Substancje psychoaktywne -postawy i zachowania

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Substancje psychoaktywne -postawy i zachowania Raport na podstawie danych zebranych w województwie podkarpackim w 2010 roku Opracowane przez: Obserwatorium Integracji Społecznej sierpień 2011 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie ul. Hetmańska 120, 35-078 Rzeszów, tel. /17/ 74 70 600, fax /17/ 74 70 601 Obserwatorium Integracji Społecznej w Rzeszowie tel. /17/ 74 70 638, www.ois.rops.rzeszow.pl

Spis treści Wstęp... 3 Cel badania... 5 Metodologia... 5 Przebieg badania... 6 Analiza danych... 6 Znajomość narkotyków... 7 Używanie narkotyków... 8 Używanie przetworów konopi indyjskich... 11 Używanie leków uspokajających i nasennych... 15 Używanie dopalaczy... 16 Dostępność substancji psychoaktywnych... 17 Kontakt z narkomanią i opinie na temat uzależnionych... 19 Pomoc w sytuacjach związanych z narkotykami, informowanie o problemach narkotykowych... 26 Wnioski - rekomendacje... 29 Spis tabel... 32 Spis wykresów... 33 2

Wstęp Zadaniem Samorządu Województwa wynikającym z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii jest badanie i monitorowanie zjawisk związanych z problematyką uzależnień. Niniejszy raport z badania przedstawia sytuację w województwie podkarpackim i może stanowić podstawę do budowania celów programów przeciwdziałania uzależnieniom i opracowania nowych strategii łagodzenia skutków uzależnień. Używanie substancji psychoaktywnych jest jednym z istotnych problemów społeczeństwa, narastającym w ostatnich latach w związku z pojawieniem się tzw. dopalaczy. Stopień ich szkodliwości na zdrowie oraz potencjał uzależniający jest przedmiotem badań i analiz, jednakże w związku z ciągłym wynajdowaniem nowych substancji i zmianami składu dopalaczy przez producentów, jest to niezwykle trudne do ustalenia. Substancjami psychoaktywnymi można określić środki, które poprzez oddziaływanie na organizm człowieka powodują zmiany w jego samopoczuciu oraz zafałszowują odbiór rzeczywistości. Używanie ich wiąże się zazwyczaj z bardzo dużym prawdopodobieństwem uzależnienia. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób wyróżniamy zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane przyjmowaniem takich substancji jak: alkohol; opiaty (morfina, heroina, kodeina przetwory uzyskane z maku); przetwory konopi indyjskich (marihuana, haszysz); leki i substancje o działaniu uspokajającym i nasennym; kokaina (również crack); inne niż kokaina substancje pobudzające; substancje halucynogenne (LSD, grzyby halucynogenne, Ecstasy); tytoń; lotne rozpuszczalniki; kilka substancji psychoaktywnych przyjmowane jednocześnie lub inne niż wyżej wymienione. Z raportu opracowanego przez Obserwatorium Integracji Społecznej w Rzeszowie można się dowiedzieć jaka jest znajomość poszczególnych substancji psychoaktywnych w województwie podkarpackim, a także jaka jest skala występowania problemu używania poszczególnych środków oraz jakie instytucje społeczne są najskuteczniejsze w przeciwdziałaniu narkomanii. Szczególną uwagę poświęciliśmy używaniu marihuany, która jest najczęściej używanym i najłatwiej dostępnym narkotykiem. W trakcie realizacji badania mieszkańcy województwa mieli możliwość wyrażenia swojej opinii, pytania poruszały tak istotne kwestie jak: podstawowe problemy społeczne występujące na Podkarpaciu, 3

znajomość poszczególnych substancji psychoaktywnych na Podkarpaciu oraz styczność z nimi, częstotliwość używania substancji psychoaktywnych, problemy wynikające z nadużywania narkotyków, nadużywanie leków i dopalaczy, dostępność narkotyków, postawy wobec osób uzależnionych, źródła wiedzy o szkodliwości narkotyków i instytucjach rozwiązujących problemy narkomanii instytucje społeczne zajmujące się zapobieganiem narkomanii. Na podstawie wyników przeprowadzonego badania możliwe było określenie zachowań i postaw mieszkańców województwa podkarpackiego w wieku 15-64 lat wobec substancji psychoaktywnych. 4

