nr 1/2014 (maj)

nr 1/2014 (maj) Pani Alicja Rychter prezentuje nową odmianę wielkoowocową Foronti F1 charakteryzującą się pięknymi, czerwonymi owocami. Rośliny odmiany Admiro F1 pod szkłem dyfuzyjnym. www.deruiter.com.pl

XV DNI OGRODNIKA w Gołuchowie Dziękujemy za odwiedzenie naszego stoiska! 2

W numerze: Niesamowite Admiro!...4 Sezon 2014 jaka rozsada pomidora?... 8 Torero F1 & Foronti F1 dobrze zgrany duet... 12 Piękne Foronti... 16 Spotkania ogórkowe De Ruiter... 18 DR8986CB F1 doceniona nowość!... 22 Maxifort F1 podstawą Twojego sukcesu... 24 Galeria odmian Tomimaru Muchoo F1, Merlice F1... 26 3

Niesamowite Admiro! Nowoczesna produkcja pod szkłem dyfuzyjnym. Wgospodarstwie Panów Damiana i Pawła Chrzanów w 2013 r. dobudowano 3 ha nowoczesnej szklarni (całość gospodarstwa obecnie wynosi 5,8 ha). Producenci podjęli niezwykle odważną decyzję, zdecydowali się na nowoczesne szkło dyfuzyjne o bardzo niskiej zawartości żelaza, wyposażone dodatkowo w powierzchnię anty-refleksyjną. Szkło dyfuzyjne, a kilmat w szklarni. Szkło dyfuzyjne ma bardzo korzystny wpływ na klimat w szklarni oraz całą produkcję. W miesiącach zimowych słońce operuje pod bardzo ostrym kątem co powoduje, że duża część promieni świetlnych odbija się od powierzchni szyby. Anty-refleks zastosowany w szkle dyfuzyjnym znacznie niweluje ten efekt, dzięki czemu rośliny otrzymują więcej promieniowania w tym wyjątkowo ubogim w światło czasie. Dodatkowo niska zawartość żelaza sprawia, że szyba przepuszcza więcej światła niż tradycyjne szkło używane w ogrodnictwie, a trzeba pamiętać że 1% więcej światła to 0,7% do 1% większa produktywność roślin. Kolejnym atutem zastosowanego szkła jest jego zdolność do rozpraszania promieni słonecznych, co ma bardzo duże znaczenie szczególnie w miesiącach o wysokim stopniu nasłonecznienia, zmniejsza również stres rośliny, gdy po pochmurnej pogodzie nadchodzą dni o intensywnym natężeniu światła. Nowoczesne szkło dyfuzyjne w szklarni Państwa Chrzanów (08.04.2014). Szklarnia Państwa Chrzanów z nowoczesnym szkłem dyfuzyjnym. Aby mieć dokładne informacje o ilości światła w szklarni na dwóch obiektach (z dyfuzją i bez) u Państwa Chrzanów umieszczono czujniki światła, dzięki czemu można dokładnie obserwować ilości światła w poszczególnych obiektach. Różnica między obiektami okazała się znaczna na korzyść szkła dyfuzyjnego, ponadto różnica ta zwiększa się w okresach wczesno-wio- Owoce odmiany Admiro F1 gotowe do sprzedaży (08.04.2014). 4

sennych i zimowych, kiedy odbicie światła jest znacznie większe, ponieważ słońce jest nisko, a kąt padania promieni słonecznych jest ostry. Szkło dyfuzyjne wpływa również korzystnie na doświetlenie całych roślin, również dolnych partii. W dni bardzo słoneczne pod tradycyjnym szkłem wierzchołek rośliny otrzymuje bardzo dużą ilość światła, często zbyt dużą (może to powodować stres roślin), natomiast dolne partie roślin otrzymują znacznie mniej światła. Szkło dyfuzyjne rozprasza światło i zmniejsza bezpośrednią operację słońca na wierzchołkowej części roślin, a rozproszone światło lepiej penetruje ich dolne partie, przez co roślina w dolnej partii jest lepiej doświetlona (lepsza i efektywniejsza praca całej rośliny). Wpływa to również na lepsze wyrównanie temperatury całej rośliny. Pod tradycyjnym szkłem górna partia rośliny jest znacznie cieplejsza niż dolna. Temperatura i kolor liścia. Mierzona temperatura liścia w dzień słoneczny w szklarni z dyfuzyjnym szkłem jest niższa od temperatury liścia pod szkłem standardowym, jest ona bardzo zbliżona do temperatury powietrza w szklarni. W szklarni, w słoneczny dzień ze szkłem tradycyjnym temperatura liści jest wyższa nawet o 2 0 C od temperatury w szklarni ze szkłem dyfuzyjnym. Im wyższa temperatura roślin w dzień, tym większe oddychanie roślin i mniejszy zysk fotosyntezy. Lepszy klimat i więcej światła w szklarni dyfuzyjnej mają bezpośredni wpływ na całą roślinę. Zaobserwowano, że rośliny pod szkłem dyfuzyjnym są inne, tworzą krótsze międzywęźla oraz liście, a ich kolor jest ciemniejszy i bardziej intensywny, ponadto liście są bardziej błyszczące. Kolor liścia i połysk świadczy o dużej intensywności fotosyntezy. z Holandii i po próbach w ubiegłym sezonie, podjęto decyzję o poprowadzeniu produkcji w bardzo nietypowy sposób. Pod koniec stycznia za drugim gronem wyprowadzono dodatkowy pęd z każdej rośliny, co dało bardzo wysokie zagęszczenie aż 4,8 rośliny na m 2. Mimo tak wysokiego zagęszczenia wszystkie grona odmiany Admiro F1 zostały prawidłowo powiązane, a owoce tylko nieznacznie są mniejsze niż u roślin z zagęszczeniem 3,2 m 2 (3 ha). Ponadto zaobserwowano, że rośliny na dzień 8 kwietnia 2014 r. miały mocne, dobrze rozwinięte wierzchołki, a owoce w części wierzchołkowej były większe (szybciej grubiały) i usytułowane były bliżej wierzchołka niż owoce w szklarni tradycyjnej z zagęszczeniem 3,2 roślin/m 2. W drugiej połowie kwietnia planowany był zbiór pierwszych gron z dodatkowych pędów. Aby uniknąć zbyt dużego zagęszczenia zbyt dużej liczby liści, z rośliny w miarę potrzeby usuwany jest jeden liść między gronami. Niezawodne Admiro! Do tego typu nowoczesnej produkcji konieczna jest niezawodna odmiana. Państwo Chrzan postawili na sprawdzoną i znaną odmianę Admiro F1. Odmiana ta uprawiana jest na powierzchni 4,5 ha z czego 1,5 ha uprawiane jest pod szkłem dy- Nietypowy sposób produkcji. Aby w pełni wykorzystać potencjał tego szkła (lepsze warunki świetlne oraz lepszy klimat) zgodnie z sugestiami doradcy Pięknie zawiązane grono odmiany Admiro F1 (08.04.2014). 5

