Czy na pewno się (nie)rozumiemy? O trudnościach, uproszczeniach i stratach w tłumaczeniu

Czy na pewno się (nie)rozumiemy? O trudnościach, uproszczeniach i stratach w tłumaczeniu (na podstawie czesko-polskiej części korpusu równoległego InterCorp) Elżbieta Kaczmarska

Kontakt z językiem obcym Konieczność rozumienia i przekładu Nieoczekiwane trudności podczas konfrontacji języków blisko spokrewnionych Fałszywi przyjaciele tłumacza Nieprzetłumaczalność (również leksyka bezekwiwalentna) Niemożność wyrażenia dokładnie tego samego (w zgrabny sposób) Szczególnie ryzykowne czasowniki wyrażające stan psychiczny Słowniki klasyczne 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 2

lítost prozvonit 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 3

Trudności ze zrozumieniem również nieleksykalne o Formy czasu przeszłego: Myślałam (Myslela jsem) / Myślałem (Myslel jsem) I thought o Imiesłów możliwość wyrażenia rodzaju i liczby w języku czeskim: Jde, plačíc. Idzie, płacząc. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 4

InterCorp jako źródło danych Analiza przebiegała w oparciu o dane z korpusu równoległego InterCorp Część Czeskiego Korpusu Narodowego, http://www.korpus.cz/intercorp/ Wiązanie na poziomie zdania Aktualnie online wersja 6: 31 języków + czeski Liczba słów: 867/100 MW (obce/czeskie), z tego beletrystyka 139/62 MW Tagi morfologiczne i lematyzacja Polskie teksty: 30 MW, z tego beletrystyka: 13 MW Rozróżnienie na oryginały: czeskie/polskie/obce 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 5

