FUNKCJONOWANIE SYSTEMU LOGISTYCZNEGO SIŁ ZBROJNYCH RP A BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Część 2

Systemy Logistyczne Wojsk nr 41/2014 FUNKCJONOWANIE SYSTEMU LOGISTYCZNEGO SIŁ ZBROJNYCH RP A BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE Część 2 OPERATION OF THE LOGISTICS SYSTEM OF THE ARMED FORCES OF THE REPUBLIC OF POLAND VERSUS NATIONAL SECURITY Part 2 BEZPIECZEŃSTWO LOGISTYCZNE WYZNACZNIKIEM SKUTECZNEJ REALIZACJI ZADAŃ SZKOLENIOWYCH I OPERACYJNYCH JEDNOSTEK WOJSKOWYCH LOGISTICAL SAFETY AS AN INDICATOR OF THE EFFECTIVE IMPLEMENTATION OF TRAINING TASKS AND OPERATIONAL MILITARY UNITS Mieczysław PAWLISIAK Wojskowa Akademia Techniczna Wydział Logistyki Instytut Logistyki

M. Pawlisiak Streszczenie: Siły Zbrojne przeznaczone do realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa państwa i narodu realizują wiele przedsięwzięć przygotowawczych polegających w pierwszej kolejności na odpowiednim wyszkoleniu wojsk, dowództw i sztabów. Równolegle ze szkoleniem są realizowane przedsięwzięcia dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego. W tym celu cztery podstawowe podsystemy funkcjonalne, a mianowicie materiałowy, techniczny, transport i ruch wojsk oraz infrastruktura partycypują w zapewnieniu bezpiecznych warunków na czas pokoju, kryzysu i wojny. W ramach zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego realizują wiele szczegółowych zadań oraz przestrzegają określonych zasad pozwalających racjonalnie gospodarować posiadanym potencjałem. Wspólne oraz zgodne z jednolitym planem wykorzystanie potencjału logistycznego umożliwi osiągnięcie efektu synergii a tym samym pozwoli zapewnić bezpieczeństwo logistyczne jednostkom i instytucjom wojskowym. Abstract: Armed forces intended to carry out the tasks associated with the provision of security of the State and the nation are implementing a number of preparatory measures consisting in the first place on the training of troops, headquarters and staffs. In parallel with the training are carried out projects for the safety of the logistics. To this end, four basic functional subsystems, namely materials, technical, transport and movement of troops and participate in infrastructure to ensure safe conditions at a time of peace, crisis and war. In the framework of the logistics security implement a number of specific tasks and follow a set of rules that allow rationally its potential. Common and consistent with the single plan to exploit the potential of the logistics to achieve synergies and thus will ensure the safety of the logistics units and military institutions. Słowa kluczowe: system logistyczny, bezpieczeństwo logistyczne, podsystem materiałowy, zaopatrzenie, klasy materiałowe, podsystem techniczny, podsystem transportu i ruchu wojsk, podsystem transportowy. Keywords: logistic system, logistic material safety subsystem, equipment, material, class technical subsystem, the subsystem of transport and movement of troops, the transport subsystem. Wprowadzenie Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) są i w przyszłości będą zasadniczym elementem systemu bezpieczeństwa Polski. Pod pojęciem system bezpieczeństwa Polski Autor rozumie wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, w tym Parlament, Prezydenta RP, Radę Ministrów i centralne organy administracji rządowej, w tym Siły Zbrojne RP, które działając wspólnie i za porozumieniem odpowiadają za bezpieczeństwo państwa i narodu (Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 2007, s. 21). Poprzez bieżącą realizację zadań szkoleniowych przygotowują się do podjęcia działań związanych z przeciwdziałaniem ewentualnym zagrożeniom militarnym bezpieczeństwa Polski. Powinny być również gotowe do podejmowania działań w ramach operacji reagowania kryzysowego i militarnego na terytorium Polski i poza jej granicami. Pojęcie bezpieczeństwo rozumiane jako dynamiczne zjawisko lub proces dotyczący konkretnego podmiotu powinno być rozumiane jako taka aktywność, która pozwoli zapewnić możliwości przetrwania, rozwoju i swobody realizacji własnych 270

