ZAMKI, PAŁACE I KASZTELE NA SŁOWACJI UNIA EUROPEJSKA

ZAMKI, PAŁACE I KASZTELE NA SŁOWACJI UNIA EUROPEJSKA

ZAMEK W BRATYSŁAWIE ZAMEK BOJNICE BETLIAR SŁOWACJA KRAJ SKARBÓW KULTURY ZABYTKI ARCHITEKTONICZNE TO SKARBY KAŻDEGO NARODU, TO OTWARTA KSIĘGĄ JEGO HISTORII, TO SYMBOLE, BUDZĄCE UCZYCIE MIŁOŚCI DO KRAJU OJCZYSTEGO. MAŁA SŁOWACJA POD WZGLĘDEM ILOŚCI SWOICH ZABYTKÓW ARCHITEKTONICZNYCH WYPRZEDZA WIELE INNYCH WIĘKSZYCH KRAJÓW. DO NAJBARDZIEJ INTERESUJĄCYCH NALEŻĄ PRZEDE WSZYSTKIM ZAMKI, PAŁACE I KASZTELE, ROZSIANE PO CAŁEJ SŁOWACJI. W PRZESZŁOŚCI MIEJSCA STRATE- GICZNE PAŃSTWA STRZEGŁO PRAWIE 200 ZAMKÓW I ZAMECZKÓW. SZCZEGÓLNE ZNACZENIE MIAŁY ZAMKI MIEJSKIE, BUDOWANE PRZEDE WSZYSTKIM W CELU OBRONY MIAST GÓRNICZYCH ŚRODKOWEJ SŁOWACJI. NA ICH TERENACH ZNAJDOWAŁY SIĘ KOŚCIÓŁ PARAFIALNY, RATUSZ ORAZ SIEDZIBA PALATYNA. POD KONIEC XVI WIEKU NA TERENIE NASZEGO KRAJU ROZPOWSZECHNIŁA SIĘ BUDOWA NOWEGO RODZAJU SIEDZIB SZLACHECKICH: RENESANSOWYCH KASZTELI I KURII. SZLACHTA BUDOWAŁA SOBIE BARDZIEJ OKAZAŁE I WYGODNE SIEDZIBY OTOCZONE ROZLEGŁYMI PARKAMI. KASZTELE CZĘSTO PRZE- BUDOWYWANO ZE STARYCH ZAMKÓW, ALE TAKŻE BUDOWANO JE JAKO CENTRA ROLNICZE SIEDZIB SZLACHECKICH. NAJWIĘCEJ ZACHOWAŁO SIĘ KASZTELI WYBUDOWANYCH W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU W STYLU RÓŻNORODNYCH EKLEKTYCZNYCH OKRESÓW. 2 1. ZAMEK W BRATYSŁAWIE 2. ZAMEK DEWIN 3. ZAMEK CZERWONY KAMIEŃ 4. ZAMEK CZACHTICE 5. ZAMEK BECKOW 6. ZAMEK STRECZNO 7. ZAMEK TRENCZYŃSKI 8. ZAMEK NITRZAŃSKI 9. ZAMEK W TOPOLCZANKACH 10. ZAMEK BOJNICE 11. ZAMEK ZWOLEŃSKI 12. ZAMEK W KREMNICY 13. KRASNA HORKA 14. BETLIAR 15. ZAMEK ORAWSKI 16. ZAMEK BUDATINSKI 17. ZAMEK SPISKI ZABYTEK UNESCO 18. ZAMEK W LUBOWNI 19. KASZTEL W STRAŻKACH 20. KASZTEL W MARKUSZOWCACH

ZAMEK DEWIN Monumentalne ruiny wznoszące się na pionowej skale wapiennej u zbiegu rzeki Morawy i Dunaju należą do najstarszego, historycznie udokumentowanego zamku (Devínsky hrad), który jednocześnie jest symbolem słowackiego odrodzenia narodowego i słowiańskiej wspólnoty. Pierwsze wzmianki o warowni Dowina pochodzą z 864 roku. W okresie Wielkiego Księstwa Morawskiego zamczysko Dewin było ważną twierdzą w czasie ekspansji wojsk frankońskich, a w XIII wieku strategiczną bramą Królestwa Węgierskiego. Zamek był własnością wielu rodów szlacheckich jednakże stopniowo stracił swoje znaczenie militarne i w 1809 roku opuszczoną twierdzę zniszczyły wojska Napoleona. W częściowo zrekonstruowanych ruinach zamku obecnie znajdują się ekspozycje Muzeum Miejskiego w Bratysławie. DEVÍN ZAMEK DEWIN www.muzeumbratislava.sk 3

