Prof. dr hab. Małgorzata Mańka, czł. koresp. PAN Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Fitopatologii Leśnej ul. Wojska Polskiego 71 c 60-625 Poznań Recenzja osiągnięcia naukowego Identyfikacja i biologia sprawców brudnej plamistości jabłek oraz dorobku naukowego doktor Ewy Mirzwy-Mróz, w związku z postępowaniem o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk rolniczych, w dyscyplinie ogrodnictwo Sylwetka Habilitantki Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz, po studiach na Wydziale Rolniczym Akademii Rolniczej im. K. A. Timiriaziewa w Moskwie (obecnie Rosyjski Państwowy Uniwersytet Rolniczy-MSHA im. K.A. Timiriaziewa), uzyskała w 1992 roku tytuł zawodowy magistra inżyniera rolnictwa, w specjalności ochrona roślin. Promotorem nagrodzonej pracy dyplomowej był dr Yuriy Mikhaylovich Stroykov z Katedry Fitopatologii. Po studiach podjęła pracę w Katedrze Fitopatologii na Wydziale Ogrodnictwa (obecnie Wydział Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu) SGGW w Warszawie, na stanowisku technicznym (1993-1997). W 1997 roku została słuchaczem stacjonarnych studiów doktoranckich na tym samym Wydziale a w 2000 r. uzyskała stopień naukowy doktora nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa, na podstawie rozprawy doktorskiej: Występowanie w Polsce septoriozy paskowanej liści pszenicy powodowanej przez Mycosphaerella graminicola (Fuckel) Schroeter, wykonanej pod promotorstwem prof. dr hab. Czesława Zamorskiego z Katedry Fitopatologii SGGW w Warszawie. Od owego roku do chwili obecnej jest zatrudniona na etacie adiunkta w Katedrze Fitopatologii, przekształconej później w Samodzielny Zakład Fitopatologii, na obecnym Wydziale Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu, SGGW w Warszawie. 1
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest członkiem Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego, (od 2012 roku skarbnikiem Zarządu Oddziału Warszawskiego PTFit), a z tego tytułu także członkiem European Foundation for Plant Pathology i członkiem International Society for Plant Pathology. Ponadto jest członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego i Polskiego Towarzystwa Mykologicznego. Brała aktywny udział w ponad trzydziestu konferencjach krajowych (8 referatów i 14 posterów) i międzynarodowych (13 posterów). Habilitantka współpracowała lub współpracuje z ośrodkami krajowymi i zagranicznymi: Cereal Research Non-profit Company w Szeged (Węgry), Iowa State University (USA), Zakładem Botaniki i Mykologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz z jednostkami swojej Uczelni (Samodzielny Zakład Przyrodniczych Podstaw Ogrodnictwa, Katedra Sadownictwa i Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych). Odbyła liczne staże średnio- i krótkoterminowe w jednostkach naukowych na Ukrainie, w Belgii, Czechach i na Węgrzech. Dorobek naukowy Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest autorem 19 rozpraw naukowych i jednej pracy przeglądowej w czasopismach wymienionych na liście MNiSW. Siedem z nich opublikowała w czasopismach z Journal Citation Report: Plant Disease, Journal of Plant Pathology, Acta Scientiarum Polonorum Hortorum Cultus i Sylwan. Pozostałe prace ukazały się w Acta Agrobotanica, Acta Agrophysica, Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin i Phytopathologia Polonica (obecnie Phytopathologia). Ponadto do dorobku wchodzą dwie prace w recenzowanych materiałach konferencyjnych i jedna w nierecenzowanych materiałach tego typu. Według różnych baz