Zasady jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni dr Joanna Kulesza, WPiA UŁ Internet - próby definicji Orzecznictwo: Internet, międzynarodowa sieć połączonych komputerów, pozwalająca milionom ludzi komunikować się ze sobą w cyberprzestrzeni oraz korzystać z ogromnych zasobów informacji na całym świecie. Reno v. American Civil Liberties Union (U.S. Supreme Court, 96-511, 1997) "Internet to globalna sieć elektroniczna, składająca się z mniejszych, połączonych sieci, umożliwiająca wzajemną wymianę informacji milionom komputerów z wykorzystaniem kabli telefonicznych, światłowodów i połączeń bezprzewodowych. U.S. vs. Microsoft (D. C. Columbia, 1998) Doktryna: Internet to ogólnoświatowy system komunikacji danych, stworzony przez wzajemne połączenie publicznych i prywatnych sieci telekomunikacyjnych, wykorzystujących protokół internetowy i protokół kontroli transmisji (Transmission Control Protocol/Internet Protocol, TCP/IP) i inne protokoły niezbędne dla skutecznego funkcjonowania protokołu IP w skali globalnej, takie jak DNS i protokoły routowania. Internet Governance Project Definicja prawna?: ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U.2002.144.1204 ) Art. 1. 3) system teleinformatyczny - zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania, zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych poprzez sieci telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci urządzenia końcowego w rozumieniu ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. 2001.852.73) Art. 1. 35) sieć telekomunikacyjna - systemy transmisyjne oraz urządzenia komutacyjne lub przekierowujące, a także inne zasoby, które umożliwiają nadawanie, odbiór lub transmisję sygnałów za pomocą przewodów, fal radiowych, optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną, niezależnie od ich rodzaju; Definicje językowe Internet [ang.], inform. ogólnoświatowa sieć komputerowa, łącząca lokalne sieci, korzystające z pakietowego protokołu komunikacyjnego TCP/IP, mająca jednolite zasady adresowania i nazywania węzłów (komputerów włączonych do sieci) oraz protokoły udostępniania informacji. Joanna Kulesza Internet - próby definicji 1
Czy prawo obowiązuje w cyberprzestrzeni? Technooptymizm: Rządy Świata Przemysłu: O, wy zmęczone giganty z ciała i stali. Przybywam z Cyberprzestrzeni, nowej ojczyzny Umysłu. W imieniu przyszłości żądam, byście - jako związani z przeszłością - zostawili nas w spokoju. Nie jesteście wśród nas mile widzianymi gośćmi. Nie posiadacie żadnej władzy tu, gdzie się gromadzimy. ( ) Cyberprzestrzeń nie leży w zasięgu waszych granic. Nie myślcie, że możecie ją zbudować, traktując jak kolejny budowlany projekt. Nie jesteście w stanie tego dokonać. Cyberprzestrzeń jest aktem natury, która wzrasta poprzez nasze zbiorowe działania. ( )Wasze prawne pojęcia własności, wolności słowa, tożsamości, ruchu i kontekstu nie mają zastosowania do naszej sytuacji. Wszystkie oparte są na zjawiskach świata materialnego. Tymczasem tu nie istnieje materia. ( )W Chinach, Niemczech, Francji, Rosji, Singapurze, Włoszech i w Stanach Zjednoczonych próbujecie pokonać wirusa wolności, wznosząc strażnice na granicach Cyberprzestrzeni. Mogą one zatrzymać zarazę na jakiś czas, ale nie znajdą zastosowania w świecie, który zostanie niebawem zwyciężony przez niosące bity media. ( ) Zbudujemy cywilizację Umysłu w Cyberprzestrzeni. Oby był on bardziej ludzki od świata, który stworzyły wasze rządy. J.P. Barlow, Deklaracja niepodległości w cyberprzestrzeni, 1996, Tłum.: J. Staniszewski. Zagadnienia jurysdykcyjne Granice władzy państw? wyłączność wobec terytorium i obywateli, wykonywanie polityki zagranicznej, decydowanie o wojnie i pokoju, swobodne uznawanie państw i rządów, decyzje dotyczące nawiązywania stosunków dyplomatycznych, udział w sojuszach wojskowych uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych suwerenność Granice władzy państw? w wymiarze materialnym organizowanie życia społecznego tj. władztwo państwa w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. w wymiarze formalnym - stanowienie norm prawa, koniecznych dla organizowania danej dziedziny społecznej i zabezpieczenia ich wykonywania (egzekucji norm) wykonywanie jurysdykcji Wykonywanie jurysdykcji na terytorium państwa w sposób zupełny i wyłączny poza terytorium państwa zawsze na podstawie prawa międzynarodowego: na terytoriach innych państw Joanna Kulesza Czy prawo obowiązuje w cyberprzestrzeni? 2
