Jarosław Krogulec Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
Ostoja ptaków to polski odpowiednik anglojęzycznego terminu Important Bird Area (IBA), oznaczającego miejsce o kluczowym znaczeniu dla ochrony zagrożonych ptaków naszego kontynentu. Formalna definicja określa ostoję ptaków jako obszar, który wyróżnia się z otoczenia tym, że występują tam ptaki szczególnie cenne (tj. zagrożone wymarciem) lub tym, że jest to obszar szczególnie licznie przez ptaki zasiedlany.
Definicja ostoi przekłada się na konkretne, ilościowe i jakościowe pozwalające ocenić walory danego obszaru w kontekście międzynarodowym. W rezultacie, termin "ostoje ptaków" należy współcześnie interpretować jako skrótową formę określenia "ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym" (lub "europejskim").
Pojęcie ostoi ptaków zostało wprowadzone po raz pierwszy przez federację towarzystw ochrony ptaków International Council for Bird Preservation (obecnie BirdLife International) w drugiej połowie lat 1980. Od tego czasu, BirdLife - zarówno jako federacja, jak i tworzące ją partnerskie organizacje w poszczególnych krajach - konsekwentnie uaktualniają spisy ostoi o znaczeniu w skali kontynentu w poszczególnych krajach i w całej Europie.
Country Number of IBAs Area of IBAs (ha) Surface area covered by IBAs (%) Austria 55 1 363 413 16,3 Belgium 48 643 647 21,1 Bulgaria 114 2 601 786 23,4 Cyprus 19 164 155 17,7 Czech Republic 39 702 194 8,9 Denmark 127 5 066 800 34,0 Estonia 71 628 750 13,9 Finland 96 2 748 649 8,2 France 277 4 735 014 8,6 Germany 542 5 650 900 15,8 Greece 196 3 430 245 26,0 Hungary 54 1 301 629 14,0 Republic of Ireland 140 430 892 6,1 Italy 172 4 987 118 16,6 Latvia 64 534 056 8,3 Lithuania 84 712 192 10,9 Luxembourg 9 11 293 4,4 Malta 11 480 1,5 Netherlands 106 1 166 261 23,6 Poland 140 4 665 582 14,9 Portugal 90 1 460 646 15,9 Romania 134 3 953 025 16,6 Slovakia 40 1 384 085 28,2 Slovenia 25 496 500 24,5 Spain 391 15 768 905 31,2 Sweden 73 2 008 559 4,5 United Kingdom 287 3 013 991 12,4 EU27 3 404 69 630 767 15,7
BirdLife definiując ostoje stosuje trzy, bardzo zbliżone do siebie systemy kryteriów ilościowych i jakościowych Kryteria z grupy zwanej A stosowane są do gatunków ptaków zagrożonych w skali globalnej. Kryteria z grupy B stosowane są do ptaków zidentyfikowanych jako zagrożone w skali Europy w oparciu o szczegółowe analizy BirdLife International.
Kryteria C są stosowane do ptaków wskazanych jako wymagające ochrony w ramach Dyrektywy Ptasiej UE. Właśnie kryteria z tej ostatniej grupy stosowane są w ostatnich latach do wskazywania przez BirdLife ostoi ptaków, które akceptowane są przez Komisję Europejską jako obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) w ramach sieci Natura 2000.
C1 -w znaczącej liczebności i regularnie występują gatunki ptaków zagrożone globalnie (zdefiniowane w oparciu o odrębne kryteria). C2 - gatunki zagrożone w rozumieniu Art. 4(1) Dyrektywy Ptasiej (wymienione w Załączniku I Dyrektywy) występują w liczebności przekraczającej 1% populacji UE lub odpowiedniej populacji wędrówkowej (biogeograficznej) gatunku. C3 -cenne gatunki ptaków wędrownych w rozumieniu Art. 4(2) Dyrektywy Ptasiej występują w liczebności przekraczającej 1% populacji UE lub odpowiedniej populacji wędrówkowej (biogeograficznej) gatunku.