ZAMEK W BRATYSŁAWIE Zamek Bratysławski to symbol stolicy Słowacji. Został on wybudowany na strategicznym miejscu ważnym brodzie dunajskim. Już w 907 roku w Kronikach Salzburskich znajdują się pierwsze wzmianki o nim, ale na wzgórzu zamkowym znaleziono ślady osad już z młodszej epoki kamienia. Z okresu Wielkiego Księstwa Morawskiego pochodzą pozostałości zamku magnackiego i trójnawowej bazyliki z IX wieku. Decydującym rokiem w historii zamku był 1427 rok, kiedy to król Zygmunt Luksemburski wybudował rozległy dwupiętrowy zamek w stylu późno gotyckim, otoczony wałami i fosami wodnymi. Obecny wygląd uzyskał zamek w okresie renesansu i wczesnego baroku. Po bitwie pod Mohacsem (1526 r.) prawie przez 200 lat był on miejscem koronacji królów węgierskich. Ostatnią dużą przebudowę zamek zażył w latach 1750 60, kiedy to stał się reprezentacyjną siedzibą austriackiego dworu cesarskiego. Wówczas to dobudowano pałac Terezianum, w którym swoje miejsce znalazły cenne dzieła artystyczne, biblioteka i galeria, będące podstawą znanego dziś wiedeńskiego Albertyna. Zamek otaczały dwa ogrody francuskie, tarasy oraz letni i zimowy pawilony jeździeckie. W 1811 r. zamek dotknęła klęska pożaru, a jego rekonstrukcję ukończono dopiero 140 lat później. Obecnie na zamku znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne prezydenta Słowacji i słowackiego parlamentu, a także ekspozycje Słowackiego Muzeum Narodowego. W południowo zachodniej wieży - Koronacyjnej (przechowywane w niej były klejnoty koronacyjne), podstawą której była najstarsza część zamku pochodząca z XIII w., znajduje się punkt widokowy, z którego można podziwiać wspaniałą panoramę miasta i jego okolic. W barokowej kaplicy zamkowej urządzono Salę Muzyczną. W okresie letnim na zamku organizowane są różnego rodzaju imprezy: Letnie Uroczystości Szekspirowskie, uroczystości zamkowe, turnieje rycerskie, a także pokazy twórczości ludowej i rzemieślniczej. BRATISLAVA ZAMEK W BRATYSŁAWIE www.bratislava.sk 4

ZAMEK CZERWONY KAMIEŃ W kształcie nieprawidłowego czworoboku wznosi się wśród malowniczych wzgórz Małych Karpat, nad miejscowością Czasta (Častá) zamek Czerwony Kamień (hrad Červený Kameň). Jego rozległe podziemia sprawiają to, że zaliczany jest on do grupy wyjątkowych fortyfikacji renesansowych środkowej Europy. Od XIII wieku był on także jednym z zamków w systemie obronnym Słowacji. W jego przebudowie wzięło udział parę rodów szlacheckich, wśród których byli Thurzowie i Fuggerowie, ale dopiero ród Pallfych (1588 r.) przebudował zamek na wygodną renesansowo barokową rezydencję. Prawie w pierwotnym stanie zachowały się do dziś okazałe wnętrza zamku. Do jego najbardziej ciekawych eksponatów należą: apteka Złoty Orzeł z XVII wieku, która funkcjonowała aż do XIX wieku, galeria obrazów znanych władców i rodów szlacheckich, nietradycyjne osadzenie bogato zdobionej Sally Terreny z 1656 roku. Najwięcej zwiedzających przybywa na zamek, aby obejrzeć wspaniałe ekspozycje mebli barokowych i empirowych oraz imponujące wyposażenie wnętrz. Atrakcjami zamku są także: nocne zwiedzania, koncerty w Sali Rycerskiej, hodowla sokołów posiadająca spore stadko wyćwiczonych drapieżników, zamkowa piwnica z winami, w której można skosztować trunku z tutejszego małokarpackiego regionu, kaplica zamkowa, umożliwiająca zawarcie związku małżeńskiego, a dla dzieci jazda na konikach po rozległym parku zamkowym. W zamkowych piwnicach, mieszczących 800 osób, urządzać można różnego rodzaju przyjęcia rodzinne i towarzyskie. SALLA TERRENA ČASTÁ ZAMEK CZERWONY KAMIEŃ www.snm.sk 5