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe zamierzeń (celów) w konkretnych uwarunkowaniach, poprzez wykorzystanie sprzyjających okoliczności (szans), podejmowanie wyzwań, minimalizację ryzyka oraz zapobieganie i przeciwstawianie się wszelkim zagrożeniom dla skutecznego funkcjonowania rozpatrywanego obiektu lub podmiotu bezpieczeństwa (Czaputowicz, 1998, s. 35-57). Istotą działalności szkoleniowej SZ RP jest ciągłe i systematyczne (ustawiczne) zdobywanie nowej i poszerzanie posiadanej wiedzy, a także doskonalenie posiadanych umiejętności przez wszystkie szczeble organizacyjne Wojska Polskiego. Oznacza to, że dowództwa, sztaby, pododdziały, oddziały i związki taktyczne, a także rezerwy osobowe poprzez działalność szkoleniową dążą do osiągnięcia i utrzymywania zdolności do podjęcia działań adekwatnie do zaistniałej sytuacji militarnej lub kryzysowej. Szkolenie realizowane przez jednostki organizacyjne SZ RP postrzegane jest jako proces, który stanowią przedsięwzięcia organizacyjne, wykonawcze i kontrolne dotyczące zdobywania wiedzy, doskonalenia umiejętności i sprawdzenia stanu wyszkolenia określonych struktur i szczebli organizacyjnych Wojska Polskiego (Doktryna szkolenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej, 2006, s. 9-26). Z zaprezentowanej istoty działalności szkoleniowej jednoznacznie wynika, że do zabezpieczenia procesu szkolenia wojsk, dowództw i sztabów konieczne jest zapewnienie odpowiednich sił i środków logistycznych. Można zatem powołując się na definicję bezpieczeństwa, stwierdzić, że dla skutecznej realizacji zadań szkoleniowych należy wojskom zapewnić bezpieczeństwo logistyczne rozumiane jako teoria i praktyka związana z zapewnieniem warunków logistycznych pozwalających na realizację przedsięwzięć szkoleniowych umożliwiających osiągnięcie zakładanego celu polegającego na osiągnięciu i utrzymywaniu zdolności do podjęcia działań adekwatnie do zaistniałej sytuacji militarnej lub kryzysowej przez wszystkie szczeble organizacyjne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Tak rozumiane bezpieczeństwo logistyczne w odniesieniu do SZ RP powoduje, że przedmiotem zainteresowania powinny być treści związane z funkcjonowaniem systemu logistycznego wojska, a mianowicie (graficzne zobrazowanie systemu logistycznego wojska przedstawia załącznik): zaspokojeniem potrzeb materiałowych definiowanych jako zabezpieczenie materiałowe wojsk zaspokojeniem potrzeb technicznych określanych jako zabezpieczenie techniczne wojsk zaspokojeniem potrzeb transportowych zakwaterowaniem wojsk (Brzeziński, 2005). Właściwa pod względem ilości, jakości, miejsca i czasu realizacja zadań dotyczących wymienionych obszarów zainteresowania pionu logistyki stanowi zasadniczą przesłankę zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego jednostkom Wojska Polskiego realizującym proces szkolenia zgodny z ustaleniami przełożonych. 271

M. Pawlisiak 1. Zaspokojenie potrzeb materiałowych Poprawna, zgodna z oczekiwaniami realizacja przedsięwzięć związanych z zaspokojeniem potrzeb materiałowych jest fundamentem bezpieczeństwa materiałowego. Zadania zabezpieczenia materiałowego realizuje podsystem materiałowy, w którego skład wchodzą organa i jednostki logistyczne realizujące dostawy zaopatrzenia, a także świadczące usługi socjalno-bytowe (Solarz, 2009, s. 35-55). Pamiętać przy tym należy, że do realizacji zadań zaopatrzeniowych może, a w określonych, trudnych sytuacjach powinien być włączony potencjał podmiotów cywilnych. Zabezpieczenie materiałowe jest rozumiane jako ogół czynności realizowanych przez potencjał podsystemu materiałowego, którego zasadniczym celem jest dostarczenie odbiorcom (wojskom) wymaganych pod względem miejsca, czasu, asortymentu i ilości środków zaopatrzenia, a także usług materiałowych (np. żywienie, kąpiel). Realizacja tego celu jest ważnym przyczynkiem do zapewnienia właściwego funkcjonowania całych SZ RP w czasie pokoju, kryzysu i ewentualnej wojny. Środki zaopatrzenia będące przedmiotem zabezpieczenia materiałowego SZ RP są podzielone na pięć klas (Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, 2004, s. 25): klasa I produkty spożywane przez osoby w ustalonych normach (świeża żywność, produkty konserwowe, woda) klasa II zaopatrzenie, dla którego normy ustalone są według etatu, tabel należności (przedmioty zaopatrzenia mundurowego, sprzęt służby uzbrojenia i elektroniki, pojazdy, techniczne środki materiałowe) klasa III materiały pędne i smary klasa IIIa paliwa lotnicze, oleje i smary stosowane w lotnictwie klasa IV środki materiałowe, dla których normy nie są ustalone i obejmują materiały budowlane, konstrukcyjne i fortyfikacyjne klasa V środki bojowe. Z kolei specjalistyczne usługi materiałowe świadczone na rzecz zabezpieczanych wojsk są dostosowane do wymienionych klas zaopatrzenia i ich wykonawcą jest stacjonarny i mobilny potencjał logistyki, który w określonych sytuacjach może być wspierany działaniami potencjału cywilnego. Zasadniczym celem funkcjonowania podsystemu materiałowego jest zapewnienie wojskom bezpieczeństwa poprzez realizację zgodnie z zapotrzebowaniem jednostek i instytucji wojskowych dostaw sprzętu wojskowego, środków bojowych i materiałowych oraz świadczenie usług socjalno-bytowych, niezbędnych do wykonania zadań postawionych przez przełożonych. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że dla zapewnienia bezpieczeństwa materiałowego przełożony dokłada wszelkich starań, aby zapotrzebowane środki dostarczyć podwładnemu. Ważne jest jednak branie pod uwagę sytuacji, w której podwładny z przyczyn od niego niezależnych 272