2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 6

intercorp_cs intercorp_pl Jenom mě ==mrzí==, že Kačenka je na mě ještě zase už mrzutá, a to se mi před Ježíškem zrovna nehodí, aby si nemyslel, že nějak moc zlobím, když já nezlobím, jenom mám všelijaký nedorozumění. Tylko mi przykro, że Kasieńka już znowu jest dla mnie ciągle niedobra, a przed Gwiazdorem to mi akurat nie pasuje, żeby nie pomyślał, że jestem jakaś niegrzeczna, bo ja nie jestem niegrzeczna, tylko mam różnorodne nieporozumienia. " To mě ==mrzí==, zvlášť před vámi. - Przykro mi, zwłaszcza przed panią. Pořád mě to ==mrzí==, protože ona je taková krásná, skoro jako Miluška Voborníková a umí dělat sochy. Wciąż mi przykro, bo ona jest taka piękna, prawie jak Miluszka Wobornikowa i umie robić rzeźby. Taky mi bylo líto mě, poněvadž jsem věděla, co mě čeká, a ==mrzelo== mě, že si to třeba nemůžeme vyměnit, když bysme byly obě dvě radši. Było mi szkoda też siebie, ponieważ wiedziała m, co mnie czeka, i żałowała m, że się nie możemy na przykład wymienić, skoro obie były by śmy bardziej zadowolone. To mě ==mrzí==, protože teta Marta byla moje hodně dobrá pražská kamarádka, možná nejlepší, protože s Terezou už si nějak moc nepíšeme. Szkoda mi, bo ciocia Marta to była moja bardzo dobra praska koleżanka, może najlepsza, bo z Teresą już do siebie zbytnio nie piszemy. Trochu mě to ==mrzí==, chtěla bych taky někdy hrát nějakou krásnou dívku, nejradši princeznu, ale Trochę mnie to wkurza, też by m chciała kiedy ś grać jakąś piękną dziewczynę, najlepiej księżniczkę, vím, že to nejde. ale wiem, że nie da rady. Potom mě to ==mrzelo==, nemohla jsem usnout, dokud se Pepa s Kačenkou nevrátili ze zájezdu a taky jsem se nemohla rozhodnout, jestli o tom dopise mám Kačence říct. Potem mnie to mierziło, nie mogła m zasnąć, aż Pepa z Kasieńką wrócili z wycieczki, i nie mogła m się też zdecydować, czy mam Kasieńce o tym liście powiedzieć. Káču to ==mrzí== a Helenka se pak zbytečně trápí, " řek Pepa. Kasi to przeszkadza, a Helenka się potem niepotrzebnie martwi - powiedział Pepa. Trochu mě to ==mrzí==, ale zas ne tolik jako Kačenku. Trochę mi szkoda, ale znów nie tak bardzo jak Kasieńce. ==Mrzelo== by mě, kdyby to se Svatým Vrchem dopadlo jako s Veletržním palácem, když je to hlavní ničínská pamětihodnost. Szkoda by mi było, gdyby Święty Wierch skończył jak Pałac Wystawowy, skoro to jest najważniejszy nicziński zabytek. Kdybych nyní smrti unikl, mohl by mě Pán Bůh šlakem nebo jinou nemocí navštíviti, v níž bych se sám více než nyní ==mrzel== a smrti na sebe žádati musil, a nadto nevím, měl - li bych potom k Pánu Bohu takovou horlivost a důvěrnost, jakou nyní mám, takže se té smrti nic nebojím, ale doufám a silně věřím, že Bůh ze své milosti pro smrt svého milého Syna mně milostiv býti, moje přetěžké hříchy mně odpustiti a duši mou, když moje šedivá hlava, která čtyřem císařům a králům českým věrně sloužila, z mého těla na zem spadne, k sobě do věčné slávy vzíti ráčí. Gdyby m teraz śmierci uniknął, mógł by mnie Pan Bóg szlakiem albo inną chorobą nawiedzić, w której by m się gorzej niż teraz czuł i śmierci dla siebie błagać musiał, a nadto nie wiem, czy miał by m potem dla Pana Boga taką żarliwość i ufność, jaką teraz mam, tak że się śmierci nie boję, ale dufam i mocno wierzę, iż Bóg w swym miłosierdziu przez śmierć swego Syna miłego będzie mnie miłościw, moje bardzo ciężkie grzechy mi odpuścić raczy i duszę moją - kiedy już moja siwa głowa, która czterem Příliš jsi zvlčil ve vězení a pak by tě tvé slovo ==mrzelo==. Za bardzo zdziczał eś w tym więzieniu, a potem żałował by ś swego słowa. prý se sami ==mrzeli== nad tím, že jeho nátura neodolala. Podobno sami byli zmartwieni, że był tak słaby, że nie wytrzymał. Mám tě rád, třebas mě ==mrzí==, že jsem tě kdy uviděl, řekl Jiřímu, ale budeš mi stát v cestě i v Haagu a stále budu podléhat pokušení, abych se vydal až tam za tebou a tam tě zabil. - Lubię cię, chociaż zły jestem, że cię w ogóle poznał em - powiedział Jerzemu - ale wciąż będziesz mi stać w drodze, nawet w Hadze, i stale będzie mnie coś kusić, żeby m podążył za tobą aż tam i zabił cię. Velice mě ==mrzí== toto nedorozumění, pravil páter rektor vznešeně, ale nechci být příčinou dalšího hněvu Vaší Výsosti, která mě z Prahy sama ráčila povolat na jičínskou kolej. - Bardzo mi przykro, że stało się takie nieporozumienie - powiedział z godnością - ale nie chcę być nadal przyczyną gniewu Waszej Książęcej Mości, który mnie przecież sam raczył powołać z Pragi do jiczińskiego kolegium. ==Mrzí== mě, že musím kalit spokojenost Vaší Milosti nepříjemnou zprávou. - Przykro mi, że muszę zmącić spokój Waszej Książęcej Mości nieprzyjemną wiadomością. Ať tě to ==mrzí==, co na tom! Niech ci będzie przykro, co to szkodzi! A ==mrzí== tě to? - No i co, źle ci? ==Mrzí== mě, že tě to trápí. - Przykro mi, że cię to martwi. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 10