ZAMEK BECKOW ZAMEK CZACHTICE ŚWIADKOWIE MINIONEJ PRZESZŁOŚCI Większość średniowiecznych zamków niestety nie zachowała się do dziś i już tylko ich ruiny świadczą o interesującej i tajemniczej ich przeszłości. Niektóre zamki miały to szczęście, że ich właściciele przebudowali je na wspaniałe siedziby rodów szlacheckich i obecnie mogą być wykorzystywane na różnego rodzaju przedsięwzięcia kulturalne i towarzyskie, oferując swoim gościom nie tylko swoje dzieje, ale także ekspozycje muzealne oraz ciekawy program nocne zwiedzania, uroczystości zamkowe, przedstawienia teatralne dla dorosłych i dzieci, zawarcie związku małżeńskiego lub udział w biesiadach i przyjęciach z minionych czasów. ŽILINA NOVÉ MESTO NAD VÁHOM ZAMEK CZACHTICE ZAMEK BECKOW ZAMEK STRECZNO ZAMEK STRECZNO Dzieje tego zamku zaczęły się pisać w połowie XIV wieku, ale osiedlenie wzgórza zamkowego odbyło się o wiele później. Wciągu następnych czterech wieków zmieniali się właściciele zamku, a pod koniec XVII wieku na polecenie cesarza Leopolda zamek został zburzony. Obecnie ruiny zamku wznoszące się na skale w malowniczym zakolu rzeki Wag są częściowo zrekonstruowane i zakonserwowane. Muzeum Poważa na terenie zamku umieściło stałą ekspozycję jego dziejów. W okresie letnim na zamku działa tzw. szkoła zamkowa i organizowane są różnego rodzaju programy dla dzieci i dorosłych. Jedną z atrakcji zamku jest możliwość zawarcia związku małżeńskiego w zamkowej kaplicy. Zamek (hrad Strečno) wraz ze Starhradem (Starym Zamkiem), położonym po przeciwnej stronie Wagu, tworzy wyjątkową parę średniowiecznych twierdz. ZAMEK CZACHTICE Malownicze ruiny zamku Czachtickiego (Čachtický hrad) znajdują się pomiędzy miejscowościami Czachtice i Wiśniowe (Čachtice a Višňové). Zamek został wybudowany w drugiej połowie XIII wieku, a jego dominantą była pięcioramienna wieża wraz z pałacem i dziedzińcem. O obecne zainteresowanie zamkiem przyczyniły się legendy o krwawej pani Elżbiecie Bathory, która ponoć w okresie 25 lat zamordowała tutaj ponad 600 młodych dziewcząt, aby mogła kąpać się w ich krwi, co rzekomo przywracało jej młodość. Jedna z legend głosi także, że została ona na zamku zamurowana i od czasu do czasu pokazuje się zwiedzającym. ZAMEK BECKOW Bezpośrednio nad wioską Beckow wznosi się na stromej 70 m skale wapiennej kolejny z zamków Poważa Beckow (hrad Beckov), wybudowany w drugiej połowie XIII wieku. Odpowiednio zakonserwowane ruiny zamku attyki pałacu, fragmenty okien, pozostałości sklepień - umożliwiają przypuszczać, jak ważną rolę obronną odgrywał on w przeszłości. Byłą warownię przebudowywał od końca XIV wieku Stibor ze Stiboric na reprezentacyjną siedzibę szlachecką. Od pożaru w 1715 roku zamku już nikt nie odbudował. ZAMEK STRECZNO www.muzeum.sk www.pmza.sk 6

ZAMEK TRENCZYŃSKI Zamek Trenczyński (Trenčiansky hrad) to największy i najbardziej malowniczy zamek na Słowacji. Postawiony został na miejscu grodziska z okresu Wielkiego Księstwa Morawskiego w XI wieku. Dominującą wieżę zamkową wybudowano w XIII wieku za panowania Matusza Czaka (Matúš Čák), nazywanego także panem Wagu i Tatr. Zamek przechodził kolejno z rąk do rąk kilku szlacheckich rodzin, które dobudowały kolejne reprezentacyjne pałace i kaplicę. Na przełomie XVI XVII wieków Stefan Zapolski dobudował następny pałac. Pożar miasta w 1790 roku pochłonął również i zamek, a jego odbudowę rozpoczęto dopiero pod koniec lat 50-tych XX wieku. Na wzgórzu zamkowym znajdują się pałace (Zapolskich, Barborin, Ludwika) oraz imponująca 39 m wysoka wieża Matusza. Cennym jest także rzymski napis pamiątkowy z 179 roku n.e., wyciosany na skale zamkowej, który przypomina, że tu przebywały wojska II legii rzymskiej. Na zamku znajdują się ekspozycje Muzeum Trenczyna związane z historią samego zamku i jego okolic. W wieży Matusza wystawione są herby właścicieli zamku, w pałacu Ludwika cenna broń oraz współczesna heraldyka, w pałacu Zapolskich galeria obrazów rodowych oraz siedzib rodu Illeshazy, którzy również byli właścicielami zamku. Na tarasie letnim umieszczona jest ekspozycja klasztoru benedyktynów na Skalke. Z imprez, które odbywają TRENČÍN się na zamku należy wspomnieć turnieje rycerskie oraz tajemnicze nocne zwiedzanie. ZAMEK TRENCZYŃSKI www.muzeumtn.sk 7

