TRANSPORTOWANIE MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ PATROL SAPERSKI

Z E S Z Y T Y N A U K O W E WYŻSZEJ SZKOŁY INFORMATYKI, ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W WARSZAWIE t. 15, z. 2(39) 2017 ISSN 1641 9707 s. 25 35 Andrzej GAZDA 1 TRANSPORTOWANIE MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZ PATROL SAPERSKI Transport ładunków niebezpiecznych może powodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi, zwierząt oraz roślinności w wyniku skażenia biologicznego lub chemicznego, wybuchu, pożaru, zapylenia, hałasu, drgań lub wibracji. Efektem transportu ładunków niebezpiecznych może być także zanieczyszczenia powietrza, wód podziemnych, powierzchniowych oraz gleb (skażenie biologiczne, chemiczne, zmiany termiczne), naruszenie zasobów środowiska przyrodniczego, rozprzestrzeniania się ciśnienia w postaci fal podłużnych i poprzecznych. Materiały transportowane przez patrol saperski to przede wszystkim materiały i przedmioty wybuchowe, które zostały zaliczone do klasy 1 w klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Przedmiotami wybuchowymi są przede wszystkim przedmioty pochodzenia wojskowego, które ze względu na swe właściwości stanowią niebezpieczeństwo w przypadku niewłaściwego obchodzenia się z nimi. Przeznaczeniem patrolu saperskiego zwanego patrolem rozminowania lub minerskim patrolem oczyszczania jest likwidacja przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego w czasie pokoju i wojny. Zakres wykonywanych przez patrol zadań obejmuje: rozpoznawanie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych ich podejmowanie z miejsca wykrycia, przewożenie do rejonów ich niszczenia oraz niszczenie, neutralizacja lub utylizacja. Podjęte przedmioty wybuchowe i niebezpieczne przewozi się do wyznaczonych miejsc unieszkodliwiania, niszczenia lub przechowywania, zgodnie z przepisami ruchu drogowego oraz warunkami poruszania się po drogach pojazdów specjalnych, zgodnie z określonymi aktami prawnymi. Jest to ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U. z 2011 r., nr 227, poz. 1367) i rozporządzenie Ministrów Obrony Narodowej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 czerwca 2005r. w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów używanych do celów specjalnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2005 r., nr 116, poz. 973 i 974). Przedmioty wybuchowe i niebezpieczne przewozi się za pomocą specjalnie do tego przystosowanych pojazdów ciężarowych lub osobowo-terenowych. Słowa kluczowe: transport, materiały niebezpieczne, patrol saperski. 1 Dr hab. Andrzej Gazda, prof. PRz, Wydział Zarządzania, Politechnika Rzeszowska. Kontakt z autorem poprzez redakcję ZN WSIZiA w Warszawie: zeszytynaukowe@dobrauczelnia.pl

26 Andrzej GAZDA 1. Wstęp Transport drogowy polega na przewozie towarów oraz organizacji tego przewozu na trasie od nadawcy do odbiorcy oraz obejmuje koncepcję przemieszczenia, zlecenie zadań podmiotom wykonującym określone czynności na rzecz przewożonego ładunku, harmonizację i monitorowanie przewozu, a także sporządzenie niezbędnych dokumentów. Czynności związane z organizacją przewozu są niezwykle istotne w transporcie materiałów niebezpiecznych. Tym bardziej dotyczy to przewozu przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. 2. Klasyfikacja ładunków niebezpiecznych Podstawowe przepisy prawne, które regulują przewóz ładunków niebezpiecznych poszczególnymi rodzajami transportu to przede wszystkim ADR (The European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road). Jest to umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. i ratyfikowana przez Polskę w 1975 r. (Dz.U. z 1975 r., nr 35, poz. 189). Inne przepisy to: RID Regulamin międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych 2, IMDG Międzynarodowe przepisy dotyczące transportu morskiego materiałów niebezpiecznych, IATA-DGR Przepisy dotyczące transportu materiałów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie lotniczym. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych podlegających przepisom ADR obejmuje 13 klas, które są wyodrębnione na podstawie dominującego zagrożenia. Jest to bardzo szczegółowa klasyfikacja. Natomiast do najważniejszych materiałów niebezpiecznych należących do poszczególnych klas można zaliczyć 3 : 1. Materiały i przedmioty wybuchowe. 2. Gazy czyste, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z innymi materiałami i przedmiotami zawierającymi takie materiały. 3. Materiały ciekłe, zapalne, np. rozpuszczalniki i inne ciekłe materiały łatwo palne, wśród nich pestycydy o niskiej temperaturze zapłonu. 2 Reglement concernant le transport international ferroviare des marchandises dangereuses. Konwencja ratyfikowana przez Polskę ustawą z dnia 18.10.1984 r. (Dz.U. z 1985 r., nr 34, poz. 15). 3 J. Kozioł, Transport materiałów niebezpiecznych ADR, Rzeszów 2015, s. 16 (praca niepublikowana).

