Raport przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dniu 23 października 2017 r. RAPORT z monitoringu wdrażania w latach 2015-2016 programu Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego Opracowanie: Biuro ds. pomocy i integracji społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Olsztyn, październik 2017 r.
SPIS TREŚCI: WYKAZ SKRÓTÓW 3 WSTĘP 4 OBSZAR I ZDROWIE (PROFILAKTYKA, REHABILITACJA), INFRASTRUKTURA I USŁUGI SOCJALNE 6 Cel szczegółowy 1.1. Zwiększenie osobom starszym dostępu do opieki medycznej 6 Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie osobom starszym dostępu do usług socjalnych 14 Cel szczegółowy 1.3. Wzrost kompetencji kadr służby zdrowia oraz pomocy społecznej w zakresie opieki nad osobami starszymi 19 OBSZAR II AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA, KULTURALNA I EDUKACYJNA 25 Cel szczegółowy 2.1. Upowszechnienie wolontariatu osób starszych i na rzecz osób starszych 25 Cel szczegółowy 2.2. Poszerzenie oferty kulturalnej skierowanej do osób starszych 28 Cel szczegółowy 2.3 Poszerzenie oferty edukacyjnej skierowanej do osób starszych 33 Cel szczegółowy 2.4. Wzrost bezpieczeństwa osób starszych 37 Cel szczegółowy 2.5. Wzmocnienie rzecznictwa interesów osób starszych 43 Cel szczegółowy 2.6. Wzmacnianie i promowanie integracji międzypokoleniowej 47 Cel szczegółowy 2.7. Promowanie pozytywnego wizerunku seniorów, ich potencjału, aktywności społecznej, kulturalnej i edukacyjnej 51 OBSZAR III AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA 55 Cel szczegółowy 3.1. Podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych oraz kompetencji osobowościowych osób starszych 55 Cel szczegółowy 3.2. Zwiększenie liczby podmiotów ekonomii społecznej tworzonych przez osoby starsze i działających na ich rzecz 60 Cel szczegółowy 3.3. Wzrost wykorzystywania środków zewnętrznych na realizację programów aktywizujących zawodowo osoby 50+ 64 Cel szczegółowy 3.4. Budowanie świadomości pracodawców na temat konsekwencji przemian społeczno-demograficznych 65 OBSZAR IV TURYSTYKA, SPORT I REKREACJA 67 Cel szczegółowy 4.1. Rozbudowa i dostosowanie bazy turystycznej i sportowo-rekreacyjnej (sezonowej i całorocznej) do potrzeb i zainteresowań osób starszych 67 Cel szczegółowy 4.2. Zwiększenie całorocznej oferty turystycznej i sportowo-rekreacyjnej przyjaznej seniorom 68 Cel szczegółowy 4.3. Zwiększenie aktywności turystycznej i sportowo-rekreacyjnej seniorów 69 WNIOSKI I REKOMENDACJE 72 2
WYKAZ SKRÓTÓW MRPiPS ROPS W-M OW NFZ FOSa PCPR MOPS M-GOPS GOPS OPS DPS ŚDS UTW ATW EFS PTTK Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa w Olsztynie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej Dom Pomocy Społecznej Środowiskowy Dom Samopomocy Uniwersytet Trzeciego Wieku Akademia Trzeciego Wieku Europejski Fundusz Społeczny Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze 3
WSTĘP Program Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020 został przyjęty Uchwałą Nr 4/39/14/IV Zarządu Województwa Warmińsko- Mazurskiego z dnia 20 stycznia 2014 roku. Ww. program powstał w ramach współpracy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie z Federacją Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego strategicznym partnerem Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego w podejmowaniu działań na rzecz osób starszych. Ponadto, Uchwałą Nr 19/256/13/IV Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 15 kwietnia 2013 r. powołano Zespół do spraw opracowania Wojewódzkiego programu na rzecz osób starszych. W pracę Zespołu zaangażowani byli przede wszystkim sami seniorzy zrzeszeni w uniwersytetach i akademiach trzeciego wieku, przedstawiciele lokalnych samorządów, jednostek organizacyjnych pomocy i integracji społecznej, instytucji oświaty, kultury i edukacji, rynku pracy, ochrony zdrowia i in. Zapisy Programu zostały poddane konsultacjom społecznym, a zgłoszone podczas ich trwania uwagi i spostrzeżenia uwzględniono przy opracowaniu jego ostatecznej wersji. Z uwagi na interdyscyplinarny charakter działań określonych w Programie, jego realizacja wymaga szerokiej współpracy administracji rządowej i samorządowej oraz wielu innych partnerów, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pozarządowych. Określone w Programie cele realizowane są poprzez działania ujęte w czterech obszarach Programu, tj.: Obszar I: Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i usługi socjalne. Obszar II: Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna. Obszar III: Aktywność zawodowa. Obszar IV: Turystyka, sport i rekreacja. Niniejszy Raport opracowano na podstawie informacji otrzymanych z jednostek organizacyjnych pomocy i integracji społecznej tj. ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie, Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie, Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie, Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych Regionu Warmii i Mazur z siedzibą w Olsztynie, Warmińsko-Mazurskiej Izby Lekarskiej z siedzibą w Olsztynie, Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie, Straży Miejskiej w Olsztynie, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie, Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. Józefa Rusieckiego w Olsztynie, Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej, Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego w Olsztynie, Szkoły Policealnej w Ełku, Szkoły Policealnej im. Prof. Zbigniewa Religii w Olsztynie, Szkoły Policealnej im. Jadwigi Romanowskiej w Elblągu, Federacji Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa w Olsztynie, Uniwersytetów i Akademii Trzeciego Wieku Warmii i Mazur, Oddziałów Okręgowych/Rejonowych Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Fundacji Wolontariacki Ośrodek Wsparcia w Ełku, Radia Olsztyn. Przy opracowywaniu raportu wykorzystane zostały 4
również materiały i dokumenty własne Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Za monitorowanie Programu, w tym za proces zbierania danych oraz opracowanie raportów okresowych i raportu końcowego, odpowiada Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W proces monitorowania zaangażowane były również inne Departamenty tut. Urzędu, tj. Departament Zdrowia, Sportu, Kultury i Edukacji, Departament Turystyki oraz Biuro Dialogu Społecznego i Pożytku Publicznego. Uchwałą Nr 55/655/14/IV Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 21 października 2014 roku, zmienioną Uchwałą Nr 50/776/17/V Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 22 sierpnia 2017 roku, powołano Zespół ds. monitorowania programu Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego. Zadaniem Zespołu jest monitorowanie przebiegu oraz ocena efektywności i skuteczności działań wdrażanych w ramach realizacji Programu. Raport z monitoringu wdrażania Programu w 2016 roku, na posiedzeniu w dniu 29 września 2017 r. został przedłożony Zespołowi ds. monitorowania Programu. Na powyższym spotkaniu raport otrzymał pozytywną opinię Zespołu, co pozwoliło na jego przedłożenie Zarządowi Województwa Warmińsko-Mazurskiego celem zatwierdzenia. Monitoring wdrażania Programu odbywa się systematycznie, nie rzadziej niż co dwa lata. Obecny Raport okresowy jest drugim z kolei i obejmuje dane za rok 2015/2016. Pierwszy został opracowany w 2015 r. i obejmował dane za 2014 r. 5