ZAMEK W TOPOLCZANKACH ZAMEK NITRZAŃSKI ZAMEK W TOPOLCZANKACH ZAMEK W TOPOLCZANKACH Monumentalna renesansowa budowla zamku w Topolczankach (zámok Topoľčianky) pochodząca z XV wieku jest otoczona rozległym parkiem angielskim z mnóstwem cennych drzew i egzotycznych krzewów. Zamek ten był ulubioną siedzibą letnią Habsburgów, a później także prezydentów Czechosłowacji (1923 1950). Obecnie w jego południowym skrzydle znajduje się ekspozycja mebli historycznych, porcelany oraz biblioteka licząca 14 tys. cennych wolumenów. W pozostałych częściach zamku znajdują się pokoje hotelowe. ZAMEK NITRZAŃSKI Zamek Nitrzański (Nitriansky hrad) należy do najstarszych, udokumentowanych pisemnie, warownych siedzib na Słowacji. Postawiony był w IX - XI wiekach na miejscu grodziska z okresu Wielkiego Księstwa Morawskiego. Wokół zamkowego wzgórza prze- pływała rzeka Nitra, co umożliwiło połączyć meandry fosą i w ten w sposób powstała naturalna obrona. Najstarszym zachowanym zabytkiem na tutejszym terenie jest kościół romański p.w. św. Emerama z XI wieku, który to po wybudowaniu NITRA TOPOĽČIANKY ZAMEK NITRZAŃSKI ZAMEK W TOPOLCZANKACH kościoła gotyckiego stał się jego częścią, W 1642 roku dobudowany został kolejny kościół tzw. Dolny Kościół. Trzy wzajemnie ze sobą połączone zabytki sakralne tworzą Katedrę Zamkową, której patronami są św. Świerad i św. Benedykt, których zwłoki zostały złożone w części romańskiej katedry. Zamek otaczają mury obronne postawione w XV wieku w czasie najazdów tureckich. W latach 1673 1674 zostały dobudowane nowe bramy oraz trzy bastiony. Obecny wygląd zamek otrzymał w drugiej połowie XVII wieku. Dominantą areału zamkowego jest katedra i pałac biskupi z KATEDRA czterema skrzydłami ZAMKOWA, NITRA (z lat 1732 1739) wraz z budynkami gospodarczymi. Zamek był i jest siedzibą biskupa diecezji nitrzańskiej. ZAMEK W TOPOLCZANKACH www.nitra.sk www.jmf.sk/zamok/welcome.html 8

ZAMEK BOJNICE To jeden z najpiękniejszych i najczęściej odwiedzanych zamków na Słowacji. Dzisiejszy romantyczny zamek znajduje się na miejscu średniowiecznego, prawdopodobnie drewnianego grodziska, a pierwsza pisemna wzmianka o nim pochodzi już z 1113 roku. W XIII wieku został przebudowany na gotycki kamienny zamek, który jako majątek królewski przekazywany w dziedziczne użytkowanie miał paru właścicieli. Rodzina Thurzów przebudowała go na swoją renesansową siedzibę, a ród Palffych, który od 1644 roku był jego właścicielem, kontynuował przebudowy tego wspaniałego zabytku. Ostatnim właścicielem zamku był książe Jan Franciszek Palffy, który w latach 1889-1910 nadał zamkowi dzisiejszy reprezentacyjny charakter w stylu romantycznej siedziby, wzorując się na francuskich zamkach z doliny nad Loarą. Do najcenniejszych zabytków zamku należy 10 gotyckich obrazów Nardo di Cione z drugiej połowy XIV wieku, które są jedynym całkowicie zachowanym dziełem mistrza z Florencji. Cennymi zabytkami zamku są także Sufit anielski w Złotej Komnacie wyłożony złotem, kaplica zamkowa z bogatym stiukowym wystrojem stropu i freskami z 1662 roku oraz galeria obrazów z dziełami mistrzów z XVI XIX wieku. Atrakcją zamku jest znajdująca się na głębokości 26 m podziemna jaskinia zamkowa oraz płaczący sarkofag księcia Palffyego, który - zgodnie z jego wolą - został tu pochowany. O tajemnicach zamku można dowiedzieć się w czasie jego nocnego zwiedzania przy świeczkach lub pochodniach, a także podczas corocznie organizowanego Festiwalu Duchów i Straszydeł. Dla najmłodszych gości organizowane jest specjalne zwiedzanie zamku wraz z postaciami z bajek. Na zamku w Bojnicach (Bojnický zámok) organizowane są również Dni Rycerskie, Szlacheckie Boże Narodzenie, walentynkowe weekendy, w tutejszej kaplicy można zawrzeć związek małżeński, a następnie urządzić w pomieszczeniach zamkowych przyjęcie weselne i spędzić noc poślubną we wspaniałym apartamencie. Na zamku można także urządzać reprezentacyjne spotkania i uroczystości towarzyskie. BOJNICE ZAMEK BOJNICE www.snm.sk www.bojnicecastle.sk OŁTARZ NA ZAMKU BOJNICE 9

