Prof. dr hab. Elżbieta Morycowa Kraków 17.02. 2014 r. Instytutu Nauk Geologicznych UJ Kraków, ul. Oleandry 2a Ocena osiągnięcia naukowego będącego podstawą wszczęcia przewodu habilitacyjnego oraz dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego Pani dr Ewy Świerczewskiej-Gładysz Dane ogólne Pani dr Ewa Świerczewska-Gładysz w roku 1987 ukończyła studia wyższe na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Tematem jej pracy magisterskiej wykonanej pod kierunkiem prof. dra hab. Wacława Bałuka, były Wąsonogi z rodzaju Balanus De Costa z iłów korytnickich. W tym samym roku rozpoczęła pracę na etacie asystenta stażysty a następnie asystenta, w Zakładzie Geologii (obecnie Pracownia Geologii) Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego. Stopień naukowy doktora nauk o Ziemi w zakresie paleontologii otrzymała w 2000 roku, również na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Promotorem rozprawy doktorskiej pt. Gąbki kampanu i mastrychtu doliny środkowej Wisły był prof. dr hab. Ryszard Marcinowski. Dr Ewa Świerczewska-Gładysz jest obecnie adiunktem w Instytucie Nauk o Ziemi Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej działalność naukowa koncentruje się głównie na zagadnieniach dotyczących Porifera (gąbek) z górnokredowych, epikontynentalnych utworów basenu środkowoeuropejskiego. Badania te prowadzone są wielokierunkowo. Obejmują one zagadnienia z zakresu taksonomii, paleoekologii, paleogeografii i rozprzestrzenienia stratygraficznego. Ocena osiągnięcia naukowego będącego podstawą postępowania habilitacyjnego Do oceny osiągnięcia naukowego Dr Ewa Świerczewska-Gładysz przedstawiła pięć oryginalnych prac naukowych o tematyce odpowiadającej wspólnemu tytułowi: Taksonomia i paleoekologia późnokredowych gąbek z gromady Hexactinellida z południowej Polski i zachodniej Ukrainy. Prace napisane są w języku angielskim i opublikowane w latach 2010-2013 w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej, w tym 2 prace w Annales Societatis Geologorum Poloniae, 1- w Palaeontology, 1- w Journal of Paleontology oraz 1- w Cretaceous Research. Dwie z tych prac są autorstwa habilitantki a trzy pozostałe są wspólne z dr hab. Danutą Olszewską-Nejbert. Autorki wspólnych prac złożyły oświadczenia dotyczące ich procentowego i merytorycznego udziału w tych artykułach. Z oświadczeń tych wynika, ze udział habilitantki w przedstawionej niżej pozycji 3 i 4 jest równorzędny (50%) z wkładem dr hab. D. Olszewskiej-Nejbert, natomiast w pozycji 5 jest wyższy, wynosi 70%. 1
Publikacje składające się na osiągnięcie naukowe: 1-- Świerczewska-Gładysz, E. 2010. Hexactinellid sponges from the Santonian deposits of the Kraków area (Southern Poland); Annales Societatis Geologorum Poloniae, 80, 253-284. 2-- Świerczewska-Gładysz, E. 2012. Late Turonian and Early Coniacian ventriculitid sponges (Lychniscosida) from Opole Trough (southern Poland) and their palaeoecological significance. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 82, 201-224. 3-- Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2012. Redescription of Cenomanian hexactinellid sponges from Podillia (south-west Ukraine) and designation of neotypes. Palaeontology, 55, 1265-1278. 4-- Olszewska-Nejbert D. & Świerczewska-Gładysz E. 2013. Cenomanian (Late Cretaceous) siliceous sponges from Nezvys ko and Rakovets (western Ukraine). Cretaceous Research, 43, 116-144. 