Inicjatywa lokalna jest w Kaliszu Rada Miejska Kalisza podjęła, 26 kwietnia 2012 roku, uchwałę w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Jest ona aktem miejscowym, weszła w życie 6 czerwca 2012 roku, po upływie 14 dni od dnia publikacji w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego. Obowiązuje do dziś. Ale jej skomplikowane wymogi formalne są dla mieszkańców przeszkodą nie do pokonania. Jak podaje Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie inicjatywa lokalna jest formą współpracy jednostek samorządu terytorialnego z ich mieszkańcami, w celu wspólnego realizowania zadania publicznego na rzecz społeczności lokalnej. Takie sformułowanie całkowicie przekształca dotychczasowe, tradycyjne, rozumienie ról, jakie w społeczności odgrywają władza lokalna oraz mieszkańcy. Słowa współpraca i wspólnie wskazują na istnienie równych sobie stron, mających pewne prawa i zobowiązania, nie tylko wobec społeczności, ale i wobec siebie nawzajem. Na czym to polega Inicjatywa lokalna to praktycznie wspólne, samorządu i mieszkańców, przedsięwzięcia takie, jak budowa, remont, modernizacja budynków, obiektów architektury, dróg, sieci kanalizacyjnej lub wodociągowej, lecz także wspólna działalność charytatywna, kulturalna czy edukacyjna. Z takimi pomysłami mogą wystąpić bezpośrednio sami mieszkańcy, nawet pojedyncze osoby, nieformalne grupy albo, działające w ich imieniu, miejskie organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 wspomnianej Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Praktycznie wygląda to tak, że pomysłodawcy piszą wniosek do prezydenta, a on ocenia zasadność propozycji i albo ją przyjmuje, albo odmawia. Najważniejsze jednak jest to, że w ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy nie tylko przedstawiają pomysł na konkretne przedsięwzięcie, ale również deklarują współudział w jego realizacji. Może on polegać na świadczeniu pracy społecznej, świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych, w zależności od tego, jakie rozwiązania proponuje uchwała na ten temat. Ma zachęcać Uchwała kaliska, obowiązująca do tej pory, nie zachęcała ludzi do współpracy. Po pierwsze zawierała określone, sztywne, terminy składania wniosków. Sam wniosek był skomplikowany, wymagał na przykład przedstawienia całkowitego kosztu zadania, informacji o posiadanych zasobach rzeczowych i kadrowych, własnych środkach i wysokości finansów uzyskanych na realizację tego zadania z innych źródeł. Jeśli pomysł zakładał realizację zadania inwestycyjnego wnioskodawcy musieli złożyć dodatkowe projekty budowlane, wykonawcze, specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót, kosztorysy inwestorskie. To na pewno zrażało do wspólnego z samorządem działania, a dowodem jest tylko jeden wniosek, który wpłynął w odpowiedzi na tę uchwałę i... nie spełnił wymogów formalno-prawnych.