ZAMEK ZWOLEŃSKI ZAMEK ZWOLEŃSKI ZAMEK ZWOLEŃSKI W 1370 roku król Ludwik Wielki (Węgierski) założył myśliwski zameczek. Reprezentacyjna budowla z czterema skrzydłami i dziedzińcem, bardzo ciekawą pod względem architektonicznym kaplicą królewską, od XVI wieku należała do rodu Thurzów. Ten bogaty ród przebudował Zamek Zwoleński (Zvolenský zámok) na reprezentacyjny zamek renesansowy z basztami i narożnymi wieżyczkami, a także umocnił jego fortyfikacje. Na pierwszym piętrze zamku na uwagę zasługuje komnata barokowa z drewnianym stropem kasetonowym i galeria 78 obrazów rzymskich króli i habsburskich cesarzy. Na zamku znajdują się ekspozycje Słowackiej Galerii Narodowej, w Komnacie Królewskiej odbywają się koncerty, w zamkowej kaplicy msze, w Sali Rycerskiej śluby, a w okresie letnim na dziedzińcu zamku odbywa się festiwal teatralny Zwoleńskie Gry Zamkowe. ZAMEK W KREMNICY Zamek miejski w Kremnicy (mestský hrad v Kremnici) to kompleks średniowiecznych budowli otoczonych podwójnym murem, z bramą główną i trzema basztami, które wybudowane były stopniowo, w okresie od XIII do XV wieku. Najstarszym obiektem jest Karner św. Andrzeja - kaplica grzebalna w formie dwukondygnacyjnej rotundy (górna kondygnacja służyła uroczystościom pogrzebowym i mszom za zmarłych, zaś dolna stanowiła miejsce KREMNICA ZVOLEN ZAMEK ZWOLEŃSKI ZAMEK W KREMNICY pochówku). Dominantą całego kompleksu obecnie jest rzymskokatolicki kościół św. Katarzyny (patronki miasta) dwunawowa, późno gotycka budowla z XV wieku z dwoma kaplicami - północną i południową. Renesansowa wieża kościoła z 1579 roku jest także charakterystycznym punktem miasta. Wyposażenie kościoła pochodzi z końca XIX w. Pomiędzy podwójnymi murami zamkowego kompleksu znajdował się także czteropiętrowy budynek ratusza, który w związku naruszeniem statyki został obniżony o dwa piętra. W latach 1976 1996 cały kompleks zamkowy został poddany rekonstrukcji i renowacji. W areale zamku znajdują się ekspozycje Muzea Monet i Medali przybliżające historię zamku, dzieje systemu fortyfikacyjnego, a także dzwonów kremnickich i ich mistrzów. Znajdują się tu również ekspozycje plastyk, a w dolnej kondygnacji karneru otwarta jest kostnica. KREMNICA KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY KREMNICA www.zvolen.sk www.nbs.sk/mmm/ 10

