IV CONFERENCE OF POLISH GEOMORPHOLOGISTS RELIEF, QUATERNARY PALAEOGEOGRAPHY AND CHANGES OF THE POLAR ENVIRONMENT POLAR SESSION
STOWARZYSZENIE GEOMORFOLOGÓW POLSKICH INSTYTUT NAUK O ZIEMI UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ KOMISJA ZMARZLINOZNAWSTWA KOMITETU BADAŃ POLARNYCH PAN IV ZJAZD GEOMORFOLOGÓW POLSKICH RZEŹBA, PALEOGEOGRAFIA CZWARTORZĘDU ORAZ PROBLEMY ZMIAN ŚRODOWISKA OBSZARÓW POLARNYCH SESJA POLARNA II WYPRAWY GEOGRAFICZNE NA SPITSBERGEN Pod redakcją: Janiny REPELEWSKIEJ-PĘKAŁO WEJ Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej LUBLIN, 3-6 czerwca 1998 roku
ASSOCIATION OF POLISH GEOMORPHOLOGISTS INSTHTJTE OF EARTH SCIENCES OF MARIA CURIE-SKŁODOWSKA UNIVERSITY PERMAFROST COMMISSION OF COMMITTEE ON POLAR RESEARCH OF POL. ACAD. OF SCIENCES IV CONFERENCE OF POLISH GEOMORPHOLOGISTS RELIEF, QUATERNARY PALAEOGEOGRAPHY AND CHANGES OF THE POLAR ENVIRONMENT POLAR SESSION II SPITSBERGEN GEOGRAPHICAL EXPEDITIONS Editor: Janina REP ELE WSKA-PĘKALO WA Maria Curie-Skłodowska University Press LUBLIN, 3-6 June 1998
Opracowanie redakcyjne: Leszek GAWRYSIAK, Kazimierz PĘKALA, Piotr ZAGÓRSKI Tłumaczenia i adiustacja tekstów: Maria CHARMAS, Tadeusz GRZESIK, Janina REPELEWSKA-PĘKALOWA Fotografia na okładce: Kazimierz Pękala Wydawnictwo dofinansowane przez KBN Skład i diapozytywy: Edward RAKOWSKI ISBN 83-227-1181-6 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ PI. Marii Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin Tel. (0-81) 537-53-02, 537-53-04, faks 537-53-02 Internet: http: // press.umcs.lublin.pl
SPIS TREŚCI PREFACE 7 EARTH SCIENCES Leon ANDRZEJEWSKI: Morfogeneza strefy marginalnej Tugnaärjökull (Islandia) Anna BILIK: Ground temperature in Calypsobyen (Western Spitsbergen) in the summer of 1994 Dariusz BRYKAŁA: Krótkoterminowe zmiany natężenia przepływu i geometrii hydraulicznej potoku supraglacjalnego na Lodowcu Waldemara (NW Spitsbergen) Marek GRZEŚ, Ireneusz SOBOTA: Waldemar Glacier mass balance in the 1996/1997 balance year Stanisław KĘDZIA, Jerzy MOŚCICKI, Alina WRÓBEL: Studies on the occurrence of permafrost in Kozia Valley (The High Tatra Mts.) Leszek KOLONDRA, Marian PULIN A: Charting of surface relief forms of polar glaciers on the example of the Hans Glacier (Hornsund Fjord, Spitsbergen) Andrzej KOSTRZEWSKI, Grzegorz RACHLEWICZ, Zbigniew ZWOLIŃSKI: Mapa geomorfologiczna zachodniego wybrzeża Zatoki Admiralicji, Wyspa Króla Jerzego Grzegorz KRUSZEWSKI: Temperatura gruntu na Stacji im. H. Arctowskiego w roku 1995 Andrzej A. MARSZ: Geneza i zanik ochłodzenia globalnego w późnym glacjale jako efekt współoddziaływania w systemie zlodowacenie-ocean-atmosfera Gennadyi G. MATISHOV: Role of oceanic periglacial in the evolution of Arctic marine ecosystems Gennadyi G. MATISHOV, Gennadyi A. TARASOV: Scientific expeditions of the Murmansk Marine Biological Institute of the Russian Academy of Sciences in 1997... Maksim V. MITIAEV, Marina V. GIERASIMOVA: Features of suspension spatial distribution in some regions of the Barents Sea Antoni OLSZEWSKI, Mirosław KARASIEWICZ: Ground moraine, texture and structure of its glacial deposits on the Tungnaarjökull forefield, Iceland Antoni OLSZEWSKI, Piotr WECK WERTH: Morfogeneza wytopisk na sandrze w południowej części bliskiego przedpola Höfdabrekkujökkul, Islandia Bogusław PAWŁOWSKI: Supraglacjalna sieć drenażu lodowca Waldemara (NW Spitsbergen) latem 1997 Kazimierz PĘKALA: Nival moraines and rock glaciers in Khibiny Mts. (the Kola Peninsula) Ewa SMOLSKA, Piotr SZWARCZEWSKI, Dorota GIRIAT, Krzysztof BORKOWSKI: Charakterystyka leksluralna współczesnych gruboklastycznych osadów sandrowych Fläajökull i Falljökull w południowo wschodniej Islandii Ireneusz SOBOTA: Ablacja i odpływ z Lodowca Waldemara w sezonie letnim 1997 Anna STYSZYŃSKA: Przebieg zlodzenia wód wokół spitsbergeńskich w 1997 roku Józef SUPERSON, Wojciech ZGŁOBICKI: Geological and geomorphological researches carried out by the Institute of Earth Sciences at the Kola Peninsula in 1994-1996.. Edward WIŚNIEWSKI: Zmiany rzeźby przedpola Skeidarärjökull w wyniku jökulhlaupu w 1996 roku Józef WOJTANOWICZ: Recent eolian processes in the morphoclimatic zones Zbigniew ZWOLIŃSKI : Krążenie materii mineralnej w geoekosystemach lądowych Wyspy Króla Jerzego, Antarktyka 9 17 25 41 51 59 71 79 89 97 105 107 Ill 119 131 137 143 149 169 181 185 197 205