Transportowanie materiałów niebezpiecznych przez patrol saperski 27 4. (1,2,3) Materiały stałe zapalne, materiały samozapalne, materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne. 5. (1,2) Materiały utleniające, to materiały, które wskutek wydzielania tlenu powodują pożar i podtrzymują palenie innego materiału oraz nadtlenki organiczne, które są materiałami niestabilnymi termicznie. 6. (1,2) Materiały trujące oraz materiały zakaźne. 7. Materiały promieniotwórcze, które zawierają naturalne lub sztuczne izotopy promieniotwórcze. 8. Materiały żrące, które w wyniku działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry, błonę śluzową, oczy, a przy wycieku powodują uszkodzenie lub zniszczenie towarów, środków transportu, środowiska naturalnego. 9. Różne materiały i przedmioty niebezpieczne, które przedstawiają zagrożenie inne, niż materiały wymienione w klasach od 1 do 8. W transporcie drogowym kwestie przewozu towarów niebezpiecznych regulują następujące akty prawne 4 : 1. Umowa europejska dotycząca przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. (tekst załączników A i B jest regularnie nowelizowany co 2 lata; obecnie obowiązująca wersja jest opublikowana, jako załącznik do Oświadczenia rządowego z dnia 16 stycznia 2009 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. Dz.U. nr 27, poz. 162), 2. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 199, poz. 1671 ze zm.), 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 237, poz. 2011 ze zm.), 4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia członków komisji egzaminacyjnej powołanej przez podmiot prowadzący kurs dokształcający dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U. nr 237, poz. 2012), 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne (Dz.U. nr 161, poz. 1567), 6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2005 r. w sprawie kursów dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (Dz.U. nr 187, poz. 1571), 4 http://piechocinski.blog.onet.pl/2009/10/29/o-przewozach-towarow-niebezpiecznych/ (dostęp: 25. 09. 2014 r.).

28 Andrzej GAZDA 7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 września 2005 r. w sprawie uzyskiwania świadectwa przeszkolenia doradcy do spraw bezpieczeństwa w zakresie transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 200, poz. 1654), 8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 września 2005 r. w sprawie formularza listy kontrolnej (Dz.U. nr 201, poz. 1667), 9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 października 2005 r. w sprawie wzoru formularza rocznego sprawozdania z działalności w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych oraz sposobu jego wypełniania (Dz.U. nr 207, poz. 1733), 10. Rozporządzenie Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz.U. nr 107, poz. 742), 11. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. nr 236, poz. 1986). Pojazdów wojskowych i związanych z wojskiem dotyczy ponadto Rozporządzenie Ministrów Obrony Narodowej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 czerwca 2005r. w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów używanych do celów specjalnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2005 r., nr 116, poz. 973 i 974). 