OBSZAR I ZDROWIE (PROFILAKTYKA, REHABILITACJA), INFRASTRUKTURA I USŁUGI SOCJALNE Celem strategicznym Obszaru I jest: Zwiększenie liczby osób starszych korzystających z usług podtrzymujących zdrowie oraz dostępnej infrastruktury i usług socjalnych. Realizacji celu strategicznego służą niżej opisane cele szczegółowe. Cel szczegółowy 1.1. Zwiększenie osobom starszym dostępu do opieki medycznej Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2015 i 2016: Osoby starsze są grupą pacjentów znacznie różniących się między sobą stanem zdrowia, sprawności fizycznej oraz psychicznej. Stopniowe pogarszanie się zdrowia fizycznego i psychicznego prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na różnorodne świadczenia i usługi medyczne, pielęgnacyjno-opiekuńcze oraz socjalne. Według danych uzyskanych z Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie, stopniowo poprawia się sytuacja w zakresie opieki geriatrycznej w województwie warmińsko-mazurskim. Dla zwiększenia osobom starszym dostępności do opieki medycznej istotne było przede wszystkim uruchomienie poradni geriatrycznych. W 2015 r. działały dwie, a w 2016 r. trzy tego typu poradnie (w Nowym Mieście Lubawskim, Olsztynie i Dobrym Mieście). Warto podkreślić, że jeszcze w 2014 r. w województwie warmińsko-mazurskim nie funkcjonowały poradnie geriatryczne ani szpitalne oddziały geriatryczne. Ponadto w 2015 r. w województwie uruchomiono również jedno miejsce świadczenia usług w zakresie opieki paliatywnej. Problemem dla rozwoju infrastruktury opieki geriatrycznej jest niewątpliwie w dalszym ciągu mała liczba specjalistów w dziedzinie geriatrii. Od kilku lat liczba lekarzy posiadających ukończoną specjalizację z geriatrii pozostaje na niezmienionym poziomie. Według danych uzyskanych z W-M OW NFZ w Olsztynie w województwie warmińskomazurskim w 2016 r. było 8 lekarzy posiadających ukończoną specjalizację z geriatrii, w tym 6 lekarzy aktywnych zawodowo. Dlatego też, osoby starsze korzystają, tak jak pozostali pacjenci, ze wszystkich funkcjonujących w województwie poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Wiek podeszły zwykle naznaczony jest wielochorobowością oraz zmniejszoną sprawnością ruchową. Obserwuje się wówczas wśród osób starszych obniżenie aktywności ruchowej i coraz częstsze potrzeby korzystania z różnego rodzaju sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego, pielęgnacyjnego itp. Z danych powiatowych centrów pomocy rodzinie wynika, że w naszym regionie stopniowo zwiększa się liczba wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego i pielęgnacyjnego itp. W 2015 r. funkcjonowały 43, a w 2016 r. 46 tego typu wypożyczalni. Do zwiększenia osobom starszym dostępu do opieki medycznej przyczynić się może także kontraktowanie ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia większej liczby świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej oraz paliatywnej. W związku z uruchomieniem poradni geriatrycznych w 2015 r. zakontraktowano 308 świadczeń, a w 2016 r. już 2283 świadczenia zdrowotne w zakresie opieki geriatrycznej. Poniższa tabela przedstawia liczbę świadczeń w poszczególnych kategoriach udzielonych w latach 2014-2016. 6
Tabela 1. Liczba udzielonych w okresie 2014-2016 świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, opieki długoterminowej, paliatywnej Nazwa świadczeń Liczba udzielonych świadczeń 2014 2015 2016 1. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki geriatrycznej 0 308 2283 2. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki długoterminowej 591 978 30 777 29 889 3. Świadczenia zdrowotne w zakresie opieki paliatywnej 254 781 18 787 18 639 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie W ostatnich latach, obok gorącej dyskusji na temat sytuacji osób starszych w systemie ochrony zdrowia, obserwujemy intensyfikację działań służących budowaniu społecznej świadomości na temat profilaktyki oraz zapobiegania różnego rodzaju chorobom i schorzeniom. Istnieją różne rodzaje działań służących uwrażliwianiu społeczeństwa na konieczność dbania o własne zdrowie już od najmłodszych lat, wśród nich wymienić można realizowanie projektów/programów z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, w tym finansowanych ze środków zewnętrznych, m.in. europejskich, organizowanie tzw. białych sobót i białych niedziel, przeprowadzanie kampanii społecznych, kampanii informacyjno-edukacyjnych w mediach oraz wykładów, seminariów, poradnictwa itp. Z danych przekazanych przez powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej oraz Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ wynika, że podobnie jak w 2014 r., również w 2015 r. i 2016 r., realizowane były projekty/programy z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, rehabilitacji oraz standaryzacji usług medycznych dla osób starszych. Z nadesłanych ankiet wynika, że powiatowe centra pomocy rodzinie oraz ośrodki pomocy społecznej zrealizowały w 2015 r. łącznie 14, a w 2016 r. - 17 programów zdrowotnych z zakresu m.in.: - profilaktyki i ochrony zdrowia, - rehabilitacji osób starszych, - działań edukacyjnych i zdrowotnych, - działań aktywizujących osoby starsze, - zapobiegania nadwagi i otyłości oraz chorobom przewlekłym. Ogółem w ww. programach/projektach uczestniczyło w 2015 r. ok. 11 419 osób, a w 2016 r. ok. 15 516 osób. Środki finansowe na przeprowadzenie powyższych inicjatyw pochodziły z wielu różnych źródeł, w tym m.in. z budżetu państwa, budżetu Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego, budżetów miast i gmin, a także od prywatnych sponsorów. Według informacji z Wydziału Zdrowia Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015, cel operacyjny 9 Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych Ustawodawca określił następujące zadania dla jednostek administracji samorządowej: 1. Umacnianie działań na rzecz stworzenia przyjaznego dla wieku i bezpiecznego środowiska bytowego. 2. Zmniejszenie czynników ryzyka związanych z chorobami i wspomaganie czynników pozytywnych dla zdrowia występujących w środowisku zamieszkania. 3. Uaktywnienie szkoleń i edukacji osób, które mają bezpośredni wpływ na tworzenie prozdrowotnych zachowań w populacji osób powyżej 50 roku życia. 4. Aktywizacja środowisk lokalnych w podejmowaniu działań dla kształtowania zdrowego stylu życia populacji osób powyżej 50 roku życia. 7