Admiro znane jest też z większej tolerancji na szarą pleśń, co jest również bardzo istotne przy tak dużej gęstości roślin. Nie bez znaczenia jest również odporność Admiro na mączniaka. Odmiana nie odporna na mączniaka nie nadaje się do tego typu uprawy, w takim zagęszczeniu będzie bardzo podatna na tą chorobę. Admiro jest jedną z lepszych odmian do tego typu produkcji, ze względu na te cechy oraz bardzo dobrą jakość i trwałość owoców. Admiro jest również główną odmianą w uprawie ze standardowym zagęszczeniem. Dzięki dobrej jakości owoców producenci w ciągu kilku minionych lat zbudowali silną markę, ich owoce są cenione nie tylko przez handlowców ale również przez samych konsumentów. Pan Damian Chrzan prezentuje odmianę Admiro F1 (08.04.2014). fuzyjnym. Odmiana ta prowadzona generatywnie tworzy krótkie liście oraz krótkie międzywęźla, dlatego świetnie nadaje się do tego typu produkcji. Przy tak dużym zagęszczeniu musi być dodatkowo odporna na stres i tolerancyjna na niski poziom światła. Admiro świetnie radzi sobie w takich warunkach, wszystkie grona zostały prawidłowo powiązane, a owoce mimo zagęszczenia dorastają do wymaganych rozmiarów. Merlice F1 pod szklem dyfuzyjnym wysoka plenność i łatwość pielęgnacji. W drugiej połowie szklarni ze szkłem dyfuzyjnym na powierzchni 1,5 ha posadzono w ten sam sposób odmianę gronową Merlice F1 (zagęszczenie 4,8 m 2 ). Na odmianę Merlice zdecydowano się ze względu na jej wysoką produktywność. Odmiana wykazuje się bardzo wysokim plonem, jednym z najwyższych w tym segmencie odmian. Podczas wizyty 8 kwietnia 2014 r. odmiana była już conajmniej o jedno grono szybsza niż odmiana Admiro. Na uwagę zasługuje również fakt, że odmiana Merlice jest jedną z najpopularniejszych odmian w segmencie dużego grona w Holandii. Swoją popularność zawdzięcza przede wszystkim wspomnianej wcześniej wysokiej plenności oraz łatwości w pielęgnacji. Odmiana bardzo dobrze wiąże owoce w skrajnych warunkach zarówno w miesiącach o niskiej intensywności światła jak i w miesiącach upalnych. Korzystną cechą tej odmiany jest też odporność na mączniaka. Mimo że jest to odmiana gronowa, świetnie nadaje się również na zbiór luzem, bez szypułki. W ten właśnie sposób jest zbierana w gospodarstwie. Ponieważ od- 6

Odmiana Admiro F1 - uprawa pod szkłem dyfuzyjnym, zagęszczenie 4,8 roślin/m 2. miana Merlice jest bardziej generatywna niż Admiro została ona zaszczepiona na podkładce Maxifort, która daje roślinie mocny wigor i zwiększa produktywność roślin. W trudnych czasach, gdy opłacalność produkcji jest niższa, konieczne jest uzyskanie jak najwyższych plonów z metra kwadratowego oraz wysokiej jakości oferowanych owoców. Dlatego coraz istotniejsze staje się inwestowanie w nowoczesne rozwiązania, podnoszące wydajność produkcji i ograniczające koszty, takie podejście znacznie zwiększa szansę powodzenia produkcji. Coraz ważniejsze staje sie również wybranie właściwej, niezawodnej odmiany, dającej gwarancję stabilnego zysku. Kamil Bartkowski Specjalista ds. upraw szklarniowych, Monsanto Prawidłowo zawiązane grono odmiany Merlice F1 (08.04.2014). 7

SEZON 2014 - ROZSADA POMIDORA. Wprodukcji pomidora w Polsce są dwa sposoby pozyskania sadzonek: poprzez zakup od producentów rozsad zarówno krajowych jak i zagranicznych (głównie Holandia, Finlandia, Niemcy) i oczywiście produkcja własna, w różnych wariantach. Możliwość zamówienia materiału nasadzeniowego na określony termin, odpowiedniej odmiany i we właściwej fazie rozwoju, różnego wariantu szczepienia (wybór podkładki, na jeden czy na dwa pędy, rozdzielone nad liścieniami czy nad drugim liściem). Zalety rozsady z zakupu: Konieczność wynikająca z niemożliwości wyprodukowania odpowiedniej ilości sadzonek na potrzeby swojego gospodarstwa (brak odpowiednio wyposażonej mnożarki o określonej powierzchni). Brak czasu wynikający ze znacznie przedłużonego sezonu i tzw. zazębiania się produkcji (krótki okres na prace porządkowe i dezynfekcję). Wyrównanie rozsady (wiek, wysokość, wyrównanie pędów przy szczepionych, osadzenie i rozwój pierwszego grona, rozbudowa systemu korzeniowego Fot. 1). Sadzenie. Jednym z wariantów sadzenia w podłożach inertnych jest postawienie na otwory rozsady od razu po przywiezieniu do obiektu. Ma to uzasadnienie wtedy, jeśli sadzonki są bardzo zaawansowane, z wybijającym lub nawet kwitnącym gronem, jeśli system korzeniowy jest rozwinięty i zdrowy oraz jeśli obiekt jest odpowiednio doposażony technicznie (aby można było bardzo precyzyjnie sterować klimatem i nawadnianiem). Minusem tej metody jest to, że w razie wystąpienia zaniku korzenia wskutek choroby lub innych przyczyn, trudniej jest wyleczyć roślinę posadzoną w macie, niż tę która rośnie w małej kostce. Fot. 1 Wyrównana rozsada odmiany Starbuck F1. 8

