Katowice, 16 października 2009 RZECZPOSPOLITA POLSKA Pełnomocnik terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich dr Aleksandra WENTKOWSKA RPO-629649-XVIII/09/AW 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Notatka służbowa z badania sprawy wybuchu metanu w Kopalni Wujek w dniu 19 września 2009 r. W dniu 16 października, podczas wizyty w województwie śląskim, w siedzibie Zespołu Terenowego BRPO w Katowicach, odbyło się spotkanie pana dr Janusza Kochanowskiego- Rzecznika Praw Obywatelskich z Wojewodą Śląskim, Prezesem Wyższego Urzędu Górniczego, grupą specjalistów z zakresu górnictwa i geologii, Prezesem Zarządu Fundacji Rodzin Górniczych oraz ze studentami z Koła Naukowego Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. I. Zebrane informacje Na podstawie informacji z Raportu o sytuacji w województwie śląskim z dnia 03-10- 2009, (ZK/IIa/5227/1/276/09), w dniu 03.10.2009 r. w Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskim zmarła 20 ofiara katastrofy. Wiele osób zostało już wypisanych do domu. Poszkodowani górnicy w ilości 22 są hospitalizowani w Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śl. Do tej pory odbyto cykl spotkań z osobami zaangażowanymi w pomoc oraz organizację akcji po tragedii w kopalni Wujek, jak np. Prezesem Zarządu Fundacji Rodzin Górniczych, Dyrektorem Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich, czy też
2 specjalistami w dziedzinie metanonośności. Otrzymano również informacje na temat stanu postępowania prowadzonego pod nadzorem Prokuratury Okręgowej w Katowicach. II. Spotkanie z Wojewodą Śląskim Podczas spotkania podsumowano dotychczasową kooperację z Pełnomocnikiem Terenowym Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zakreślono ramy dalszej współpracy, w szczególności w aspekcie rozwiązywania problemów górnictwa oraz propozycji zmian systemowych. Wojewoda Śląski podkreślił, iż wraz z Fundacją Pomocy Rodzinom Górniczym zaproponowano systemowe rozwiązanie dotyczące pomocy finansowej dla ofiar wypadków górniczych i ich rodzin. Gospodarzem spotkania w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim był wojewoda śląski Zygmunt Łukaszczyk, a wzięli w nim udział wicemarszałek senatu Krystyna Bochenek, posłowie PO Grzegorz Dolniak i Tomasz Tomczykiewicz, prezesi spółek węglowych oraz reprezentanci Fundacji Rodzin Górniczych. Jeszcze w tym miesiącu ma zostać opracowany projekt wskazujący źródło finansowania pomocy, jak i zasady jej przydziału. Pomoc nie będzie obciążała budżetu państwa, a środki finansowe będą pochodziły z budżetów spółek węglowych. Przedsiębiorstwa górnicze mają w najbliższy poniedziałek przedstawić propozycje modelu wsparcia dla ofiar górniczych katastrof. Chodzi o pomoc dla osób, które uległy w kopalni wypadkom przy pracy i wymagają długotrwałej rehabilitacji oraz o sieroty i wdowy po górnikach. Uczestnicy spotkania zdecydowali, że środki finansowe wpływałyby na konto Fundacji Rodzin Górniczych, która następnie wypłacałaby je potrzebującym. Ustalono, iż najbliższym spotkaniu weźmie udział Pełnomocnik Terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich w Katowicach. III. Spotkanie z Prezesem Wyższego Urzędu Górniczego Prezes WUG wskazał na główne kompetencje i zadania Urzędu na tle jego ewolucji. Poinformował o kontrolach doraźnych przeprowadzonych przez OUG w Katowicach w kwietniu br., niezwłocznie po otrzymanych zawiadomieniach w sprawie podejrzenia fałszowania odczytów metanomierzy w KWK "Wujek", Ruch "Śląsk". Przekazał, iż
3 podczas kontroli, która objęła oba ruchy kopalni "Wujek", nie stwierdzono nieprawidłowości polegających na fałszowaniu odczytów czujników metanu. W nawiązaniu do tragedii w kopalni Wujek, wskazał na różnice i podobieństwa, które zaszły podczas wypadku w kopalni Halemba jesienią 2006 roku. Prezes WUG w jednym i drugim przypadku powołał komisję, której zadaniem jest dokonanie analizy przyczyn i okoliczności zdarzenia, przeprowadzenie oceny przebiegu akcji ratowniczej oraz przedstawienie wniosków i zaleceń zmierzających do zapobieżenia podobnym zdarzeniom w przyszłości. W dniu 22 września 2009 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Komisji powołanej decyzją Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego z dnia 18 września 2009 r. dla zbadania przyczyn i okoliczności zapalenia metanu oraz wypadku zbiorowego, zaistniałych w dniu 18 września 2009 r. w Katowickim Holdingu Węglowym S.A., Kopalni Węgla Kamiennego "Wujek", Ruch "Śląsk" w Rudzie Śląskiej. Przyczyny i okoliczności zdarzenia w KWK "Wujek", Ruch "Śląsk" będą znane po zakończeniu prac komisji. Prezes WUG pokrótce omówił przebieg zdarzenia i akcji ratowniczej w KWK "Wujek", wyniki dotychczasowych badań i dochodzeń przeprowadzonych po zdarzeniu oraz kierunki prac Komisji i ekspertyz. Prezes WUG odniósł się ponadto do stanu bezpieczeństwa pracy w górnictwie, przedstawiając dane statystyczne dotyczące wypadków, ze szczególnym uwzględnieniem zdarzeń związanych z zagrożeniem metanowym. Poinformował również o stopniu zaawansowania realizacji wniosków wynikających z prac komisji, powoływanych w ostatnich latach dla zbadania przyczyn i okoliczności wypadków, podkreślając, że zdecydowaną większość tych zaleceń wykonano. Ustalono, iż bieżące informacje na temat prac komisji oraz stanu sprawy będą przekazywane Pełnomocnikowi Terenowemu RPO w Katowicach. IV. Spotkanie ze specjalistami z dziedziny eksploatacji i wydobycia oraz regulacji prawnych Podczas spotkania omówiono zarówno aspekty prawne jak i techniczne, związane z zagrożeniami wynikającymi z eksploatacji wyrobisk, z uwzględnieniem: 1. nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze,