3. Organizacja i zadania patrolu saperskiego Od zakończenia II wojny światowej minęło ponad 70 lat, ale ciągle znajdowane są niewypały i niewybuchy. Prawie całe terytorium kraju wymagało sprawdzenia ze względu na możliwość wystąpienia przedmiotów i materiałów stwarzających zagrożenie dla życia oraz zdrowia ludzi. Miejscami newralgicznymi były zaminowane rubieże na terenach gdzie prowadzono intensywne walki, ważne węzły komunikacyjne oraz tereny miejskie. Prowadzono więc intensywną akcję rozminowania i oczyszczania do 1956 roku. W trakcie tej akcji usunięto i zlikwidowano ok. 15 milionów sztuk min, pocisków, bomb i różnego rodzaju niewybuchów. K. Gryko w następujący sposób przedstawia niebezpieczeństwa związane z prowadzoną akcją oraz działaniami realizowanymi w następnych latach: Szacuje się jednak, że w latach 1944 1994 w wyniku tego typu sytuacji śmierć poniosło 658 żołnierzy prowadzących oczyszczanie, a kolejnych ponad tysiąc zostało rannych. Dodatkowo do tej liczby należy doliczyć 3833 osoby cywilne zabite (w tym 3189 dzieci) oraz 8221 osoby (w tym 6656 dzieci) ranne

Transportowanie materiałów niebezpiecznych przez patrol saperski 29 i nadal co roku dochodzi do kilku kolejnych zdarzeń. Szczególnie dramatyczna jest ogromna liczba zabitych i rannych dzieci, które kierowane ciekawością, nieświadome zagrożenia, ponoszą straszne konsekwencje swoich zabaw, jak również beztroski dorosłych. Wbrew potocznym opiniom wojskowe środki bojowe z biegiem czasu nie tracą zasadniczo swoich właściwości 5. W ramach wojsk inżynieryjnych Sił Zbrojnych RP utworzono patrole rozminowania, które w przydzielonych rejonach odpowiedzialności realizują swoje zadania. Oczyszczaniem terenów z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, pochodzących z okresu działań wojennych, zajmują się oddziały (pododdziały) inżynieryjne wojsk lądowych. Przeznaczeniem patrolu saperskiego zwanego patrolem rozminowania lub minerskim patrolem oczyszczania jest likwidacja przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego w czasie pokoju i wojny. W zakres wykonywanych przez patrol zadań wchodzą: rozpoznawanie przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych ich podejmowanie z miejsca wykrycia, przewożenie do rejonów ich niszczenia oraz niszczenie, neutralizacja lub utylizacja. Liczba przeprowadzanych przez patrole interwencji wynosi około 7 8 tysięcy rocznie. Podejmowanych jest od 300 000 do 400 000 przedmiotów. Wśród usuwanych przedmiotów niejednokrotnie zdarzają się bomby lotnicze, torpedy, miny, granaty i inne. Ich stan techniczny jest nieprzewidywalny ze względu na wieloletnie działanie warunków atmosferycznych, więc jakiekolwiek poruszenie, uderzenie, przenoszenie lub inne czynniki mogą spowodować wybuch. Te determinanty powodują, iż nie wolno przy nich manipulować osobom nieposiadającym specjalistycznego przeszkolenia, umiejętności a także odpowiedniego wyposażenia technicznego. Polskie Siły Zbrojne posiadają w swych strukturach 39 etatowych patroli saperskich oraz 2 grupy nurków-minerów. Podział przynależności poszczególnych jednostek zależny jest od rejonu odpowiedzialności i charakterystyki zadań 6 : w Wojskach Lądowych 26 patroli rozminowania; w Inspektoracie Wsparcia SZ 9 patroli rozminowania; w Marynarce Wojennej RP 2 patrole rozminowania oraz 2 GNM; w Siłach Powietrznych 2 patrole rozminowania. Obszar odpowiedzialności patrolu uzależniony jest od częstotliwości występowania w tym rejonie zgłoszeń. W rejonie każdego województwa działa do 4 patroli minerskich. 5 K. Gryko, Oczyszczenie terenu z niewybuchów i niewypałów. Przegląd Logistyczny nr 1 (013), Warszawa 2011, s. 10. 6 M. Cużytek, Transport materiałów niebezpiecznych w logistyce wojskowej, Rzeszów 2014, s. 54 (praca niepublikowana).