danych index Hirscha wynosi 1 do 2 (wg Web od Science 1, a według Google Scholar 2). Sumaryczny impact factor wynosi 7,86 a łączna liczba punktów za publikacje w czasopismach wymienionych na liście MNiSW 213. Liczba cytowań według bazy Web of Science (WoS) wynosi 2 (w tym 1 autocytowanie), według Publish or Perish 4, a ustalona w oparciu o czasopisma indeksowane w bazie Google Scholar 21 (bez autocytowań 8). Inne elementy dorobku publikacyjnego Habilitantki to współautorstwo 2 skryptów z fitopatologii i autorstwo kilku rozdziałów w trzech monografiach, 22 abstraktów 2
w krajowych materiałach oraz 13 abstraktów w zagranicznych materiałach z konferencji i sympozjów, a także 11 prac popularno-naukowych. Habilitantka ma też w dorobku 31 sekwencji nukleotydowych zgłoszonych (jako pierwszy autor) i opublikowanych w Bazie NCBI (http://www.ncbi.nlm.nih.gov). Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz kierowała projektem badawczym finansowanym przez KBN i była głównym wykonawcą w dwóch kolejnych projektach badawczych finansowanych z tego samego źródła. Była też kierownikiem grantu wewnętrznego SGGW. Ponadto, była dwukrotnie głównym wykonawcą projektów polsko-czeskich i kierowała projektem polskowęgierskim, a także uczestniczyła (jako lider i jako uczestnik) w zadaniach unijnego projektu REGPOT (2011-2014). Recenzowała również publikacje do druku w czasopismach krajowych (3) oraz w czasopiśmie znajdującym się w bazie Journal Citation Reports Plant Disease (2). W pracy badawczej dr Ewy Mirzwy-Mróz da się wyróżnić kilka wątków. Od początku pracy na SGGW zajmowała się, w zespole Katedry Fitopatologii, chorobami infekcyjnymi roślin ozdobnych. Później Jej zainteresowania badawcze skupiły się na powodowanych przez grzyby chorobach zbóż. Następnie poświęciła się badaniu chorób roślin sadowniczych, co zaowocowało m.in. osiągnięciem habilitacyjnym. Od 2014 roku przedmiotem zainteresowania Habilitantki stały się także choroby drzew leśnych i parkowych, a zwłaszcza ich etiologia. Ostatnia dekada to także okres zastosowania do identyfikacji patogenicznych grzybów technik biologii molekularnej, których znajomość Habilitantka stale pogłębia. Prace nad infekcyjnymi chorobami roślin ozdobnych dotyczyły chryzantem. Wykazano w nich, że odporność uprawianych w Polsce odmian chryzantem na białą rdzę chryzantemy powodowaną przez grzyb Puccinia horiana (obiekt kwarantannowy), jest bardzo zróżnicowana, a nawet stwierdzono immunię u niektórych spośród nich. Z kolei rozpracowano etiologię więdnięcia i zamierania chryzantem, ustalając, że najważniejszymi jednostkami chorobowymi są zgnilizna twardzikowa (sprawca: Sclerotinia sclerotiorum), wertycylioza (sprawca: Verticillium dahliae), szara pleśń (sprawca: Botryotinia fuckeliana) i ryzoktonioza (sprawca: Thanatephorus cucumeris). Dwie pierwsze najczęściej występowały w uprawach chryzantem. Prace nad etiologią, patogenezą i epidemiologią chorób zbóż powodowanych przez grzyby, prowadzone w zespole Katedry Fitopatologii i we współpracy z jednostkami hodowli roślin, przyniosły interesujące wyniki w postaci wstępnego udokumentowania 3