C4 -obszar stanowi miejsce regularnych koncentracji przynajmniej 20,000 przelotnych ptaków wodnych (jednego lub kilku gatunków) lub 10,000 par wędrownych jednego lub kilku gatunków morskich. C5 -obszar stanowi tzw. "wąskie gardło wędrówkowe" skupiające w trakcie wiosennego lub jesiennego przelotu przynajmniej 5000 bocianów, lub 3000 żurawi lub ptaków szponiastych. C6 -Obszar stanowi jedno z 10 miejsc najliczniejszego w danym kraju występowania gatunku zagrożonego w rozumieniu Art. 4(1) Dyrektywy (wymienionego w Załączniku I).
Acrocephalus paludicola Aquila clanga Aythya nyroca Gallinago media Haliaeetus albicilla Crex crex 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
Botaurus stellaris Ciconia ciconia 97 100 Ciconia nigra 91 Haliaeetus albicilla 81 Circus aeruginosus 109 Circus pygargus 72 Aquila pomarina 76 Aquila clanga 1 Porzana porzana 90 Crex crex 112 Grus grus 98 Gallinago media 23 Chlidonias niger 75 Dryocopus martius 92 Dendrocopos medius 79 Acrocephalus paludicola 14 Sylvia nisoria Ficedula parva 64 66 Lanius collurio 88 Emberiza hortulana 53
140 IBA 55 140 km2 18% obszaru Polski (z IBA morskimi) 15% obszaru Polski (bez morskich IBA) 72 OSOP 32 707 km2 10% obszaru Polski (z OSOP morskimi) 7% obszaru Polski (bez morskich OSOP) (Mapa OSOP wg stanu na 1 maja 2004)
2007
Ostoje IBA nie wyznaczone jako OSO
2008 (?)
Dolny Wieprz, region administracyjny: lubelski. - Źródło danych: Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne Paweł Szewczyk. - Obszar obejmuje dolinę dolnego Wieprza sięgającą miejscami ok. 6 km szerokości. Znajduje się tu kilka kompleksów stawów oraz kilka zwartych kompleksów leśnych, w tym bardzo cenne przyrodniczo olsy, lęgowisko bielika i puchacza. - Na obszarze stwierdzono występowanie 8 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: bączek > 10 par (C6) bielik 6 par (C6) puchacz 5-8 par (C6) derkacz 100-300 samców (C6) rybitwa czarna - 50 par (C6) dzięcioł białoszyi > 15 par (C6) oraz: gęś białoczelna >3000i (C3) gęś zbożowa 1000i (C3)
Dolina Krzny, region administracyjny: bialskopodlaski - Źródło danych: Towarzystwo Przyrodnicze Bocian. - Ostoja obejmuje dolny odcinek Krzny od miejscowości Biała Podlaska aż po most w Neplach. Dolina jest ważnym szlakiem migracji ptaków wodnobłotnych lecących z zachodu na wschód (w kierunku bagiennej doliny Prypeci). - Na obszarze stwierdzono występowanie 4 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: gęś białoczelna 5000-6000i (C3) gęś zbożowa - 1000i (C3) świstun 1200-1500i (C3)
Dolina Czarnej - region administracyjny: świętokrzyski, łódzki i radomski. - Źródło danych: Mazowiecko Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne. Zbigniew Fijewski - Ostoja obejmuje dolinę Czarnej Koneckiej (Malenieckiej) od źródeł do ujścia, z kilkoma dopływami i z przylegającymi do niej kompleksami łąk i stawów, oraz lasami. Dolinę Czarnej zasiedla największa w środkowej Polsce populacja cietrzewia (11 12 samców). Jest to pozostałość po jednym z najliczniejszych krajowych zgrupowań tego gatunku i szansa na jego zachowanie i zwiększenie liczebności na Kielecczyźnie. Tutejsza populacja jest obecnie izolowana od innych krajowych - Na obszarze stwierdzono występowanie 1 gatunku z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniający kryteria C1-C6: cietrzew 11-12 samców (C6) - W skali regionu jest to ważna ostoja dla: włochatki (4 5 p), zimorodka (20p) i jarzębatki (ponad 40p). Stawy w środkowym biegu rzeki, są ważną ostoją dla migrujących rybołowów.