30 Andrzej GAZDA Obsadę patrolu rozminowania stanowi 8 żołnierzy, którzy są specjalistami z dziedziny materiałów wybuchowych. Są to saperzy wyselekcjonowani spośród żołnierzy wojsk inżynieryjnych doświadczeni, zdyscyplinowani i posiadający szeroką wiedzę z zakresu rozminowania. Poza tym, muszą oni być przygotowani do prowadzenia zajęć profilaktycznych uświadamiających zagrożenie zarówno z dorosłymi, jak i z dziećmi. Każdy patrol rozminowania wyposażony jest w sprzęt specjalistyczny służący do wykrywania, przewożenia i niszczenia podjętych niewybuchów i niewypałów oraz w sprzęt ochronny w postaci kombinezonów przeciwwybuchowych. W skład patrolu rozminowania powinni wchodzić 7 : dowódca patrolu; zastępca dowódcy patrolu dwóch trzech saperów-minerów; dwóch kierowców, przeszkolonych jako sanitariusze. Na dowódcy minerskiego patrolu rozminowania spoczywa odpowiedzialność za dyscyplinę, wyszkolenie, organizację prac w terenie, dokładność wykonywania zgłoszonych prac oraz bezpieczeństwo pracujących żołnierzy. Dowódca patrolu po zapoznaniu się z wykazem zgłoszeń wpisuje je do dziennika pracy patrolu, a następnie przygotowuje z żołnierzami patrolu potrzebny do pracy sprzęt i materiały, po czym udaje się w rejon w celu wykonania zadania. Rolą dowódcy patrolu oczyszczania jest określenie rodzaju wykrytego przedmiotu wybuchowego poprzez oględziny, określenie jego stanu technicznego oraz stopnia niebezpieczeństwa. Zgodnie z podstawowymi zasadami obchodzenia się z niewybuchami nie wolno ich rzucać, uderzać, rozbijać ani też manipulować nimi. Niewybuchy należy wysadzać w miejscu gdzie zostały odnalezione, chyba, że jest to niemożliwe z powodu warunków, w jakich się one znajdują, a także z innych uzasadnionych powodów. W takiej sytuacji należy je przemieścić z miejsca wykrycia i wysadzić we wcześniej wyznaczonym do tego celu miejscu. Decyzję dotyczącą miejsca wysadzania wykrytych w terenie niewybuchów podejmuje dowódca patrolu, jednak w razie konieczności może tego dokonać również specjalna komisja rzeczoznawców wyznaczona przez dowódcę jednostki. W sytuacji gdy dowódca patrolu oczyszczania ma podjąć ostateczną decyzję co do miejsca wysadzania wykrytych niewybuchów powinien brać pod uwagę: rodzaj wykrytego niewybuchu i jego stan techniczny; stopień jego niebezpieczeństwa dla otoczenia i pracy patrolu oczyszczania; 7 Tamże, s. 60.