Automatyczna ekstrakcja ekwiwalentów z czesko-polskiego korpusu równoległego Narzędzia: word-to-word alignment: GIZA++ tagging: Morfeusz+TakIPI, Hajič+morče Teksty: korpus InterCorp wersja 6, tylko beletrystyka bez rozróżnienia na czeskie/polskie/obce oryginały tylko wiązanie 1:1 czeskie teksty: 11 885 KW polskie teksty: 11 860 KW Wyniki: wyekstraktowane pary lematów: 8 651 K wyekstraktowane hasła dwujęzyczne: 528 K Automatyczna ekstrakcja dr inż. Alexandr Rosen (FF UK, Praha) 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 11

302 touha pragnienie 2 touha marzyć 105 touha tęsknota 2 touha wizja 97 touha chęć 2 touha zachcianka 92 touha pożądać 2 touha zainteresować 68 touha żądza 2 touha zapał 16 touha ochota 2 touha życzenie 16 touha pragnąć 1 touha boleć 13 touha potrzeba 1 touha fantazja 9 touha głód 1 touha gorącość 9 touha namiętność 1 touha miłość 8 touha chuć 1 touha misja 8 touha pokusa 1 touha niepokój 7 touha pożądanie 1 touha oferta 6 touha dążyć 1 touha stęsknić 3 touha apetyt 1 touha tęsknić 3 touha pasja 1 touha umiłować 3 touha pęd 1 touha zamiar 2 touha dążenie 1 touha zawiść 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 12

Czasowniki wyrażające stany psychiczne... są często wieloznaczne... ile tracimy w przekładzie... jak trudno je przełożyć... co właściwie znaczą (niektóre z nich) 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 13

mrzet przykro żałować przepraszać żal szkoda martwić być niezadowolony być zły, być źle dąsać się drażnić gniewać irytować mieć wyrzuty sumienia nie podobać się nudzić się oburzać się pożałować przeszkadzać przykrość wkurzać się wstydzić się wybaczyć zasmucać złościć zmartwić znudzić się 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 14

Mrzí mě, že jsem vás vytáh z postele Někdy ztrácela sebekontrolu a potom ji to skoro pokaždé mrzelo. Ji to nemrzí, naopak, těší ji to, že miloval královnu před ní. Mrzí tě, že v tobě miluji Boha, nezapomeň však, že v Bohu miluji tebe. Křičela na něj, ale potom ji to mrzelo a vzala si ho na zbytek noci k sobě. Mrzelo ho, že se tak shazuje. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 15

mrzet 74 przykro 27 cs Mrzí mě, že musím kalit spokojenost Vaší Milosti nepříjemnou zprávou. pol Przykro mi, że muszę zmącić spokój Waszej Książęcej Mości nieprzyjemną wiadomością. żałować 4 cs Příliš jsi zvlčil ve vězení a pak by tě tvé slovo mrzelo. pol Za bardzo zdziczał eś w tym więzieniu, a potem żałował by ś swego słowa. szkoda 3 cs Trochu mě to mrzí, ale zas ne tolik jako Kačenku. pol Trochę mi szkoda, ale znów nie tak bardzo jak Kasieńce. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 16

drażnić 3 cs Mrzelo ho, že se tak shazuje. pol Drażniło go, że Jola tak się obnaża. "Kecáš, řekla suše Jolana. Nevyvíjelo se to dobře. Mrzelo ho, že se tak shazuje. "Ušetřil bys mimo jiné za výstřižkovou službu, zasmála se Jolana. Bzdury gadasz. Rozmowa nie szła w dobrym kierunku. Drażniło go, że Jola tak się obnaża. - Poza tym zaoszczędziłbyś na agencji dostarczającej ci wycinki z gazet - zaśmiała się. irytować 1 cs Mě to víc mrzí než vás. pol Mnie to jeszcze bardziej irytuje niż pana. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 17

toužit chcieć dążyć do łaknąć marzyć mieć ochotę pożądać pragnąć tęsknić do tęsknić za złakniony pragnienie spragniony 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 18