5-- Świerczewska-Gładysz E. & Olszewska-Nejbert D. 2013. New cenomanian (Late Cretaceous) hexactinellid sponge species from the western Ukraine. Journal of Paleontology, 87, 696-709. Prace stanowiące podstawę osiągnięcia naukowego dotyczą bogatych faun gąbek z gromady Hexactinellida Schmidt, 1870, pochodzących z utworów cenomanu zachodniej Ukrainy (Podola Pokuckiego) oraz z utworów górnego turonu-dolnego koniaku i santonu Polski południowej. Autorka oparła badania na bogatych zbiorach własnych, zbiorach zebranych wspólnie z dr Olszewską-Nejbert oraz na danych z literatury i na zachowanych okazach z kolekcji muzealnych (kolekcja prof. J. Małeckiego - Muzeum ING PAN w Krakowie; nieliczne okazy z Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego). Prawie wszystkie szkielety gąbek objęte opracowaniem były źle zachowane. Niektóre uległy rozpuszczeniu (w spisie prac, pozycja 2), w innych przypadkach były sfosfatyzowane (poz. 1, 3-5). Szczegółowe badania i zastosowane metody badawcze tych skamieniałości umożliwiły autorce: - odtworzenie ich pierwotnych struktur szkieletowych, - oznaczenie urozmaiconych taksonomicznie zespołów heksaktinellidów; 79 gatunków (w tym 5 nowych i 1 nowy rodzaj), z których 58 po raz pierwszy opisano z terenu Polski i Podola Pokuckiego, - przeprowadzenie rewizji dawnych oznaczeń gąbek z utworów górnej kredy rejonu krakowskiego (Małecki, 1980) i Podola Pokuckiego (Dunikowski, 1898), - wyznaczenie neotypów z zaginionej kolekcji pochodzącej z utworów cenomanu rejonu Podola (Dunikowski, 1898). - określenie paleośrodowiska i sposobu występowania heksaktinellidów w badanych skałach. Wyniki badań habilitantki umożliwiły również wykazanie pokrewieństwa opracowanej fauny gąbek, z innymi, na ogół nielicznymi dobrze poznanymi zespołami kredowych gąbek z obszaru zachodniej części europejskiego basenu epikontynentalnego (m.in. z Anglii, północnej Francji, północnych Niemiec, zachodnich Czech). Fauna gąbkowa z obszarów położonych we wschodniej części Europy była dotychczas słabo poznana. Można zatem uznać za słuszną decyzję habilitantki, objęcia badaniami również bogatych zespołów cenomańskich heksaktenellidów zachodniej Ukrainy. 2
Chciałabym podkreślić, iż nie potrafię szczegółowo ustosunkować się do oznaczeń gatunkowych gąbek. Biorąc pod uwagę fakt, że publikacje były recenzowane i publikowane w znaczących czasopismach naukowych, uważam, że problem ten został redakcyjnie rozwiązany. Dane dotyczące poszczególnych publikacji wchodzących w skład osiągnięcia naukowego (w kolejności podanej przez habilitantkę: 1-5) 1/. Pozycja pierwsza z powyższej listy, obejmuje wyniki badań sfosfatyzowanej, redeponowanej fauny Hexactinellida ze spągowej części utworów santońskich (margiel glaukonitowy) Polski południowej (odsłonięcia w rejonie Wielkanocy, Korzkwi i Zabierzowa). Wiek tej fauny autorka określiła jako koniak lub/i santon. Dr Ewa Świerczewska-Gładysz na podstawie własnych bogatych zbiorów tej fauny (ok. 1020 okazów) i szczegółowej rewizji zespołu fauny gąbek oznaczonych przez Małeckiego (1980) z jednego z profili z Korzkwi, opisała 34 gatunki, w tym 14 z rzędu Hexactinosida i 20 z rzędu Lychniscosida. Zespół ten jest jednym z najbardziej zróżnicowanych taksonomicznie zespołów późnokredowych heksaktinellidów opisanych z obszaru Europy. Najbardziej jest on zbliżony do zespołu gąbek z utworów środkowego koniaku - środkowego santonu południowej Anglii i z santonu wschodniej części Rosji europejskiej (Powołża). Santońskie