Drugi wariant to postawienie rozsady obok otworów i prowadzenie tzw. hartowania pomidora, które ma na celu wytworzenie odpowiedniej części asymilacyjnej, właściwego rozwoju systemu korzeniowego i co najważniejsze wytworzenie kwiatów i grona. Trwa to w zależności od stanu rozwoju rośliny i pory roku (długość dnia i ilość dni słonecznych) od 2-3-4 tygodni. W tym okresie należy pamiętać o właściwej strategii podlewania adekwatnej do przebiegu pogody, wielkości rośliny, czy w kostce jest sadzonka szczepiona, czy na własnym korzeniu i czy kostka jest tzw. 10 czy 15. Ważne jest prawidłowe utrzymanie temperatury i wilgotności w kostce, co gwarantuje prawidłowy rozwój systemu korzeniowego i późniejsze tempo rozwoju po posadzeniu. Pomocne w tym okresie jest różnicowanie dawek i uzupełniające podlewanie w godzinach nocnych. Fot. 2 Styropianowa podkładka pod odmianę Admiro F1. Dobre efekty po przeniesieniu rozsady na maty przynosi podłożenie pod kostkę styropianowych tacek (Fot. 2), folii bąbelkowej i podobnych materiałów. Ma to duże znaczenie dla temperatury korzenia i drenażu kostki (Fot. 3, 4, 5) oraz jest to szczególnie ważne ze względów fitosanitarnych i nierównej powierzchni, jeśli ustawiamy kostki na zeszłorocznych matach. Fot. 3 Korzeń odmiany Torero F1, szczepionej na podkładce Maxifort F1, hartowanie na folii bąbelkowej. Fot.4 Korzeń po dwóch tygodniach od sadzenia. 9

Fot. 5 Korzeń po czterech tygodniach od sadzenia. Produkcja rozsady we własnym zakresie. Jest wielu ogrodników, którzy tradycyjnie produkują sadzonki pomidora na swoje potrzeby. Na podstawie rozmów można wnioskować, że prawdopodobnie takich producentów będzie nieco przybywać, zwłaszcza jeśli zajmowali się tym w przeszłości i są do tego przygotowani, a z różnych względów odeszli od tego modelu. Przybędzie też grupa, która jest zainteresowana produkcją rozsady we własnym gospodarstwie. Powodowane jest to względami ekonomicznymi, technologicznymi (rozsada jest cały czas monitorowana i przygotowywana w podobnych warunkach dla każdego etapu), szybkością i łatwością transportu, bez narażania roślin na stres, otwarciem się nowych możliwości np. zakup tylko szczepionej pikówki. Czas wyprodukowania rozsady pomidora zależy od technicznego,,uzbrojenia mnożarki: doświetlanie i jego intensywność, podłoże (płyty styropianowe, drewniane palety, rynny, instalacja do podgrzewania całej powierzchni) i możliwość utrzymania temperatury korzenia, od stosowania dwutlenku węgla, od sposobu nawadniania oraz od pory roku (długość dnia i ilość dni słonecznych). Wybór kostki. Kostka 10x10 cm Szybsze ogrzewanie, ale i szybsze schładzanie. Szybsze przesuszanie: częstsza wymiana pożywki, ale i ryzyko zbytniego przesuszenia (wysoki wzrost EC i utrata korzeni włośnikowych). Kostka 10x15 cm Wolniejsze ogrzewanie, ale i wolniejsze schładzanie. Większy rezerwuar wilgotności, mniejsze ryzyko przesuszenia. Polecana do uprawy na rynnach i do prowadzenia na V, lepsza stabilność. Polecana do uprawy, jeśli na macie uprawia się więcej roślin niż standardowo lub dopuszcza się dodatkowe pędy. Zwiększenie ilości podłoża. Fot.6 Pikówka odmiany Torero F1. Warianty produkcji sadonek pomidora. 1. Siew do paluszków, pikowanie do kostek (Fot. 6). 2. Zakup szczepionej pikówki i sadzenie do kostek. Rozdzielanie we własnym zakresie. Konieczność doświetlania związana z wybiciem merystemów pędowych (przynajmniej do pewnego momentu Fot. 7). 10

3. Zakup szczepionej pikówki z wstępnie zaawansowanymi pędami (3-5 cm). Pikówka w paluszkach. Jeśli produkcja rozsady bez doświetlania, to raczej rozdzielenie za liścieniami (Fot. 8), a z doświetlaniem (przynajmniej do rozstawienia), to rozdzielenie może być za liśćmi. 4. Zakup szczepionej pikówki z zaawansowanymi pędami (5-10 cm). Pikówka posadzona w kostce (Fot. 9). Uwagi producentów. Początek obecnego sezonu uprawy pomidorów szklarniowych 2014, ze względu na łagodny przebieg pogody; plusowe temperatury, więcej dni słonecznych, brak opadów, bardzo korzystnie wpłynął na rozwój roślin w większości wczesnych upraw i również na ekonomikę gospodarstw (oszczędność opału). Taka pogoda w niektórych obiektach miała ujemny wpływ na produkcję rozsady, co przejawiało się słabszym rozwojem systemu korzeniowego spowodowanym niższą temperaturą rur grzewczych i przez to, również niższą temperaturą kostek i wiekszą wilgotnością powietrza, co rzutowało na częstotliwość podlewania i na rozwój sadzonek. Można było temu zapobiec stosując bardziej aktywny klimat i umiejętne sterowanie kurtyną z perforowanej folii. Zbiory z wczesnych nasadzeń rozpoczęły się na początku marca. Pozytywnie zaskoczyła swoją wczesnością odmiana malinowa Tomimaru Muchoo F1, której powierzchnia uprawy w tym sezonie znacznie się zwiększyła. Początkowo ceny pomidorów były na poziomie zeszłorocznych, ale szybko spadały i wg. producentów ocenia się, że na koniec marca były niższe o 1-1,5 zł za 1 kg. Za spadkiem cen hurtowych nie nadąża spadek cen w detalu (marża 40-50%), co znacznie hamuje wewnętrzną konsumpcję, a eksport do kwietnia był niewielki. Widoczny spadek cen był również na początku kwietnia. W drugiej dekadzie (przed Wielkanocą) ceny wzrosły i były dosyć atrakcyjne zarówno na pomidory czerwone (zwłaszcza na odmiany mięsiste) jak i na malinowe. Od początku maja ceny na wszystkie segmenty spadły do poziomu niższego od cen zeszłorocznych. Andrzej Kwiatkowski Fot.7 Odmiana Starbuck F1 po rozdzieleniu na dwa pędy. Fot.8 Odmiana Torero F1 - rozdzielenie za liścieniami. Fot. 9 Odmiana Torero F1 - szczepiona pikówka z zawansowanymi pędami. 11