Niecka Włoszczowska - region administracyjny: świętokrzyski. - Źródło danych: Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody. - Ostoja obejmuje rejon mezograficzny Niecka Włoszczowska pomiędzy Jędrzejowem, Włoszczową i Przedbórzem z dolinami niewielkich rzek, kompleksami lasów, łąk i stawów rybnych. - Na obszarze stwierdzono występowanie 6 gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: Bocian czarny 13-20par (C6) Łabędź krzykliwy 3-4 pary (C6) Bielik 5-7 par (C6) Błotniak stawowy 80-90 par (C6) Lelek 40-80 par (C6) Zimorodek 39-42 pary (C6) - Na terenie Niecki Włoszczowskiej stwierdzono również stanowiska puszczyka uralskiego 2 pary i cietrzewia 3-6 kogutów
Góry Izerskie region administracyjny: jeleniogórskowałbrzyski. - Źródło danych: Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków; Michał Kaszuba, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody pro Natura; Wojciech Jankowski - Obszar obejmuje największy w Polsce kompleks torfowisk wysokich i przejściowych, położony w Górach Izerskich - Na obszarze stwierdzono występowanie 3 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: sóweczka 11-14p (C6) włochatka 15-25p (C6) cietrzew 50-80 samców (C6) - Góry Izerskie obok Karkonoszy stanowią najważniejszą górską ostoję cietrzewia w Polsce.
Ostoja Mircze region administracyjny: chełmskozamojski. - Źródło danych: Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne. - Ostoja obejmuje teren Nadleśnictwa Mircze w tym lasy państwowe obejmujące 9000 ha i lasy niepaństwowe 1500 ha. - Na obszarze stwierdzono występowanie 4 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: orlik krzykliwy 45 par (C6) dzięcioł białoszyi > 30 par (C6) muchołówka białoszyja - 300 par (C6) - Obszar należy do najważniejszych ostoi orlika krzykliwego Polsce. W silnie rozdrobnionych lasach rozrzuconych na intensywnie użytkowanych, bardzo żyznych polach, w latach 2002-2005 stwierdzono 48 terytoriów. Obszar jest również znaczącym miejscem występowania ortolana (ponad 200 par)
Buczyny Grzędy Sokalskiej region administracyjny: chełmsko-zamojski. - Źródło danych: Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Robert Cymbała, Jerzy Michalczuk, Przemysław Stachyra - Ostoja obejmuje położony na Zamojszczyźnie kompleks leśny o łącznej powierzchni 16 000 ha. - Na obszarze stwierdzono występowanie 2 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: dzięcioł białoszyi - 15 par (C6) dzięcioł białogrzbiety 3-4 pary (C6)
Lasy Sieniawskie region administracyjny: krośnieńskoprzemyski. - Źródło danych: Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków P. Stachyra, R. Cymbała, P. Marczakowski - Ostoja obejmuje położony na północy Podkarpacia kompleks lasów i terenów rolniczych z dolinami niewielkich rzek i kompleksami stawów o łącznej powierzchni 26 000 ha. - Na obszarze stwierdzono występowanie 7 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: bocian czarny 14p (C6) trzmielojad > 30p (C6) orlik krzykliwy 21-30p (C6) puszczyk uralski > 7p (C6) dzięcioł zielonosiwy - 30-40 par (C6) dzięcioł białoszyi 11-50p (C6)
Wysoczyzna Elbląska region administracyjny: elbląski. - Źródło danych: Arkadiusz Sikora, Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN, Gdańsk. - Ostoja od południa i zachodu graniczy z Żuławami Wiślanymi, od północy z Zalewem Wiślanym, a od wschodu z Równiną Warmińską. - Na obszarze stwierdzono występowanie 6 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: orlik krzykliwy 18-19 par (C6) derkacz 410-460 par (C1, C6) żuraw 110-150 par (C6) dzięcioł zielono siwy - 25-35 par (C6) dzięcioł średni 290-450 par (C6) muchołówka mała 500 par (C6)
Sudety Wałbrzysko-Kamiennogórskie region administracyjny: jeleniogórsko-wałbrzyski. - Źródło danych: Klub Przyrodników, Świebodzin Piotr Wasiak. - Ostoja obejmuje Góry Kamienne, Góry Wałbrzyskie, Zawory i część Wzgórz Bramy Lubawskiej oraz wcinające się pomiędzy nimi Kotlinę Kamiennogórską i Obniżenie Ścinawki. - Na obszarze stwierdzono występowanie 6 gatunków z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej spełniające kryteria C1-C6: bocian czarny 10-12 par (C6) puchacz 10-12 par (C6) sóweczka 35-45 par (C6) włochatka > 14 par (C6) dzięcioł zielonosiwy 48 par (C6) gąsiorek > 2000par (C6)