BETLIAR MAUZOLEUM SECESYJNE BETLIAR W pierwotnym stanie zachował się renesansowo barokowy kasztel w Betliarze (Betliar), którego właścicielami był ród Andrassych. W latach 1880 1886 kasztel został przebudowany we wspaniałą reprezentacyjną rezydencję łowiecką. Znajduje się w nim okazała hala wejściowa ze stropem kasetonowym, luksusowo urządzone salony, cenna biblioteka licząca 20 tys. tomów, galeria obrazów wybitnych malarzy europejskich, trofea myśliwskie oraz eksponaty z egzotycznych krain. Kasztel położony jest na terenie 80 ha przepięknego parku, w którym znajduje się 16 obiektów chronionych. Za rekonstrukcję kasztelu w latach 1989-1994 Słowackie Muzeum Narodowe otrzymało nagrodę tytuł Europa Nostra. KRASNA HORKA KRASNA HORKA Nad wioską Krasnohorskie Podzamcze (Krásnohorské Podhradie) wznosi się jeden z najbardziej zachowanych zamków średniowiecznych Krasna Horka (Krásna Hôrka). Jego budowę rozpoczął szlachecki ród Bebeków na początku XIV wieku. W XVI wieku właścicielem zamku się stał ród Andrassych, który pieczę nad zamkiem sprawował przez następne cztery stulecia. W 1817 roku renesansową twierdzę zniszczył pożar, po którym została ona częściowo zrekonstruowana. Ostatni właściciel Dionizy Andrassy w 1906 roku urządził tu rodzinne muzeum. We wnętrzu zamku znajdują się cenne zbiory mebli, obrazów, broni, zamkowa kuchnia z całym zabytkowym wyposażeniem, a także unikalny instrument - rogi basetowe, których w Europie zachowało się osiem, a trzy z nich znajdują się właśnie na tutejszym zamku oraz największe zbiory dzieł z brązu (najstarsze z 1547 roku). Dodatkową emocją dla zwiedzających jest szklany sarkofag ze zmumifikowanymi szczątkami Zofii Seredy, małżonki jednego z właścicieli zamku. Do kompleksu zamkowego należy także secesyjne mauzoleum Andrassych, które wybudował ostatni właściciel zamku Dionizy Andrassy dla swojej żony i dla siebie. ROŽŇAVA BETLIAR KRASNA HORKA www.snm.sk KRASNA HORKA 11

ZAMEK BUDATINSKI ZAMEK ORAWSKI ZAMEK BUDATINSKI Imponująca budowla zamku Budatinskiego (Budatínsky zámok), który chronią rzeki Wag i Kisuca, została wybudowana w drugiej połowie XIII wieku i pełniła rolę zamku warowni, na którym wybierano myto. Zamek jest jednym z najstarszych zabytków Żyliny. Obecnie swoją siedzibę ma tutaj Muzeum Poważa, którego największą atrakcję stanowi unikatowa w skali światowej ekspozycja 1200 eksponatów (rozmaitych przedmiotów wykonanych z drutu) starych słowackich druciarzy. ZAMEK ORAWSKI Dominantą regionu orawskiego jest Zamek Orawski (Oravský hrad), wznoszący się nad miejscowością Orawskie Podzamcze (Oravský Podzamok), na wysokości 112 m na wapiennej turni, stromo wyrastającej z doliny rzeki Orawy. Wybudowany został na tarasach skały zamkowej. Unikatowy kompleks trzech budowli górnego, środkowego i dolnego zamku - budowany był od połowy XIII wieku aż do początków wieku XVII. Źródła historyczne z 1235 roku mówią o Zamku Orawskim jako o zamku królewskim. W następnych stuleciach zamek często zmieniał swoich właścicieli: Balaszowcy, Matusz Czak, Maciej Korwin, Zapolscy (Balašovci, Matúš Čák, Matej Korvín, Zápoľskovci), a od 1556 roku Franciszek Thurza, który wybudował tu pałac renesansowy. W 1800 roku zamek zniszczył pożar. Obecny wygląd zamek otrzymał na początku XX wieku, kiedy to książe Józef Palffy przebudował część zamku. Zachowały się tu wnętrza z okresu gotyku i renesansu. Rozległe prace rekonstrukcyjne i renowacyjne zamku przebiegają również i teraz, dzięki czemu kaplica św. Michała z 1752 roku została niedawno odrestaurowana i udostępniona turystom. Od 1868 roku na Zamku Orawskim udostępnione są ekspozycje Muzeum Orawskiego P. O. Hviezdoslava, które jest jednym z najstarszych muzeów na Słowacji. ZAMEK ORAWSKI ZAMEK ORAWSKI ŽILINA DOLNÝ KUBÍN ZAMEK BUDATINSKI ZAMEK ORAWSKI www.oravamuzeum.sk www.pmza.sk 12

ZAMEK SPISKI ZABYTEK UNESCO Ruiny Zamku Spiskiego (Spišský hrad) są największym średniowiecznym kompleksem zamkowym Europy Środkowej. Zajmujące powierzchnię ponad 4 ha, ruiny z XIII XVIII stulecia usytuowane są na pięciu dziedzińcach. Najstarsza część architektoniczna zamku to trzypoziomowy pałac romański oraz okrągła wieża usytuowana na najwyższym punkcie trawertynowego wzgórza zamkowego. Pierwotnie zamek żupy królewskiej, w drugiej połowie XV wieku stał się majątkiem rodów szlacheckich, które zajęły się jego gruntowną rozbudową. Zamek był własnością rodu Zapolskich, który wybudował tu późnogotycką kaplicę, a w części zachodniej późnogotyckie pałace. Z rodem Thurzów wiąże się kolejny etap przebudowy zamku w stylu renesansowym. Następnym właścicielem zamku był ród Czaków (Csáky), który posiadał go aż do 1945 roku. W 1780 roku już tylko częściowo zamieszkiwany zamek spłonął. Dopiero w latach 70 ubiegłego stulecia przystąpiono do prac konserwacyjnych i częściowej jego odbudowy. Obecnie w dawnym zespole zamkowym mieści się ekspozycja Muzeum Spiskiego, a w okresie letnim organizowane są tu pokazy szermierskie, przedstawienia teatralne i koncerty. W 1993 roku Zamek Spiski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. SPIŠSKÉ PODHRADIE ZAMEK SPISKI www.spishrad.sk 13