Cel badania Badanie miało na celu diagnozę postaw i zachowań wobec substancji psychoaktywnych, dostarczenie danych do ewaluacji strategii zapobiegania narkomanii oraz dostarczenie informacji niezbędnych do zaplanowania adekwatnych działań profilaktycznych. Metodologia Główną metodą zastosowaną w badaniu jest statystyczna analiza danych zebranych w 2010 roku. Badanie zrealizowano metodą wywiadów kwestionariuszowych realizowanych przez ankieterów. Kwestionariusz zawierał 65 pytań zamkniętych. Badanie terenowe zostało przeprowadzone na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. Badanie zrealizowano na próbie 706 osób w wieku 15-64 lat, dobieranych losowo, wielostopniowo, warstwowo. Zastosowano czterostopniowy schemat doboru próby. Najpierw ustalono liczebność i rozkład ludności w wieku 15-64 lat w województwie podkarpackim na podstawie danych GUS. Następnie w oparciu o dane GUS ustalono ilość osób zamieszkujących w 3 klasach wielkości miejscowości (wieś, miasta: do 50 tys. mieszkańców, 51-200 tys. mieszkańców). Obliczono procentowy udział ludności w tych klasach miejscowości w stosunku do wszystkich mieszkańców województwa i w oparciu o te dane dokonano ostatecznej alokacji próby. W drugim etapie doboru próby dokonano losowania gmin z uwzględnieniem prawdopodobieństwa wylosowania ze względu na wielkość gminy. W kolejnym etapie losowano gospodarstwa domowe w każdej jednostce terytorialnej minimum 4 adresy. W ostatnim etapie nastąpił wybór respondenta w danym gospodarstwie domowym za pomocą siatki Kish a. Badanie obejmowało próbę ogólnopolską oraz próby 8 województw. Ankiety z prób wojewódzkich weszły do próby ogólnopolskiej z odpowiednimi wagami wyrównującymi dysproporcje wynikające z doreprezentowania jednostek terytorialnych, w których prowadzono badania. Wagami wyrównywano także dysproporcje w rozkładach podstawowych cech (płeć, wiek, województwo, miasto-wieś) wynikłe w trakcie realizacji badania. 5

Przebieg badania Część terenowa badania została zrealizowana pomiędzy 15 listopada 2010r. a 15 grudnia 2010r. i została poprzedzona przeszkoleniem ankieterów, pouczeniem ich o konieczności zachowania neutralnego stosunku do zadawanych pytań oraz reakcji respondentów. Realizacja badania odbyła się bez większych przeszkód, jednakże obfite opady śniegu utrudniały niekiedy ankieterom dotarcie do gospodarstw domowych poza obrębem większych miast. Respondenci mieli zastrzeżenia do długości ankiety, jak i jej konstrukcji. Często znużeni zbyt długą ankietą odmawiali dalszych odpowiedzi na pytania. Ankieterzy odwiedzili blisko 1000 gospodarstw domowych. Przeprowadzono wywiady z 706 osobami. Nie udało się zrealizować 279 wywiadów. Najczęstszą przyczyną braku realizacji wywiadu była odmowa udziału w badaniu. W 75 przypadkach powodem była nieobecność wylosowanego respondenta. Analiza danych W celu zbadania wagi problemu narkomanii w regionie zapytaliśmy o ważność poszczególnych problemów występujących w województwie podkarpackim. Respondenci ocenili, w pięciostopniowej skali, wagę poszczególnych problemów, gdzie 1 to bardzo ważne a 5 to nieważne. Procentowy udział osób, które uznały dany problem za bardzo ważny zawiera poniższa tabela. Tabela nr 1. Bardzo ważne problemy na Podkarpaciu Lp. Nazwa problemu Bardzo ważny 1 Bezrobocie 64% 2 Spadek stopy życiowej 40% 3 Przemoc w rodzinie 38% 4 Przemoc i agresja na ulicach 35% 5 Alkoholizm 35% 6 Picie alkoholu przez młodzież 35% 7 Zły stan zdrowia społeczeństwa 27% 8 Sytuacja mieszkaniowa 27% 9 Kryzys moralny 22% 10 Zanieczyszczenie środowiska 15% 11 Przestępczość pospolita 14% 12 AIDS 13% 13 Przestępczość gospodarcza 11% 14 Narkomania 11% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. 6