Transportowanie materiałów niebezpiecznych przez patrol saperski 31 miejsce, w którym się znajduje; najlepszy sposób wysadzenia; niezbędne środki ostrożności, których należy przestrzegać podczas wykonywania czynności związanych z wysadzaniem. W sytuacji, gdy niewybuch zostanie odnaleziony w miejscu, w którym jego wysadzenie nie jest możliwe, gdyż mogłoby to spowodować zburzenie lub uszkodzenie obiektów albo inne szkody, wywozi się go i niszczy w ustalonych miejscach. Podczas usuwania, wywożenia i niszczenia niewybuchów należy: ściśle przestrzegać środków bezpieczeństwa; sprawdzić, czy miejscowe władze administracyjne usunęły ludność cywilną na bezpieczną odległość; sprawdzić, czy wstrzymano wszelki ruch w pasie zagrożonym; zabezpieczyć teren i mienie przez wystawienie wspólnych z Policją posterunków. Każdy zgłoszony niewybuch powinien być usunięty i zniszczony przez minerski patrol oczyszczania. Za organizację pracy patrolu w trakcie wyszukiwania, usuwania, transportowania i niszczenia niewybuchów i amunicji oraz za bezpieczeństwo odpowiedzialny jest dowódca patrolu oczyszczania. Odnalezioną amunicję lotniczą, artyleryjską, moździerzową, granaty ręczne itp., które usuwa się z miejsca wykrycia, należy przewieźć odpowiednio przygotowanymi samochodami i wysadzić w specjalnie wykopanych dołach. Amunicję należy niszczyć pojedynczo lub w grupach. Zależy to od ilości, kalibru i miejsca, w którym się ją wysadza. Amunicję, której masa materiału wybuchowego przekracza 60 kg niszczy się tylko na typowych placach niszczeń lub na poligonach. Patrol oczyszczania wyposażony jest w sprzęt, środki minerskie i transportowe: zestawy minerskie etatowe i w razie potrzeby nietypowy zestaw minerski, materiał wybuchowy i środki zapalające, zestawy specjalistyczne do tworzenia sieci wybuchowych, wykrywacze przedmiotów magnetycznych, sprzęt ochronny w postaci kamizelek przeciwodłamkowych oraz hełmów z przyłbicami. Na wyposażeniu niektórych patroli znajdują się ochronne kombinezony zbliżeniowe. Na wyposażeniu są także tabliczki ostrzegawcze (40x25 cm) z napisem Miny, Materiały niebezpieczne, macki minerskie z chorągiewkami, chorągiewki białe i czerwone, torba sanitarna z zestawem leków oraz nosze sanitarne, urządzenia sygnalizacyjne, w tym syrena alarmowa, gongi, rakietnica. Do czasowego przechowywania podjętych niewybuchów i niewypałów oraz materiałów wybuchowych potrzebnych do ich zniszczenia są wykorzystywane kontenerowe magazyny do przechowywania materiałów wybuchowych, środków inicjujących oraz niewybuchów i niewypałów o łącznym ekwiwalencie trotylu 50 kg.

32 Andrzej GAZDA 4. Przewóz materiałów wybuchowych i niebezpiecznych Podjęte przedmioty wybuchowe i niebezpieczne przewozi się do wyznaczonych miejsc unieszkodliwiania, niszczenia lub przechowywania, zgodnie z przepisami ruchu drogowego oraz warunkami poruszania się po drogach pojazdów specjalnych, zgodnie z określonymi aktami prawnymi: Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U. z 2011 r., nr 227, poz. 1367). Rozporządzenie Ministrów Obrony Narodowej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 czerwca 2005r. w sprawie warunków technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów używanych do celów specjalnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2005 r., nr 116, poz. 973 i 974). Przedmioty wybuchowe i niebezpieczne przewozi się za pomocą specjalnie do tego przystosowanych pojazdów ciężarowych lub osobowo-terenowych. Do realizacji zadań zgodnie z przeznaczeniem patrol wyposażono w następujący sprzęt 8 : samochód osobowo-terenowy do przewozu personelu patrolu np. samochód Tarpan Honker; specjalny samochód osobowo-terenowy do przewozu podjętych przedmiotów i działania w rejonach zurbanizowanych oraz przy podejmowaniu niewielkich przedmiotów; samochód ciężarowo-terenowy do przewozu dużych ilości podjętych przedmiotów i przedmiotów gabarytowo i wagowo przewyższających możliwości transportowe pojazdu Saper. Samochody przeznaczone do przewozu przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych należy wyposażyć w następujący sprzęt: komplet narzędzi do doraźnych napraw pojazdu; sprzęt przeciwpożarowy: gaśnica, piasek; etatowy sprzęt saperski; apteczkę ze środkami opatrunkowymi; łańcuchy przeciwślizgowe (w okresie zimowym); umocowaną skrzynię z piaskiem wymieszanym z trocinami; nosiłki z burtami i nośnymi pasami; sprzęt i środki służące do umocowania przedmiotów wybuchowych w skrzyni; umocowane dwie skrzynie zamykane na kłódki do przewożenia materiału wybuchowego i środków zapalających. między kabiną kierowcy a przewożonymi przedmiotami wybuchowymi i niebezpiecznymi powinny być ustawione ekrany ochronne z blachy pancernej o grubości 10 20 mm lub ścianka ochraniająca obudowana deskami i wypełniona workami z piaskiem zmieszanym z trocinami. 8 K. Gryko, Oczyszczenie terenu, s. 8.