Torero i Foronti dobrze zgrany duet Polscy ogrodnicy od lat specjalizują się w uprawie pomidorów wielkoowocowych, których produkcja prowadzona jest w kraju na powierzchni około 500 ha. Pod tym względem wyróżniamy się w Europie, gdyż w większości państw dominują odmiany o owocach średniej wielkości. Pomidory wielkości 3B (lub nawet 4B) są przeznaczone głównie na zaopatrzenie rynku krajowego, a także na eksport do naszych wschodnich sąsiadów. Od wielu lat wartościowe odmiany z tego segmentu dostępne są pod marką De Ruiter. Z tej hodowli wywodziła się niegdyś popularna i ceniona ze względu na smak odmiana Grace, do dziś uchodząca za najsmaczniejszą w tej grupie. Wśród obecnie oferowanych pomidorów wielkoowocowych uwagę zwracają m.in. dwie propozycje Torero oraz Foronti. Obie są uprawiane w gospodarstwie prowadzonym przez Urszulę i Zbigniewa Rychterów oraz ich córkę Alicję w Tłokini Kościelnej koło Kalisza. Torero F1 owoce tej odmiany osiągają średnio 240 do 260 g, ładnie wybarwiają się nawet, gdy są zbierane w stanie lekko zapalonym ( 3 ). Ze względu na wyrównanie, regularny kształt i połysk prezentują się bardzo atrakcyjnie, odznaczają się dobrą jakością, są trwałe i smaczne. Rośliny o przewadze cech generatywnych (dobre efekty przynosi szczepienie na podkładkach, ale nie jest ono konieczne), dobrze zawiązują owoce, są łatwe w uprawie. Foronti F1 owoce większe niż u Torero, nawet 90% plonu zalicza się do segmentu BBB. Pomidory są wysokiej jakości, twarde i trwałe, intensywnie czerwonej barwy (dobrze się wybarwiają nawet zbierane w stanie zapalonym), z długą, atrakcyjną szypułką. Wyróżniają się bardzo dobrym smakiem w testach oceniane są pod tym względem nieco lepiej niż Torero F1. Odmiana silniejsza wegetatywnie, może być uprawiana z rozsady szczepionej, ale dobrze rośnie również bez szczepienia. Jest odporna na mączniaka prawdziwego. Odmiana wchodzi w plonowanie około tygodnia później niż Torero F1, po wejściu w pełnię zbiorów nadrabia jednak to opóźnienie wysokim plonem dużych owoców. Państwo Urszula i Zbigniew Rychterowie wraz z córką Alicją prowadzą uprawę pomidorów w szklarniach różnego typu od polskich, przez Ukrainki po szklarnię typu Venlo. Ogólna powierzchnia pod osłonami wynosi w ich gospodarstwie około 1,6 hektara. Odmianę Foronti uprawiali już w ubiegłym roku, w tym również zdecydowali się na posadzenie ponad 0,5 ha tego pomidora w szklarni typu Venlo o wysokości 4,5 m. Torero rośnie na 0,6 ha w starszych szklarniach o wysokości ściany bocznej 3,5 m i 3 m (na pozostałej powierzchni rośnie pomidor malinowy Tomimaru Muchoo). Alicja Rychter prezentuje nową, wielkoowocową odmianę Foronti o pięknych, czerwonych owocach. Sadzenie rozsady i początek uprawy pomiodorów dniowa, szczepiona na Maxiforcie rozsada Foronti 35 i Torero wyprodukowana w Grupie Producentów Rozsad Krasoń została przywieziona do gospodarstwa 12 grudnia, a na otworach w matach z wełny mineralnej rośliny ustawiono 12

Pomidor wielkoowocowy Torero F1 w uprawie Państwa Rychterów w Tłokinii Kościelnej. 16 stycznia czyli około dwóch tygodni wcześniej niż w poprzednim roku, gdy również uprawiano odmianę Foronti. Zagęszczenie uprawy wynosiło od początku 2,5 szt./m 2 i takie samo będzie utrzymywane do końca uprawy. Jak mówią ogrodnicy z Tłokini Kościelnej w ich rejonie, podobnie jak na większości terenu Polski, na początku uprawy pomidorów panowała niemal wiosenna pogoda, z dużą liczbą słonecznych dni (dopiero pod koniec stycznia na krótko, około 10 dni pogoda pogorszyła się). Takie warunki sprzyjały wzrostowi i rozwojowi roślin. Między obiema odmianami od początku uprawy widoczna była różnica w tempie wzrostu i rozwoju Torero około tygodnia szybciej wytworzyło pierwsze grono i ta różnica między odmianami widoczna była do czasu zbiorów. Obie jednak prawidłowo zawiązały wszystkie grona. W czasie wizyty w gospodarstwie (w połowie kwietnia) również w górnych partiach roślin widoczne były prawidłowo zawiązane grona. Państwo Rychterowie nie redukują liczby owoców w gronach, prowadzą jedynie tzw. czyszczenie gron (usuwanie śpiących zawiązków). Ich zdaniem może wpływa to na nieznaczne opóźnienie pierwszych zbiorów, jednak w pierwszych gronach jest wtedy nawet po 5 lub 6 owoców i większe są pierwsze zbiory. W uprawie prowadzona jest ochrona biologiczna, rośliny są dokarmiane dwutlenkiem węgla. Zbiory owoców Jako pierwsza w ich uprawie zaczęła dojrzewać odmiana Tomimaru Muchoo, której rozsada była w czasie sadzenia najstarsza i bardziej zaawansowana w rozwoju. Pierwszą niewielką ilość pomidorów malinowych ogrodnicy sprzedali przed Dniem Kobiet. marca przeprowadzono pierwszy, handlowy zbiór 20 (36 skrzynek po 6 kg) czerwonych owoców odmiany Torero. Pierwsze pomidory Foronti zaczęły dojrzewać około tygodnia później (według producentów z Tłokini Kościelnej 13