4 2. stanu bezpieczeństwa nadzorowanych zakładów górniczych oraz przyczyny i okoliczności zaistniałych w ostatnim okresie wypadków i niebezpiecznych zdarzeń, 3. zakresu odpowiedzialności kierownika ruchu zakładu górniczego, wynikający z ustawy Prawo geologiczne i górnicze, 4. ograniczenia wynikającego z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, podczas rozpoznawania skarg i wniosków oraz uprawnienia z jakich korzystają urzędy górnicze do prowadzenia tzw. kontroli doraźnych. Podczas rozmowy wyjaśniono przyczyny dużych rozbieżności między prognozowaną a rzeczywistą metanowością bezwzględną wyrobisk ścianowych. Uwzględniając układy przewietrzania ścian, ucieczki powietrza przez zroby ścian oraz źródła wydzielania metanu, omówiono zasady stosowania profilaktyki metanowej oraz przeciwpożarowej. Eksperci wskazywali na negatywne zjawiska występujące w przypadku niewłaściwie eksploatowanych ścian wyrobiskowych, zwracając uwagę na to, iż w ciągu minionych 30 lat w polskim górnictwie węgla kamiennego w sumie życie straciło blisko 200 górników. Ustalono dalszą współpracę w celu zaproponowania zmian w obecnie obowiązujących przepisach prawnych. V. Spotkanie z Prezesem Fundacji Rodzin Górniczych Jak wynika ze Statutu (tekst jednolity zawierający zmiany wprowadzone uchwałami Zgromadzenia Fundatorów nr 2/08 i 3/08 z dnia 9.04.2008r.), celem Fundacji jest materialne wspieranie rodzin pozostałych po górnikach, którzy ponieśli śmierć w wyniku wypadków przy pracy, inwalidom górniczym i innym rodzinom górniczym, znajdujących się z różnych powodów w trudnej sytuacji życiowej, zwłaszcza będących w niedostatku lub potrzebujących doraźnego wsparcia. Działalność opiekuńcza polega w szczególności na indywidualnym dofinansowaniu kosztów związanych z kształceniem dzieci w szkołach podstawowych, średnich i wyższych oraz specjalistycznych szkoleniach i kursach umożliwiających zdobycie pracy. Działalność charytatywna polega w szczególności na przyznaniu doraźnych zapomóg finansowych. Działalność wychowawczo-oświatowa polega w głównej mierze na organizowaniu grupowych wyjazdów dzieci na krajowe i zagraniczne spotkania, wycieczki, wczasy i kolonie.
5 Fundacja nastawiona jest raczej na pomoc długofalową - np stypendia dla uczących się dzieci ok. 300-500 zł), wsparcie psychologiczne, wyjazdy, wystawy prac malarskich dzieci itp.,dlatego też obecnie będzie wypłacać środki pieniężne dla rodzin, po 5 tys zł, ale rozłożone w czasie. Obecnie Fundacja zapoczątkowała akcję, organizowaną przez Radio Zet, aby wesprzeć ofiary katastrofy i ich rodziny. Fundacja Radia ZET przeznaczy ok. 400 000 zł na pomoc dla górników i ich rodzin. Za zebrane pieniądze sfinansowane zostanie leczenie i rehabilitację poparzonych (Fundacja zakupiła już specjalna opatrunki, tzw. "zastępczą drugą skórę"), ferie zimowe dzieci górników i stypendia naukowe. VI. Spotkanie ze studentami z Koła Naukowego Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego Tematem spotkania była publikacja autorstwa dr Janusza Kochanowskiego Contradictio in adiecto, czyli na ile to co jest oczywiste, wymaga zasadniczej wykładni prawa (RUCH PRAWNICZY, EKONOMICZNY I SOCJOLOGICZNY, ROK LXXI zeszyt 3 2009). Znaczną część spotkania zajęła tematyka idei powstawania oraz rozpowszechniania Codziennika Prawnego, zarówno w formie elektronicznej, jak i papierowej. Studenci z ogromnym zainteresowaniem wysłuchali historii powstania Codziennika, jego przeznaczenia oraz koncepcji związanych z dalszym jego propagowaniem. Spotkaniu przysłuchiwali się dziennikarze, m.inn. z Dziennika Zachodniego oraz miesięcznika studenckiego WPiA- Puklaty Paragraf. VII. Sugerowane dalsze działania 1. analiza propozycji zmian legislacyjnych w zakresie Prawa Geologicznego i Górniczego, 2. udział Pełnomocnika Terenowego RPO w spotkaniach koordynowanych przez Wojewodę Śląskiego w zakresie formowania systemu funduszowego dla rodzin górniczych, 3. rozważanie możliwości wsparcia aktywności Fundacji Rodzin Górniczych (link ze strony internetowej RPO),
6 4. rozważenie wsparcia postulatów w zakresie rozwoju i finansowania świadczeń w zakresie leczenia oparzeń, 5. dalsze konsultacje eksperckie i spotkania oraz opracowanie opartych na nich ekspertyz specjalistycznych, 6. wsparcie działań studentów z Koła Naukowego Prawa Karnego WPiA, związanych z promowaniem Codziennika Prawnego