gąbki okolic Krakowa rozwijały się według autorki, w spokojnym środowisku głębszego basenu szelfowego a nie w strefie litoralnej, jak przyjmował J. Małecki (1980). Potwierdzają to również badania mikrofaunistyczne utworów z odsłonięcia w Zabierzowie, wykonane ostatnio przez Machaniec (2013). Odnośnie przeprowadzonej rewizji oznaczeń taksonomicznych 60 gatunków przedstawionych przez prof. Małeckiego (1980), habilitantka jest zgodna tylko z 15-toma oznaczeniami a pozostałe uznała za młodsze synonimy innych, wcześniej opisanych kredowych gatunków. Rewizja ta, łącznie z wcześniejszą (Świerczewska-Gładysz, 2006) rewizją kilku innych gatunków oznaczonych przez tego autora, byłaby pełniejsza gdyby zamieszczona została lista gatunków oznaczonych przez Małeckiego oraz aktualne oznaczenia wynikające z przeprowadzonych rewizji. 2/. W drugiej publikacji, habilitantka przedstawiła interesujące wyniki badań dotyczące bogatych ilościowo i zróżnicowanych taksonomicznie gąbek z rodziny Ventriculitidae (rząd Lychniscosida) z wapieni marglistych i margli górnego turonu i dolnego koniaku rejonu Opola (kamieniołomy Odra II i Folwark). Praca ta jest kontynuacją badań fauny gąbkowej zapoczątkowanych przez niemieckich badaczy z XIX wieku (A. Roemer 1840-41; F. Roemer 1870; Quenstedt 1878; Leonhard 1897). Dawne oznaczenia gatunkowe tej fauny były wyróżnione głównie na podstawie cech morfologicznych i tylko niektóre z nich zostały w późniejszych latach zrewidowane przez Schrammen a (1912). Kilka informacji na temat gąbek górnokredowych rejonu Opola przedstawił również Tarkowski (1991) w publikacji dotyczącej utworów kredy tego regionu. Według habilitantki nie wniosły one nowych danych o budowie i ich pozycji taksonomicznej. Opracowany przez dr Ewę Świerczewską-Gładysz zespół gąbek z rodziny Ventriculitidae, obejmuje około 600 okazów. Przeprowadzona przez nią analiza statystyczna w badanych profilach, wykazała interesujące korelacje pomiędzy kształtem gąbek a litologią osadów. Krzemionkowe szkielety opracowanych gąbek, w większości uległy rozpuszczoniu a pustki po nich (a czasem również przestrzenie międzyspikularne) zostały wypełnione kalcytem, limonitem lub pirytem. Dla określenia budowy szkieletu wykorzystała autorka 3
obserwacje przestrzeni po rozpuszczonych igłach, posługując się m.in. mikroskopem binokularnym i skaningowym mikroskopem elektronowym. Z trudnego do oznaczenia materiału, opisała 8 gatunków gąbek z 6 rodzajów, wykazując przy tym ich zmienność wewnątrzgatunkową. Cztery z wyróżnionych gatunków, zostały po raz pierwszy stwierdzone w utworach rejonu Opola. Wyniki badań habilitantki dotyczą również środowiska, w którym żyły i zachowały się omawiane gąbki. Ważne wskazówki z tego zakresu dostarcza bogata epifauna (m.in. mszywioły, małże, wieloszczety) zachowana na powierzchni gąbek, świadcząca o środowisku spokojnym i powolnej sedymentacji w basenie. Środowisko to sprzyjało zachowaniu gąbek w postaci przyżyciowej. 