ZAMEK W LUBOWNI Dominantą północnego Spiszu jest częściowo zachowały zamek w Lubowni (Ľuboviansky hrad) położony nad miasteczkiem Stara Lubownia (Stará Ľubovňa). Pierwsza pisemna wzmianka o królewskiej twierdzy pochodzi z 1311 roku. W XIV wieku zamek był miejscem częstych spotkań rodów królewskich. Tutaj właśnie w 1412 roku Zygmunt Luksemburski i Władysław Jagiełło podpisali umowę na podstawie, której zamek wraz 13 spiskimi miastami na 360 lat stał się własnością Polski. W latach 1656 1661 na zamku zostały ukryte polskie insygnia królewskie przed wojskami szwedzkimi. Najstarszą częścią zamku jest okrągła wieża i pałac gotycki. Znaczne przebudowy w XVI i XVII wiekach zmieniły zamek w wielką twierdzę renesansową. Obecnie w zrekonstruowanym częściowo zamku swoją siedzibę ma Muzeum Lubowniańskie. W zamkowych pomieszczeniach znajdują się ekspozycje przedstawiające dzieje zamku, meble historyczne, a także pamiątki po ostatnich właścicielach zamku, polskiej rodzinie Zamoyskich. Tuż pod zamkiem znajduje się skansen, w którym umieszczono budownictwo regionalne, wraz z najcenniejszym zabytkiem drewnianym kościółkiem z XVIII wieku z miejscowości Matysowa (Matysová). W okresie letnim na zamku organizowane są rozmaite przedstawienia teatralne, pokazy sokolników, fechtun- ku, występy zespołów folklory- stycznych mniejszości narodo- wych Spisza. STARÁ ĽUBOVŇA ZAMEK W LUBOWNI www.muzeumsl.sk 14

KASZTEL W STRAŻKACH KASZTEL W STRAŻKACH KASZTEL W STRAŻKACH Do najcenniejszych zabytków Spisza należy Kasztel w Strażkach (kaštieľ v Strážkach) wraz z kościołem św. Anny i dzwonnicą. Obecny wygląd kasztel zawdzięcza licznym odbytym przebudowom w stylach od późnego gotyku poprzez renesans a skończywszy na barokowo klasycystycznym. Słowacka Galeria Narodowa prezentuje tu kilka stałych wystaw meble historyczne, galeria portretów rodów szlacheckich, a także wystawę malarstwa, znanego środkowoeuropejskiego malarza końca XIX i początku XX wieku Ladislava Mednyanszkiego, jednego z właścicieli kasztelu. Kasztel otoczony jest parkiem angielskim, który kończy się nad rzeką Poprad. KASZTEL W MARKUSZOWCACH KASZTEL W MARKUSZOWCACH Spiska wioska położona na brzegu rzeki Hornad była własnością rodu Mariassy, który to w drugiej połowie XIII wieku wybudował tu zamek, a następnie w 1643 roku dobudował kasztel (kaštieľ v Markušovciach), w latach późniejszych przebudowany w stylu rokokowym. W jego odrestaurowanych pomieszczeniach obecnie znajduje się ekspozycja mebli historycznych Muzeum Spiskiego ze Spiskiej Nowej Wsi (Spišská Nová Ves). Kasztel otoczony jest ogrodem francuskim z trzema tarasami, a jego ozdobą jest letni rokokowy zameczek Dardanely. Także tutaj ma swoją siedzibę jedyne na Słowacji Muzeum Instrumentów Klawiszowych. DARDANELY - LETNI ROKOKOWY ZAMECZEK KEŽMAROK SPIŠSKÁ NOVÁ VES KASZTEL W STRAŻKACH KASZTEL W MARKUSZOWCACH www.sng.sk www.muzeumspisa.sk 15