Taki projekt został przygotowany w momencie, kiedy pozwoliła Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Po trzech latach samorząd kaliski jest bogatszy o doświadczenia, także innych miast. Zostały przygotowane założenia nowej uchwały. Na temat uproszczenia formalności przedstawiciele urzędu miejskiego, na początku tego roku, dyskutowali w grupach roboczych podczas spotkań z organizacjami pozarządowymi w ramach realizowanego przez miasto projektu Wspólnie budujmy kapitał społeczny Kalisza. Wtedy po raz pierwszy padła konkluzja o przygotowanie nowego, bardziej przyjaznego dla mieszkańców, projektu oraz odpowiednią promocję idei inicjatywy lokalnej podkreśla Grzegorz Sapiński, prezydent miasta Kalisza. Nowy i przyjazny Uchwała będzie określać tryb składania wniosków o inicjatywę i szczegółowe kryteria ich oceny, a także będzie zawierać dodatkowe wytyczne, na przykład określenie formy wniosku czy wymagania dotyczące wkładu własnego wnioskodawców w realizację inicjatywy lokalnej (wkład inicjatorów jest obowiązkowy, ale jego minimalny poziom oraz preferowaną formę może doprecyzować uchwała). Konsultacje W wyniku dyskusji wypracowane zostały w marcu br. kierunki nowych rozwiązań, na które mają złożyć się: zasady ciągłego naboru wniosków, (będzie dostępny wzór), oraz uproszczenia dokumentów, (kosztorys i harmonogram działań będzie przygotowany wspólnie, przez wnioskodawców i miasto już po złożeniu wniosków). Tymi sprawami zajmie się powołany zespół do spraw inicjatywy lokalnej. Opracuje on uregulowania niezbędne do realizacji zadań publicznych w ramach inicjatywy lokalnej, przygotuje projekt uchwały zmieniający dotychczasową uchwałę i przeprowadzi konsultacje społeczne. Inicjatywa lokalna stanowi element prawa miejscowego, wynikający z Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ze względu na lokalny, społeczny charakter, wymaga skonsultowania z mieszkańcami, którzy w ten sposób wyrażą swoje oczekiwania. Ponadto, w naszym mieście obowiązuje uchwała Nr XXV/331/2012 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 28 czerwca 2012 roku w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami Kalisza ważnych społecznie inicjatyw. Polegają one na otwartych spotkaniach z kaliszanami, w czasie których mogą oni zapoznać się z projektem, składać swoje uwagi. Natomiast podczas spotkań branżowych, czyli na przykład adresowanych do samorządów osiedlowych, organizacji społecznych mieszkańcy i przedstawiciele samorządu wymieniają poglądy na temat projektu, również składają uwagi i własne propozycje. Prawidłowe konsultacje obejmują zatem etap przekazania propozycji projektu uchwały, zebrania uwag i wypracowania wersji po uwagach, z odpowiednim komentarzem. Warto więc pamiętać o prowadzeniu konsultacji na wczesnym etapie podejmowania decyzji, kiedy jeszcze można coś zmienić.
W samorządzie kaliskim są zaplanowane dwa etapy konsultacji. I etap obowiązuje do 9 lipca 2015 roku. W tym czasie prezydent wydaje komunikat o przystąpieniu do opracowania nowego projektu uchwały w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Informuje on w nim również o możliwości składania, do dnia 9 lipca bieżącego roku, w Wydziale Spraw Społecznych i Mieszkaniowych, propozycji przez organizacje pozarządowe oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego, w zakresie uregulowań, jakie będzie zawierał projekt. W II etapie, do końca lipca, nastąpi ogłoszenie właściwego projektu uchwały. Dopiero wtedy, po konsultacjach społecznych, będzie możliwe przedłożenie radnym gotowego projektu uchwały, najpierw na posiedzenia merytorycznych komisji, a później na sesję we wrześniu. Gdy Rada Miejska podejmie uchwałę, jako prawo miejscowe, jest ona przekazywana do publikacji i wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego. Od nowego roku mieszkańcy będą mogli składać swoje propozycje współdziałania z samorządem. Masz problem, możemy go rozwiązać razem Kiedy prezydent miasta uzna propozycje za celową jest zawierana pisemna umowa, której sygnatariuszami z jednej strony są lokalne władze, z drugiej zaś poszczególni mieszkańcy, zainteresowani wspólnym rozwiązaniem jakiejś ważnej dla nich kwestii czy problemu. Jest więc ona podstawowym i najpełniejszym dokumentem opisującym zakres inicjatywy i wszelkie zobowiązania stron. W inicjatywie lokalnej cel jest jasny: w każdej możliwej sferze zadań publicznych, i wydatkowanych na nie środków budżetowych, zwiększa się udział mieszkańców w rządzeniu miastem, poprzez zaangażowanie w podejmowanie decyzji dotyczących miasta, a tym samym swojego życia, oraz obecność w konkretnej realizacji, mającej na celu poprawę warunków bytowych. Daje ona zatem możliwość spełnienia oczekiwań, integruje wokół wspólnych celów. Pozwala na aktywne włączenie się w tworzenie miasta, a także zmniejszenie kosztów i przyspieszenie realizacji poszczególnych inwestycji. Inicjatywą mogą być takie zadania, jak zagospodarowanie podwórka, festyn, zieleniec, impreza integracyjna, osiedlowe miejsce spotkań, ale też elementy infrastruktury, drogi, wodociągi, chodniki.