warto bardziej dogrzewać je ogrzewaniem wegetacyjnym). Początkowo w tempie rozwoju była między tymi odmianami różnica mniej więcej jednego grona. Jednak już pod koniec kwietnia odmiana ta, ze względu na wielkość owoców, zaczęła pod względem zbieranych kilogramów zmniejszać dystans do plonu Torero. Porównując terminy początku uprawy i plonowania z ubiegłorocznymi ogrodnicy zwracali uwagę, że w tym roku rozsadę sadzili dwa tygodnie wcześniej niż przed rokiem, a dzięki dobrym warunkom pogodowym zbiory rozpoczęto aż o miesiąc wcześniej. Pomidory wysokiej jakości Państwo Rychterowie podkreślali, że w plonie Foronti więcej jest bardzo dużych owoców, początkowo przeważają pomidory wielkości 4B, jeszcze w połowie kwietnia ich udział w zebranych owocach tej odmiany wynosił 60%. Ogrodnicy z Tłokini Kościelnej sprzedają pomidory na rynkach hurtowych, m.in. w Warszawie, współpracują również bezpośrednio z hurtownikami w gronie ich odbiorców nie brakuje więc chętnych na takie atrakcyjnie prezentujące się, okazałe pomidory, tym bardziej, że na początku bieżącego Pomidor wielkoowocowy odmiany Foronti F1 w szklarni Państwa Rychterów. 14

sezonu, mimo iż na rynkach hurtowych była spora podaż pomidorów, to jednak towaru wysokiej jakości wcale nie było dużo. Znaczna część pomidorów o największych rozmiarach jest wysyłana na wschodnie rynki, gdzie jest zapotrzebowanie na taki właśnie towar. Jak mówią państwo Rychterowie za największe owoce pomidorów można uzyskać nieco wyższe ceny około 1 zł za karton więcej niż za pomidory wielkości 3B. W plonie Torero zdarzają się owoce wielkości 4B, ale jest ich niewiele, we wczesnym plonie tej odmiany przeważały pomidory kalibru 3B. Piękne pomidory Foronti Na podstawie swoich obserwacji z zeszłorocznej uprawy odmiany Foronti pani Urszula zwracała uwagę, że w jej plonie przez cały sezon dominują bardzo duże pomidory w ogólnym plonie aż 85% sprzedano jako kaliber 3B (ogrodnicy w ubiegłym roku nie wydzielali wielkości 4B). Ponadto owoce te prezentują się bardzo atrakcyjnie są duże, ładnie wybarwione, z efektowną, długą szypułką, początkowo lekko żebrowane. Odmianę Torero obserwują w tym roku w swojej uprawie po raz pierwszy i są zadowoleni z jej szybkiego wejścia w owocowanie. Ogrodnicy zwracali uwagę, że między tymi dwiema odmianami występują również niewielkie różnice w pielęgnacji roślin nieco łatwiejsza jest pielęgnacja Foronti, ze względu na soczyste liście i miękkie ogonki liściowe, które szybciej się usuwa z roślin na tej plantacji są obcinane nożykami. Po tym zabiegu trzeba odmiany podsuszać podnosząc temperaturę rury wegetacyjnej. Ważną cechą tej odmiany, na którą zwracała uwagę pani Urszula Rychter, jest odporność na mączniaka prawdziwego. Łącznie z próbami uprawowymi w 2012 roku Foronti jest uprawiane w ich szklarniach już przez trzeci sezon i przy odpowiedniej pielęgnacji rośliny bez problemu utrzymują dobrą kondycję do listopada. Plon uzyskiwany w całym sezonie był wysoki, a owoce dobrze wybarwiały się do końca produkcji. Ogrodnicy z Tłokini Kościelnej bardzo dobrze oceniali ich jakość i smak. Dobrym rozwiązaniem jest uprawa obu odmian - Foronti i Torero, które dobrze uzupełniają się pod względem terminu wejścia w plonowanie i wielkości owoców. Prawidłowo zawiązane grono odmiany malinowej Tomimaru Muchoo F1. Urszula Rychter z córką Alicją w szklarni z uprawą pomidora Foronti F1. 15

Piękne Foronti W ubiegłym sezonie Pan Adam Czarnogórski, producent pomidora z województwa mazowieckiego, po raz pierwszy uprawiał nową, wielkoowocową odmianę marki De Ruiter Foronti F1, wprowadzoną do handlu w roku 2013. Decyzję o wyborze odmiany podjęto po obserwacjach próby Foronti (będącej jeszcze pod numerem DRW 7848) w innym gospodarstwie. W zeszłym roku odmiana ta była uprawiana u Pana Adama na powierzchni ponad 1 ha i była to największa powierzchnia uprawy Foronti w Polsce w roku 2013. Foronti na nowy sezon 2014. Ponieważ Foronti dobrze sprawdził się w minionym, trudnym sezonie (długa zimna i ciemna wiosna), producent ponownie zdecydował się na uprawę tej odmiany w obecnym sezonie, tym razem na całości obiektu - 1,3 ha. Ze względu na silny wigor zdecydowano się na uprawę tej odmiany bez szczepienia. Rozsadę wyprodukowaną w gospodarstwie, wniesiono do szklarni 13 stycznia, stawiano obok otworów i po około 2-3 tygodniach gdy grona już kwitły, rośliny postawiono na otwory. Mimo że odmiana Foronti jest odmianą dość silną, udało się poprowadzić rośliny w sposób zbalansowany. Uzyskano bardzo dobrą proporcję powierzchni liści do masy owoców. Przy odmianie tego typu konieczne jest utrzymywanie aktywnego klimatu oraz stosowanie zabiegów pielęgnacyjnych zmuszających roślinę do wzrostu generatywnego (mocniejsze podrywanie liści, mniejsza ilość liści na roślinie). W gospodarstwie pana Adama świetnie udało się opanować tą niełatwą sztukę. Rośliny były zrównoważone o dobrym wigorze, posiadały równej grubości łodygę. Foronti rośnie w zagęszczeniu 2,75 m 2 przez cały okres produkcji, bez wyprowadzania dodatkowych pędów bocznych. Foronti nieszczepione. Według pana Adama, Foronti ze względu na silny wigor i mocny system korzeniowy świetnie radzi sobie na własnym korzeniu bez szczepienia, rośliny przez cały sezon są w dobrej kondycji i nie mają problemów z wiązaniem owoców nawet w upalne dni. Przy tego typu odmianie ważne jest odpowiednie sterowanie klimatem oraz prawidłowe zarządzanie temperaturami w szklarni. Bardzo pomocne jest utrzymywanie wysokiej temperatury rur wegetacyjnych. W ciągu dnia wegetacja ustawiona była na temp. 55 0 C a w ciągu nocy 50 0 C. Takie ustawienie sprawia, że dorastające owoce cały czas są ciepłe, a procesy zachodzące w nich (przyrost, wybarwianie) zachodzą szybciej. Pozwala to na szybszy zbiór owoców i zapobiega nadmiernemu przerastaniu pierwszych gron. Dobre efekty produkcji. Według gospodarza dobre efekty produkcji można osiągnąć jedynie poprzez ciągłą obserwację pogody, warunków w szklarni oraz samych roślin. W zależności od ilości światła, w gospodarstwie stosowana jest zwyżka południowa 2 0 C do 3 0 C. Stosowany jest również tzw. pre-night, czyli obniżenie temperatury do 13-14 0 C, aby uzyskać przekierowanie asymilatów z rośliny do owocu i uzyskać właściwą grubość wierzchołka oraz odpowiedni pokrój roślin. Dla wzmocnienia roślin w miesiącach o wysokiej temperaturze sporadycznie w krótkich dawkach stosuję się formę amonową około 5 kg / tys. litrów stężonej pożywki. Piękne owoce Foronti. Grona w gospodarstwie są regulowane do czterech, pozwala to na uzyskanie bardzo dużych owoców. Pierwszy zbiór handlowy w gospodarstwie zebrano 15 kwietnia. Mimo że odmiana Foronti nieco później wchodzi w okres owocowania to szybko nadrabia i daje rekordowe plony, wyższe niż u innych odmian w tym segmencie. Spora część pomidorów sprzedawana jest w detalu oraz do mniejszych, lokalnych sklepów, dlatego bardzo ważną cechą odmiany są nie tylko walory jakościowe, ale również dobry smak pomidora. Foronti według producenta spełnia te wymagania, owoce są duże, mięsiste, wybarwiają się do pięknego, intensywnie czerwonego koloru. Dodatkowo owoce Foronti są błyszczące, posiadają ładną, trwałą szypułkę przez co pięknie prezentują się w kartonie. Odbiorcy, handlowcy również zauważyli korzystne cechy odmiany, owoce wizualnie się wyróżniają, dobrze się przechowują, a sami konsumenci ze względu na smak chętnie wybierają tą odmianę i po nią wracają. Kamil Bartkowski Specjalista ds. upraw szklarniowych, Monsanto. 16

