Nasi mieszkańcy w przeważającej części oświadczyli, że nie planują powiększenia rodziny pomimo tego, że otrzymaliby świadczenie wychowawcze, tylko 16 % badanych myśli o powiększeniu rodziny. Z informacji Ośrodka wyłania się trochę inny obraz sytuacji. Na potrzeby niniejszego opracowania przeanalizowano dane osób ubiegających się o jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka i stwierdzono, że liczba rodziny, która otrzymała w/w świadczenie jest wyższa niż w 2016 r. Rodziny otrzymujące jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka (narastająco od początku roku) Rok czerwiec wrzesień grudzień 2016 108 181 239 2017 127 191 Program Rodzina 500+ oceniany jest bardzo pozytywnie wśród osób, które z niego korzystają. W większości badani zapewniaja, że pomaga zabezpieczyć potrzeby dzieci, w znaczący sposób zasila rodzinny budżet. Większość osób jest zadowolona z ustalonych zasad przyznawania świadczeń wychowawczych i według nich powinien być w takiej formie dalej realizowany. Interesujące są opinie osób które nie otrzymują świadczeń. Połowa z nich oświadczyła, że Program jest potrzebny i powinien być dalej realizowany w takiej formie jak obecnie. Dla części osób jest on krzywdzący i ci uważają, że świadczenie powinno przysługiwać na każde dziecko. Opinie na temat programu praktycznie nie zmieniły się od września 2016 r,. kiedy była przeprowadzana pierwsza analiza. Opracowała : Sylwia Korycka-Żymuła 8