W 2015 roku 61 realizatorów Narodowego Programu Zdrowia w ramach celu operacyjnego 9.1. podjęto działania na rzecz aktywizacji osób starszych. Działaniami objętych zostało ogółem 20 487 osób starszych w województwie warmińsko-mazurskim. Podjęto 214 działań w dwóch poniżej wyszczególnionych zakresach: Działania z zakresu aktywizacji fizycznej osób powyżej 64 lat (zajęcia gimnastyczne, działania w ramach rehabilitacji ruchowej), Działania na rzecz aktywizacji społeczno-kulturalnej osób starszych (uniwersytety trzeciego wieku, kluby seniora). Ponadto, zarówno w 2015 r., jak i 2016 r., WM OW NFZ w Olsztynie realizował własne programy z zakresu profilaktyki chorób, w których uczestniczyły osoby powyżej 50 r.ż. (nie były to jednak programy adresowane wyłącznie do tej grupy wiekowej). Programy te były finansowane ze środków W-M OW NFZ. Szczegółowy opis realizowanych programów oraz liczbę osób przebadanych powyżej 50 r.ż. przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 2. Programy z zakresu profilaktyki chorób realizowane przez Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ w 2015r. i 2016 r. Liczba osób Koszty programów przebadanych Nazwa osób po 50 r.ż. powyżej 50 r.ż. 2015 2016 2015 2016 Program profilaktyki gruźlicy 11 065 12 458 54 292,70 zł 59 685,46 zł Program profilaktyki chorób układu krążenia (CHUK) 1643 1895 78 898,48 zł 90 943,59 zł Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) 46 46 577,72 zł 878,45 zł Program profilaktyki raka piersi 9343 6854 378 592,39 zł 269 109,05 zł Program profilaktyki raka szyjki macicy 47 276 41 115 3 644 055,91 zł 3 170 183,03 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie W latach 2015-2016 na realizację ww. programów przeznaczono łącznie 7 747 217 zł, z czego najwięcej na profilaktykę raka szyjki macicy, tj. 6 814 239 zł. Można stwierdzić, że z roku na rok zwiększa się liczba osób korzystających z programów profilaktycznych, co może świadczyć o podnoszącej się świadomości mieszkańców nt. znaczenia badań profilaktycznych w zapobieganiu występowania wielu chorób, w tym związanych z procesem starzenia się organizmu. Inną popularną inicjatywą w obszarze profilaktyki jest organizowanie tzw. białych sobót / białych niedziel, podczas których członkowie danej społeczności, np. mieszkańcy miasta/gminy mogą skorzystać z bezpłatnych badań, porad itp. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez W-M OW NFZ w Olsztynie w 2015 r. i w 2016 r. w omawianym zakresie realizowano szereg przedsięwzięć. Zostały one opisane w przedstawionej poniżej tabeli. 8
2016 r. 2015 r. Raport z monitoringu wdrażania w latach 2015-2016 programu Polityka senioralna województwa warmińskomazurskiego Tabela 3. Białe soboty / białe niedziele organizowane w 2015 r. i 2016 r. przy udziale Warmińsko- Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ Nazwa Zdrowie pod kontrolą bezpłatne badania mammograficzne Zdrowy Powiat Olsztyński Jeziorany Zdrowy Powiat Olsztyński Olsztyn (Świątki) 10 Ogólnopolski Piknik Rodzinny w Ełku - bezpłatne badania cytologiczne i mammograficzne Zdrowi i wyjątkowi w Szczytnie Tydzień dla Zdrowia - Dywity Październik miesiącem walki z rakiem piersi w ramach przedsięwzięcia NFZ bliżej pacjenta Zdrowi i wyjątkowi w Barczewie Krótki opis Propagowanie profilaktyki zdrowotnej oraz wykonanie profilaktycznych badań mammograficznych mieszkankom Olsztyna. Tego dnia w Galerii Warmińskiej studenci z Międzynarodowego Stowarzyszenia IFMSA-Poland udzielali bezpłatnych konsultacji w 14 specjalizacjach medycznych. Promocja zdrowego stylu życia, wykonywanie profilaktycznych badań zdrowotnych, w tym mammograficznych i cytologicznych. Zorganizowano stoiska, przy których można było dokonać m.in. pomiaru ciśnienia, wagi, zarejestrować się jako potencjalny dawca szpiku, uzyskać informacje dotyczące profilaktyki onkologicznej oraz praw pacjenta. Profilaktyczne badania mammograficzne i cytologiczne dla mieszkanek Gminy Świątki (w Zakładzie Opieki Zdrowotnej MSW). Akcja została zorganizowana dzięki pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Świątkach. Piknik Rodzinny zorganizowany przez Caritas Diecezji Ełckiej - promowanie wartości prorodzinnych. Tego dnia na Placu Jana Pawła II podstawiony został także mammobus i otwarto 4 poradnie ginekologiczno-położnicze. Promocja zdrowego stylu życia, wykonywanie profilaktycznych badań mammograficznych i cytologicznych oraz rejestracja w bazie potencjalnych dawców szpiku. Możliwość skorzystania m.in. z konsultacji alergologa, pulmonologa, logopedy, urologa, psychiatry; wykonania badania PSA w kierunku wczesnego wykrywania raka prostaty, pomiaru tlenku węgla w wydychanym powietrzu i wielu atrakcji dla dzieci. Podstawienie mammobusów w Olsztynie i Iławie. Wysłano zaproszenia do 600 kobiet, które kwalifikowały się do badania w ramach programu profilaktyki raka piersi. Promocja zdrowego stylu życia, wykonywanie profilaktycznych badań zdrowotnych oraz rejestracja w bazie potencjalnych dawców szpiku. Tego dnia otwarta została Miejska Przychodnia Zdrowia w Barczewie, w której można było wykonać profilaktyczne badanie cytologiczne, badanie profilaktyki Chorób Układu Krążenia oraz dokonać pomiaru cukru we krwi. 8 marca Dzień Kobiet profilaktyczne badania mammograficzne i cytologiczne Zdrowie Pod Kontrolą - Galeria Warmińska w Olsztynie Zdrowi i Wyjątkowi Festyn Rodzinny w Świątkach - z okazji Gminnych Dni Rodziny Zdrowi i Wyjątkowi Święto Miasta Dni Orzysza Dożynki Gmino- Parafialne w Akcja promująca wykonywanie profilaktycznych badań cytologicznych i mammograficznych (w Zakładzie Opieki Zdrowotnej MSW w Olsztynie). Przedsięwzięcie propacjenckie, podczas którego można było wykonać szereg profilaktycznych badań zdrowotnych, oddać krew oraz zarejestrować się w bazie potencjalnych dawców szpiku. Przed Galerią podstawiony został mammobus. Przedsięwzięcie cieszyło się bardzo dużym zainteresowaniem. Profilaktyczne badania mammograficzne wykonało 169 pań. W organizację przedsięwzięcia włączył się WM OW NFZ w Olsztynie, Starostwo Powiatowe w Olsztynie, Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Olsztynie oraz Fundacja DKMS Polska. Zorganizowane zostały stanowiska informacyjne, przy których można było zarejestrować się jako potencjalny dawca szpiku, dokonać pomiaru wagi, nauczyć się samobadania piersi na specjalnych fantomach, zasięgnąć informacji o profilaktyce zdrowotnej i zdrowym żywieniu. Zorganizowane zostało, w ramach działań Zdrowy Powiat Olsztyński, stanowisko informacyjne NFZ, przy którym można było: zarejestrować się 9