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe nie jest w stanie zgłaszać potrzeb. Wówczas przełożony na podstawie prognoz musi dostarczać podwładnemu środki bojowe i materiałowe. Przestrzeganie tej zasady wzmocni bezpieczeństwo materiałowe podwładnego. Dla osiągniecia założonego celu funkcjonowania podsystemu materiałowego konieczne jest pomyślne wykonanie wielu zadań cząstkowych. Pierwszym z nich jest normowanie polegające na wykonaniu przedsięwzięć pozwalających poprawnie określić należności etatowe i tabelaryczne, różnego rodzaju współczynniki zużycia i strat, normatywy, okresy używalności, limitów i tym podobne wielkości nazywane ogólnie normami. Wielkości wynikające z normatywów wykorzystywane są do opracowania prognoz (zużycia, potrzeb) i na tej podstawie wykonania planów zaopatrywania jednostek i instytucji wojskowych w środki bojowe i materiałowe bez względu na szczebel organizacyjny. Drugim ważnym zadaniem podsystemu materiałowego jest prognozowanie polegające na przewidywaniu potrzeb materiałowych. Działanie to powinno uwzględniać te czynniki, które determinują wielkość, asortyment oraz czas i miejsce powstawania potrzeb. W tym względzie wydaje się uzasadnione uwzględnienie następujących zasadniczych czynników: działalność szkoleniowa i utrzymanie określonych poziomów gotowości bojowej i mobilizacyjnej warunki operacyjne dotyczące czasu, rodzaju, miejsca oraz intensywności prowadzenia działań struktura organizacyjna wskazująca na wielkość i wyposażenie Sił Zbrojnych RP obowiązujące normy, tabele należności oraz przydzielone limity finansowe program rozwoju Sił Zbrojnych RP, w tym zamierzenia organizacyjno-dyslokacyjne determinowane możliwościami ekonomiczno-gospodarczymi Polski. Kolejnym istotnym z punktu widzenia bezpieczeństwa logistycznego zadaniem realizowanym w ramach podsystemu materiałowego jest planowanie sposobu zaspokajania potrzeb materiałowych wojsk. Realizacja tego zadania pozwoli racjonalnie wykorzystać posiadany i przydzielony (jeżeli taki będzie) potencjał podsystemu materiałowego w procesie zaspokajania potrzeb jednostek i instytucji wojskowych. Dla pełnego i rytmicznego zaspokajania potrzeb materiałowych niezbędne jest wykonanie przedsięwzięć związanych z gromadzeniem wymaganych ilości środków zaopatrzenia we wcześniej wskazanych miejscach. Istotne jest również prowadzenie nadzoru nad warunkami przechowywania zgromadzonych zasobów, które zapewnią utrzymanie nie tylko odpowiedniej ilości, ale jednocześnie jakości poszczególnych asortymentów zaopatrzenia. W ramach funkcjonowania podsystemu materiałowego ważne jest dostarczanie środków bojowych i materiałowych do odbiorców. Odbywa się to poprzez dostarczenie 273

M. Pawlisiak zaopatrzenia do wskazanych odbiorców lub też można przyjąć inne rozwiązanie, polegające na wskazaniu jednostkom i instytucjom wojskowym miejsca i określeniu czasu, skąd i kiedy zaopatrzenie należy odebrać. Zastosowanie konkretnego sposobu jest zależne od wielkości potrzeb materiałowych, rodzaju wyposażenia w środki transportowe odbiorcy i odpowiedzialnego za dostarczenie zaopatrzenia oraz rodzaju zadań wykonywanych przez zaopatrywaną jednostkę czy instytucję wojskową. Zadaniem niejako spinającym wymienione wcześniej przedsięwzięcia jest kierowanie zabezpieczeniem materiałowym jednostek i instytucji wojskowych. Polega ono na realizacji czynności planistycznych i wykonawczych odnoszących się do planowania, organizowania, pobudzania i kontroli przedsięwzięć realizowanych w ramach zabezpieczenia materiałowego. Wykonawcami tych zadań są przedstawiciele pionu logistyki (materiałowego) na poszczególnych szczeblach dowodzenia w Siłach Zbrojnych RP. Skuteczne a zarazem racjonalne wykonanie wymienionych zadań podsystemu materiałowego będzie możliwe a jednocześnie łatwiejsze pod warunkiem przestrzegania określonych zasad (reguł) postępowania (Pszczołowski, 1978, s. 290-291). W procesie realizacji zadań zabezpieczenia materiałowego wydaje się, że na pierwszym miejscu jest zasada dostarczania środków bojowych i materiałowych odbiorcom. Jej istota polega na tym, że stawiający zadanie (przełożony) ma obowiązek dostarczenia lub wskazania źródła zaopatrzenia, skąd potrzebne środki można pobierać. Wybór wariantu zależy od rodzaju wykonywanych zadań i miejsca wykonawcy w ugrupowaniu (miejsce dyslokacji). Druga zasada dotyczy manewru środkami zaopatrzenia. Jej sedno wyraża się w skupianiu głównego wysiłku zaopatrzeniowego adekwatnie do zaistniałej sytuacji szkoleniowej, taktycznej, operacyjnej i logistycznej. Praktyczna realizacja tej zasady odbywa się poprzez: zmianę rejonów rozmieszczenia pododdziałów i oddziałów oraz urządzeń logistycznych ewakuację i rozśrodkowanie środków bojowych i materiałowych z zagrożonych (niebezpiecznych) stref i rejonów dla minimalizacji strat w posiadanych zasobach materiałowych. Z punktu widzenia konieczności racjonalnego gospodarowania zasobami wskazane jest przestrzeganie zasady odnoszącej się do wykorzystania w miarę możliwości zasobów miejscowych na potrzeby jednostek i instytucji wojskowych. Jej praktyczne stosowanie pozwoli zachować własne zasoby na trudne czasy, które mogą dotyczyć funkcjonowania podsystemu materiałowego. Istotną zasadą odnoszącą się głównie do warunków bojowych jest konieczność uzupełniania zaopatrzenia na podstawie wcześniej przeprowadzonej prognozy zużycia i strat określonych środków bojowych i materiałowych. Podwładny z różnych przyczyn może być pozbawiony możliwości przekazania informacji dotyczących 274