Najważniejszym problemem na Podkarpaciu w opinii respondentów jest bezrobocie - 64% pytanych osób uważa je za bardzo ważny problem; drugim problemem pod względem istotności jest spadek stopy życiowej 40%; trzecim problemem w regionie jest przemoc 38%. Około 11% ankietowanych uznało narkomanię za bardzo ważny problem w swojej miejscowości. Znajomość narkotyków Wśród substancji psychoaktywnych znajdują się nie tylko narkotyki, czyli substancje zabronione przez prawo, ale również leki uspokajające i nasenne, sterydy anaboliczne, czy substancje wziewne. Znajomość poszczególnych substancji sprawdzaliśmy pytaniem Czy kiedykolwiek słyszał/a Pan/i o którymś z następujących środków odurzających?. Rozkład pozytywnych odpowiedzi na to pytanie zawiera poniższa tabela. Tabela nr 2. Deklarowana wiedza o substancjach psychoaktywnych Lp. Nazwa substancji Tak 1 Marihuana 96,7% 2 Haszysz 89,0% 3 LSD 72,9% 4 Grzyby halucynogenne 79,9% 5 Ecstasy 81,9% 6 Amfetamina 90,8% 7 Kokaina 90,2% 8 Crack 50,4% 9 Astrolit 31,3% 10 Heroina 89,8% 11 Polska heroina kompot 69,1% 12 Sterydy anaboliczne 70,0% 13 GHB (pigułka gwałtu) 79,7% 14 Substancje wziewne (np. farby, kleje) 85,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Zgodnie z oczekiwaniami zdecydowana większość badanych, niezależnie od wieku, jest zorientowana w nazwach poszczególnych środków. Mniej niż 2% badanych nie znało żadnego ze środków. Nie oznacza to jednak, że wszystkie z nich są jednakowo znane. Jak widać w tabeli, prawie wszyscy badani słyszeli o marihuanie (96,7%). Ponad 90% respondentów potwierdzało znajomość amfetaminy i kokainy. Niewielu mniej respondentów zetknęło się z nazwami: haszysz (89%), heroina (89,8%) i substancje wziewne (85,4%). Najmniej znaną substancją psychoaktywną jest crack (ok. 50%). 7

Ponad 30% ankietowanych zadeklarowało, że zna substancję o nazwie astrolit, która jednak nie jest substancją psychoaktywną i została wymyślona na potrzeby badania. Astrolit został wprowadzony do ankiety, by pokazać efekt ulegania modzie na narkotyki bardziej na poziomie pozorów, niż rzeczywistych zachowań. Używanie narkotyków Używanie poszczególnych substancji było sprawdzane pytaniem o doświadczenia z poszczególnymi substancjami na przestrzeni całego życia, ostatnich 12 miesięcy i ostatnich 30 dni. Poniżej przedstawiamy zestawienie, które zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o co najmniej jednokrotne używanie poszczególnych substancji. Tabela nr 3. Używanie substancji psychoaktywnych Lp. Nazwa substancji kiedykolwiek w ciągu ostatnich 12 miesięcy w ciągu ostatnich 30 dni 1 Marihuana lub haszysz 19,8% 10,9% 5,9% 2 LSD 1,7% 0,8% 0,1% 3 Amfetamina 3,0% 1,1% 0,4% 4 Grzyby halucynogenne 3,3% 1,4% 1,1% 5 Ecstasy 3,5% 1,0% 0,3% 6 Crack 0,4% 0,1% 0,1% 7 Kokaina 1,0% 0,8% 0,6% 8 Astrolit - - - 9 Heroina 0,1% - - 10 Metadon 0,3% 0,1% - 11 Kompot 0,6% 0,1% - 12 GHB (pigułka gwałtu) - - - 13 Sterydy anaboliczne 0,7% 0,4% 0,1% 14 Substancje wziewne (np. kleje, farby) 0,4% - - 15 Jakakolwiek substancja przyjmowana w zastrzykach 1,0% 1,0% 0,3% 16 Marihuana lub haszysz jednocześnie z alkoholem 7,9% 4,0% 2,7% 17 Leki uspokajające lub nasenne jednocześnie z alkoholem 1,3% 0,7% 0,3% Najwięcej osób zadeklarowało przynajmniej jednokrotne użycie marihuany lub haszyszu prawie 20%. Do aktualnych użytkowników zalicza się ok. 11% badanych, 8