PRZEDSTAWICIELSTWA SŁOWACKIEJ AGENCJI RUCHU TURYSTYCZNEGO ZA GRANICĄ SLOVENSKÁ AGENTURA PRO CESTOVNÍ RUCH JILSKÁ 16, 110 00 PRAHA 1, ČESKÁ REPUBLIKA TEL.: +420 2 249 46 082, FAX: +420 2 249 46 082 E-MAIL: SACRPRAHA@SEZNAM.CZ SŁOWACKA AGENCJA RUCHU TURYSTYCZNEGO SLOVENSKÁ AGENTÚRA PRE CESTOVNÝ RUCH NÁM. Ľ. ŠTÚRA 1, P.O.BOX 35 974 05 BANSKÁ BYSTRICA, SLOVENSKÁ REPUBLIKA TEL: +421 48 413 61 46, FAX: +421 48 413 61 49 E-MAIL: SACR@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK NARODOWE CENTRUM TURYSTYKI SLOWACKIEJ UL. KRAKOWSKIE PRZEDMIESCIE 13 POK.17 00-071 WARSZAWA, POLSKA TEL.: +48 22 827 00 09, FAX: +48 22 827 00 09 E-MAIL: SACR@POCZTA.ONET.PL SLOWAAKS VERKEERSBUREAU WTC AMSTERDAM, STRAWINSKYLAAN 623 1077 XX AMSTERDAM, NEDERLAND TEL.: +31 20 575 2181, FAX: +31 20 575 2182 E-MAIL: INFO@SLOWAAKS-VERKEERSBUREAU.NL WWW.SLOWAAKS-VERKEERSBUREAU.NL СЛОВАЦКОЕ УПРАВЛЕНИЕ ПО ТУРИЗМУ ПОСОЛЬСТВО СЛОВAЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ УЛ. ФУЧИКА 17/19, 123 056 МОСКВА, РОССИЙСКАЯ ФЕДЕРАЦИЯ ТЕЛ.: 007 495 251 76 31, ФАКС: 007 495 251 76 45 E-MAIL: SACRMOW@COMAIL.RU PRZEDSTAWICIELSTWO W BRATYSŁAWIE ZÁHRADNÍCKA 153, P.O. BOX 97 820 05 BRATISLAVA 25, SLOVENSKÁ REPUBLIKA TEL: +421 2 507 00 801, FAX: +421 2 555 71 649 E-MAIL: SACRBA@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK REGIONALNE PRZEDSTAWICIELSTWO W PRESZOWIE REIMANNOVA 9 080 01 PREŠOV TEL./FAX: +421 51 756 03 61 E-MAIL: PRESOV@SACR.SK, WWW.SLOVAKIATOURISM.SK RADA REDAKCYJNA AGNESA KLIMOVÁ (PRZEWODNICZĄCY) KAMILA HANÁKOVÁ DANIEL KOLLÁR VIERA DVOŘÁKOVÁ GABRIELA UŽOVIČOVÁ ROMAN PIKALY SLOVAKISCHE ZENTRALE FÜR TOURISMUS PRINZ-EUGEN-STR. 70, STIEGE 2, 1.STOCK 1040 WIEN, ÖSTERREICH TEL.: +43 1 513 9569, FAX: +43 1 513 9763 E-MAIL: SACR-WIEN@AON.AT SLOWAKISCHE ZENTRALE FÜR TOURISMUS VERTRETUNG DEUTSCHLAND ZIMMERSTRASSE 27, 10969 BERLIN, DEUTSCHLAND TEL.: +49 30 25 94 26 40, FAX: +49 30 25 94 26 41 E-MAIL: SACR-BERLIN@BOTSCHAFT-SLOWAKEI.DE E-MAIL: TOURISMUS@BOTSCHAFT-SLOWAKEI.DE REDAKTOR NACZELNY BEDRICH SCHREIBER AUTORZY ZDJĘĆ BOART, K. DEMUTH, A. JIROUŠEK, Š. KAČENA, L. STRUHÁR, A. VOJČEK OPRACOWANIE GRAFICZNE REMARK/CMA S.R.O. ROZMARÍNOVÁ 31, 821 04 BRATISLAVA TEL.: +421 2 434 153 60-62, FAX: +421 2 434 153 59 WWW.REMARK.SK MINISTERSTWO GOSPODARKI RS ORGAN ZARZĄDZAJĄCY SEKTOROWYM PROGRAMEM OPERACYJNYM PRZEMYSŁ I USŁUGI MIEROVÁ 19 827 15 BRATISLAVA SLOVENSKÁ REPUBLIKA E-MAIL: SOPER@ECONOMY.GOV.SK WWW.ECONOMY.GOV.SK TŁUMACZENIE GRAŻYNA LAŠČEK ZAMKI, PAŁACE I KASZTELE SŁOWACJI NA PUBLIKACJA ZOSTAŁA WYDANA Z WSPÓŁUDZIAŁEM UNII EUROPEJSKIEJ