2 0 Raport z monitoringu wdrażania w latach 2015-2016 programu Polityka senioralna województwa warmińskomazurskiego Nazwa Jezioranach. Jedno badanie może uratować życie - Ełk Krótki opis jako potencjalny dawca szpiku, dokonać pomiaru wagi, nauczyć się samobadania piersi na specjalnych fantomach, zasięgnąć informacji o profilaktyce zdrowotnej i zdrowym trybie życia. Przedsięwzięcie promujące profilaktyczne badania mammograficzne dla Pań w wieku 50-69 lat, co dwa lata. Do współpracy zaproszono przedstawicieli samorządu terytorialnego, okoliczne parafie, organizacje pozarządowe oraz świadczeniodawców. Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ Delegatura w Ełku zorganizował akcję Dni Profilaktyki Onkologicznej Orzysz. Dni Profilaktyki Onkologicznej Orzysz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Ponadto, z nadesłanych ankiet wynika, że w dwóch powiatach wykazano się aktywnością w ww. zakresie: W powiecie kętrzyńskim w maju 2016 r. zorganizowano przedsięwzięcie w ramach profilaktyki układu krążenia. Z działań edukacyjnych i z możliwości pomiaru RR skorzystały 142 osoby. Drugim wydarzeniem był pomiar glukozy w ramach profilaktyki cukrzycy, z którego skorzystały 142 osoby. Badaniom towarzyszyły również działania edukacyjne. W powiecie oleckim zarówno w 2015 r., jak i 2016 r., zorganizowano festyn rodzinny pn. Zdrowa rodzina szczęśliwa uczestnikom wykonano badania profilaktyczne, udzielono porad z zakresu zdrowego odżywiania i prowadzenia zdrowego stylu życia oraz przekazano informacje z zakresu edukacji zdrowotnej. Liczba przeprowadzonych badań wyniosła w 2015 r. - 471, w 2016 r. - 455. Oprócz realizowanych programów/projektów oraz białych sobót / białych niedziel znaczący wpływ na budowanie świadomości społecznej w zakresie praw pacjenta, profilaktyki i ochrony zdrowia wśród osób starszych, ale nie tylko, mają kampanie społeczne oraz informacyjno-edukacyjne realizowane w regionalnych mediach. Polskie Radio Olsztyn realizowało cykl edukacyjno-informacyjny na temat profilaktyki i ochrony zdrowia seniorów, m.in. cykl audycji poświęcony bezpłatnym lekom dla seniorów. Opieka zdrowotna i medyczna była również tematem takich audycji jak: Porozmawiajmy o... i Samo życie. W 2015 r. Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie we współpracy z Radiem Olsztyn realizował cotygodniową audycję pt. Informator pacjenta. W terminie od stycznia do marca 2015 r. na antenie Radia Olsztyn, Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ prezentował tematy związane z opieką zdrowotną dotyczące m.in. Zintegrowanego Informatora Pacjenta, zmian w opiece zdrowotnej od stycznia 2015 r. (skierowania i kolejki oczekujących), profilaktycznych programów zdrowotnych raka szyjki macicy i raka piersi oraz pozostałych programów profilaktycznych finansowanych przez NFZ, dyrektywy transgranicznej, pakietu onkologicznego, dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego i prawa do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, praw pacjenta. Audycje były skierowane m.in. do seniorów. W 2016 r. przeprowadzono akcję dotyczącą bezpłatnych leków dla seniorów Leki 75+. Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ przez cały wrzesień 2016 r. promował ww. program, który wszedł w życie dn. 1 września 2016 r. Działania promocyjne objęły m.in.: wysyłkę ulotek informacyjnych Leki 75+ do lekarzy rodzinnych POZ w regionie Warmii i Mazur, dystrybucję plakatów do aptek na terenie województwa warmińskomazurskiego, wysyłkę informacji i ulotek do stowarzyszeń pacjenckich działających na 10
Warmii i Mazurach. Zamieszczono informację na temat programu Leki 75+ na stronie internetowej Oddziału, zorganizowano Dzień Otwarty w Warmińsko-Mazurskim Oddziale Wojewódzkim NFZ w dn. 17 września 2016 r., a także przekazano wszystkim starostwom powiatowym informacje w zakresie programu Leki 75+ wraz z ulotką informacyjną w celu udostępnienia jej pracownikom urzędu i petentom. Na antenie Telewizji Polskiej Oddział w Olsztynie wyemitowano spot Ministerstwa Zdrowia Leki 75+ dystrybuowano ulotki Leki 75+ w warmińsko-mazurskich parafiach oraz przekazano Gazecie Olsztyńskiej informacje w zakresie programu Leki 75+, czego skutkiem była publikacja artykułu informującego o zasadach korzystania z programu Ministerstwa Zdrowia. W omawianym okresie Warmińsko-Mazurski Oddział Wojewódzki NFZ zrealizował również szereg akcji, spotkań, seminariów, konferencji, poradnictwa itp. w zakresie profilaktyki i ochrony zdrowia osób starszych, w tym m.in.: 2015 r. Dzień Otwarty Przyjdź i zapytaj o pakiet onkologiczny 4 lutego 2015 r. Uruchomiono specjalne stanowiska w zakresie szybkiej ścieżki onkologicznej i profilaktycznych programów onkologicznych w Oddziale w Olsztynie, Delegaturze WM OW NFZ w Elblągu, Delegaturze WO OW NFZ w Ełku oraz Punkcie Obsługi Ubezpieczonych w Iławie. Akcja pn. Kwiecień miesiącem pacjenta przez cały kwiecień w olsztyńskim Oddziale, Delegaturach Elblągu i Ełku oraz Punktach Obsługi Ubezpieczonych w Iławie pacjenci mogli uzyskać informacje na temat: pakietu onkologicznego, zmian w systemie opieki zdrowotnej od 2015 r., praw pacjenta, profilaktycznych programów zdrowotnych, czasu oczekiwania na leczenie specjalistyczne itd. Dzień Otwarty Warmińsko-Mazurskiego Oddziału NFZ 18 kwietnia 2015 r. W ramach akcji Kwiecień miesiącem pacjenta zaproszenia także do mobilnych stanowisk ZIP. Seminarium Pacjenckie 14 kwietnia 2015 r. spotkanie z przedstawicielami instytucji pacjenckich i urzędów, w zakresie których znajduje się opieka i nadzór nad sprawami środowisk pacjenckich, także zrzeszających seniorów. Udział pracowników WM OW NFZ w konferencji Zdrowy Powiat Olsztyński - 9 kwietnia 2015 r. Prezentacja tematów związanych z programami profilaktycznymi raka piersi i raka szyjki macicy oraz działaniami WM OW NFZ w zakresie pozyskiwania potencjalnych dawców szpiku. Dzień Otwarty NFZ bliżej pacjentów w związku ze światowym Dniem Walki z Cukrzycą 27 czerwca 2015 r. Warmińsko-Mazurski OW NFZ zorganizował Dzień Otwarty w Oddziale w Olsztynie, Delegaturze WM OW NFZ w Elblągu, Delegaturze WO OW NFZ w Ełku oraz Punkcie Obsługi Ubezpieczonych w Iławie. Zainteresowani petenci mogli pozyskać informacje dotyczące prowadzonych przez NFZ profilaktycznych programów onkologicznych (mammografia i cytologia), szybkiej ścieżki onkologicznej, praw pacjenta, dyrektywy transgranicznej, karty EKUZ. Porad udzielał lekarz specjalista diabetolog i dietetyk z Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Olsztynie. Dzień Otwarty NFZ bliżej pacjentów w związku z dniem pierwszej pomocy 12 września 2015 r. Oddział zorganizował Dzień Otwarty w Oddziale w Olsztynie, Delegaturze WM OW NFZ w Elblągu, Delegaturze WO OW NFZ w Ełku oraz Punkcie Obsługi Ubezpieczonych w Iławie. Zainteresowani petenci mogli pozyskać informacje dotyczące prowadzonych przez NFZ profilaktycznych programów onkologicznych (mammografia i cytologia), szybkiej ścieżki onkologicznej, praw pacjenta, dyrektywy transgranicznej, karty EKUZ. Ponadto 11
