Kompleksowy program ochrony powietrza atmosferycznego w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery miasta Bielska-Białej 1. Ogólny opis przedsięwzięcia Za jakość powietrza w Bielsku-Białej odpowiedzialny jest w dużej mierze przemysł (38 proc.), transport (22 proc.) oraz budynki mieszkalne (26 proc.). Ten pierwszy znajduje się pod kontrolą odpowiednich służb i oddziałuje głównie na górne części atmosfery. Dużo groźniejsze są zanieczyszczenia pochodzące z transportu i ogrzewania budynków, gdyż koncentrują się one nisko nad ziemią i są wdychane przez mieszkańców miasta. Poziom toksycznych substancji w zjawisku niskiej emisji wzrasta zimą oraz przy bezwietrznej pogodzie. Jest to szczególnie dotkliwie odczuwane w kotlinach górskich, których Bielsko-Biała, położone u podnóża Beskidów, ma wiele, a w których zimą często zalega zanieczyszczone powietrze. Doceniając wagę i znaczenie ograniczenia szkodliwego wpływu tego zjawiska na środowisko naturalne, Rada Miejska Bielska-Białej postanowiła po raz pierwszy w 2007 roku przyjąć do realizacji Kompleksowy program ochrony powietrza atmosferycznego w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery miasta Bielska-Białej. Program ten jest kontynuowany do dziś. Celem programu jest poprawa jakości powietrza w mieście poprzez doprowadzenie do możliwie powszechnej wymiany istniejących starych, niskowydajnych i nieekologicznych kotłów węglowych na ekologiczne źródła ciepła. Aby zachęcić mieszkańców do wymiany swoich źródeł ciepła, w programie stosuje się motywację finansową w postaci dofinansowania wymiany źródła ciepła. Mieszkańcy sami wybierają nowe źródło ogrzewania dla swego domu z listy urządzeń sprawdzonych pod względem parametrów ekologicznych. I tak, mogą to być kotły gazowe i olejowe, urządzenia grzewcze elektryczne, pompy ciepła, a spośród kotłów na paliwa stałe dopuszczono tylko wysokosprawne, zautomatyzowane kotły retortowe z odpowiednimi atestami. Stary zlikwidowany kocioł musi pójść na złom. Obecnie program jest zapisany w strategicznym Planie działań na rzecz zrównoważonej energii (tzw. SEAP) z 2010 roku w nowy sposób. W planie tym zapisano cały komplet przedsięwzięć służących wspólnie ograniczeniu lokalnej emisji spalin, co stanowi mocne narzędzie poprawy stanu powietrza w mieście. Przedsięwzięcia te to, oczywiście, likwidacja starych kotłów węglowych, ale także: - termomodernizacje - instalacje kolektorów słonecznych - instalacje odnawialnych źródeł energii - zmniejszanie zużycia energii w budynkach przez proste działania eksploatacyjne - działania edukacyjne oraz kontrolne Osobną grupę stanowią działania zmniejszające niską emisję powstającą w transporcie, np. wymiana taboru autobusów miejskich, czy też edukacja skierowana na zmniejszenie zużycia paliw. Sercem całego przedsięwzięcia i najważniejszym elementem pozostaje program dotacyjny pozwalający mieszkańcom
zlikwidować swój stary kocioł węglowy, a także zainstalować kolektory słoneczne. Pozwolił on zmniejszyć emisję szkodliwych substancji do atmosfery o 9200 ton rocznie. Licząc efekt uzyskany w ciągu całych 7 lat realizacji programu dotacyjnego w Bielsku-Białej udało się uniknąć emisji blisko 45 tys. ton zanieczyszczeń. Łącznie w latach 2007-2013 dotacje na podjęte przez siebie inwestycje chroniące atmosferę otrzymało 2350 mieszkańców (1500 nowych ekologicznych kotłowni oraz 850 instalacji solarnych), a wartość inwestycji wyniosła około 27 mln zł. Przykładem odpowiednich działań jest również sam Urząd Miejski. Obiekty administracyjne są ocieplone i zasilane z sieci ciepłowniczej. Urzędnicy przeszli edukację w zakresie oszczędzania energii, a w pobliżu włączników, drukarek, zaworów czy też czajników na wodę umieszczono naklejki przypominające o oszczędzaniu. Większość