Transportowanie materiałów niebezpiecznych przez patrol saperski 33 Pojazdy patrolu, które przewożą przedmioty wybuchowe i niebezpieczne powinny mieć wyraźne i z dala widoczne oznakowania (oprócz obowiązujących znaków określonych w przepisach ruchu drogowego) 9 : samochód oznakowuje się dwiema czerwonymi chorągiewkami o wymiarach 30 20 cm, przy czym chorągiewki te umieszcza się: jedną w tylnym lewym rogu samochodu, a drugą w przednim prawym; ponadto samochód oznakowuje się prostokątnymi żółtymi tablicami ostrzegawczymi o wymiarach 40x60 cm z napisem czarnym u góry Uwaga, u dołu Niewybuchy, pośrodku tablicy rysunek pocisku moździerzowego. Jedną tablicę umieszcza się z przodu nad kabiną kierowcy, a drugą na tylnej burcie samochodu. Tablice te powinno się oświetlać od zmierzchu do świtu oraz w warunkach ograniczonej widoczności. samochód przewożący żołnierzy patrolu powinien mieć na dachu kabiny kierowcy migające pomarańczowe światło, które włącza się w czasie przewożenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych. Ze względu na bezpieczeństwo zarówno załogi jak i ogólne bezpieczeństwo w ruchu drogowym zabrania się przewozić z przedmiotami wybuchowymi i niebezpiecznymi w tej samej skrzyni ładunkowej samochodu: beczek i kanistrów z paliwem i smarem; niebezpiecznych środków zapalających z materiałem wybuchowym i innymi przedmiotami niebezpiecznymi; kategorycznie zabrania się przewozić ludzi razem z niebezpieczną amunicją; innych przedmiotów nie wchodzących w skład wyposażenia patrolu oczyszczania. W czasie wykonywania przewozu przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych zabrania się także: palenia tytoniu w samochodzie; postoju samochodów w miejscach zamieszkanych; pozostawiania załadowanych samochodów na postoju bez ochrony; dopuszczania osób postronnych do samochodu. Samochód, który przewozi przedmioty wybuchowe szczególnie wrażliwe na wstrząsy powinien być pilotowany przez patrol Policji lub inny pojazd. Samochód pilotujący powinien znajdować się stale w polu widzenia kierowcy samochodu przewożącego przedmioty wybuchowe i niebezpieczne. Jeżeli samochodem pilotującym nie jest radiowóz pojazd taki powinien być oznaczony w ten sam sposób, co i samochód przewożący przedmioty wybuchowe i niebezpieczne. Zarówno kierowca samochodu przewożącego przedmioty wybuchowe i niebezpieczne oraz pilotujący w razie konieczności może 9 M. Cużytek, Transport materiałów, s. 62.

