ROCZNIKI BIESZCZADZKIE Tom 15
OŚRODEK NAUKOWO-DYDAKTYCZNY BIESZCZADZKIEGO PARKU NARODOWEGO ROCZNIKI BIESZCZADZKIE Tom 15 Ustrzyki Dolne 2007
RADA REDAKCYJNA Barbara Ćwikowska, Zbigniew Głowaciński, Krzysztof Kukuła, Oksana Maryskevych, Stefan Michalik, Stefan Skiba, Tomasz Winnicki, Wojomir Wojciechowski, Bogdan Zemanek (przewodniczący) REDAKCJA Redaktor naczelny Tomasz Winnicki Sekretarz redakcji Barbara Ćwikowska RECENZENCI Marek Drewnik, Zbigniew Głowaciński, Krzysztof Kukuła, Stefan Michalik, Piotr Patoczka, Jerzy Pawłowski, Kajetan Perzanowski, Stefan Skiba, Tomasz Winnicki, Bogdan Zemanek ADRES REDAKCJI 38-700 Ustrzyki Dolne, ul. Bełska 7 tel. (0-13) 461-10-91 tel./fax (0-13) 461-30-62 e-mail: lulecznica@poczta.onet.pl Korekta Bogdan Zemanek, Barbara Ćwikowska Tłumaczenia i weryfikacja Bogdan Zemanek Projekt okładki Hanna Juraszyńska Fotografia na okładce Cmentarz w Wołosatem fot. Grażyna Holly Copyright by Bieszczadzki Park Narodowy ISSN 1233-1910 Oficyna Wydawnicza Impuls tel. (0-12) 422-41-80, fax: 422-59-47 Skład i łamanie: Impuls Wydanie I, Nakład 1000 egz. Kraków 2007
Roczniki Bieszczadzkie wydawnictwo Bieszczadzkiego Parku Narodowego utworzono dla publikowania referatów z odbywającej się corocznie konferencji naukowej pod hasłem: Ochrona zasobów przyrodniczych Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Ponadto w rocznikach publikowane są prace naukowe, projekty dotyczące ochrony zasobów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego oraz koncepcje rozwoju edukacji przyrodniczej, turystyki i rekreacji w granicach Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Zamieszczane są również materiały poświęcone innym częściom Karpat Wschodnich, które mogą mieć znaczenie dla analiz porównawczych. Redakcja
SPIS TREŚCI ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 15 (2007) Krystyna Przybylska, Stanisław Kucharzyk Lasy górskich parków narodowych jako przedmiot ochrony i obiekt badań naturalnych procesów lasotwórczych... 15 Bogdan Zemanek Rola parków narodowych w ochronie rzadkich i ginących gatunków roślin naczyniowych... 35 Zbigniew Głowaciński Problem ochrony i zarządzania populacjami zwierząt łownych w krajowych parkach narodowych i ich bezpośrednim otoczeniu... 41 Jerzy Pawłowski Obecne i przyszłe zadania polskich parków narodowych w zakresie ochrony cennych gatunków zwierząt bezkręgowych... 63 Tadeusz J. Chmielewski Ochrona krajobrazów hydrogenicznych w nizinnych parkach narodowych Polski... 71 Stefan Skiba Rola parków narodowych w ochronie walorów środowiska abiotycznego i gleb... 95 Oksana Maryskevych, Iryna Shpakivska, Olga Didukh Wyzwania i szanse dla ochrony przyrody w karpackich parkach narodowych na Ukrainie... 105 Robert Kościelniak, Józef Kiszka Nowe i rzadkie gatunki porostów (Lichenes) w Bieszczadzkim Parku Narodowym i jego otulinie część IX... 119 Jerzy Szwagrzyk, Jan Bodziarczyk, Anna Bożek Szata roślinna projektowanego rezerwatu przyrody Przełom Wołosatego w Bieszczadach... 123
8 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2007 (15) Jan Bodziarczyk, Tomasz Rużyło Warunki występowania, struktura oraz stan zdrowotny populacji cisa pospolitego Taxus baccata L. w rezerwacie przyrody Cisy na górze Jawor w Bieszczadach... 163 Jacek Błażuk Herpetofauna doliny Sanu pod Otrytem i terenów przyległych (Bieszczady Zachodnie). Gady... 181 Krzysztof Kukuła, Aneta Bylak Struktura pokarmu pstrąga potokowego Salmo trutta m. fario L. w potoku Wołosaty (Bieszczady Zachodnie)... 231 Marek Holly Nowe stanowiska rzadkich gatunków chrząszczy na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz w Bieszczadach Zachodnich... 243 Tomasz Zaleski, Joanna Korzeniak, Andrzej Kalemba Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej łąk porolnych w Wołosatem (Bieszczadzki Park Narodowy)... 253 Wojciech Szymański, Stefan Skiba Geneza i znaczenie poziomu fragipan w glebach płowych (Albeluvisols) pogórza karpackiego... 297 Andrzej Górecki, Katarzyna Nieszporek, Anna Ostruszka, Lidia Skolarczyk, Marta Wójcik Świadomość ekologiczna młodzieży zamieszkującej okolice wybranych parków narodowych... 285 Grażyna Holly Stan zachowania zabytkowych cmentarzy chrześcijańskich na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego... 305 Kronika ważniejszych wydarzeń BdPN w roku 2006 Adam Leń... 333 Wskazówki dla autorów... 345