Otevřel jsem okno, protože jsem toužil po větru Tys neznala Boha, Lucie, ale toužila jsi po něm. A přece k tomu, abych byl tehdy dosáhl těla, po němž jsem tak zoufale toužil Netoužil jsem po ničem jiném než zmizet Není to proto, že by ženy, které se chtějí stát matkami, toužily po světlovlasých dětech s modrýma očima, ale protože existuje nedostatek spermatických bank. Nezlob se, Norberte, ale platil sis za to, co jsi toužil slyšet. Zůstal jsem stát, neboť jsem toužil odbýt tuto návštěvu co nejrychleji. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 19

cs Jsi krásná, nepřestanu po tobě toužit a bát se tvé krásy pl Jesteś piękna, nigdy nie przestanę cię pragnąć i bać się twojej urody cs Vždycky jsem toužila po člověku, který by byl prostý a přímý. pl Zawsze marzyłam o człowieku, który był by prosty i bezpośredni. cs Celý život jsem toužila po skutečném domově. pl Całe życie tęskniłam za prawdziwym domem. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 20

304 toužit pragnąć 455 pragnąć chtít 107 toužit chcieć 304 pragnąć toužit 82 toužit tęsknić 281 pragnąć přát 70 toužit marzyć 55 pragnąć rád 40 toužit pożądać 42 pragnąć snažit 24 toužit ochota 18 pragnąć aby 9 toužit zapragnąć 17 pragnąć potřebovat 8 toužit pragnienie 16 pragnąć touha 8 toužit tęsknota 13 pragnąć přání 8 toužit zależeć 11 pragnąć pokoušet 7 toužit spragniony 11 pragnąć prahnout 6 toužit życzyć 11 pragnąć zatoužit 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 21

mít rád lubić kochać podobać się uwielbiać polubić pokochać w naszym guście 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 22

cs Víte, pane Dvořák, já mám rád rodinu a dělám pro ni všechno. pl Wie pan, panie Dworzak, jak kocham rodzinę i że robię dla niej wszystko. cs Mám tě strašně rád, řekl. pl Strasznie cię kocham rzekł. cs Tak tě mám ráda. pl Takim cię lubię. cs Já mám podzim ráda. pl Ja lubię jesień. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 23

kochać «darzyć kogoś uczuciem miłości» «bardzo lubić kogoś lub coś» «żywić do osoby płci odmiennej gorące uczucie połączone z pożądaniem» lubić «czuć do kogoś sympatię» «znajdować w czymś przyjemność» «o roślinach, zwierzętach, rzeczach: wymagać, potrzebować czegoś» http://sjp.pwn.pl 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 24

Ovšem mít rád to člověk může mít knihu, kamaráda, psa... v tom není nic erotického. Vidím to přesně jako Arnika. Pro mě byly hranice teda vždy jasný. Zamilovaná jsem byla ze začátku do současného přítele. Už jsme spolu několik let, ale pořád ho miluju. Ráda mám třeba ex, se kterým jsme se rozešli už před 5 lety, ale v dobrém. Takže asi takhle zamilovanost zezačátku, miluju někoho potom, co prvotní zamilovanost přešla. A ráda mám kamarády, blízké atd Ono mít ráda můžu i rajskou nebo svoje hady, ale milovat... je prostě něco jiného Miluji tě má jistý sexuální náboj. Milenci po setkání odhazují oblečení, cesta vede směrem k ložnici. Je v tom touha, láska, zamilovanost a chtíč. Pro dnešek, zítřek, rok, snad dva. Méně citu a porozumění. Mám tě rád je v tom všechno: cit, porozumění, láska, podpora. Že se jeden na druhého může spolehnout, budou spolu, až jim bude ouvej. Nebudou nikdy sami. Je to jako v němém filmu, kdy není třeba slov, protože hovoří oči, činy. V nich se zobrazuje láska, něha, starost. Mám tě rád už není jen o slovech. Je to o životě. 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 25

I tęskniąc sobie zadaję pytanie: Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie? Niepewność, A. Mickiewicz 2013-11-07 Elżbieta Kaczmarska 26