występowania i dynamiki rozwoju nowych wówczas chorób brunatnej plamistości liści pszenicy (sprawca: Pyrenophora tritici-repentis) i septoriozy paskowanej liści pszenicy (sprawca: Mycosphaerella graminicola). Znaczną wartość dla hodowli odpornościowej zbóż miały prace nad oceną podatności różnych genotypów pszenżyta i pszenicy na porażenie przez grzyby rdzawnikowe Puccinia striiformis (wywołujący rdzę żółtą zbóż i traw), Puccinia graminis (wywołujący rdzę źdźbłową zbóż i traw) i Puccinia recondita (wywołujący rdzę brunatną pszenicy i pszenżyta). Niezbyt dobrze rozpoznana w latach 1990. choroba septorioza paskowana liści pszenicy, stała się przedmiotem rozprawy doktorskiej Habilitantki: Występowanie w Polsce septoriozy paskowanej liści pszenicy powodowanej przez Mycosphaerella graminicola (Fuckel) Schroeter, której promotorem był prof. dr hab. Czesław Zamorski. Autorka opisała występowanie i rozwój septoriozy paskowanej liści pszenicy w warunkach Polski a także cykl rozwojowy patogena. Przebadała też polową podatność genotypów pszenicy ozimej na M. graminicola a także zakres jego roślin gospodarzy w Polsce, stwierdzając że stanowi zagrożenie zwłaszcza dla upraw pszenicy ozimej, a tylko sporadycznie dla pszenicy jarej i pszenżyta (nie porażał jęczmienia, owsa ani żyta). Były to badania o charakterze nowatorskim w kraju. Tematyka pracy doktorskiej była przez Habilitantkę kontynuowana i rozwijana w kilku kolejnych projektach badawczych (KBN, wewnętrzne SGGW, międzynarodowe), o czym mowa wyżej. Badania te poszerzyły wiedzę o chorobach pszenicy ozimej i kukurydzy w Polsce, na Węgrzech i w Czechach. Współpraca międzynarodowa przyniosła jedną rozprawę oraz kilka wystąpień na konferencjach. W 2005 roku Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz rozpoczęła badania nad nabierającą znaczenia chorobą jabłoni, brudną plamistością jabłek. Realizowała je m.in. w ramach dwóch grantów (wewnętrzny SGGW i MNiSzW) oraz we współpracy z ośrodkiem w USA. Przyniosły one rozeznanie etiologii tej choroby, powodowanej przez kompleks gatunków grzybów, jej szkodliwości (zwłaszcza podczas przechowywania jabłek) i występowania na innych gatunkach drzew owocowych. Były to wszystko informacje nowe dla warunków polskich. Oryginalne osiągniecie stanowi także ustalenie, że grzyb Aureobasidium pullulans (zaliczany do sprawców brudnej plamistości jabłek, a pospolicie występujący też w glebie) nie powinien być zaliczany do kompleksu, a jedynie traktowany jako jeden z grzybów sadzakowych. Od czterech lat Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz, wraz ze współpracownikami z różnych jednostek SGGW, pracuje nad nowym patogenem borówki wysokiej, Valdensinia heterodoxa, 4
znanym jako grzyb występujący na liściach drzew, krzewów i roślin zielnych dzikorosnących w Polsce. Wystąpienie choroby w jednym roku prowadzi do spadku plonu w następnym i stanowi nowe u nas zagrożenie plantacji tej rośliny. W przewodzie doktorskim mgr. inż. Wojciecha Kukuły, który przygotowuje rozprawę na temat Biologia i epidemiologia grzyba Valdensinia heterodoxa jako sprawcy plamistości liści borówki wysokiej, Habilitantka jest promotorem pomocniczym. W ramach najnowszych swoich zainteresowań Habilitantka bada wraz ze współpracownikami niektóre grzyby wywołujące kompleks chorobowy zamierania dębów oraz plamistości liści brzozy (Asteroma leptothyrioides, Discula betulina i Septoria betulae), skupiając się zwłaszcza na identyfikacji, morfologii i charakterystyce molekularnej zebranych izolatów. Uzupełnieniem tych prac jest próba określenia wrażliwości patogenów na fungicydy. Ogół dorobku naukowego Pani dr Ewy Mirzwa-Mróz (łącznie ze scharakteryzowanym poniżej osiągnięciem naukowym) stanowi istotny wkład w poznanie ważnych gospodarczo i interesujących przyrodniczo chorób wybranych zbóż i roślin sadowniczych, poszerzając naszą wiedzę i dostarczając podstaw do opracowania metod skutecznej ochrony przed tymi