w Oddziale w Olsztynie dyżurowali ratownicy medyczni z Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w Olsztynie, którzy udzielali zainteresowanym informacji z zakresu pierwszej pomocy. 2016 r. Akcja Jesteśmy wyjątkowi i Ty możesz uratować komuś życie! 22 marca 2016 r. Akcja mająca na celu podkreślenie wyjątkowości mieszkańców Olsztyna i województwa warmińsko-mazurskiego oraz wskazanie iż potrafią oni zadbać nie tylko o zdrowie swoje i swoich bliskich, wykonując i propagując wykonywanie profilaktycznych badań zdrowotnych, ale i są otwarci na pomaganie innym i rejestrowanie się w bazie potencjalnych dawców szpiku (zarejestrowano 38 osób). Akcja Pacjencie! Odwołaj wizytę! - zaprojektowanie ulotki Pacjencie! Odwołaj wizytę! oraz udostępnienie jej dla pacjentów w Oddziale w Olsztynie, Delegaturach Elblągu i Ełku oraz Punkcie Obsługi Ubezpieczonych w Iławie. Ulotka została także przekazana wszystkim świadczeniodawcom za pośrednictwem SZOI wraz z przypomnieniem zasad obowiązujących przy prowadzeniu list oczekujących. Przekazanie szczegółowych informacji regionalnym stowarzyszeniom pacjenckim oraz reprezentantom właściwych urzędów na zorganizowanym przez Oddział Seminarium Pacjenckim, które odbyło się w Olsztynie w dn. 14 kwietnia 2016 r. Zaproszeni goście zostali zapoznani z tematem przez pracowników merytorycznych Oddziału. Akcja Kwiecień miesiącem pacjenta w Warmińsko-Mazurskim OW NFZ - akcja zorganizowana przez Warmińsko-Mazurski OW NFZ mająca ona celu ułatwienie pacjentom, w szczególności seniorom, dostępności do urzędu oraz uzyskanie wszystkich koniecznych informacji. Przez cały kwiecień w olsztyńskim Oddziale, Delegaturach Elblągu i Ełku oraz Punktach Obsługi Ubezpieczonych w Iławie i Szczytnie pacjenci mogli uzyskać informacje na wiele interesujących tematów: zmian w systemie opieki zdrowotnej od 2016 r., praw pacjenta, profilaktycznych programów zdrowotnych, czasu oczekiwania na leczenie specjalistyczne itd. 14 kwietnia 2016 r. Seminarium Pacjenckie spotkanie z przedstawicielami instytucji pacjenckich, stowarzyszeń seniorów i urzędów w zakresie których znajduje się opieka i nadzór nad sprawami środowisk pacjenckich. 11-16 kwietnia 2016 r. - akcja Tydzień dla zdrowia Powiat Ełcki - przedsięwzięcie współorganizowane przez WM OW NFZ, Starostwo Powiatowe w Ełku, 108 Szpital Wojskowy i DKMS. Podstawiony został mammobus, w szpitalu wykonywane były profilaktyczne badania zdrowotne i laboratoryjne. Ogólnopolski Festyn Rodzinny z Okazji Dnia Dziecka w Ełku 1 czerwca 2016 r. Organizatorem był Caritas Diecezji Ełckiej. WM OW NFZ w Olsztynie włączył się w organizację przedsięwzięcia. Przy stanowisku Oddziału można było zasięgnąć informacji dotyczących profilaktycznych programów zdrowotnych, praw pacjenta, dokonać pomiaru ciśnienia, wagi oraz nauczyć się prawidłowego samobadania piersi na specjalnych fantomach. 12 października 2016 r. - Wykład edukacyjny - w Gronitach dotyczący profilaktyki raka piersi i raka szyjki macicy. Podczas spotkania jego uczestniczki mogły także nauczyć się prawidłowego samobadania piersi na specjalistycznych fantomach. Dzień dla zdrowia. - w dniu 27.10.2016 r. w związku z miesiącem profilaktyki raka piersi, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie i Warmińsko- Mazurski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie 12
zaprosił mieszkańców Olsztyna do udziału w przedsięwzięciu profilaktyki onkologicznej Dzień dla Zdrowia. Jedno badanie może uratować życie - Powiat Ełcki (20 grudnia 2016 r.) - przedsięwzięcie promujące profilaktyczne badania mammograficzne dla Pań w wieku 50-69 lat, co dwa lata. Ponadto z ankiet uzyskanych z powiatowych centrów pomocy rodzinie wynika, że również w powiatach organizowano wykłady, spotkania, poradnictwo itp. w ww. tematyce: UTW w Działdowie zorganizował w 2016 roku 3 wykłady o tematyce profilaktyki i ochrony zdrowia. W wykładach uczestniczyło łącznie ponad 200 osób powyżej 60 r.ż.; w powiecie kętrzyńskim w 2015 r. zorganizowano spotkanie z dogoterapeutą oraz w ramach walki z alkoholizmem - spotkanie z terapeutą. W 2016 r. w ramach powiatowej Senioriady zorganizowano m.in.: wykład o zdrowym odżywianiu, profilaktyce raka piersi, naukę samobadania, porady fizjoterapeuty. W lipcu 2016 r. zorganizowano kolejne spotkanie z dogoterapeutą; w powiecie szczycieńskim w 2015 r. zorganizowano m.in.: wykład na temat Osteoporoza choroba miliona złamań, wykład na temat gruźlicy, spotkanie z pielęgniarką środowiskową poświęcone cukrzycy. W 2016 r. z kolei zorganizowano spotkanie na temat Objawy, leczenie i zapobieganie nadciśnieniu ; w powiecie nidzickim, w grudniu 2016 r. w ramach projektu Promocja i Profilaktyka Chorób Układu Oddechowego dla Mieszkańców Powiatu Nidzickiego zorganizowano szkolenia z zakresu profilaktyki zdrowia, w tym dotyczące chorób układu oddechowego (astma, POCHP, zapalenie płuc), ich objawów, diagnostyki i leczenia. Wartości przyjętych dla celu szczegółowego 1.1. wskaźników obrazuje poniższa tabela: Wskaźnik 2014 2015 2016 Liczba poradni geriatrycznych, oddziałów i łóżek geriatrycznych: liczba poradni i oddziałów 0 2 3 łóżka zakontraktowane w zakładach opieki długoterminowej i 658 664 668 paliatywno-hospicyjnej Liczba uruchomionych miejsc udzielania świadczeń zdrowotnych m.in. w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej, psychogeriatrycznej i paliatywnej. 4 3 1 Liczba wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego, pielęgnacyjnego itp. 41 (stan na 31.12.2014 r.) 43 (stan na 31.12.2015 r.) 46 (stan na 31.12.2016 r.) Liczba udzielonych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki geriatrycznej, długoterminowej, psychogeriatrycznej i paliatywnej: opieka geriatryczna 0 308 2283 opieka długoterminowa 591 978 30 777 29 889 opieka paliatywna 254 781 18 787 18 639 Liczba projektów/programów z zakresu profilaktyki, ochrony zdrowia, rehabilitacji oraz standaryzacji usług medycznych dla osób Liczba projektów 38 Liczba osób ok. Liczba projektów 19 Liczba osób ok. Liczba projektów 22 Liczba osób ok. 13
starszych (w tym finansowanych ze środków zewnętrznych m.in. europejskich) oraz liczba osób w nich uczestniczących. Liczba kampanii społecznych, informacyjnoedukacyjnych w mediach regionalnych, w szczególności w mediach publicznych, na temat profilaktyki i ochrony zdrowia 65 tys. (w tym ok. 56 tys. to osoby uczestniczące w trzech programach profilaktycznych zrealizowanych przez WM OW NFZ w Olsztynie) 80 792 (w tym ok.69 373 to osoby uczestniczące w programach profilaktycznych zrealizowanych przez WM OW NFZ w Olsztynie) 77 884 (w tym ok. 62 368 to osoby uczestniczące w programach profilaktycznych zrealizowanych przez WM OW NFZ w Olsztynie) 4 1 1 Cel szczegółowy 1.2. Zwiększenie osobom starszym dostępu do usług socjalnych Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2015 i 2016: Celem utrzymania seniorów w jak najlepszej kondycji psychofizycznej sprzyjającej ich jak najdłuższemu, samodzielnemu funkcjonowaniu w środowisku, tworzone są placówki świadczące usługi w zakresie wsparcia dziennego, tj. dzienne domy pomocy oraz środowiskowe domy samopomocy. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2014-2016, w których świadczone było dzienne wsparcie m.in. dla osób starszych oraz liczbę miejsc w tych placówkach, obrazuje poniższa tabela. Tabela 4. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2014-2016 roku, w których świadczone było dzienne wsparcie m.in. dla osób starszych. Rodzaj placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych Lata Liczba podmiotów funkcjonujących w województwie warmińskomazurskim Liczba uczestników/ miejsc 2014 20 845 Dzienne Domy Pomocy 2015 24 935 2016 25 954 2014 63 + 4 filie 3049 Środowiskowe Domy Samopomocy 2015 65 + 4 filie 3343 2016 70 + 4 filie 3493 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, według stanu na dzień 31 grudnia danego roku. W województwie warmińsko-mazurskim z roku na rok zwiększa się liczba placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych. W porównaniu do roku 2014 zwiększyła się liczba zarówno Dziennych Domów Pomocy, jak i Środowiskowych Domów Samopomocy. W 2016 r. działało 25 DDP z 954 miejscami (tj. o 109 miejsc więcej niż w 2014 r.) oraz 70 + 4 filie środowiskowych domów samopomocy z 3493 miejscami (tj. o 444 miejsca więcej niż w 2014 r.). W 2015 roku rozpoczęto realizację krajowego Programu Senior WIGOR na lata 2015-2020 (od 2017 r. Senior+ ), którego celem jest wsparcie osób starszych poprzez umożliwienie im korzystania z szerokiej oferty na rzecz społecznej aktywizacji. W wyniku 14