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe wielkości potrzeb, ale przełożony mimo braku tej wiedzy zobowiązany jest prognozowane pod względem ilości i asortymentu zaopatrzenie dostarczyć podległym wojskom. Szczególnie aktualną zasadą jest realizacja rejonowego zaopatrywania jednostek i instytucji wojskowych. To właśnie treść tej zasady została zmaterializowana poprzez powołanie do życia Wojskowych Oddziałów Gospodarczych (WOG) i Regionalnych Baz Logistycznych (RBLog). Jej istota polega na włączeniu do podsystemu materiałowego wszystkich jednostek wojskowych dyslokowanych w określonym rejonie, bez względu na ich organizacyjne podporządkowanie. Ostatnia zasada mówi o konieczności posiadania aktualnej wiedzy dotyczącej stanu ilościowego i jakościowego środków zaopatrzenia, ich rozmieszczenia i bieżącej dostępności. Dane te uzyskiwane są dzięki funkcjonującemu systemowi meldunkowemu, a docelowo będą danymi uzyskanymi ze Zintegrowanego Wieloszczeblowego Systemu Informatycznego Resortu Obrony Narodowej (ZWSI RON). Zasygnalizowane istotne elementy funkcjonowania podsystemu materiałowego wskazują na ich znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa logistycznego jednostkom i instytucjom wojskowym. 2. Zaspokojenie potrzeb technicznych jednostek i instytucji wojskowych Zadania związane z zaspokojeniem potrzeb technicznych jednostek i instytucji wojskowych są realizowane przez potencjał podsystemu technicznego. Podsystem techniczny, zwany też podsystemem zabezpieczenia technicznego, stanowią jednostki użytkujące sprzęt wojskowy, organa techniczne, a także jednostki oraz urządzenia ewakuacyjne i remontowe utrzymujące w gotowości do użycia sprzęt wojskowy. Uzupełnieniem podsystemu technicznego są techniczne środki materiałowe niezbędne do odtworzenia zdatności technicznej sprzętu wojskowego w przypadku jego awarii lub uszkodzenia. Szczególna rola przypisywana podsystemowi technicznemu w kontekście zapewnienia wojskom bezpieczeństwa logistycznego wynika stąd, że wysoki stopień gotowości sprzętu wojskowego do użycia jest zasadniczą przesłanką umożliwiającą prowadzenie skutecznych działań realizowanych w różnym miejscu i w różnych warunkach. Z tego też względu wszyscy dowódcy zobowiązani są do podejmowania wszelkich działań nakierowanych na utrzymanie sprzętu wojskowego w należytym stanie technicznym, zarówno w czasie pokoju, jak i w warunkach kryzysu czy wojny. Zabezpieczenie techniczne sprzętu wojskowego jest kompleksem przedsięwzięć organizacyjnych i wykonawczych odnoszących się do wszystkich bez wyjątku jego egzemplarzy, pozwalających na jego użytkowanie zgodnie z przeznaczeniem. Dla realizacji tych przedsięwzięć konieczne jest sprecyzowanie funkcji, których spełnienie pozwoli zrealizować cel zabezpieczenia technicznego. 275

M. Pawlisiak Pierwszą i w rozumieniu Autora zasadniczą funkcją jest kierowanie przedsięwzięciami zabezpieczenia technicznego i dowodzenie pododdziałami i oddziałami remontowymi. Materializowanie tej funkcji odbywa się poprzez realizację czynności związanych z planowaniem zabezpieczenia technicznego wojsk, organizowaniem poszczególnych przedsięwzięć i czynności, pobudzaniem (motywowaniem) stanu osobowego pionu technicznego do jak najlepszego wykonywania zadań oraz kontrolą jakości i terminowości wykonania postawionych zadań. Funkcja ta dotyczy wszystkich szczebli dowodzenia i wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych RP. Kolejną funkcja jest rozpoznanie techniczne. Jej treścią jest możliwie precyzyjne ustalenie stanu technicznego (jakościowego) sprzętu wojskowego. Niekiedy w ramach rozpoznania technicznego określa się również stan ilościowy sprzętu wojskowego, a także stan i możliwości infrastruktury technicznej. Przedsięwzięcia te mają na celu dokonanie całościowej oceny sytuacji technicznej i dzięki uzyskanym wynikom istnieje możliwość dokonania racjonalnego, adekwatnego do zaistniałej sytuacji podziału sił i środków zasobu podsystemu technicznego. W ramach funkcji związanej z prowadzeniem rozpoznania technicznego realizowane są następujące zadania cząstkowe: określenie stopnia uszkodzenia (zniszczenia, zużycia) sprzętu wojskowego i ustalenie możliwości jego dalszego użytkowania sprecyzowanie położenia (miejsca, rejonu), w którym znajduje się sprzęt wojskowy niezdatny do użycia określenie przyczyn uszkodzenia (awarii) sprzętu wojskowego i przypuszczalnego zakresu czynności ewakuacyjnych oraz remontowych wskazanie miejsc zbiórki uszkodzonego sprzętu wojskowego oraz określenie dróg ewakuacji technicznej wybór miejsc (rejonów) rozmieszczenia pododdziałów i oddziałów remontowych oraz rejonów dogodnych do rozwinięcia urządzeń technicznych. Następną funkcją podsystemu technicznego jest prowadzenie ewakuacji technicznej. Jest ona rozumiana jako działanie wymuszone polegające na przemieszczeniu niesprawnego sprzętu wojskowego z miejsc awarii lub uszkodzeń w rejon wskazany przez właściwego przełożonego, gdzie może zostać przywrócony do stanu używalności. W ramach ewakuacji technicznej realizowane są następujące zadania cząstkowe: ratowanie sprzętu wojskowego na polu walki przed całkowitym zniszczeniem lub przechwyceniem przez przeciwnika gromadzenie funduszu remontowego sprzętu wojskowego w dogodnych rejonach lub wzdłuż dróg ewakuacji technicznej dostarczanie uszkodzonego sprzętu wojskowego do rozwiniętych urządzeń technicznych, polowych i stacjonarnych warsztatów remontowych. Istotne z punktu widzenia bezawaryjnego użytkowania sprzętu wojskowego jest obsługiwanie techniczne. Polega ono na realizacji wielu różnorodnych przedsięwzięć, 276