chorobami. Osiągnięcie naukowe Oceniane osiągnięcie naukowe stanowi książka autorstwa Habilitantki pt.: Identyfikacja i biologia sprawców brudnej plamistości jabłek. Jest to pozycja licząca 137 stron, wydana w 2013 roku przez Wydawnictwo Wieś Jutra w Warszawie (ISBN: 978-83- 62815-13-5). Wartość opracowania zasadza się na zebraniu i przeanalizowaniu obfitego materiału pochodzącego ze wschodnich i środkowych rejonów Polski, z punktu widzenia występowania i szkodliwości brudnej plamistości jabłek. Choroba ta od niedawna występuje w Polsce w coraz większym nasileniu, na drzewach owocowych niechronionych chemicznie lub w sadach niewłaściwie chronionych. Może stanowić coraz większy problem również w sadach z ograniczonym programem ochrony, wpisujących się w obowiązujący i propagowany system integrowanej ochrony roślin (IPM). Habilitantka w ciągu czterech lat uzyskała ponad 1500 izolatów grzybów, spośród których 228 reprezentowało gatunki wywołujące brudną plamistość jabłek. Ich 5
patogeniczność wobec jabłek potwierdziła w doświadczeniu infekcyjnym opisanym w rozdziale 4.1. W opisie nie ma, niestety, wzmianki o spełnieniu ostatnich postulatów Kocha, czyli o reizolacji patogenów z chorych jabłek i porównaniu ich z użytymi do inokulacji izolatami. Patogenami okazały się Peltaster fructicola, Phialophora sessilis, Microcyclosporella mali, Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola i Peltaster sp., czyli kompleks gatunków odmienny od opisanych w pracach z innych regionów Europy i świata. Spośród tych gatunków bardzo częstym występowaniem na ternie naszego kraju wyróżniał się Microcyclosporella mali, stanowiąc ponad 90% wszystkich izolatów sprawców choroby. Osiągnięciem Autorki jest określenie zakresu roślin gospodarzy, na których objawy brudnej plamistości występują, i identyfikacja patogenów, które powodują chorobę na gruszy (Phialophora sessilis, Microcyclosporella mali, Microcyclospora malicola i Microcyclospora pomicola) oraz na śliwkach (M. mali). Dodatkowy walor pracy to ustalenie listy roślin sadowniczych nie mających objawów choroby (malina, antypka, ałycza, brzoskwinia i czereśnia). Na uwagę zasługuje też zbadanie cyklów rozwojowych M. mali, M. malicola i M. pomicola, a w szczególności określenie ich sposobu zimowania. Te zagadnienia, interesujące poznawczo, mają duże znaczenie dla ochrony drzew przed chorobą. Identyfikacja i molekularna charakterystyka patogenów jabłoni Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola i Microcyclosporella mali została dokonana po raz pierwszy w Polsce. Dwadzieścia sekwencji nukleotydowych zostało zdeponowanych w Banku Genów (1 sekwencja Peltaster sp., 1 sekwencja P. fructicola, 2 sekwencje P. sessilis, 12 sekwencji M. mali {wcześniej Pseudocercosporella sp.}, po 2 sekwencje M. malicola i M. pomicola). Do istotnych walorów pracy należy też opisanie rozwoju gatunków rodzaju Peltaster na powierzchni kutykuli jabłek, wnoszące nowe elementy do wiedzy o potencjalnej szkodliwości tych patogenów. Charakterystykę sprawców brudnej plamistości jabłek uzupełniają informacje dotyczące dynamiki wzrostu ich kolonii na różnych pożywkach. Praktyczny aspekt opracowania podnosi też szczegółowy opis objawów choroby występujących na jabłkach w Polsce, ilustrowany znakomitymi zdjęciami, podobnie jak różne aspekty morfologii patogenów, również świetnie sfotografowane przez Habilitantkę. Bogaty materiał zawarty w książce może być przydatny do uzupełnienia programów ochrony drzew sadowniczych przed chorobami i wyzyskany w hodowli nowych odmian jabłoni. W opinii recenzenta warte jest odnotowania, że opisane i przebadane zjawisko występowania w coraz większym nasileniu brudnej plamistości jabłek (choroby bynajmniej 6