ogłoszonego konkursu na dofinansowanie działań jednostek samorządu w procesie tworzenia Dziennych Domów Senior-WIGOR (od 2017 r. Senior+ ), w 2015 roku powstało na terenie województwa 6 takich podmiotów (w Olsztynie oraz w gminach: Działdowo, Bartoszyce, Wydminy, Lidzbark Welski, Górowo Iławeckie), a w 2016 r. - 3 takie podmioty (w Olsztynie, Ostródzie i Biskupcu). W niektórych przypadkach Domy Senior-WIGOR zostały utworzone na bazie wcześniej istniejących dziennych domów pomocy, w związku z czym ich powstawanie nie wpłynęło znacząco na zwiększenie ogólnej liczby tego typu placówek w województwie. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego monitoruje również infrastrukturę placówek innych niż jednostki organizacyjne pomocy i integracji społecznej, oferujących dzienne wsparcie osobom starszym. W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonują zarówno formy bardziej zorganizowane takie jak Kluby Seniora czy Uniwersytety Trzeciego Wieku oraz mniej formalne tj.: kluby zainteresowań działające najczęściej przy świetlicach wiejskich lub przy ośrodkach pomocy społecznej, a także grupy nieformalne. O coraz większej aktywności seniorów świadczy niewątpliwie zwiększająca się liczba działających Uniwersytetów i Akademii Trzeciego Wieku. W 2014 r. funkcjonowało 26 takich podmiotów, w 2015 r. 32, a w 2016 r. już 36. W przypadku Klubów Seniora, na przestrzeni lat 2014 2016, ich liczba zmniejszyła się (58 w 2014 r. i 51 w 2016 r.). Tabela 5. Podmioty działające na rzecz osób starszych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (stan na dzień 31 grudnia danego roku) Liczba placówek na terenie województwa l.p. Rodzaj podmiotu 2014 2015 2016 1. Uniwersytety i Akademie Trzeciego Wieku 26 32 36 2. Kluby Seniora 58 59 51 Razem 84 91 87 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, według stanu na dzień 31 grudnia danego roku W sytuacji, gdy pomimo chęci i starań rodzina nie jest w stanie sama zapewnić pełnej opieki osobom w podeszłym wieku, osoba starsza może skorzystać z pobytu w całodobowych placówkach pomocy społecznej. W tym celu powoływane są do działania różne instytucje publiczne i niepubliczne niosące pomoc i opiekę ludziom starszym. W latach 2014-2016 w infrastrukturze placówek pomocy społecznej działających m.in. na rzecz osób starszych w województwie warmińsko-mazurskim widoczny jest niewielki wzrost liczby placówek zapewniających całodobową opiekę, co obrazuje poniższa tabela. Jednocześnie corocznie wzrastają miesięczne koszty utrzymania mieszkańca w domach pomocy społecznej. W związku z tym rosną koszty gmin związane z finansowaniem odpłatności za pobyt tych podopiecznych, którzy z dochodów własnych oraz dochodów swych rodzin nie są w stanie pokryć kosztów swego pobytu w DPS (wzrost kosztów w 2016 r. o 11,33 % względem 2015 roku). Opłacenie pobytu mieszkańca DPS jest dla samorządów gminnych zdecydowanie droższą formą wsparcia niż realizacja usług opiekuńczych. Alternatywną formą wsparcia skierowaną do osób, które wymagają częściowego wsparcia jest tworzenie mieszkań chronionych dla osób, które są na tyle samodzielne, by funkcjonować przy umiarkowanym wsparciu. Zwiększenie liczby mieszkań chronionych z przeznaczeniem dla seniorów i ośrodków wsparcia dziennego jest bardziej korzystne finansowo niż całodobowa opieka w domu pomocy społecznej. 15
Tabela 6. Wykaz placówek pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2014-2016, w których świadczone jest całodobowe wsparcie m.in. dla osób starszych Liczba podmiotów funkcjonujących Rodzaj placówek pomocy społecznej Lata w województwie działających m.in. na rzecz osób starszych warmińskomazurskim Liczba miejsc Domy Pomocy Społecznej 1 2015 23 1571 2014 20 1459 2016 24 + 1 filia 1602 2014 9 47 Rodzinne Domy Pomocy 2015 10 57 2016 10 60 Placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom 2014 14 532 w podeszłym wieku (działalność gospodarcza, zgodnie z art. 67 ust.1 ustawy o pomocy społecznej, 2015 16 561 prowadzone po uzyskaniu zezwolenia Wojewody Warmińsko-Mazurskiego) 2016 17 635 * w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonowały łącznie (stan na 31 grudnia danego roku): w 2014 r. - 44 domy pomocy społecznej + 2 filie, oferujące łącznie 3778 miejsc, w 2015 r. - 48 domów pomocy społecznej +2 file, oferujące łącznie 3944 miejsca, w 2016 r. - 50 domów pomocy społecznej +2 file, oferujące łącznie 4022 miejsca. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, domów pomocy społecznej i środowiskowych domów samopomocy. Rozmieszczenie przestrzenne na terenie województwa warmińsko-mazurskiego podmiotów działających na rzecz osób starszych według stanu na 31 grudnia 2016 roku obrazuje poniższa mapa. Mapa 1. : Podmioty działające na rzecz osób starszych funkcjonujące na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego według stanu na dzień 31 grudnia 2016 r. 1 W kolumnie 3 i 4 wykazano jedynie liczbę placówek i miejsc dla osób starszych. 16