budynków miasta podlega monitorowaniu zużycia energii. W obiektach publicznych i komunalnych rozwija się zastosowanie odnawialnych źródeł energii. Od 2007 roku wykonano 8 instalacji solarnych, instalując prawie 1000 m2 powierzchni kolektorów słonecznych, wykonano kilka dużych instalacji wykorzystujących pompy ciepła i biogaz, które łącznie produkują około 13 mln kwh czystej energii. W zakresie ograniczenia emisji z komunikacji miejskiej, w latach 2007-2013 wymieniono blisko 40 proc. autobusów miejskich na autobusy ekologiczne, spełniające najnowsze normy europejskie ochrony powietrza, unikając emisji prawie 100 ton niebezpiecznych gazów spalinowych rocznie. Do zmniejszenia emisji spalin przyczyniają się również działania edukacyjne, takie jak bezpłatne kursy eko-jazdy dla mieszkańców, zrealizowane w 2013 roku oraz rozbudowa sieci ścieżek rowerowych. Akcje tego typu popularyzują wśród mieszkańców zmiany zachowań związanych z używaniem energii. Od 2010 roku miasto prowadzi coroczne edycje konkursów ekologicznych dla dzieci i młodzieży, bezpłatne porady dla ludności, dotyczące termomodernizacji i odnawialnych źródeł energii, akcje rozdawania ulotek o szkodliwości niskiej emisji. Od 3 lat wszystkie akcje edukacyjne mają swoją coroczną kulminację w formie Beskidzkiego Festiwalu Dobrej Energii. W 2012 roku podjęto próbę oceny efektów działań edukacyjnych miasta na podstawie ankiet. Wynik ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców i firm wykazał oszczędnoś energii na poziomie 7 mln kwh rocznie w stosunku do wcześniejszych lat. 2. Zastosowane rozwiązania techniczno-budowlane W przypadku termomodernizacji budynków publicznych zastosowano standardowe metody ocieplenia oraz przeprowadzono wymianę okien. Obecnie na terenie miasta istnieje 165 budynków publicznych, z których 1/3 jest po pełnej termomodernizacji, a prawie połowa po częściowej termomodernizacji. Dzisiaj do termomodernizacji pozostało około 18 proc. budynków. Tak duży udział obiektów po pełnej i częściowej termomodernizacji znacząco przewyższa średnia krajową, która, według GUS, wynosi obecnie ok. 35 proc.. Przekłada się to na wysokie oszczędności w zakresie zapotrzebowania na ciepło. Szczególnie widoczne jest to w przypadku budynków edukacyjnych. Od 1995 roku (312 kwh/m2/rok) zanotowano spadek zapotrzebowania do 2012 roku (143 kwh/ m2/rok) o prawie 170 kwh/ m2/rok. 3. Zastosowane rozwiązania instalacyjno-techniczne 3.1 Wymiana źródeł ciepła Wymiana źródeł ciepła w budynkach prywatnych objęła wymianę starych kotłów węglowych na: - 587 kotłów gazowych
- 909 kotłów węglowych retortowych z podajnikiem automatycznym - 4 urządzenia grzewcze elektryczne - 4 pompy ciepła 3.2 Instalacja kolektorów słonecznych W budynkach prywatnych zainstalowano 726 kolektorów słonecznych, wspomagajacych ogrzewanie wody użytkowej. Łączna powierzchnia kolektorów wyniosła 3200 m2. W przypadku budynków publicznych zainstalowano ponad 800 m2 kolektorów. Kolektory zamontowano m. in. na 3 domach pomocy społecznej i 4 obiektach sportowych. 3.4 Budowa systemów odzysku biogazu z wysypiska śmieci i oczyszczalni scieków Na wysypisku śmieci wykonano 40 szczelnych odwiertów do poboru biogazu wysypiskowego. Gaz odzyskiwany w ten sposób kierowany jest do elektrowni produkujacej rocznie 4000 MWh energii elektrycznej. W oczyszczalni ścieków w Komorowicach zbudowano 4 reaktory fermentacyjne, produkujące biogaz z osadów ściekowych. Gaz wykorzystywany jest do produkcji energii elektrycznej za pomocą agregatów prądotwórczych oraz do produkcji ciepła. Rocznie układ wytwarza 2000 MWh energii elektrycznej która pokrywa ok. połowę zapotrzebowania na energię elektryczną oraz 10000 GJ ciepła, które całkowicie pokrywa zapotrzebowanie oczyszczalni na ciepło.