3-5/. Wysoko oceniam trzy ostatnie współautorskie pozycje z listy osiągnięcia naukowego dr Ewy Świerczewskiej Gładysz. Stanowią one kontynuację i znaczne rozszerzenie badań gąbek o szkieletach sfosfatyzowanych z utworów cenomanu Podola Pokuckiego. Badania te zostały zapoczątkowane już w XIX wieku przez Dunikowskiego (1889) i prowadzone w ubiegłym wieku przez Khmilevskiego (1969, 1977). Opracowane w omawianych trzech publikacjach gąbki z gromady Hexactinnellida, stanowią bogatą część zbiorów zebranych wspólnie ze współautorką dr D. Olszewską-Nejbert w latach 2009-2012, w czasie czterech polsko-ukraińskich ekspedycji naukowych zorganizowanych na obszarze Podola Pokuckiego. Gąbki te pochodzą z odsłonięć warstw fosforytowych cenomanu z rejonu Nezwyska, Rakowec i Petriw. Wyniki pierwszej pracy z tego cyklu (poz. 3) dotyczą weryfikacji oznaczeń taksonomicznych heksaktinellidów opisanych przez Dunikowskiego (1889) jako nowe taksony, z utworów cenomanu rejonu Nezwysko. Spośród 13 oznaczonych przez niego gatunków, habilitantka była zgodna z oznaczeniem pięciu a w przypadku trzech gatunków zmieniła ich nazwy rodzajowe. Jeden z tych pięciu gatunków reprezentuje rząd Hexactinosida a cztery są z rzędu Lychniscosida. Ponieważ oryginalna kolekcja opisana przez Dunikowskiego nie została odnaleziona, autorki wyznaczyły dla tych gatunków okazy neotypowe. Pięć dalszych nowych gatunków opisanych przez Dunikowskiego, autorki tej pracy uznały za synonimy innych gatunków. W drugiej pracy stanowiącej kontynuację badań cenomańskich heksaktinellidów (poz. 4), habilitantka opisała 25 gatunków heksaktinellidów, z których osiem po raz pierwszy zostały stwierdzone w utworach cenomanu. Ogółem z warstw cenomańskich Podola Pokuckiego (poz. 3-5) habilitantka opracowała 36 gatunków Hexactinellida, w tym cztery nowe gatunki z rzędu Hexactinosida (Myliusia rakovensis, Verrucocoelia regularis, Tretochone cretacea i Heterochone boguckii) oraz dwa z rzędu Lychniscosida (Moretiella foliacea i Dunikowskiella nezvyskensis), z których jeden (Dunikowskiella) reprezentuje nowy rodzaj. Zespół cenomańskich heksaktinellidów z Podola, według opinii autorki, jest jednym z najbardziej taksonomicznie zróżnicowanych zespołów na świecie. Nawiązuje on do zróżnicowanych taksonomicznie zespołów cenomańskich heksaktinellidów opisanych z Anglii i Francji. Bardzo cenne są rozważania wraz z danymi zamieszczonymi w tabeli 1 (poz. 4), dotyczące rozprzestrzenienia stratygraficznego i paleogeograficznego wyróżnionych taksonów. Wynika z nich, że znane dotychczas ich zasięgi wiekowe ulegają znacznemu uzupełnieniu i rozszerzeniu. Niektóre wyróżnione taksony są notowane już w dolnej kredzie (apt, alb), inne w wyższej górnej kredzie i trzeciorzędzie. Na uwagę zasługuje obecność w tym zespole przedstawicieli trzech rodzajów z rzędu Hexactinosida, znanych z fauny współczesnej, Informacje te uzupełniają wiedzę dotyczącą rozwoju tej grupy gąbek, w tym pokrewieństwa gąbek późnokredowych ze współczesnymi. 4
Podsumowując podkreślam, że istotną wartość osiągnięcia naukowego dr Ewy Świerczewskiej-Gładysz stanowią uzyskane nowe dane z zakresu taksonomii gąbek z gromady Hexactinellida oraz określenie ich znaczenia jako wskaźników paleośrodowiska w późnokredowym epikontynentalnym basenie z obszaru Polski i zachodniej Ukrainy. Szczegółowe wyniki dotyczące zasięgów wiekowych opracowanych taksonów gąbek, uzupełniają wiedzę z zakresu rozwoju tej grupy Porifera. Ocena pozostałego dorobku naukowego Po uzyskaniu stopnia doktora (tj. od 2000 roku) dr Ewa Świerczewska-Gładysz, oprócz prac stanowiących osiągnięcie naukowe, opublikowała ogółem 7 pozycji, w tym 2 prace własne i 5 współautorskich, z których 5 w czasopismach znajdujących się w bazie Journal Citation Reports (JRC), 3 w Acta Geologica Polonica, 1 praca w Geological Quarterly i 1 w Facies. Wkład habilitantki we wspólnych pracach mieści się w granicach 40-60 %. Ponadto jest współautorką