Oprócz wsparcia instytucjonalnego świadczonego osobom starszym przez system pomocy społecznej, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej osobie, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczonych przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania są obowiązkowym zadaniem gminy. Określane są jako pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opieka higieniczna, pielęgnacja oraz w miarę możliwości zapewnienie kontaktu z otoczeniem. Liczbę osób objętych usługami opiekuńczymi oraz specjalistycznymi usługami opiekuńczymi dla osób z zaburzeniami psychicznymi w województwie warmińskomazurskim w latach 2014-2016 obrazuje poniższy wykres. Wykres 1. Liczba osób ogółem objętych usługami opiekuńczymi oraz liczba osób w wieku poprodukcyjnym objętych usługami opiekuńczymi w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2014-2016 Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania MPiPS-03 według stanu na 31 grudnia danego roku oraz danych z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej Województwa Warmińsko-Mazurskiego za 2016 r. Z powyższego wykresu wynika, że zapotrzebowanie na wspomnianą formę wsparcia wzrasta. Liczba wszystkich odbiorców usług opiekuńczych w latach 2014-2016 systematycznie rosła: w 2014 r. wsparciem objęto 4704 osoby, w 2015 r. 4893, a w 2016 r. 5171 (tj. o 467 więcej niż w 2014 r.). Systematycznie zwiększa się również udział osób w wieku poprodukcyjnym korzystających z usług opiekuńczych. W 2014 r. usługami opiekuńczymi objęto 3524 osoby w wieku poprodukcyjnym, co stanowiło ok. 75% wszystkich osób, które w tym czasie korzystały z usług opiekuńczych. W 2015 r. z usług opiekuńczych skorzystało już 3900 osób w wieku poprodukcyjnym tj. ok. 80%, a w 2016 r. 4242 tj. ok. 82% wszystkich osób, które w tym czasie objęte były wsparciem w ramach usług opiekuńczych. Rosnąca liczba osób w wieku poprodukcyjnym objętych pomocą w formie usług opiekuńczych (w 2016 r. wzrost o 8,77% w stosunku do 2015 roku) potwierdza stałą tendencję do wzrostu liczby osób starszych potrzebujących opieki w naszym województwie. Należy podkreślić, że całkowity koszt usług opiekuńczych w roku 2016 był o 42% niższy od wydatków ponoszonych przez gminy za pobyt w DPS, co powinno skłaniać służby pomocy społecznej do wzmocnienia działań pomocowych skierowanych do tej grupy podopiecznych w miejscu zamieszkania. Popularną i powszechną opinią jest, iż osoby starsze najchętniej spędziłyby jesień swojego życia w dotychczasowym środowisku. Chętnie korzystałyby z pomocy innych pozostając w tym samym miejscu zamieszkania, a najlepiej byłoby, gdyby pomagał ktoś z rodziny lub sąsiad. W tym kontekście ważnym projektem jest projekt realizowany przez Federację Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa. 17
W okresie od 2014 r. do 2016 r. Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa realizowała projekt pn. Strażnicy Pamięci finansowany przez niemiecką fundację EVZ Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość. Projekt adresowany był do ofiar II wojny światowej z Olsztyna i Iławy. W ramach projektu zrealizowano kilkadziesiąt spotkań, wyjazdów turystycznych, imprez kulturalnych, wydane zostały równie dwa specjalne numery magazynu Generacja (nr 14 i 15). Projekt Strażnicy Pamięci kontynuowany będzie do grudnia 2019 r. Ponadto realizowane były działania pn.: Ciepły telefon oraz Przyjazny sąsiad. Działanie Ciepły telefon polegało na monitorowaniu przez wolontariusza stanu zdrowia i samopoczucia osób starszych za pomocą regularnego kontaktu telefonicznego. W razie zaistniałej potrzeby, chęci ze strony osoby starszej, wolontariusze również odwiedzali ich w domach. Działanie to skierowane było m.in. do osób starszych, które są samodzielne, ale którym doskwiera samotność i które potrzebują kontaktu z drugim człowiekiem. Z ww. działania skorzystały w 2015 r. 24 osoby, a w 2016 r. 25 osób. Przyjazny sąsiad to działanie polegające z kolei na regularnym wsparciu udzielanym przez sąsiada. Pomoc świadczona była np. w takich czynnościach jak: załatwianie spraw w urzędach, poradniach lekarskich, realizacja recept, dokonywanie zakupów spożywczych, sporządzanie posiłków, sprzątanie mieszkania oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem. W 2015 r. z działania skorzystało 16 osób, a w 2016 r. - 15 osób. Działanie przyjazny sąsiad realizowane było również przez Ośrodki Pomocy Społecznej. Były to głównie usługi opiekuńcze, realizowane przez osoby z najbliższego sąsiedztwa wobec osób w podeszłym wieku. Jednym ze skuteczniejszych sposobów zwiększenia osobom starszym dostępu do usług socjalnych jest zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym. Dofinansowywanie realizacji zadań podmiotom III sektora przez samorządy gminne, powiatowe i samorząd województwa odbywa się zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wykres 2. Liczba zleconych organizacjom pozarządowym zadań publicznych w latach 2014-2016, w obszarze wsparcia osób starszych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie Jak wynika z powyższego wykresu w 2014 r. samorządy gminne i powiatowe zleciły łącznie 35, w 2015 r. 36, a w 2016 r. - 39 zadań z zakresu pomocy społecznej w obszarze wsparcia osób starszych. 18
Obok samorządów gminnych i powiatowych również Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego zleca organizacjom pozarządowym, w ramach otwartych konkursów ofert, zadania wspierające i aktywizujące osoby starsze. W latach 2015-2016 w ramach dotacji udzielonych z budżetu Województwa Warmińsko Mazurskiego dofinansowano łącznie 32 zadania zlecone w obszarze pomocy społecznej, z czego 16 zadań, o łącznej wartości przekazanych dotacji 126 000 zł, to zadania polegające na aktywizowaniu osób starszych, budowaniu i promowaniu ich pozytywnego wizerunku, w tym m.in.: dofinansowano działalność Wojewódzkich Rzeczników Praw Osób Starszych, zrealizowano warsztaty/kursy aktywizujące seniorów, zorganizowano imprezy integrujące środowiska osób starszych oraz spotkania budujące solidarność międzypokoleniową, jak również promowano pozytywny wizerunek seniorów. Łączna liczba uczestników realizowanych zadań wyniosła 3120 osób. Wartości przyjętych dla celu szczegółowego 1.2. wskaźników obrazuje poniższa tabela: Wskaźnik 2014 2015 2016 Liczba miejsc dla osób starszych w placówkach pomocy społecznej 5932 6467 6744 Liczba placówek w środowiskach lokalnych, adekwatnych do potrzeb osób starszych (m.in. domy dziennego pobytu, rodzinne domy pomocy, 238 233 238 kluby seniora). Liczba osób starszych objętych usługami opiekuńczymi, w tym specjalistycznymi usługami opiekuńczymi. 3524 3900 4242 Liczba zadań z zakresu wsparcia osób starszych w obszarze pomocy społecznej, zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym (w tym liczba uczestników). Liczba projektów z zakresu rozwoju infrastruktury pomocy społecznej na rzecz osób starszych (w tym finansowanych ze środków zewnętrznych m.in. europejskich). *Dzienne Domy Senior-WIGOR (od 2017 r. Senior+ ) Liczba zadań: 44 Liczba uczestników: 5967 (w tym 1334 osoby to odbiorcy usług opiekuńczych zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym) Liczba zadań: 46 Liczba uczestników: 4534 (w tym 3670 osób powyżej 50 r.ż.) Liczba zadań: 45 Liczba uczestników: 5215 (w tym 4148 osób powyżej 50 r.ż.) 6 6* 3* Cel szczegółowy 1.3. Wzrost kompetencji kadr służby zdrowia oraz pomocy społecznej w zakresie opieki nad osobami starszymi Działania podejmowane w ramach ww. celu szczegółowego w roku 2015 i 2016: Systematyczne podnoszenie kwalifikacji personelu medycznego oraz pomocy społecznej jest niezbędnym warunkiem skutecznej opieki, a także prowadzi do wzrostu kompetencji kadr ochrony zdrowia oraz pomocy społecznej. 19