CONTENTS 9 CONTENTS Krystyna Przybylska, Stanisław Kucharzyk Montane forests of national parks as subject of protection and object of studies of natural forest formation processes... 15 Bogdan Zemanek National parks in conservation of rare and endangered species of vascular plants... 35 Zbigniew Głowaciński Protection and management problems of game populations in Polish national parks and their surroundings... 41 Jerzy Pawłowski The present and future tasks of the Polish national parks in protection of the valuable invertebrate species... 63 Tadeusz J. Chmielewski Hydrogenic landscapes conservation in Polish lowland national parks... 71 Stefan Skiba The role of the national parks in the protection of the abiotic environments and soils... 95 Oksana Maryskevych, Iryna Shpakivska, Olga Didukh Challenges and opportunities for nature protection in the Carpathian national parks in Ukraine... 105 Robert Kościelniak, Józef Kiszka New and rare lichen species in the Bieszczady National Park and its environs part IX... 119 Jerzy Szwagrzyk, Jan Bodziarczyk, Anna Bożek Vegetation of the projected nature reserve Przełom Wołosatego in the Bieszczady Mts... 123
10 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2007 (15) Jan Bodziarczyk, Tomasz Rużyło Conditions of occurrence, structure, and health status of the population of common yew Taxus baccata L. in the Cisy na górze Jawor nature reserve, Bieszczady Mts, Poland... 163 Jacek Błażuk Herpetofauna of the San river valley along the Otryt mountain ridge and of the adjacent areas (Western Bieszczady Mts.). Reptiles... 181 Krzysztof Kukuła, Aneta Bylak The diet of brown trout Salmo trutta m. fario L. from the Wołosaty stream (Western Bieszczady Mts.)... 231 Marek Holly New sites of some rare species of beetles in the Bieszczady National Park and the Western Bieszczady Mts... 243 Tomasz Zaleski, Joanna Korzeniak, Andrzej Kalemba Anthropogenic disturbances of soil cover at grasslands of Wołosate village (Bieszczady National Park)... 253 Wojciech Szymański, Stefan Skiba Genesis and significance of the fragipan horizon in the Albeluvisols of the Carpathian Foothills... 267 Andrzej Górecki, Katarzyna Nieszporek, Anna Ostruszka, Lidia Skolarczyk, Marta Wójcik Environmental awareness of schoolchildren living in the vicinity of selected national parks... 285 Grażyna Holly State of preservation of monumental Christian cemeteries in the Bieszczady National Park... 305 Chronicle of important events of Bieszczady National Park in 2006 Adam Leń... 333 Informations for authors... 345
ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 15 (2007) XV KONFERENCJA MIĘDZYNARODOWEGO REZERWATU BIOSFERY KARPATY WSCHODNIE CELE, ORGANIZACJA I USYTUOWANIE PARKÓW NARODOWYCH WE WSPÓŁCZESNEJ OCHRONIE PRZYRODY W Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Ustrzykach Dolnych, w dniach 14 16.09.2006 r., odbyła się XV konferencja Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Temat przewodni konferencji brzmiał: Cele, organizacja i usytuowanie parków narodowych we współczesnej ochronie przyrody. Po raz kolejny konferencja połączona była z wyjazdową sesją Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Radą Naukową Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W pierwszym dniu obrad uczestnicy wysłuchali 11 referatów dotyczących roli parków narodowych w zakresie ochrony flory, fauny, przyrody abiotycznej i krajobrazu, wygłoszonych przez specjalistów z poszczególnych dziedzin, reprezentujących polską i ukraińską stronę Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. W pierwszej części obrad, pod przewodnictwem Prof. Joanny Pijanowskiej wygłoszono następujące referaty: 1. Stiepan Stojko Wielofunkcyjne znaczenie parków narodowych jako części rezerwatów biosfery wg Strategii sewilskiej (na przykładzie Karpat Ukraińskich). 2. Zbigniew Głowaciński Problem ochrony dużych drapieżników i zwierząt łownych w parkach narodowych i ich otoczeniu. 3. Jerzy Pawłowski Zadania parków narodowych dziś i w przyszłości w zakresie ochrony cennych gatunków zwierząt bezkręgowych. Dalszym obradom przewodniczył Prof. Jacek Wasilewski. Wysłuchano następujących referatów: 1. Kajetan Perzanowski Potencjalna rola parków narodowych w programach restytucyjnych i ochronie populacji dużych ssaków. 2. Bogdan Zemanek Rola parków narodowych w ochronie rzadkich i zagrożonych gatunków flory naczyniowej w Polsce. 3. Krystyna Przybylska, Stanisław Kucharzyk Lasy górskie w parkach narodowych przeznaczone do badań naturalnych procesów. 4. Stefan Skiba Znaczenie parków narodowych dla ochrony naturalnych walorów zasobów abiotycznych i gleb. Trzecim blokiem obrad kierował Prof. Stefan Skiba. Tematyka referatów przedstawiała się następująco: 1. Zbigniew Myczkowski Ochrona krajobrazu kulturowego w wybranych parkach narodowych.