na obszarach wspólnych; tzw. przestrzeniach międzynarodowych (morze pełne, Antarktyka, przestrzeń kosmiczna) Wykonywanie kompetencji państwowych poza własnym terytorium rodzi konflikt kompetencji potrzebne są zasady go eliminujące Zasady wykonywania jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni 1. zasada terytorialności (zasada jurysdykcji terytorialnej) Jeśli osoba, rzecz lub zdarzenie znajduje się lub ma miejsce w granicach państwa, to państwo to ma uprawnienie do uregulowania prawem statusu tych osób i rzeczy oraz biegu takich zdarzeń. zasada pierwotna, podstawowa podstawa wszelkiej aktywności normodawczej ograniczenia mogą wynikać tylko z prawa międzynarodowego art. 6 2 KK: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany art. 5 KK: Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. Wykonywanie jurysdykcji terytorialnej w Internecie niesie ze sobą zawsze ryzyko niepożądanych skutków transgranicznych 2. zasada skutku (zasada jurysdykcji skutkowej) pozostająca w związku z zasadą terytorialności (zwana także zasadą terytorialności obiektywnej) dotyczy zdarzeń zachodzących poza terytorium państwa, jeśli wywołują one lub mają na celu wywołać na jego terytorium poważne następstwa, np. wykonywanie jurysdykcji karnej wobec sprawców transgranicznych przestępstw, a więc czynów popełnionych poza państwowym terytorium, lecz wywołującym w jego przestrzeni poważne następstwa (akademicki przykład zabójstwa przez granicę państwową) art. 6 2 KK: Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, ( ) gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. zasada jurysdykcji skutkowej w Internecie? następstwa zachowań w cyberprzestrzeni są bezpośrednio odczuwalne na terytorium każdego z państw następstwem takiej praktyki byłaby całkowita niepewność prawna sam fakt udostępnienia danych treści na terytorium państwa nie może rodzić tak daleko idących uprawnień państwa, jak narzucanie ich twórcom własnych regulacji prawnych Joanna Kulesza Zasady wykonywania jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni 3
3. zasada personalna (zasada jurysdykcji personalnej) a) jurysdykcja personalna czynna Wykonywanie jurysdykcji wobec własnych obywateli, przebywających za granicą, dotyczy zarówno osób tam zamieszkujących, jak i czasowo przebywających akty opieki dyplomatycznej, stosowanie ustaw karnych wobec osób naruszających je, a uchodzących z kraju przed wymiarem sprawiedliwości skuteczność warunkują umowy ekstradycyjne Art. 109. KK Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą. Art. 111. 1. KK Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia. wymóg podwójnej karalności zasada jurysdykcji personalnej czynnej w Internecie? pozwala na pewne określenie praw i obowiązków, jednocześnie poddając użytkownika reżimowi znanemu i bliskiemu, kulturowo i geograficznie ułatwia oszacowanie ryzyka ale wymaga podwójnej karalności b) jurysdykcja personalna bierna objęcie prawem krajowym (zwł. prawem karnym) zdarzeń poza granicami kraju, wywołanych przez podmiot zagraniczny, skutkujących szkodą obywatela państwa forum stosowanie w przeszłości rzadkie (przyczyny dyplomatyczne i moralne) przekonanie o racjonalności stosowania narasta (polityka antyterrorystyczna) art. 110 1 KK: Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom ( ), obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej ( ). zasada jurysdykcji personalnej biernej w Internecie: chętnie powoływana w sprawach dotyczących Internetu rodzi niepewność prawa rodzi daleko idące i nieprzewidywalne konsekwencje poddaje użytkowników pod osąd niezliczonej ilości i kategorii regulacji Joanna Kulesza Zasady wykonywania jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni 4