3.5 System pomp ciepła w oczyszczalni ścieków i pływalni AQUA Dodatkowo, na cele ciepłej wody użytkowej, w oczyszczalni ścieków zainstalowano układ trzech pomp ciepła o łączej mocy 105 kw. Układ całkowicie pokrywa zapotrzebowanie oczyszczalni na ciepłą wodę użytkową. Dolne źródło ciepła dla pomp znajduje się pod dnem piaskownika. W pływalni zainstalowano natomiast 2 pompy ciepła o mocy 175 kw każda. Wskaźnik COP dla pomp wynosi 5,5. Dolnym źródłem ciepła w tym przypadku jest woda wodociągowa z pobliskiej magistrali. Pompy zaopatrują w ciepło i chłód budynek pływalni oraz podgrzewają wodę użytkową i basenową.
3.6 Układy fotowoltaiczne Na dachu Gimnazjum KTK zainstalowano system fotowoltaiczny o mocy 1,38 kwp (mocy szczytowej). System pokrywa obecnie 5,5 proc. zapotrzebowania szkoły na energię elektyczną. Docelowo układ ma mieć moc 5 kwp, co pokryje 20 proc. zapotrzebowania na enegię elektryczną. 3.7 System monitorowania Biura Zarządzania Energią ma na celu prowadzenie rozsądnej gospodarki energią w istniejących zasobach miejskich. W mieście prowadzony jest stały monitoring zużycia energii w 150 budynkach miejskich. 3.8 Modernizacja elektrociepłowni W wyniku zmodernizowania elektrociepłowni przez Południowy Koncern Energetyczny, sprawność wytwarzania energii wzrosła z 64 do 89 proc. Efektem ekologicznym tej inwestycji jest spadek emisji CO2 o 124 tys. ton rocznie, czyli o ok. 20 proc. w stosunku do lat poprzednich. Porównanie parametrów starego i zmodernizowanego bloku przedstawione zostało poniżej. Głównym inwestorem był Tauron, natomiast inwestycja powstała w wyniku umowy trójstronnej.
3.9 Kształtowanie świadomości mieszkańców Kształtowanie świadomości mieszkańców prowadzone jest poprzez: - Tworzenie ośrodków szkoleniowych (np. ośrodek szkoleniowy w zakresie odnawialnych źródeł energii w Bielskim Centrum Kształcenia Ustawicznego i Praktycznego) - Projekty edukacyjne (np. w przypadku Gimnazjum KTK projekt Szkoła ZEROemisyjna) - Festiwale, konferencje, szkolenia (np. Beskidzki Festiwal Dobrej Energii) - Wystawy (np. w formie wystawy 300 plakatów z pomysłami -zobowiązaniami mieszkańców miasta na oszczędzanie energii) - Eko-patrole (np. interwencje Straży Miejskiej) - Ulotki, plakaty i komunikacja internetowa 4. Źródła i sposób finansowania Inwestycje finansowane były z budżetu miasta oraz ze środków pomocowych pochodzących z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu KAWKA. W latach 2007 2012 środki pochodziły WFOŚiGW. Od 2013 roku z NFOŚiGW (KAWKA). Dokładny rozkład inwestycji w latach wraz z kwotami udzielonych dotacji na poszczególne inwestycje przedstawione zostały poniżej.
5. Założenia finansowo-ekonomiczne Głównym założeniem przeprowadzonych inwestycji było polepszenie jakosci powietrza na terenie Bielska-Białej. Dodatkowo, dzieki zastosowanym rozwiązaniom, ograniczono zużycie energii, a tym samym jej koszt przypadający na poszczególne obiekty. 6. Struktura organizacyjno-zarządcza Prawnie wszystkie przedsięwzięcia realizowane w Bielsku Białej związane są z: - Uchwałą o wprowadzeniu Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na terenie gminy Bielsko- -Biała (2006) - Uchwałą o wprowadzeniu Planu działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Bielsko-Biała (2010) - Programem ochrony powietrza województwa śląskiego 7. Napotkane problemy Inwestycje, mimo, że były skomplikowane i organizacyjnie trudne do przeprowadzenia, przebiegały bez problemów i zostały zrealizowane w planowanym terminie.