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe których zasadniczym celem jest zapewnienie bezawaryjnej eksploatacji sprzętu wojskowego w warunkach pokoju (szkolenie wojsk) i prowadzenia działań wojennych. Ilość i rodzaj przedsięwzięć obsługowych zależy każdorazowo od rodzaju, typu, przeznaczenia i stopnia zaawansowania technologicznego konkretnego egzemplarza sprzętu wojskowego. Kolejną funkcją spełnianą przez podsystem techniczny jest remont sprzętu wojskowego. W ramach tej funkcji są realizowane przedsięwzięcia organizacyjne i wykonawcze, których podstawowym celem jest przywrócenie uszkodzonym egzemplarzom sprzętu wojskowego takiego stanu zdatności technicznej, który umożliwi ponowne jego użycie zgodnie z przeznaczeniem. Ostatnią, ale równie istotną funkcją z punktu widzenia sprawności sprzętu wojskowego jest zaopatrywanie w techniczne środki materiałowe. Istota tej funkcji zasadza się na umiejętnym planowaniu potrzeb, a następnie skutecznym ich zaspokajaniu. Z uwagi na to, że podmiotem zaopatrywania w techniczne środki materiałowe jest sprzęt wojskowy, planowanie to jest wielką sztuką i zachodzi bezwzględna konieczność elastycznego reagowania na występujące niekiedy nieprzewidziane potrzeby, aby przywrócenie zdatności technicznej było możliwe w czasie pokoju czy też w czasie wojny. W procesie spełniania zasadniczych funkcji podsystemu technicznego konieczne jest przestrzeganie określonych zasad funkcjonowania. Ich praktyczne stosowanie ma pozwolić właściwie realizować zadania zabezpieczenia technicznego a jednocześnie przyczyniać się do zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego jednostkom i instytucjom wojskowym. Pierwsza zasada dotyczy proporcjonalności i odnosi się do konieczności posiadania w odpowiednim miejscu i czasie takiego potencjału wykonawczego, który będzie w stanie zaspokoić potrzeby techniczne w zakresie osiągnięcia wymaganego stopnia gotowości bojowej oraz zdolności do odtwarzania zdolności technicznej sprzętu wojskowego będącego na wyposażeniu zabezpieczanej jednostki, bez względu na rodzaj i miejsce wykonywanych przez nią zadań. Z tej zasady niejako bezpośrednio wynika konieczność racjonalnego i zgodnego z zasadami rachunku ekonomicznego wykorzystywania zasobów podsystemu technicznego w procesie realizacji zadań zabezpieczenia technicznego. Ważną zasadą adresowaną do podsystemu technicznego jest konieczność elastycznego reagowania na zaistniałą sytuację. Oznacza to, że pododdziały, oddziały i urządzenia techniczne powinny posiadać zdolność dynamicznego i szybkiego reagowania we wskazanym przez przełożonych miejscu i czasie. Dla realizacji tego wymagania niezbędne jest, aby potencjał podsystemu technicznego pod względem mobilności i zdolności do wykonania manewru był na poziomie porównywalnym z wojskami operacyjnymi (Doktryna działań połączonych, 2009, s. 35-59). 277

M. Pawlisiak W procesie realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego niezbędne jest posiadanie pełnych i aktualnych informacji dotyczących zasobów technicznych (wojskowych i cywilnych) w rejonie prowadzenia działań. Umożliwi to racjonalne gospodarowanie zasobami i może przyczynić się do zwiększenia efektywności funkcjonowania podsystemu zabezpieczenia technicznego. Stosowanie w praktyce wymienionych zasad może doprowadzić do sytuacji, w której potencjał podsystemu technicznego uzyska efekt synergii pozwalający uzyskać lepsze wyniki, niż wskazywałby na to zaangażowany potencjał (Będkowski, 2011, s. 35-44). 3. Zaspokojenie potrzeb transportowych W działaniach wojennych oraz w działalności bieżącej jednostek i instytucji wojskowych zawsze ma miejsce sytuacja, w której szeroko rozumiane potrzeby są generowane w innym miejscu w stosunku do potencjału mogącego te potrzeby zaspokoić. Tym samym powstaje luka przestrzenna rozumiana jako różnice w położeniu miejsc produkcji, gromadzenia, przechowywania a miejscem zużycia i konsumpcji określonego asortymentu, którą można pokonać, wykorzystując funkcjonowanie podsystemu transportu i ruchu wojsk (TiRW). Podsystem ten jest rozumiany jako wieloszczeblowy a zarazem spójny układ sił i środków realizujących przedsięwzięcia organizacyjne, techniczne i wykonawcze związane z przewozem i ruchem wojsk, przygotowaniem i prowadzeniem osłony technicznej sieci transportowej, a także realizacją prac przeładunkowych dla realizacji zasadniczego celu, którym jest sprawne i terminowe przemieszczanie wojsk i ładunków (Doktryna logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, 2004, s. 31). W warunkach Polski podsystem transportu i ruchu wojsk ze względu na korzystanie z cywilnej infrastruktury transportowej stanowi część systemu transportowego kraju. Jego istotą w czasie pokoju jest zaspokojenie potrzeb przewozowych jednostek i instytucji wojskowych, co jest realizowane we współpracy z sektorem cywilnym (resorty, przedsiębiorstwa państwowe i przedsiębiorstwa o innym statusie prawnym) (Figurski, 2010, s. 113-143). Z kolei w odniesieniu do czasu kryzysu i wojny istota podsystemu TiRW polega na wcześniejszym przygotowaniu środków transportu, sieci transportowej oraz organów i jednostek wykonawczych (wojskowych i cywilnych) do realizacji zadań związanych ze sprawnym przemieszczaniem wojsk i ładunków. W procesie zaspokajania potrzeb transportowych jednostek i instytucji wojskowych konieczne jest przestrzeganie określonych zasad. Są to zasady główne, ogólne dotyczące funkcjonowania całej logistyki wojskowej, a ponadto działanie systemu TiRW oparte jest na zasadach szczegółowych bezpośrednio związanych z transportem. 278