4. zasada ochronna (zasada jurysdykcji ochronnej) dotyczy zachowań osób, nie będących obywatelami państwa, podejmowanych poza jego terytorium, jeśli: są skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa stanowią zagrożenie dla wykonywania funkcji rządzenia Art. 110. 1. KK Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej ( ). zasada jurysdykcji ochronnej w Internecie jedynie skuteczna wobec nowych możliwości działania naruszycieli (hacking, podsłuch internetowy, cracking, sabotaż komputerowy) wymaga współpracy policyjnej i ekstradycyjnej potrzeba zdefiniowania cyberprzestępstw i cyberterroryzmu 5. zasada uniwersalizmu (zasada jurysdykcji powszechnej) państwo może przyjąć ustawy penalizujące czyny uznane za ścigane w interesie całej społeczności międzynarodowej ścigany jest każdy sprawca takich naruszeń, niezależnie od miejsca popełnienia czynu, np.: o akty piractwa, o handlu niewolnikami, o ataki na statki powietrzne i akty ich uprowadzania, o akty ludobójstwa i zbrodnie wojenne, o pewne akty terrorystyczne Art. 113. KK Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych. nie wymaga dalszych uzgodnień pomiędzy państwami przykład: namawianie do zbrodni ludobójstwa Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa z 9 grudnia 1948r.: art. II Ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich: zabójstwo członków grupy, spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy ( ) art. III: następujące akty winny być karane zgodnie z zasadą jurysdykcji powszechnej: Joanna Kulesza Zasady wykonywania jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni 5
ludobójstwo ( ) bezpośrednie i publiczne namawianie (ang. inciting) do popełnienia zbrodni ludobójstwa ( ) Jurysdykcja uniwersalna w Internecie: może być bezpośrednio stosowana do przestępstw popełnianych z wykorzystaniem Internetu, problemem jest odmienna interpretacja przepisów konwencji przez poszczególne państwa Zasady jurysdykcji w Internecie? Istniejący zbiór zasad okazuje się niewystarczający. Jak poznać granice kompetencji państw w cyberprzestrzeni? Interpretacja istniejących zasad? (monizm) Określenie nowych, odrębnych ram współpracy międzynarodowej, specyficznych dla cyberprzestrzeni? (dualizm) Międzynarodowe prawo Internetu sensu stricte prawna regulacja infrastruktury Internetu (System Nazw Domenowych, numery IP, root-serwery) oraz pozycji ICANN tu: o scentralizowane czy zdecentralizowane zarządzanie podstawowymi zasobami Internetu o problem struktury własności sieci szkieletowych i zasobów krytycznych Internetu (Critical Internet Resources, CIRs) Międzynarodowe prawo Internetu sensu largo obejmuje zagadnienia związane z prawną regulacją technicznej administracji zasobami elektronicznymi, w tym także przez podmioty prywatne (jak ICANN), jak i wszelkie działania, realizowane z wykorzystaniem instrumentów prawnych przez władze krajowe i organizacje międzynarodowe, skutkujące bezpośrednio wobec aktywności podejmowanych z wykorzystaniem Internetu, także poza granicami regulującego suwerena Zarządzanie Internetem (ang. Internet governance) coś więcej niż tylko nazywanie i adresowanie elementów Internetu, obejmujące także inne kwestie znaczące dla polityki publicznej taki jak, m.in. krytyczne zasoby Internetu, bezpieczeństwo i stabilność Internetu, aspekty rozwojowe i kwestie związane z wykorzystaniem Internetu Report of the Working Group on Internet Governance (2005), pkt 10, s. 4. Międzynarodowe prawo Internetu to prawne podstawy zarządzania Internetem Joanna Kulesza Zasady wykonywania jurysdykcji państwowej w cyberprzestrzeni 6