34 Andrzej GAZDA używać sygnałów dźwiękowych, nawet w miejscach, w których obowiązuje zakaz ich używania. Zgodnie z wytycznymi obowiązującymi w wojskach inżynieryjnych przedmioty wybuchowe i niebezpieczne, które można przewozić, należy niszczyć w miejscu uprzednio wyznaczonym przez urzędy gmin. Miejsce to musi spełniać pewne warunki związane z bezpieczeństwem a więc być oddalone od wszystkich zabudowań, dróg kołowych i kolejowych nie mniej niż 1,5 km, a od krańców osiedli, fabryk, zakładów, stacji elektrycznych itp. zabudowań nie mniej niż 3 km. Plac niszczeń przedmiotów niebezpiecznych nie może być torfiasty ani kamienisty. Liczba wyznaczonych miejsc niszczenia przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych zależy od stopnia zanieczyszczenia danego terenu tymi przedmiotami, czyli od liczby zgłoszeń. Miejsce to powinno być odpowiednio zabezpieczone w celu ochrony ludzi i zwierząt i przed pożarami mogącymi wystąpić podczas wysadzania np. amunicji zapalającej. Ponad 90% stałych miejsc niszczenia znajduje się na terenach zarządzanych przez administrację wojskową. Pozostałe to użyczone nieodpłatnie nieużytki rolne itp. będące własnością władz samorządowych 10. 5. Podsumowanie Mimo wielu przepisów prawnych i procedur, dotyczących przewozu materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym, zdarzają się wypadki zagrażające środowisku oraz zdrowiu i życiu ludzi. Różnego rodzaju materiały niebezpieczne, łatwopalne, wybuchowe, żrące, a nawet promieniotwórcze przewożone są w Polsce często w godzinach największego ruchu, w pobliżu budynków użyteczności publicznej oraz terenów ekologicznych. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, że w Polsce nie funkcjonuje skuteczny nadzór nad zarządzaniem ruchem drogowym. Marszałkowie województw przy zatwierdzaniu projektów organizacji ruchu nie prowadzą analiz zagrożeń, jakie stwarzają przejeżdżające pojazdy przewożące towary niebezpieczne. Także wojewodowie, mimo posiadanych uprawnień, nie wprowadzają niezbędnych ograniczeń dla przewozu towarów niebezpiecznych. Można więc stwierdzić, że istnieją odpowiednie przepisy prawne i procedury, natomiast muszą być one bezwzględnie przestrzegane i realizowane przez odpowiednie władze, także wojskowe w odniesieniu do przewozu przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. 10 K. Gryko, Oczyszczenie, s. 18.

Transportowanie materiałów niebezpiecznych przez patrol saperski 35 Bibliografia 1. Cużytek M., Transport materiałów niebezpiecznych w logistyce wojskowej, Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2014. 2. K. Gryko, Oczyszczenie terenu z niewybuchów i niewypałów, Przegląd Logistyczny NR 1 (013), Warszawa 2011. 3. http://piechocinski.blog.onet.pl/2009/10/29/o-przewozach-towarow-niebezpiecznych/. 4. Kozioł J., Transport materiałów niebezpiecznych ADR, Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 2015. 5. Reglement concernant le transport international ferroviare des marchandises dangereuses. Konwencja ratyfikowana przez Polskę Ustawą z dnia 18.10. 1984 r. (Dz.U. z 1985 r., nr 34, poz. 15). TRANSPORTATION OF HAZARDOUS GOODS BY MILITARY ENGINEER PATROL Summary Transport of hazardous goods may cause a danger to life and health of people, animals and vegetation as a result of biological or chemical contamination, explosion, fire, dust, noise, or vibration. The result of the transport of hazardous goods may also be air, groundwater, surface water and soil (biological and chemical contamination, thermal changes) pollutions, violation of environmental resources, the spread of the pressure in the form of longitudinal waves and shear. The materials transported by a patrol of military engineer are primarily explosive and articles that have been classified as Class 1 in the classification of hazardous goods. Explosive objects are primarily objects of military origin, which due to their properties constitute a danger in case of improper handling. The purpose of the military engineer patrol, called patrol demining EOD is the elimination of dangerous military objects in times of peace and war. The scope of the patrol s tasks include: identification of explosives and dangerous items, transport to areas of their destruction and the destruction, neutralization and disposal. The explosives and dangerous items are transported to the designated disposal, destroy or storage sites, in accordance with the road traffic regulations and the conditions of road use by special vehicles, according to the specified acts. This is the Act of 19 August 2011 on the transport of dangerous goods (Journal of Law, 2011 No. 227, item 1367) and the Regulation of Minister of National Defence and Internal Affairs and Administration of 9 June 2005 on the technical conditions of special vehicles and vehicles used for special purposes of the Polish Armed Forces (Journal of Law, 2005.116.973 and 974). Explosives and dangerous items are transported by means of specially adapted truck or personal-terrain vehicles. Keywords: transportation, hazardous materials, military engineer patrol. Artykuł otrzymano: 20 maja 2017 r. Zaakceptowano do publikacji: 25 czerwca 2017 r.