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe Pierwsza zasada odnosi się do wyartykułowania potrzeb związanych z szeroko rozumianą koordynacją i kooperacją. W tym względzie konieczne jest skoordynowanie działań pomiędzy elementami systemu TiRW a odpowiednimi dowódcami, na rzecz których są realizowane zadania transportowe. Z kolei kooperacja powinna mieć miejsce pomiędzy władzami i administracją cywilną a kierownictwem systemu TiRW w celu skupienia wysiłku co do miejsca i czasu dla utrzymania sieci transportowej i realizacji określonych zadań przewozowych. Drugą, niezwykle ważną zasadą, jest efektywne i zgodne z rachunkiem ekonomicznym wykorzystanie potencjału podsystemu transportu i ruchu wojsk. Przestrzeganie w praktyce tej zasady jest uzasadnione dość powszechnym podejściem do funkcjonowania nie tylko podsystemu transportu i ruchu wojsk, gdzie zgłaszane przez wojska potrzeby są większe niż możliwości potencjału wykonawczego. Sytuacja ta niejako skłania do zastanowienia się i stosowania w praktyce rozwiązań pozwalających efektywnie gospodarować posiadanymi siłami i środkami i w miarę potrzeb oraz możliwości wykorzystywać nie tylko zasoby wojskowe, lecz również możliwe ze względu na rodzaj, czas i miejsce zasoby sektora cywilnego. Istotne jest także zastosowanie w praktyce przewozowej modułowości transportu, zwłaszcza w zakresie racjonalnego wykorzystania środków transportowych wojskowych i cywilnych. Kolejną zasadą jest konieczność elastycznego reagowania na zachodzące zmiany co do ilości, jakości, czasu i miejsca występowania potrzeb transportowych i wynikających z nich sposobów działania podsystemu TiRW. Zmiany te są zwykle pochodną sytuacji taktycznej, operacyjnej, politycznej czy też ekonomiczno-gospodarczej i są trudne do wcześniejszego i jednoznacznego zdefiniowania. W procesie realizacji zadań związanych z transportem i ruchem wojsk niezbędne jest przestrzeganie zasady mówiącej o potrzebie stosowania w praktyce prostych rozwiązań. Takie podejście sprzyjać będzie zachowaniu bezpieczeństwa wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi szczeblami organizacyjnymi wojska, jak również pomiędzy wojskiem a instytucjami cywilnymi. Zaspokojenie potrzeb przewozowych wojska w ramach bezpieczeństwa logistycznego jest realizowane przez cztery podstawowe rodzaje transportu, a mianowicie: transport drogowy, transport kolejowy, transport morski i transport powietrzny. Kompleksowe i adekwatne do zaistniałej sytuacji wykorzystanie wszystkich wymienionych rodzajów transportu może stworzyć dogodne warunki realizacji zadań przez wojska operacyjne i ułatwić funkcjonowanie poszczególnych podsystemów logistycznych. Transport samochodowy z uwagi na swoje walory użyteczności i dostępności jest zasadniczym środkiem wykorzystywanym w procesie przemieszczania ładunków i ludzi zarówno w czasie pokoju, jak i w taktycznej i operacyjnej strefie działań. Zadania z tym związane wykonują siły i środki zorganizowane w pododdziały i oddziały logistyczne, zaopatrzenia i transportowe funkcjonujące na różnych szczeblach organizacyjnych Wojska Polskiego. Dysponują one samochodami o różnej charakterystyce, 279