BIOLOGY Marian KUC: The Canadian High Arctic lemming - Dicrostonyx torquatus groenlandicus (Traill) - as perceived by a botanist 209 Maria OLECH, Teresa MROZIŃSKA, Andrzej MASSALSKI: Algae of South Shetland Islands (West Antarctica) 225 HUMAN IMPACT ON THE POLAR ENVIRONMENT Jerzy SZCZYPA, Marek RESZKA: Monitoring of radioactive contamination of the Barents Sea region 237 ARCHAEOLOGY Vadim F. STARKOV: Archaeological sites on Renardodden, Spitsbergen 251 Vadim F. STARKOV, Marek E. JASIŃSKI: Archaeological sites in north-west Wedel Jarlsberg Land 261 VARIA Ireneusz SOBOTA: Polish polar pages in the Internet 271 Janina REPELEWSKA-PĘKALOWA, Kazimierz PĘKALA: Polish geomorphological researches on Spitsbergen 277 Piotr ZAGÓRSKI: Spitsbergen Bibliography: Geomorphology, Glaciology and Quaternary Geology 281
PREFACE SPITSBERGEN GEOGRAPHICAL EXPEDITIONS first appeared in 1988. Its primary form was to be that of a collection of reports and communiques prepared for the occasion of a Polar Session, when the Lublin academics could present the results of their research undertaken during scientific expeditions of the Maria Curie-Sklodowska University to Spitsbergen. This publication, presented in quite an unconventional form and adorned by polar graphics of the naturalist and graphic artist Zbigniew Jóźwik, was acclaimed with great interest and was soon out of print. This encouraged us to repeat our achievements in the years following. Each annual Polar Session was followed up by a volume containing materials from the session; these were first of all published in Polish with a resume in English (1988,1989), subsequent volumes were published in an English language version (1990, 1991, 1992, 1994, 1996, 1997). In due course, the scope of problems "Spitsbergen Geographical Expeditions" dealt with, widened this was in line with a change of character of our Polar Sessions, in which more and more of our colleagues from different academic circles, both Polish and foreign, participated; and so later volumes of "Spitsbergen Geographical Expeditions" contained papers referring to different areas of science and dealing with different polar regions, both in the Arctic and Antarctic. The contents of the present volume consist of papers presented at the Polar Session of the Institute of Earth Sciences, which took place in December 1997 as well as those prepared for the polar section of the Fourth Conference of Polish Geomorphologists. For technical reasons, we have on this occasion dispensed with keeping to our usual style and some of the papers are published in Polish with resumes in English. The variety of themes of these papers reflects the complexity of the polar environment which has for many years been the object of research of many branches of science. THE EDITOR 7
WSTĘP WYPRAWY GEOGRAFICZNE NA SPITSBERGEN" zaistniały w 1988 roku. W myśl pierwotnej koncepcji miał to być zbiór referatów i komunikatów przygotowanych z okazji Sesji Polarnej, na której lubelskiemu środowisku akademickiemu miały być prezentowane wyniki badań prowadzonych przez wyprawy naukowe UMCS na Spitsbergen. Publikacja, wydana w dość niekonwencjonalnej postaci, ozdobiona grafikami polarnika, przyrodnika i artysty grafika Zbigniewa Jóźwika, została przyjęta z dużym zainteresowaniem, a jej nakład bardzo szybko się wyczerpał. Stanowiło to swoistą zachętę do powtarzania tej edycji w następnych latach. W ślad za odbywającymi się tradycyjnie co roku Sesjami Polarnymi, ukazywały się tomy, początkowo w j. polskim ze streszczeniami w j. angielskim (1988, 1989), a później w angielskiej wersji językowej (1990, 1991, 1992, 1994, 1996, 1997). Z biegiem lat problematyka Wypraw" poszerzała się, co było konsekwencją zmiany charakteru naszych Sesji Polarnych, na które z referatami przybywali koledzy polarnicy z innych ośrodków naukowych, polskich i zagranicznych. Znalazły się więc w kolejnych tomach Wypraw" prace dotyczące różnych dziedzin nauki i różnych obszarów polarnych, leżących zarówno w Arktyce jak i Antarktyce. Na treść niniejszego tomu składają się prace referowane na Sesji Polarnej INoZ UMCS, która odbyła się w grudniu 1997 r. oraz zgłoszone do sekcji polarnej IV Zjazdu Geomorfologów Polskich. Ze względów technicznych tym razem odstąpiono od reguł i część prac opublikowano w j. polskim ze streszczeniami w j. angielskim. Różnorodność tematyki prezentowanej w tomie jest odzwierciedleniem złożonej struktury środowiska polarnego, będącego od lat przedmiotem badań interdyscyplinarnych. REDAKCJA 8