do używania w ciągu ostatnich 30 dni przyznało się ok. 6%. Na drugim miejscu pod względem popularności plasuje się Ecstasy 3,5% przynajmniej raz próbowało tej substancji, niewiele mniej osób próbowało grzybów halucynogennych (3,3%) oraz amfetaminy (3%). Na piątym miejscu znajduje się LSD, z którym eksperymentowało 1,7% respondentów. Pozostałe substancje osiągnęły najwyżej 1%. Środkiem, którego używania nie potwierdził żaden z badanych jest GHB. Żadna osoba nie przyznała się również do eksperymentowania z astrolitem, co pozwala nam wnioskować o wiarygodności wyników. Respondenci zapytani o przyjmowanie narkotyków w zastrzykach, bądź łączenie leków z alkoholem, stanowili niewielki procent całości, bo niewiele ponad 1%. Inaczej jest w przypadku przetworów konopi indyjskich. Prawie 8% ankietowanych łączy przyjmowanie marihuany lub haszyszu razem z alkoholem. Spośród tych osób, które w ogóle używają przetworów konopi, aż 40% zdarza się łączyć je z alkoholem. Tabela nr 4. Używanie substancji psychoaktywnych kiedykolwiek w życiu wg wieku respondentów Lp. Nazwa substancji 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 1 Marihuana lub haszysz 10,2% 6,6% 1,4% 1,3% 0,3% 2 LSD 1,0% 0,6% 0,1% - - 3 Amfetamina 1,7% 1,1% 0,2% - - 4 Grzyby halucynogenne 1,6% 1,4% 0,3% - - 5 Ecstasy 2,4% 1,0% 0,1% - - 6 Crack - 0,4% - - - 7 Kokaina 0,6% 0,4% - - - 8 Astrolit - - - - - 9 Heroina - 0,1% - - - 10 Metadon 0,2% 0,1% - - - 11 Kompot 0,3% 0,2% - - 0,1% 12 GHB (pigułka gwałtu) - - - - - 13 Sterydy anaboliczne 0,4% 0,2% - 0,1% - 14 15 16 17 Substancje wziewne (np. kleje, farby) Jakakolwiek substancja przyjmowana w zastrzykach Marihuana lub haszysz jednocześnie z alkoholem Leki uspokajające lub nasenne jednocześnie z alkoholem 0,2% 0,1% - - 0,1% 0,4% 0,3% 0,2% 0,1% - 4,6% 2,7% 0,4% 0,1% 0,1% 0,4% 0,7% - 0,2% - Powyższa tabela obrazuje używanie poszczególnych substancji kiedykolwiek w życiu według wieku badanych. 9

Występuje silne zróżnicowanie używania poszczególnych substancji w różnych grupach wiekowych. Najbardziej powszechna substancja psychoaktywna (marihuana lub haszysz) jest używana przez wszystkie grupy wiekowe. Najwięcej doświadczeń związanych z przetworami konopi, bo ponad 10% respondentów, zebrały osoby w wieku 15-24 lat, nieco mniej niecałe 7% osób w wieku 25-34 lata, powyżej tej granicy odsetek użytkowania marihuany i haszyszu jest już znacznie mniejszy. Pozostałe substancje używane przez badanych, również są najpopularniejsze w grupach wiekowych 15-24 i 25-34. Odsetek używania substancji psychoaktywnych powyżej 34 roku życia jest znikomy, ponadto w przypadku wskaźnika używania kiedykolwiek musimy pamiętać, że osoby, które raportują spróbowanie danego środka kiedyś w życiu, niekoniecznie muszą być aktualnymi użytkownikami. Doświadczenia z daną substancją mogą pochodzić z wczesnej młodości i nie mieć wpływu na aktualną sytuację życiową, czy zachowanie danej osoby. Podobnie jak używanie przetworów konopi rozkłada się łączenie ich używania z alkoholem. Największy odsetek obserwujemy w najmłodszej grupie wiekowej i tendencję spadkową wraz z rosnącym wiekiem. Używanie takich substancji jak metadon, substancje wziewne, substancje w zastrzykach, czy przyjmowanie leków jednocześnie z alkoholem występuje na tyle rzadko, że można przyjąć, iż nawet w doświadczeniach z całego życia pojawiają się przypadkowo. Wskaźnik używania substancji psychoaktywnych kiedykolwiek w życiu niewiele nam mówi o aktualnej sytuacji danej osoby. O ile w przypadku grupy wiekowej 15-24 możemy wnioskować, że różnica pomiędzy aktualnym używaniem, a używaniem w ciągu całego życia jest niewielka, o tyle w przypadku osób w kolejnych przedziałach wiekowych, używanie kiedykolwiek może się ograniczać do eksperymentowania w młodości i braku styczności z tymi substancjami od dłuższego czasu. Biorąc pod uwagę powyższe, warto przyjrzeć się, jak kształtowało się używanie poszczególnych substancji w ciągu ostatnich 12 miesięcy, co obrazuje poniższa tabela. 10