Z roku na rok, w województwie warmińsko-mazurskim wzrasta zainteresowanie szkół wyższych kształceniem specjalistów pracujących z osobami starszymi. Od roku 2015/2016 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie prowadzi kształcenie na kierunkach i specjalnościach związanych z tematyką polityki senioralnej: kierunek nauki o rodzinie o specjalności asystent-opiekun osób starszych (studia pierwszego stopnia stacjonarne i niestacjonarne); kierunek pedagogika o specjalności edukacja i aktywizacja społeczności lokalnych (studia pierwszego stopnia stacjonarne); kierunek pedagogika o specjalności edukacja dorosłych z doradztwem socjalnym (studia drugiego stopnia stacjonarne i niestacjonarne); kierunek pedagogika specjalna o specjalności andragogika specjalna (studia drugiego stopnia stacjonarne i niestacjonarne). Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie prowadzi również kształcenie na kierunku lekarskim (studia jednolite magisterskie) oraz na kierunku pielęgniarstwo (studia pierwszego i drugiego stopnia). Na Wydziale Nauk Medycznych przedmiotem obowiązkowym do zrealizowania w toku studiów jest Geriatria. W Katedrze Pielęgniarstwa jest to przedmiot Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne łącznie 40 godzin teorii (wykłady, seminaria, ćwiczenia) oraz 160 godzin zajęć praktycznych i praktyk zawodowych. Na Kierunku Lekarskim w latach 2014/2015 i w semestrze zimowym 2015/2016 realizowano nauczanie geriatrii na 5 roku 15 godzin w ramach przedmiotu Zintegrowane Nauczanie Problemowe, od semestru letniego 2015/2016 realizowane jest nauczanie geriatrii w ramach przedmiotu Geriatria 10 godzin wykładów oraz 20 godzin seminariów/ćwiczeń. Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie prowadzi nabór na następujące specjalności studiów podyplomowych: Gerontologopedia, Opieka nad osobą starszą, Pedagogika opiekuńcza i gerontologia. Ponadto w 2015 r. na kierunku Pedagogika 33 absolwentów, a w 2016 r. 31 absolwentów, ukończyło specjalność Opieka i wsparcie społeczne. Były to dwuletnie niestacjonarne studia magisterskie, które przygotowywały absolwentów do profesjonalnego planowania i realizacji zadań opiekuńczych, profilaktycznych i terapeutycznych koniecznych w sprawowaniu skutecznej opieki nad dziećmi, młodzieżą i osobami starszymi, zarówno sprawnymi, jak i niepełnosprawnymi. Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego w Olsztynie kształci studentów m.in. na kierunkach Fizjoterapia i Terapia Zajęciowa, które w dużej mierze dotyczą osób 50+. Szkoła współpracuje z placówkami służby zdrowia oraz innymi uczelniami, również zagranicznymi. Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna oferuje studia podyplomowe w zakresie gerontologii, których celem jest przygotowanie słuchaczy do pracy z osobami starszymi, wyposażenie ich w wiedzę i umiejętności, które sprawią że poradzą sobie z wyzwaniami tej specjalności. Zadaniem studiów jest uzyskanie kompetencji i kwalifikacji potrzebnych do rozwiązania problemów środowiska osób starszych. Niestety w 2015 r. i w 2016 r. ze względu na brak zainteresowania studia te nie zostały uruchomione. Oprócz wyżej wymienionych uczelni i szkół wyższych również szkoły policealne zajmują się kształceniem specjalistów pracujących m.in. z osobami starszymi. Szkoła Policealna w Ełku w 2015 r. i w 2016 r. kształciła słuchaczy, w formie zaocznej, na kierunkach: Opiekun medyczny (25 absolwentów w 2016 r.) oraz Opiekun osoby starszej (19 absolwentów w 2016 r.). Szkoła Policealna im. prof. Zbigniewa Religi w Olsztynie, zarówno w 2015 r., jak i w 2016 r., prowadziła kształcenie, w formie dziennej oraz zaocznej, m.in. na kierunkach: Technik masażysta, Opiekun Medyczny, Protetyk słuchu, Terapeuta zajęciowy, Higienistka 20
stomatologiczna, Technik elektroradiolog. W 2015 r. ww. kierunki ukończyło łącznie 114, a w 2016 r. 71 absolwentów. W 2015 r. Szkoła Policealna im. Jadwigi Romanowskiej w Elblągu prowadziła kształcenie na kierunkach Opiekun Medyczny oraz Kwalifikacyjny Kurs Zawodowy Opiekun Medyczny oba w trybie zaocznym. W 2016 r. kształcono na kierunkach: Terapeuta Zajęciowy (w trybie dziennym), Opiekun Medyczny oraz Kwalifikacyjny Kurs Zawodowy Opiekun Medyczny - oba w trybie zaocznym. Kierunki, na których uczniowie ukończyli naukę: w 2015 r.: Opiekun Medyczny 28 słuchaczy, Terapeuta Zajęciowy 19 uczniów, Kwalifikacyjny Kurs Zawodowy Opiekun Medyczny 7 słuchaczy; w 2016 r.: Kwalifikacyjny Kurs Zawodowy Opiekun Medyczny 16 słuchaczy, Opiekun Medyczny 7 słuchaczy, Terapeuta Zajęciowy 11 uczniów. W latach 2015-2016 w województwie warmińsko-mazurskim 381 osób ukończyło różnego rodzaju szkoły/kursy uprawniające do profesjonalnej opieki nad osobą starszą. Opiekę nad osobami w wieku podeszłym w obszarze ochrony zdrowia sprawują w dużej mierze pielęgniarki, realizujące różnego rodzaju świadczenia opieki zdrowotnej, tj.: podstawowej opieki zdrowotnej, ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, leczenia szpitalnego, opieki długoterminowej itp. W ramach realizacji świadczeń pielęgnacyjno-opiekuńczych i paliatywnohospicyjnych liczba pielęgniarek zatrudnianych w 2016 r. zmniejszyła się w stosunku do 2014 r. o 34 wykres poniżej. Wykres 3. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim pracujących w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej w latach 2014-2016 Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Zmniejszyła się również liczba pielęgniarek, pracujących w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone kursy kwalifikacyjne z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne, z 416 w 2014 r. do 317 w 2016 r. (o 99), co zostało zobrazowane na poniższym wykresie. 21
Wykres 4. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim, pracujących w latach 2014-2016 w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone kursy kwalifikacyjne z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim, pracujących w latach 2014-2016 w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone specjalizacje z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne pozostała na tym samym poziomie wykres poniżej. Wykres 5. Liczba pielęgniarek w województwie warmińsko-mazurskim, pracujących w latach 2014-2016 w opiece długoterminowej i paliatywno-hospicyjnej, posiadających ukończone specjalizacje z dziedzin pielęgniarstwo rodzinne, środowiskowo-rodzinne, zachowawcze, opieki długoterminowej, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, paliatywne Źródło: Dane Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie W kontekście zachodzących przemian demograficznych, również osoby pracujące w obszarze pomocy i integracji społecznej powinny podnosić swoje kwalifikacje i umiejętności zawodowe w celu zapewnienia profesjonalnego i wysokiego poziomu usług świadczonych na rzecz osób starszych. Pracownicy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie podnosząc swoje kwalifikacje zawodowe biorą udział w różnego rodzaju szkoleniach/ kursach. Liczbę zorganizowanych kursów, szkoleń itp. dla pracowników pomocy społecznej w zakresie potrzeb osób starszych oraz liczbę osób w nich uczestniczących w latach 2014-2016 obrazuje poniższy wykres. 22