M. Pawlisiak co pozwala realizować zadania transportowe, zbliżając się do przestrzegania zasady obowiązującej w logistyce cywilnej, a mianowicie przewozy od drzwi do drzwi z języka angielskiego door-to-door (Blaik, 2010, s. 261-296). Drugim rodzajem transportu lądowego, który jest wykorzystywany w procesie zaspokojenia potrzeb przewozowych wojsk, jest transport kolejowy. Jeszcze do niedawna był to zasadniczy rodzaj transportu wykorzystywany w przewozach wojskowych. Charakteryzuje się on najwyższym stanem zdolności przewozowej i ciągłej gotowości do użycia na potrzeby SZ RP. W czasie pokoju zwykle wykorzystywany jest do dowozu środków zaopatrzenia (w relacji producent skład materiałowy) oraz w przewozach ciężkiego sprzętu gąsienicowego z miejsc stałej dyslokacji w rejon poligonów wojskowych. Pamiętać przy tym należy o przestrzeganiu zasady zobowiązującej do przestrzegania rachunku ekonomicznego, zgodnie z którą przewozy z wykorzystaniem transportu kolejowego na odległość mniejszą niż 100 kilometrów nie powinny być realizowane. Do realizacji przewozu wojsk, sprzętu wojskowego i zaopatrzenia w wymiarze strategicznym racjonalne jest wykorzystanie transportu morskiego. Może to mieć miejsce głównie w przypadku wystąpienia potrzeb przewozowych związanych z realizacją zadań w misjach poza granicami kraju. Charakterystycznym przykładem może być przewóz sprzętu wojskowego i zaopatrzenia dla zaspokojenia potrzeb a tym samym zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego Polskiemu Kontyngentowi Wojskowemu realizującemu zadania w Republice Afganistanu. Wówczas to w Porcie Szczecin załadowano zasadnicze wyposażenie i zaopatrzenie na statek, który drogą morską (z pośrednim przeładunkiem) dostarczył ładunek do portu w Karaczi. Istotne w tym jest wykonanie przedsięwzięć planistycznych, organizacyjnych i wykonawczych umożliwiających wyczarterowanie statku, jego załadunek i bezpieczne dotarcie do portu przeznaczenia. Transport powietrzny z uwagi na swoje specyficzne cechy odnoszące się do prędkości przemieszczania, zasięgu, kosztów oraz manewrowości może być wykorzystywany w określonych, uzasadnionych sytuacjach. Może to być przewóz ludzi na duże odległości, np. w ramach rotacji zmian w Polskich Kontyngentach Wojskowych (Afganistan, Środkowa Afryka). Specyficznym przypadkiem wykorzystania transportu powietrznego jest dostarczenie zaopatrzenia w warunkach, gdzie inne rodzaje transportu nie są w stanie wykonać zadań przewozowych lub ich użycie narażone jest na duże niebezpieczeństwo. Innym niezwykle istotnym przykładem wykorzystania transportu powietrznego jest jego udział w prowadzeniu ewakuacji medycznej a tym samym zwiększenie poczucia bezpieczeństwa żołnierzy realizujących zadania, w których jest narażone ich zdrowie i życie. 280

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe 4. Zakwaterowanie wojsk Z punktu widzenia bezpieczeństwa logistycznego jednostek i instytucji wojskowych ważne jest poprawne funkcjonowanie podsystemu infrastruktury wojskowej. Podmiotem podsystemu infrastruktury są stałe obiekty i urządzenia przeznaczone do: stałego lub okresowego (tymczasowego) rozmieszczenia żołnierzy i osób cywilnych stanowiących obsadę etatową lub zatrudnionych w jednostkach i instytucjach wojskowych podległych Ministrowi Obrony Narodowej magazynowania, przechowywania i utrzymywania zapasów zaopatrzenia przeznaczonych do zaspokojenia potrzeb jednostek i instytucji wojskowych przechowywania, utrzymywania i naprawy sprzętu wojskowego i innego wyposażenia stanowiącego mienie jednostki lub instytucji wojskowej (Ficoń, 2009). Niejako konsekwencją naszego członkostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim jest postrzeganie infrastruktury w trzech aspektach związanych z własnością i sposobem jej wykorzystania. Infrastruktura narodowa jest zabezpieczana i finansowana ze środków MON i jest wykorzystywana wyłącznie przez polskie jednostki i instytucje wojskowe. Wyróżnia się również infrastrukturę bilateralną (dwustronną), która jest wykorzystywana przez dwóch członków NATO, a jej finansowanie odbywa się na podstawie dwustronnego porozumienia pomiędzy zainteresowanymi stronami. Najwyższy stopnień kooperacji w dziedzinie infrastruktury ma miejsce wówczas, gdy z punktu widzenia potrzeb operacyjnych czy szkoleniowych określone obiekty wykorzystuje się wspólnie przez członków NATO zgodnie z zasadami i kryteriami ustalonymi przez władze Sojuszu Północnoatlantyckiego. Budowa i użytkowanie tych obiektów jest finansowane ze wspólnych funduszy, a jednym z nich jest przykładowo Program Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP NATO Security Investment Program). W procesie funkcjonowania podsystemu infrastruktury wojskowej konieczne jest przestrzeganie określonych zasad, które stwarzają przesłanki racjonalnego gospodarowania dysponowanym zasobem. Pierwsza z zasad dotyczy stacjonarności. Jej istota polega na tym, że uwzględniając przede wszystkim czynniki operacyjne, ekonomiczne oraz wielkość i wyposażenie techniczne obiektów, określa się rejony działania i usytuowanie organów infrastruktury odpowiedzialnych za jej sprawność i bieżące funkcjonowanie w każdych warunkach, to jest w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Druga zasada, niejako powiązana z pierwszą mówi o tym, że konieczne jest dążenie do lokalnego zaspokajania potrzeb wojsk. Dotyczy to w pierwszej kolejności zaopatrywania w media komunalne i usługi w zakresie napraw bieżących oraz konserwacji obiektów i urządzeń infrastruktury wojskowej. Trzecia zasada stanowi o potrzebie uwzględnienia rozdzielności funkcji gospodarczych od dowódczych. Jej bieżący wymiar polega na tym, że dowódca określa priorytety i generuje potrzeby 281