Tabela nr 5. Używanie substancji psychoaktywnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy wg wieku respondentów Lp. Nazwa substancji 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 1 Marihuana lub haszysz 6,8% 3,5% 0,5% - 0,1% 2 LSD 0,7% 0,1% - - - 3 Amfetamina 0,8% 0,3% - - - 4 Grzyby halucynogenne 0,7% 0,6% 0,1% - - 5 Ecstasy 0,7% 0,3% - - - 6 Crack - 0,1% - - - 7 Kokaina 0,4% 0,4% - - - 8 Astrolit - - - - - 9 Heroina - - - - - 10 Metadon 0,1% - - - - 11 Kompot - - - - 0,1% 12 GHB (pigułka gwałtu) - - - - - 13 Sterydy anaboliczne 0,3% 0,1% - - - 14 15 16 17 Substancje wziewne (np. kleje, farby) Jakakolwiek substancja przyjmowana w zastrzykach Marihuana lub haszysz jednocześnie z alkoholem Leki uspokajające lub nasenne jednocześnie z alkoholem - - - - - 0,7% 0,3% - - - 2,5% 1,4% - - 0,1% 0,4% 0,3% - - - Podobnie jak w przypadku używania kiedykolwiek w życiu substancji psychoaktywnych, używanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy jest najczęściej raportowane w wieku do 34 lat. Używanie przetworów konopi nie występuje u osób w wieku 45-54 lat i jest marginalne u osób po 54 roku życia. Co ciekawe, użycie kompotu w ciągu ostatnich 12 miesięcy zadeklarowała osoba w najstarszej grupie wiekowej. Używanie przetworów konopi indyjskich Najbardziej rozpowszechnioną substancją nielegalną jest marihuana, zatem użytkowanie jej można było poddać głębszej analizie. Poniższa tabela zawiera procentowy udział sytuacji związanych z użytkowaniem marihuany z udziałem osób, które używały jej w ciągu ostatnich 12 miesięcy. 11

Tabela nr 6. Występowanie negatywnych sytuacji związanych z użytkowaniem marihuany, u osób, które używały jej w ciągu ostatnich 12 miesięcy Sytuacja Udział w próbie Udział wśród użytkowników przetworów konopi Spóźnienie do pracy lub szkoły z powodu używania marihuany Częste odczuwanie potrzeby użycia marihuany 3,4% 31,2% 2,4% 22,1% Samodzielne kupno marihuany 6,5% 59,7% Palenie marihuany w samotności 4,5% 41,6% Osoby, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy miały styczność z marihuaną, zazwyczaj dokonują jej zakupu samodzielnie ok. 60%, zatem z rynkiem substancji nielegalnych bezpośredni kontakt ma 6,5% respondentów. Ponad 40% użytkowników marihuany zdarza się palić ją w samotności, a nie tylko towarzysko. Można zauważyć również, że 3,4% badanych przynajmniej raz spóźniło się do pracy lub szkoły w ciągu ostatnich 12 miesięcy z powodu używania marihuany. Jest to ponad 30% ogółu użytkowników konopi z ostatnich 12 miesięcy. Około 22% użytkowników konopi odczuwa często potrzebę użycia marihuany (2,4% ogółu badanych). Tabela nr 7. Odczucia ankietowanych związane z używaniem marihuany Lp. 1 2 3 4 Czy w czasie ostatnich 12 miesięcy miał(a) Pan(i) wrażenie, że używanie marihuany wymknęło się spod Pana/Pani kontroli? Czy w czasie ostatnich 12 miesięcy odczuwał(a) Pan(i) obawę lub nerwowość na myśl o tym, że nie będzie Pan(i) miał(a) możliwości używania marihuany? Czy w czasie ostatnich 12 miesięcy martwił(a) się Pan(i) swoim używaniem marihuany? Czy w czasie ostatnich 12 miesięcy chciał(a) Pan(i) przestać używać marihuany Nigdy/ prawie nigdy Czasami Często Zawsze/ prawie zawsze 84,4% 14,3% 1,3% 0% 89,6% 9,1% 1,3% 0% 85,7% 14,3% 0% 0% 80,5% 13,0% 3,9% 2,6% W ogóle nie trudne Trochę trudne Dość trudne Bardzo trudne 5 Jak trudne bywało dla Pana/Pani przerywanie lub zaprzestanie używania 83,1% 14,3% 2,6% 0% marihuany? 12