nie najważniejszej dla produkcji jabłek w Polsce), stanowi interesujący przykład zajmowania niszy ekologicznej powierzchni jabłek przez kompleks patogenów innych, niż dotychczas uważane za pierwszoplanowe (np. Venturia inaequalis). W redakcji książki występują pewne niedociągnięcia stylistyczne i formalne. Stosowany jest niepoprawny zapis grzyb z gatunku podczas gdy powinno być grzyb gatunku. Mamy też do czynienia z brakiem konsekwencji w nazewnictwie w tym samym akapicie (str. 30, dół) jest mowa raz o płytkach Petriego, a raz o szalkach. W spisie treści nie ma rozróżnienia w tytułach rozdziałów traktujących o kolejnych etapach postępowania w części MATERIAŁ I METODYKA i w odpowiadających im rozdziałach w części WYNIKI. Przykład może stanowić rozdział 4.1. prawidłowo zatytułowany Oznaczanie typów morfologicznych grzybni, izolowanie sprawców brudnej plamistości jabłek i wykazanie ich chorobotwórczości, którego odpowiednik stanowi rozdział 5.1. zatytułowany identycznie, podczas gdy jego tytuł powinien mieć brzmienie: Typy morfologiczne grzybni, sprawcy brudnej plamistości jabłek i ich chorobotwórczość. Załącznik drugi jest niejasno zatytułowany. Zapewne chodzi o Udział różnych gatunków patogenów w populacji sprawców brudnej plamistości jabłek w wybranych regionach Polski. Charakterystyka dorobku dydaktycznego Habilitantki Zakres tematyczny zajęć dydaktycznych prowadzonych przez Panią dr Ewę Mirzwę- Mróz w ciągu dwudziestu dwóch lat pracy na SGGW jest szeroki. Na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych na wydziałach Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu oraz Rolnictwa i Biologii a także na Wydziale Rolniczym (oddział Leśna Podlaska) realizowała różne przedmioty z szeroko pojętego zakresu fitopatologii, mykologii i ochrony roślin. Programy połowy tych przedmiotów były w całości lub części Jej dziełem autorskim. Od 2014 pracuje też nad wdrożeniem technologii e-learning do nauczana przedmiotów z zakresu etiologii chorób roślin. Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz wypromowała 10 magistrów i 8 inżynierów, na dwóch wydziałach. Jedna z prac magisterskich (Joanna Bator, 2005. Badania nad rozwojem teleomorfy grzyba Mycosphaerella graminicola) uzyskała wyróżnienie JM Rektora SGGW. 7
Jest to aktywność w zakresie przekraczającym zazwyczaj realizowane na stanowisku adiunkta zajęcia dydaktyczne. Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz uzyskała dwukrotnie nagrodę zespołową Rektora SGGW, a także dyplom uznania za osiągnięcia w zakresie dydaktyki. Otrzymała też nagrodę Rektora za osiągnięcia organizacyjne. Konkluzja Na podstawie analizy dorobku naukowego oraz osiągnięcia naukowego, a także dorobku organizacyjnego, dydaktycznego i udziału w życiu naukowym, stwierdzam, że Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest dobrze przygotowana do samodzielnej pracy naukowej i spełnia warunki określone w ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r., Nr 65, poz. 595; Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz. 1365; Dz. U. z 2011 r. nr 84, poz. 455) oraz w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 roku, wymagane do uzyskania stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk rolniczych, w dyscyplinie ogrodnictwo. Prof. dr hab. Małgorzata Mańka, czł. koresp. PAN Poznań, 16 października 2015 roku 8