Pan Adam Czarnogórski prezentuje piękne owoce odmiany Foronti F1. Rośliny Foronti F1 przez cały sezon są w dobrej kondycji i nie mają problemów z wiązaniem owoców nawet w upalne dni (10.03.2013). Prawidłowo zawiązane, piękne grona odmiany Foronti F1 (05.05.2014). 17

Ogórkowe spotkania De Ruiter Jak co roku firma Monsanto De Ruiter zorganizowała spotkania dla producentów ogórka. W tym roku, wyjątkowo, rozpoczęliśmy pokazy ogórkowe już 25 stycznia 2014 r. Najwcześniejsze zbiory Pacto w uprawie bez doświetlania. stycznia razem z firmą Biopartner zorganizowaliśmy 25 dzień ogórka w Gospodarstwie Państwa Alicji i Kazimierza Malików w Filipowicach, podczas którego można było obejrzeć uprawę popularnej odmiany Pacto F1, z której jako jednej z pierwszych rozpoczęto zbiory już 16 stycznia 2014 r. w produkcji bez doświetlania. Odmiana Pacto jest najchętniej wybierana przez ogrodników ze względu na dużą wczesność, silny wzrost, ciemnozielony kolor owoców oraz długą trwałość pozbiorczą. Od prawej: Państwo Malikowie z córką Pauliną Malik-Ziębą, Janusz Piotrowski z Biopartner, Łukasz Rycombel z Monsanto i Tomasz Malik, syn gospodarzy. Pacto wczesną wiosną. Wczesną wiosną tj. 1 marca 2014 r. spotkaliśmy się ponownie z producentami ogórka w Filipowicach, tym razem w Gospodarstwie Pana Pawła Kalickiego, który już od lat uprawia niezawodną odmianę Pacto F1. Zaprezentowano uprawę Pacto F1 w uprawie na wełnie mineralnej Grotop Master (Grodan). Rośliny były w bardzo dobrej kondycji na co wskazywał świeżo-zielony odcień liści oraz dużo zawiązków młodych owoców. Pierwsze owoce z tej uprawy zbierano 6 lutego 2014 r. Wocenie producenta Pana Pawła Kalickiego odmiana Pacto sprawdza się w uprawie ze względu na brak tendencji do wytwarzania wielu pędów bocznych, przejrzysty pokrój, odpowiednią długość owoców (23-25 cm). Rośliny uprawiane są w systemie tradycyjnym na parasol. Gospodarze spotkania ogórkowego w dniu 01.03.2014 r. Państwo Małgorzata i Paweł Kaliccy (po lewej), Pan Cezary Chojecki z firmy Grodan (po prawej). 18

Uczestnicy spotkania 25.01.2014 r. w Filipowicach. 19

Ogórkowe spotkania De Ruiter Uprawa odmiany Pacto F1 01.03.2014 r. Owoce odmiany Pacto F1 01.03.2014 r. Uprawa odmiany Pacto F1 01.03.2014 r. DR8986CB obiecująca nowość w szklarniach i tunelach maja 2014 r. spotkaliśmy się w okolicach Grudziądza 9 z producentami ogórka by zaprezentować im nową odmianę ogórka półdługiego o nazwie handlowej DR8986CB wprowadzoną w tym sezonie do sprzedaży. Spotkanie odbyło się w Gospodarstwie Państwa Doroty i Henryka Sakowskich w Wielkim Lubieniu. W ocenie producentów owoce tej odmiany są bardzo dobrej jakości i odpowiadają standardom rynkowym pod względem koloru, żebrowania, długości. Charakterystykę odmiany przedstawił Marcin Piechota zajmujący się badaniem i testowaniem nowych odmian w Monsanto. Podkreślił on, że odmiana podczas trzyletnich testów stabilnie wykazywała tolerancję na niższe temperatury i niskie natężenie światła. Odmiana nie wykazuje tendencji do zrzucania zawiązków owoców w niesprzyjających warunkach temperaturowych i świetlnych. Nadaje się do uprawy w niskich i wysokich tunelach oraz szklarniach z ogrzewaniem jak i bez. 20