Wśród osób, które używały marihuany lub haszyszu w czasie ostatnich 12 miesięcy, zbadano, ile z tych osób wykazuje symptomy problemowego używania przetworów konopi. Analizując powyższe dane, szczególnie widoczne jest, że ponad 80% osób, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy używały marihuany lub haszyszu, nigdy, bądź prawie nigdy nie chciało w czasie tych 12 miesięcy przestać używać marihuany, jednocześnie ponad 83% użytkowników marihuany z ostatnich 12 miesięcy twierdzi, że przerwanie używania marihuany w ogóle nie bywało dla nich trudne w przeszłości. Zaledwie 2,6% użytkowników z ostatnich 12 miesięcy niemal zawsze chciało w tym czasie przerwać używanie marihuany, a 3,9% chciało często. Skończenie z używaniem marihuany było dość trudne dla 2,6% użytkowników z ostatnich 12 miesięcy. Osób, którym używanie marihuany wymknęło się spod kontroli często jest 1,3%, a czasami 14,3%. Wśród badanych znalazło się również kilka osób, które obawiały się, że nie będą miały możliwości używania marihuany. Istotnym problemem jest również prowadzenie pojazdów mechanicznych pod wpływem marihuany lub innych narkotyków. 2,4% ankietowanych przyznało się do prowadzenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy pojazdu mechanicznego pod wpływem narkotyku. Zaobserwować można również częściowo społeczne przyzwolenie na kierowanie pojazdami pod wpływem narkotyków prawie 6% respondentów było pasażerem osoby prowadzącej pod wpływem narkotyków, mniej więcej tyle samo osób nie jest pewne czy osoba, która prowadziła nie była pod wpływem narkotyków. Tabela nr 8. Używanie marihuany w czasie ostatnich 12 miesięcy według cech społeczno-demograficznych Płeć kobieta 4,8% mężczyzna 6,1% Wiek 15-24 6,8% 25-34 3,5% 35-44 0,4% 45-54 0,0% 55-64 0,1% Stan cywilny kawaler/panna 7,8% żonaty/zamężna/konkubinat 2,8% rozwiedziony/rozwiedziona 0,3% wdowiec/wdowa 0,0% Wielkość miejscowości miasto 50 000-200 000 mieszkańców 3,8% miasto poniżej 50 000 mieszkańców 1,8% wieś 5,2% 13

Wykształcenie podstawowe 0,7% zasadnicze zawodowe 0,4% średnie 1,8% pomaturalne 0,7% wyższe 1,6% Posiadanie dzieci posiadający dziecko 0,6% bezdzietni 4,5% Status zawodowy praca zawodowa 2,5% rencista, emeryt 0,1% uczeń, student 2,0% gospodyni domowa 0,0% bezrobotny 0,6% Ocena sytuacji materialnej dochody są niewystarczające 0,3% dochody są wystarczające 3,3% dochody są więcej niż wystarczające 1,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Używanie marihuany jest zależne przede wszystkim od stanu cywilnego. Osób, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy używały marihuany jest ponad dwukrotnie więcej wśród kawalerów i panien, niż wśród osób w stanie małżeńskim i rozwiedzionych. W grupie wdów i wdowców nie odnotowano używania marihuany. Większy odsetek użytkowników marihuany na wsi wynika z metody doboru próby. Na używanie marihuany ma wpływ również posiadanie dziecka. Osoby bezdzietne ponad 7-krotnie częściej sięgają po marihuanę, niż osoby posiadające przynajmniej jedno dziecko. Jeżeli zwrócimy uwagę na status zawodowy, to zauważymy, że używanie marihuany jest popularne zarówno wśród osób pracujących, jak i uczniów/studentów. W pozostałych grupach raczej nie występuje. Biorąc pod uwagę sytuację materialną respondentów, widzimy, że po marihuanę sięgają najczęściej osoby, które uważają, że ich dochody są wystarczające oraz których dochody są więcej niż wystarczające. Odsetek osób, które uważają, że ich dochody są niewystarczające używających marihuanę, jest znikomy. Poniżej zaprezentowany jest wykres pokazujący zależność używania marihuany od stosunku do religii. Stanowi on uzupełnienie powyższych analiz. 14

Wykres nr 1. Stosunek do religii a używanie marihuany 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 2,4% Wierzący praktykujący 8,5% Pozostali Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Stosunek do religii znacząco wpływa na używanie marihuany. Osoby określające się jako wierzący praktykujący 3,5-krotnie rzadziej sięgają po marihuanę niż pozostali. Używanie leków uspokajających i nasennych Leki, jako substancja legalna, zostały potraktowane w badaniu osobno. Ze względu na używanie ich zarówno przez osoby rzeczywiście chore, jak i przez osoby używające narkotyków, używanie zostało podzielone na: z zalecenia lekarza oraz bez zalecenia lekarza. Tabela nr 9. Używanie leków uspokajających i nasennych Kiedykolwiek w życiu W ciągu ostatnich 12 miesięcy W ciągu ostatnich 30 dni Z zalecenia lekarza 8,4% 4,7% 3,0% Bez zalecenia lekarza 5,5% 3,4% 1,8% Z tabeli wynika, że po środki uspokajające, bądź nasenne sięgały w ciągu całego życia w większym stopniu osoby, które się leczą, bądź leczyły. Jednakże jedynie o 3 punkty procentowe jest niższy odsetek osób, które kiedykolwiek w życiu sięgnęły po te środki bez zalecenia lekarza. 15