jednego popularnonaukowego artykułu (jej udział 50%) oraz autorką lub współautorką 9 abstraktów i komunikatów konferencyjnych. Na uwagę zasługuje również jej udział w opublikowanych, wspólnie z P. Czublą i W. Mizerskim, podręcznikach z zakresu ćwiczeń z geologii na kierunkach przyrodniczych. Istotne wyniki jej badań stanowią kontynuację tematu jej pracy doktorskiej. Obejmują one bogate taksonomicznie fauny gąbek (51 gatunków reprezentujących heksaktinellidy i litistidy) z utworów górnego kampanu i mastrychtu, odsłaniających się w profilu doliny środkowej Wisły. Dotyczą również paleośrodowiska tej fauny (2006). Wyniki tych badań były prezentowane, m.in. na konferencji sedymentologicznej w 2006 roku. W następnej pracy z doliny środkowej Wisły (2012) autorka wykazała, że na granicy kampanu i mastrychtu ilość i różnorodność gąbek z gromady Hexactinellida znacznie zubożała. Kryzys zaznaczony w rozwoju gąbek w tym czasie, tłumaczy autorka spłyceniem basenu, które może być związane z globalnym obniżeniem poziomu morza. Na uwagę zasługują również rezultaty badań gąbek z utworów kampanu w rej. Mielnika nad Bugiem (2011). Oprócz gąbek występujących in situ w kampanie w okolicy Mielnika, autorka opisała również występujący w utworach dolnego mastrychtu, redeponowany zespół gąbek kampańskich. Z zespołu gąbek redeponowanych wyróżniła 19 gatunków, w tym 12 z rzędu Lychniscosida i 7 z Hexactinosida. Warto też wspomnieć o nowych danych przedstawionych przez habilitantkę z zakresu taksonomii gąbek z rzędu Lyssacinosida (Hexactinellida) z górnego turonu-dolnego koniaku i kampanu południowej Polski (2013). Rzadziej podejmowanym tematem badań dr. E. Świerczewskiej-Gładysz (głównie wspólnych z dr D. Olszewską-Nejbert) były zagadnienia związane z procesami sedymentacyjnymi i erozyjnymi. Badania te przyczyniły się do wyjaśnienia nagromadzenia gąbek o szkieletach sfosfatyzowanych w górnokredowych i wczesnopaleoceńskich utworach występujących w dolinie środkowej Wisły i utworach górnokredowych rejonu Krakowa. Badania prowadzone obecnie przez dr Ewę Świerczewską-Gładysz dotyczą późnokredowych faun gąbkowych z rejonu Miechowa (współpraca z A. Jurkowską z Instytutu Nauk Geologicznych UJ). Odrębnym przedmiotem badań jest gatunek gąbki o szkielecie wapiennym (Porosphaera globularis Phillips, 1829) z utworów kampanu środkowej i południowej Polski, z zadaniem wykazania przydatności stratygraficznej dla utworów kredy. Wstępne wyniki zostały przedstawione już na Konferencji Paleontologicznej w Tyńcu, 2013 (A. Jurkowska, E. Świerczewska-Gładysz, D. Olszewska-Nejbert, Z. Dubicka). Interesujące mogą być również rozpoczęte przez habilitantkę badania kredowych gąbek występujących na wtórnym złożu w neogeńskich żwirach na terenie kopalni węgla w Bełchatowie. 5
Habilitantka za osiągnięcia naukowe otrzymała w latach 20011, 2012 i 2013 nagrody Dziekana Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. Według danych przedstawionych przez Kandydatkę w autoreferacie, sumaryczny Impast factor jej prac, według listy Journal Citation Reports, zgodnie z rokiem opublikowania: = 11,526, liczba cytowań publikacji według bazy Web of Science = 11 a indeks Hirscha według bazy Web of Science = 2. Wyniki sprawdzone przez recenzentkę w dniu 2 lutego br. są nieco wyższe. Prace naukowe dr E. Świerczewskiej-Gładysz, po doktoracie (według bazy danych Web of Science) były cytowane 49 razy (z autocytacjami), przy indeksie Hirscha = 