Edukacja i promocja Są takie miasta, gdzie inicjatywa lokalna funkcjonuje i dobrze sprawdza się od lat. Na przykład Łódź poprzez tę formę współpracy z mieszkańcami realizuje projekt zagospodarowania podwórek miejskich. Mieszkańcy często mają problem ze zrozumieniem procedur samorządu i jeśli chcą poświęcić swój czas, to oczekują, że samorząd szybko przejdzie do fazy realizacji ich pomysłów. Często nie jest to możliwe, bo wydatkowanie środków finansowych wymaga stosowania odpowiednich przepisów, w tym przede wszystkim prawa zamówień publicznych. Dlatego przy prowadzeniu działań informacyjno-promocyjnych inicjatywy lokalnej jest konieczna edukacja. Planowanie wydatków związanych ze współpracą przy realizacji inicjatywy lokalnej wymaga przed podpisaniem umowy z mieszkańcami przedstawienia całej procedury realizacji zadania i czasu potrzebnego do jej wdrożenia. Często słychać także opinie, że inicjatywa lokalna to nic nowego. Stwierdzenie, że to już było za komuny, były przecież czyny społeczne, jest jak najbardziej prawdziwe. Ale teraz w ręce mieszkańców trafia narzędzie, dzięki któremu mogą bezpośrednio realizować zadania publiczne zaspokajające ich potrzeby. Konkretnym dowodem na poparcie tego stwierdzenia jest pisemna umowa, rodzaj kontraktu, w którym strony są na równi zobowiązane i uprawnione. Dlatego władze miasta zachęcają do współpracy i są gotowe do zderzenia różnych opinii oraz pomysłów. Prezydent Grzegorz Sapiński uważa, że Kalisz jest zdolny do korzystania z inicjatywy lokalnej, ponieważ jego mieszkańcy są jej siłą napędową.
Radni z inicjatywą Do Kancelarii Rady Miejskiej Kalisza w dniu 17 czerwca 2015 roku wpłynął projekt radnych Rady Miejskiej Kalisza, Klubu Radnych Platformy Obywatelskiej, w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Jak czytamy w piśmie przewodnim projekt jest nową formą współpracy Miasta Kalisza z mieszkańcami. Jednak obowiązywanie od 2012 roku uchwały w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej, a także obecne prace nad jej zmianą i uproszczeniem, wynikające z informacji skierowanej przez prezydenta do merytorycznych wydziałów w dniu 3 czerwca oraz Komunikatu Prezydenta Miasta Kalisza z dnia 22 czerwca, zaprzeczają stwierdzeniu o nowej formie. Ponadto, tak ważna uchwała, jaką jest inicjatywa lokalna powinna mieć stosowne uzasadnienie, a w projekcie radnych go nie ma. Jest to niezgodne ze Statutem Kalisza miasta na prawach powiatu. Przypomnę, że statut gminy jest zaliczany do przepisów gminnych i stanowi ważne źródło prawa samorządowego, na co wskazują nie tylko przepisy ustawy o samorządzie gminnym, ale także art. 169 ust. 4 Konstytucji. Podjęcie uchwały niezgodnie z zapisami statutowymi oznacza więc naruszenie prawa. Brak wymaganego przez statut uzasadnienia do projektu uchwały może w efekcie doprowadzić do orzeczenia przez wojewodę, lub RIO, o jej nieważności. Poza tym, uzasadnienie ma wyjaśnić wszelkie kwestie merytoryczne i formalnoprawne związane z uchwałą, a przede wszystkim przedstawić celowość jej podjęcia i skutki finansowe dla budżetu. Gdyby więc autorzy projektu przygotowali też uzasadnienie uchwały musieliby w nim napisać, że taka uchwała już istnieje, choć mieszkańcy z niej nie korzystają, oraz że od początku tego roku trwają prace nad przygotowaniem uchwały zmieniającej, uproszczonej, która we wrześniu wejdzie na sesję.