Uczestnicy spotkania podczas zwiedzania plantacji odmiany DR8986CB. Owoce odmiany DR8986CB w zestawieniu z innymi odmianami ogórków półdługich. Marcin Piechota z działu rozwoju produktu Monsanto przedstawił charakterystykę odmiany ogórka DR8986CB. Gospodarze spotkania Państwo Sakowscy z córkami, z tyłu Radosław Grabowski przedstawiciel firmy Monsanto w regionie Polski północnej. 21

DR8986CB - doceniona Nowość! Stałe, wysokie i regularne plonowanie oraz doskonała jakość plonu. W2013 roku marka De Ruiter zarejestrowała nową odmianę ogórka typu półdługiego o nazwie DR8986CB. Dołączyła ona do portfolio składającego się z doskonale znanych polskim producentom odmian jak Pacto F1, Marines F1, Colonel F1, Kafkas F1. Odmianę badano i oceniano w Polsce oraz Holandii w różnych terminach i warunkach uprawy. Obiecująca nowość. Jednym z gospodarstw, w którym testowano odmianę było gospodarstwo Stanisława Rozuma położone w Wieliszewie pod Warszawą. Kierownikiem produkcji jest pan Bogdan Dyba, który miał okazję obserwować odmianę DR8986CB przez ostatnie trzy sezony i porównać z odmianami wzorcowymi marki De Ruiter jak i odmianami konkurencyjnych firm. Już pierwsze testy wskazywały na wysoką wartość nowego mieszańca. Doceniano umiarkowanie silny wzost, wysoki plon bardzo dobrej jakości owoców, brak tendencji do zrzucania zawiązkow owoców w niesprzyjających warunkach, wysoką tolerancję na mikrospękania skórki owoców oraz brak wrażliwości na niskie natężenie światła. DR8986CB na nowy sezon. Pan Bogdan docenił nową odmianę i po wprowadzeniu jej do sprzedaży w styczniu 2014 wybrał ją do uprawy na areale 3 ha w obiektach typu Ukrainka. Rozsada zarówno ogórka jak i pomidorów produkowana jest samodzielnie w Gospodarstwie. Siew wykonano w dwóch terminach: pierwszy na powierzchnię 1 ha - 20 stycznia 2014, a drugi wysiew na powierzchnię 2 ha - 7 lutego. Nasadzeń dokonano odpowiednio: 19 lutego i 4-7 marca. Rośliny uprawia się na wełnie mineralnej przy zagęszczeniu 2,5 rośliny/m 2. Po posadzeniu roślin zgodnie z zaleceniami Marcina Piechoty (zajmującego się badaniem nowej odmiany przez ostatnie dwa lata w firmie Monsanto) usunięto 7 zawiązków owoców. Pozwoliło to na zbudowanie roślin zdolnych do wykarmienia dużej ilości zawiązków owoców. Pierwszy zbiór został wykonany 19 marca. Początkowo odbiorcy zwracali uwagę na smuklejszy kształt owocu, wynikało to z przyzwyczajenia do starszego typu odmian z charakterystycznym, grubym, szybko starzejącym się owocem. Obecnie doceniają odmianę za świeży wygląd, ciemnozielony kolor i silne żebrowanie owoców. Bez echa nie pozostaje doskonały smak owoców. Wocenie pana Bogdana godne podkreślenia jest stałe, wysokie i regularne plonowanie roślin oraz doskonała jakość plonu. Jako zalecenie uprawowe dla odmiany DR8986CB, pan Bogdan wskazuje na czasami zasadne usunięcie co 5/6 zawiązku owocu na roślinie, gdyż sama nie ma tendencji do zrzucania zawiązków i momentami może być za bardzo obciążona, co może mieć wpływ na dorastanie owoców. Takie prowadzenie rośliny na pewno będzie miało korzystny wpływ na wysokość i jakość plonu oraz kondycję rośliny. Dodatkowo, aby uzyskać owoce najwyższej jakości w gospodarstwie ogórek prowadzony jest na tzw. przewodnik, podobnie jak pomidory, rośliny są opuszczane, a łodygi kładzione na druty. W ten sposób uzyskuje się owoce najwyższej jakości, które zdecydowanie łatwiej sprzedać. Wzależności od sytuacji na rynku poziomu cen, gospodarstwo planuje uprawę odmiany DR8986CB na drugie nasadzenie w lipcu. Marcin Piechota Dział Rozwoju Produktu, Monsanto Owoce odmiany DR8986CB po zbiorze, gotowe do sprzedaży. 22

Kształtne, cylindryczne, o ciemnozielonej skórce owoce odmiany DR8986CB. 23

Mocny wigor podkładki jest niezbędny! MAXIFORT - podstawą Twojego sukcesu. Od wprowadzenia na rynek holenderski podkładki Maxifort w roku 2000 upłyneło już ponad 10 lat, w ciągu których Maxifort stał się podkładką numer jeden w Europie. WHolandii zdecydowana większość upraw jest szczepiona. Obecnie w regionie Beneluxu 80% pomidorów szczepionych jest na podkładkach De Ruiter (Monsanto), a Maxifort nie ma sobie równych i jest absolutnym liderem. Na tej podkładce zaszczepione jest 75% upraw pomidora! Nie bez powodu Maxifort również w Polsce jest najważniejszą podkładką, 65% do nawet 70% szczepionych pomidorów w naszym kraju jest właśnie na niej. Mocny wigor to kluczowa cecha podkładki! Największą zaletą tej podkładki jest jej bardzo mocny wigor, zdecydowanie większy niż u podkładek konkurencyjnych. Wigor podkładki przenoszony jest bezpośrednio na odmianę szlachetną. Silny wigor sprawia, że cała siła kierowana jest do rośliny, dzięki czemu jest ona mocna przez cały sezon, dobrze radzi sobie w skrajnych warunkach. W polskim klimacie, w którym lato bywa niezwykle upalne i suche (wpływ powietrza kontynentalnego) mocny wigor jest niezbędny. Dodatkowa siła sprawia, że roślina lepiej radzi sobie podczas upałów oraz znacznie lepiej wiąże owoce, zwiększając stabilność i bezpieczeństwo uprawy przez cały rok. Według obserwacji holenderskich oraz polskich producentów szczepione rośliny zdecydowanie lepiej radzą sobie z infekcją wirusową np. wirus pepino, niż rośliny nie szczepione. Dzieje się tak dlatego, że roślina szczepiona ma więcej siły by poradzić sobie z infekcją. I w tym przypadku nie bez znaczenia jest wigor podkładki, im jest większy tym lepszy. Szczepienie ma zdecydowanie wzmocnić roślinę, dlatego stosowanie podkładek z mniejszym wigorem niż Maxifort mija się z celem. Warto również wspomnieć, że w przeciwieństwie do innych podkładek podstawową bazą do stworzenia podkładki Maxifort była dzika forma pomidora, która naturalnie zawiera wysoką odporność na choroby korzeniowe i choć choroby korzeniowe w inertnych podłożach występują rzadko, to w wypadku ich pojawienia się korzeń ma dodatkową ochronę. Szczepiąc odmiany na podkładce Maxifort producent jakby kupuje najlepsze ubezpieczenie na wypadek bardzo stresujących warunków uprawy, zmniejszając ryzyko niepowodzenia produkcji. 24