Tabela nr 10. Używanie leków uspokajających i nasennych w ciągu ostatnich 12 miesięcy w różnych przedziałach wiekowych 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Z zalecenia lekarza 0,6% 0,3% 1,1% 1,1% 1,6% Bez zalecenia lekarza 0,7% 0,8% 0,6% 0,7% 0,6% Zróżnicowanie przyjmowania leków z zalecenia lekarza jest bardzo widoczne. Widać, że po 34 roku życia, ich spożycie rośnie wraz z wiekiem. Osoby w najstarszej grupie wiekowej częściej chorują, stąd też wyższy odsetek przyjmujących leki z zalecenia lekarza w tejże grupie. Przyjmowanie leków bez zaleceń lekarza nie wykazuje znaczących różnic w poszczególnych grupach wiekowych, stąd też możemy przyjąć, że zjawisko to jest niezależne od wieku. Używanie dopalaczy W związku z rosnącą popularnością tzw. dopalaczy postanowiliśmy sprawdzić, ilu z naszych respondentów miało z nimi kontakt. Poniżej zaprezentowano tabelę pokazującą świadomość istnienia dopalaczy, jak również rzeczywiste z nimi zetknięcie. Tabela nr 11. Kontakt z dopalaczami Udział procentowy w próbie Wiedza o dopalaczach 90,8% Wizyta w sklepie z dopalaczami 11,3% Zakup dopalaczy w sklepie 3,4% Zakup dopalaczy przez Internet 1,1% Przynajmniej jednokrotne użycie 3,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. O dopalaczach słyszało ponad 90% badanych, jednak tylko 11% kiedykolwiek było w sklepie z dopalaczami. Do używania tych substancji przyznało się 3,3% respondentów. Ankietowani częściej kupowali dopalacze w sklepach, niż przez Internet. Osób, które kiedykolwiek dokonały zakupu dopalaczy, zapytano, jaki rodzaj środka zakupiły ostatnim razem w sklepie z dopalaczami. Poniżej zaprezentowano wyniki. 16

Tabela nr 12. Udział różnych rodzajów dopalaczy kupowanych przez respondentów Przedmiot zakupu Udział w próbie Mieszanki ziołowe (do palenia) 2,7% Pigułki/tabletki (euforyzujące/stymulujące /halucynogenne) 1,3% Białe proszki (do wciągania nosem) 0,6% Inne 0,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Jak wynika z powyższej tabeli, osoby kupujące dopalacze najczęściej sięgają po mieszanki ziołowe do palenia (2,7% ankietowanych). Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszą się pigułki, bądź tabletki wywołujące euforię, stymulujące lub halucynogenne (1,3% respondentów). Proszki do wciągania nosem zakupiło 0,6% badanych. Dostępność substancji psychoaktywnych Badając dostępność substancji psychoaktywnych zapytano respondentów, jak trudne byłoby dla nich zdobycie poszczególnych środków. Rozkład odpowiedzi na to pytanie zawiera poniższa tabela. Tabela nr 13. Rozkład odpowiedzi na pytanie o trudność w zdobyciu poszczególnych substancji psychoaktywnych Lp. Nazwa substancji Niemożl iwe Bardzo trudne Dosyć trudne Dosyć łatwe Bardzo łatwe Nie wiem 1 Leki uspokajające lub nasenne dostępne tylko na receptę 17,1% 17,0% 26,8% 21,4% 6,9% 10,6% 2 Marihuana lub haszysz 23,4% 19,4% 16,3% 19,0% 8,5% 13,3% 3 LSD 33,3% 25,2% 13,0% 6,8% 2,3% 19,3% 4 Grzyby halucynogenne 33,4% 25,8% 13,2% 5,7% 3,5% 18,3% 5 Ecstasy 34,0% 25,5% 13,3% 6,9% 2,4% 17,6% 6 Amfetamina 35,1% 24,2% 11,8% 9,6% 2,1% 16,9% 7 Crack 40,4% 24,9% 8,4% 3,8% 1,1% 21,1% 8 Kokaina 40,7% 25,2% 8,8% 4,0% 1,4% 19,5% 9 Heroina 41,4% 25,9% 8,2% 3,4% 1,1% 19,7% 10 Sterydy anaboliczne 38,0% 24,1% 8,9% 6,7% 2,5% 19,5% 11 GHB (pigułka gwałtu) 42,8% 24,5% 6,9% 2,5% 1,8% 21,1% 12 Kompot 39,9% 22,5% 9,9% 4,8% 2,0% 20,4% 13 Dopalacze 24,5% 11,0% 16,1% 19,7% 14,6% 13,9% 17