12 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2007 (15) 2. Tadeusz J. Chmielewski Ochrona krajobrazów hydrogenicznych w nizinnych parkach narodowych w Polsce. 3. Oksana Maryskevych, Iryna Shpakivska, Olga Didukh Wyzwania i szanse dla ochrony przyrody w karpackich parkach narodowych na Ukrainie. 4. Volodymyr Kramarets, Jurij Kramarets, Jaroslav Dubyna Czynniki oddziaływujące na stan ochrony przyrody na terenie PN Beskidy Skolskie. W godzinach popołudniowych odbyło się posiedzenie Państwowej Rady Ochrony Przyrody oraz otwarte posiedzenie Rady Naukowej Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Drugiego dnia konferencji dyskutowano nad zaletami i wadami aktualnie obowiązującej w Polsce Ustawy o ochronie przyrody oraz o przygotowywanych zmianach. Głos zabrali m.in. przedstawiciele Ministerstwa Środowiska. Obradom przewodniczył Prof. Bogdan Zemanek, a wygłoszono następujące referaty: 1. Bogdan Jaroszewicz Koncepcja restrukturyzacji i wykonywania ochrony przyrody w Polsce. 2. Ludwik Tomiałojć Międzynarodowe kategorie obszarowej ochrony przyrody wnioski dla Polski. 3. Ryszard Kapuściński Analiza przygotowywanych kierunków zmian prawa ochrony przyrody. 4. Tomasz Winnicki Zalety i wady aktualnie obowiązującej Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. W godzinach popołudniowych pracownicy Parku zaprezentowali System Informacji Przestrzennej (GIS), po czym dyskutowano o przyszłości pracowni naukowych w parkach narodowych, o planach ochrony oraz przydatności GIS dla realizacji tych planów. Trzeciego dnia konferencji odbyła się sesja terenowa uczestnicy przeszli od strony Przełęczy Bukowskiej na Rozsypaniec i Halicz.
15 th CONFERENCE AIMS, ORGANISATION AND PLACE OF NATIONAL PARKS IN CONTEMPORARY NATURE CONSERVATION On September 14 16, 2006 in the Scientific-Didactic Centre of the Bieszczady National Park in Ustrzyki Dolne, the 15th conference of the International Biosphere Reserve Eastern Carpathians took place. The main topic of conference was: Aims, organisation and place of national parks in contemporary nature conservation. The conference was accompanied by the sessions of the State Council for Nature Conservation, and the Scientific Council of the Bieszczady National Park. On the first day of conference the 11 lectures on the role of national parks in protection of flora, fauna, abiotic nature, and landscape were presented by specialists representing Polish and Ukrainian side of the International Biosphere Reserve. In the afternoon a session of the State Council for Nature Conservation, and open session of the Scientific Council of the Bieszczady National Park took place. The second day of conference was devoted to discussion on virtues and faults of the Law of nature protection being in effect in Poland at the moment and on changes being in preparation. The representative of the Ministry of Environment took part in discussion. In the afternoon the Park scientists presented information system (GIS) prepared for the BNP, then discussion on the future of scientific units in national parks, protection plans and the use of GIS in their execution was started. On the third day of conference a field session took place the participants visited Mt Rozsypaniec and Mt Halicz from the side of Bukowska Pass.