Rozbudowany, silny system korzeniowy odmiany szczepionej na Maxiforcie. Zobserwacji polskich ogrodników wynika, że większość odmian dostępnych na rynku z powodzeniem jest szczepiona na podkładce Maxifort. Podkładki generatywne typu np. Optifort warto stosować w polskich warunkach tylko w przypadku bardzo silnych odmian, do odmian o średnim lub słabszym wigorze Maxifort jest niezastąpiony i daje zaszczepionym roślinom dobry stosunek wigoru i generatywności. Zależność tę obrazuje wykres nr. 1. Mocny wigor Maxiforta wpływa w dużym stopniu również na wielkość owoców, wypełnienie oraz wyższy plon. Wykres nr. 1 Asortyment podkładek dla pomidorów szklarniowych Monsanto w zestawieniu z innymi podkładkami dostępnymi na rynku. DR0141TX - nowa podkładka, nowe możliwości! Wychodząc na przeciw potrzebom producentów, firma Monsanto - De Ruiter wprowadziła do sprzedaży nową podkładkę o nazwie DR0141TX. Podkładka ta przenosi do rośliny jeszcze większy wigor i dobrą generatywność roślin. Jest ona odpowiednia do bardzo generatywnych odmianach. W Holandii, podkładka ta sprzedawana jest jako produkt premium, a w szczególności stosowana jest w długich cyklach przy uprawach doświetlanych, w których rośliny potrzebują dodatkowej energii oraz wigoru. Kamil Bartkowski Specjalista ds. upraw szklarniowych, Monsanto. DR0141TX Optifort + Maxifort generatywność Test 2 Test 3 Multifort Test 1 Beaufort wigor + 25

Galeria Tomimaru Muchoo F1 Odmiana Tomimaru Muchoo F1 (11.04.2014). Odmiana Tomimaru Muchoo F1 (11.04.2014). Owoce odmiany Tomimaru Muchoo F1 gotowe do sprzedaży (11.04.2014). 26

Galeria Merlice F1 Odmiana Merlice F1, zagęszczenie 4,8 roślin/m 2 - szkło dyfuzyjne (08.04.2014). Pan Damian Chrzan prezentuje owoce odmiany Merlice F1. Prawidłowo zawiązane grono odmiany Merlice F1. Zaszczepiona na Maxiforcie odmiana Merlice F1, uprawa pod szkłem dyfuzyjnym. Odmiana Merlice (08.04.2014) 27

Zapraszamy do galerii De Ruiter! Często zdjęcia mogą przekazać więcej niż słowa... Zobacz tegoroczną uprawę pomidorów i ogórków marki De Ruiter na portalu podoslonami.pl. Galeria De Ruiter www.deruiter.com.pl Zapraszamy do oglądania zdjęć z tegorocznej uprawy odmian pomidorów i ogórków w Galerii De Ruiter na portalu podoslonami.pl. Co miesiąc aktualizujemy galerię, dodając nowe zdjęcia z tegorocznej uprawy, dzielimy się z Państwem naszymi spostrzeżeniami i opiniami producentów. Więcej informacji: BIURO GŁÓWNE W WARSZAWIE MONSANTO Polska Sp. z o.o. ul. Domaniewska 49 02-672 Warszawa tel. (22) 395 65 31, (22) 395 65 33 fax (22) 395 65 01 www.deruiter.com.pl REGIONALNI MENEDŻEROWIE HANDLOWI KAMIL BARTKOWSKI Specjalista ds. upraw szklarniowych Rejon Polski zachodniej tel. kom. 784 004 768 kamil.bartkowski@monsanto.com dr MARTA REPELEWICZ-SZYBKOWSKA Menedżer sieci i specjalista ds. upraw szklarniowych Rejon Polski południowej tel. kom. 692 569 889 marta.repelewicz-szybkowska@monsanto.com RADOSŁAW GRABOWSKI Rejon Polski północnej tel. kom. 664 143 543 radoslaw.grabowski@monsanto.com PAWEŁ SKRZYNECKI Rejon Polski zachodniej tel. kom. 664 196 396 pawel.skrzynecki@monsanto.com ŁUKASZ RYCOMBEL Rejon Polski południowej tel. kom. 602 411 391 lukasz.rycombel@monsanto.com MARCIN PORTKA Rejon Polski wschodniej tel. kom. 601 311 460 marcin.portka@monsanto.com Dział rozwoju produktu dr KATARZYNA TYKARSKA-DUCHOVSKA Dział rozwoju produktu: pomidor tel. kom. 607 213 426 katarzyna.tykarska@monsanto.com MARCIN PIECHOTA Dział rozwoju produktu: papryka, ogórek, marchew, por tel. kom. 600 824 607 marcin.piechota@monsanto.com MARCIN Liszewski Dział rozwoju produktu: warzywa kapustne, cebula tel. kom. 602 321 694 marcin.liszewski@monsanto.com Wszelkie informacje na temat odmian i ich właściwości przekazywane ustnie lub na piśmie przez firmę Monsanto, jej pracowników lub przedstawicieli są informacjami przekazywanymi w dobrej wierze. Firma Monsanto nie udziela żadnych gwarancji co do właściwości i przydatności sprzedawanych odmian. Wzrost roślin uzależniony jest od warunków klimatycznych i innych czynników. Firma Monsanto nie ponosi odpowiedzialności za przekazywane informacje. Monsanto Polska Sp. z o.o. Wszelkie prawa zastrzeżone 05/2014 28