3 (H liczony ręcznie = 4). Ocena krajowej i międzynarodowej aktywności - Habilitantka była kierownikiem jednego projektu badawczego (Gąbki kredowe południowej Polski) i współwykonawcą w trzech innych projektach, w dwóch kierowanych przez A. Jurkowską z UJ i jednego przez A. Świerczewską z AGH. - W latach 2006-2008 współpracowała z zespołem ekologicznym z Gminy Sobków w opracowaniu stanowisk geologiczno-przyrodniczych w rejonie Korytnicy. - W latach 2009-2012 była uczestnikiem czterech ekspedycji geologicznych na Ukrainę. - W latach 2006-2013 brała udział w 11 zjazdach i konferencjach odbywających się w kraju (prezentowała 7 posterów i wygłosiła 6 referatów). - W 2013 roku recenzowała artykuł do czasopisma Paläontologische Zeitschrift oraz przeprowadziła ocenę trzech projektów Narodowego Centrum Nauki. Ocena działalności dydaktycznej, popularyzatorskiej i organizacyjnej Wysoko oceniam dorobek dydaktyczny dr Ewy Świerczewskiej-Gładysz. W okresie pracy na Uniwersytecie Łódzkim prowadziła i aktualnie prowadzi liczne wykłady i ćwiczenia laboratoryjne i terenowe z zakresu szeroko pojętej geologii. Prowadzone one są dla studentów różnych lat studiów stacjonarnych i zaocznych Wydziału Nauk Geograficznych, Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska, Wydziału Filozoficzno-Historycznego (kierunek archeologia) oraz w części dla studentów Politechniki Łódzkiej. Jest też opiekunem naukowym trzech studentów przygotowujących prace dyplomowe. Należy wspomnieć o jej udziale w opracowywaniu nowego programu do zajęć z geologii dla studentów Wydziału Nauk Geograficznych i przygotowywaniu kolekcji skał potrzebnych do zajęć z tego przedmiotu. Zajęcia dydaktyczne prowadzone przez dr E. Świerczewską-Gładysz są bardzo dobrze oceniane przez studentów i zostały wielokrotnie wyróżnione przez władze Uczelni. W latach 2009-2011 otrzymała trzy nagrody w konkursie na najlepszego wykładowcę Wydziału Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. W 2005 roku otrzymała IV nagrodę w konkursie Rektora za najlepszy podręcznik akademicki wydany w 2004 roku; Podkreślić należy zaangażowanie habilitantki w działalność popularyzatorską. Wymienię tylko niektóre z nich: 1/ wykłady w ramach VI (2006), VIII (2008) i XI (2011) Festiwalu Nauki, Techniki i Sztuki w Łodzi, 2/ udział w organizacji warsztatów, w ramach XII Ogólnopolskiego Forum Nauczycieli Przedmiotów przyrodniczych (2011 r.) i 3/ wykłady w ramach konferencji dla nauczycieli przyrody. Wniosek końcowy Osiągnięcie naukowe (rozprawa habilitacyjna) dr Ewy Świerczewskiej-Gładysz stanowi poważny wkład do wiedzy z zakresu występowania i rozwoju gąbek z grupy Hexactinellida z górnokredowych, epikontynentalnych utworów ziem polskich i zachodniej Ukrainy. Zarówno osiągnięcie naukowe jak i pozostały dorobek naukowy, szczególnie 6
intensywnie rozwinięty w ostatnich ośmiu latach, świadczą o jej zaangażowaniu i wysokich kompetencjach w zakresie prowadzonych badań paleontologicznych. Należy podkreślić, że jest ona znaną specjalistką w zakresie paleontologii Porifera. Uważam, że osiągnięcie naukowe jak i pozostały dorobek dr Ewy Świerczewskiej- Gładysz spełniają warunki określone w artykule 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. O stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2003 r., Nr 65, poz.595 z późniejszymi zmianami). Wnoszę o dopuszczenie dr Ewę Świerczewską-Gładysz do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego. 7