M. Pawlisiak w zakresie infrastruktury. Z kolei zadania dotyczące normowania, legislacji, planowania i realnego zaspokajania potrzeb przypisane są organom pionu infrastruktury wojskowej. Zapewnienie bezpieczeństwa jednostkom i instytucjom wojskowym w obszarze infrastruktury odbywa się poprzez realizacje szczegółowych zadań realizowanych przez trójszczeblową strukturę organizacyjną podsystemu infrastruktury. Szczebel centralny odpowiada za kreowanie polityki inwestycyjnej poprzez opracowanie wieloletnich planów inwestycyjnych, monitorowanie ich realizacji oraz prowadzenie działalności kontrolnej i rozliczeniowej. Z kolei szczebel rejonowy (Rejonowe Zarządy Infrastruktury) realizuje zadania wynikające z funkcji przypisanych trwałemu zarządcy infrastruktury. Ich zadania dotyczą również wykonawstwa w obszarze inwestycji, remontów, gospodarki energetycznej i komunalnej oraz gospodarki mieniem ruchomym niezbędnym do wyposażenia i technicznego utrzymania infrastruktury znajdującej się w rejonie odpowiedzialności. Trzeci, terenowy szczebel organizacyjny w pionie infrastruktury wykonuje co prawda jedynie ograniczone czynności zarządzania infrastrukturą na szczeblu Wojskowego Oddziału Gospodarczego, ale jest on swego rodzaju łącznikiem pomiędzy szczeblem nadrzędnym a zabezpieczaną jednostką lub instytucją wojskową. Stąd też jego rola w zapewnieniu bezpieczeństwa jednostki lub instytucji wojskowej w obszarze infrastruktury wojskowej jest nie do podważenia. Jego zasadnicze zadania odnoszą się do: administrowania infrastrukturą w rejonie odpowiedzialności utrzymania infrastruktury w należytym stanie sprawności technicznej i zapewnienia odpowiedniego poziomu wartości użytkowej planowania, realizacji i rozliczania przedsięwzięć związanych z konserwacją i remontem obiektów infrastruktury zapewnienia należytej jakości usług komunalnych i dostarczenia potrzebnych pod względem ilości i jakości mediów konserwacji sprzętu stanowiącego element wyposażenia obiektów infrastruktury. Dla zapewnienia bezpieczeństwa jednostek i instytucji woskowych pod względem utrzymania nieruchomości, organy podsystemu infrastruktury realizują swoje statutowe zadania nie tylko w czasie pokoju, lecz są także gotowe do realizacji zadań w czasie kryzysu i wojny. W ramach przygotowania do takiej sytuacji już dzisiaj realizują zabezpieczenie pod względem infrastruktury Polskich Kontyngentów Wojskowych realizujących zadania poza granicami kraju. Doskonałym w tym względzie doświadczeniem było zapewnienie bezpieczeństwa pod względem zakwaterowania żołnierzom wykonującym zadania w Republice Iraku, Republice Afganistanu, czy też zapewnienie odpowiednich warunków Polskim żołnierzom wykonującym zadania na Kontynencie Afrykańskim (Czad, Kongo, Mali, Republika Środkowej Afryki). 282

Funkcjonowanie systemu logistycznego Sił Zbrojnych RP a bezpieczeństwo narodowe To właśnie trudne warunki klimatyczne i terenowe, a także oddalenie od krajowych zasobów były i są elementem weryfikującym zdolność podsystemu infrastruktury do realizacji zadań zapewniających jednostkom i instytucjom wojskowym bezpieczeństwo w zakresie infrastruktury. Podsumowanie Realizacja zadań szkoleniowych w czasie pokoju, prowadzenie działań bojowych (operacyjnych) w czasie wojny oraz wykonywanie innych zadań przypisanych Siłom Zbrojnym RP muszą być wspierane przez organy przeznaczone do stwarzania dogodnych warunków logistycznych. To właśnie system logistyczny swoim potencjałem jest zobowiązany zaspokajać potrzeby logistyczne, przestrzegając zasady 5w (Gołębska, 2002, s. 27). Tylko tak rozumiana misja logistyki stanowi z jednej strony podstawę zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego jednostkom i instytucjom wojskowym, a z drugiej strony stworzy warunki skutecznej realizacji zadań przez zabezpieczane wojska. Wielowymiarowość potrzeb generowanych przez wojska wymusza posiadanie adekwatnego potencjału, który bez względu na sytuację zaspokoi zgłaszane potrzeby i przyczyni się do zapewnienia bezpieczeństwa logistycznego jednostkom i instytucjom wojskowym w czasie pokoju, kryzysu i wojny. LITERATURA [1] Będkowski J., Kramarz M., 2011, Logistyka stosowana, metody, technika, analiza, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice. [2] Blaik P., 2010, Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa. [3] Brzeziński M., 2005, Logistyka wojskowa, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa. [4] Czaputowicz J., 1998, System czy nieład? Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku, WNPWN, CSM, Warszawa. [5] Doktryna działań połączonych d/01 (2009). Ministerstwo Obrony Narodowej, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Warszawa. [6] Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Dd/4, Szt. Gen. 1566/2004, Ministerstwo Obrony Narodowej, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Warszawa, 2004. [7] Doktryna Szkolenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Dd/7, Sztab Generalny Wojska Polskiego, Szt. Gen WP, Szkol. 808/2006, Warszawa, 2006. [8] Ficoń K., 2009, Logistyka techniczna, infrastruktura logistyczna, BelStudio, Warszawa. [9] Figurski J., 2010, Ekonomika logistyki. Cz. 2. Logistyka transportu, WAT, Warszawa. [10] Gołembska E., 2002, Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa. [11] Pszczołowski R., 1978, Mała encyklopedia prakseologii i teorii zarządzania, Ossolineum, Wrocław. [12] Solarz J., 2009, Doktryny militarne XX wieku, Avalon, Kraków. [13] Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 2007. 283

M. Pawlisiak Załącznik STRUKTURA SYSTEMU LOGISTYCZNEGO SZ RP 284