Z powyższych danych wynika, że najłatwiej dostępnymi substancjami psychoaktywnymi są dopalacze. Prawie 15% respondentów stwierdziło, że zdobycie dopalaczy byłoby bardzo łatwe. Dosyć łatwo dostępne w opinii ankietowanych są również marihuana lub haszysz dla 8,5% pytanych osób są one łatwo dostępne; oraz leki uspokajające lub nasenne dostępne tylko na receptę prawie 7%. Dużo osób wybierało również odpowiedź dosyć łatwe, gdy mowa była o tych trzech substancjach. Ponieważ są to substancje najbardziej rozpowszechnione na naszym rynku, odpowiedź nie wiem wybierało stosunkowo mało osób. W ocenie ankietowanych najtrudniejsze do zdobycia są takie substancje jak: GHB, heroina, kokaina i crack ponad 40% respondentów uważa, że zdobycie tych substancji jest dla nich niemożliwe. Niewiele mniej osób uważa za niemożliwe zdobycie kompotu, sterydów anabolicznych, amfetaminy, Ecstasy, grzybów halucynogennych i LSD. Również najwięcej osób uchylało się od odpowiedzi w przypadku tych substancji, gdyż są one spotykane raczej rzadko. Tabela nr 14. Rozkład odpowiedzi na pytanie o trudność zdobycia poszczególnych substancji (odpowiedzi dosyć łatwe i bardzo łatwe ) wg wieku badanych. Lp. Nazwa substancji 15-24 25-34 35-44 45-65 Razem 1 Leki uspokajające lub nasenne dostępne tylko na receptę 9,8% 8,5% 4,8% 5,2% 28,3% 2 Marihuana lub haszysz 14,2% 9,8% 1,8% 1,7% 27,5% 3 LSD 5,2% 3,0% 0,6% 0,3% 9,1% 4 Grzyby halucynogenne 4,8% 3,3% 0,7% 0,4% 9,2% 5 Ecstasy 4,9% 3,1% 0,7% 0,6% 9,3% 6 Amfetamina 5,2% 5,1% 0,6% 0,8% 11,7% 7 Crack 2,3% 2,1% 0,1% 0,4% 4,9% 8 Kokaina 2,5% 2,2% 0,3% 0,4% 5,4% 9 Heroina 1,6% 1,8% 0,4% 0,7% 4,5% 10 Sterydy anaboliczne 3,5% 4,0% 0,7% 1,0% 9,2% 11 GHB (pigułka gwałtu) 1,3% 2,0% 0,4% 0,6% 4,3% 12 Kompot 2,0% 2,8% 0,6% 1,4% 6,8% 13 Dopalacze 14,2% 12,7% 4,0% 3,4% 34,3% Najłatwiejszy dostęp do poszczególnych substancji mają osoby w wieku 15-24 lata. W grupie wiekowej 25-34 odsetki respondentów, którym zdobycie poszczególnych substancji nie sprawia trudności spadają, jednakże wśród niektórych środków można zaobserwować wzrost. Dzieje się tak w przypadku: heroiny, sterydów anabolicznych, GHB i kompotu. Najmniejszy odsetek osób deklarujących łatwy, bądź bardzo łatwy dostęp do substancji psychoaktywnych znajduje się w najstarszych grupach wiekowych. Poniżej z kolei przedstawiony jest czas jaki potrzebowaliby respondenci na zdobycie niektórych 18

z tych narkotyków, gdyby chcieli je zdobyć. W najkrótszym czasie można zdobyć marihuanę, im twardszy narkotyk tym czas potrzebny na zdobycie ulega wydłużeniu. Tabela nr 15. Czas w jakim ankietowani mogą zdobyć niektóre substancje Lp. Nazwa substancji 1 Marihuana 2 Amfetamina 3 Ecstasy Jedną godzinę lub mniej Kilka godzin Jeden dzień Kilka dni lub więcej Zdobycie jest dla mnie niemożliwe Nie wiem 5,4% 9,9% 11,6% 16,1% 23,9% 33,0% 1,4% 4,8% 6,5% 16,7% 32,0% 38,5% 1,1% 3,7% 4,1% 17,1% 32,7% 41,2% 4 Heroina 0,1% 1,7% 3,5% 14,6% 36,0% 44,1% Kontakt z narkomanią i opinie na temat uzależnionych Wśród ankietowanych z terenu województwa podkarpackiego 29,65% spotkało w swojej miejscowości ludzi uzależnionych od narkotyków lub używających ich regularnie w sposób rodzący poważne problemy. Narkomanów zna osobiście 14,33% respondentów, z czego 7,8% odpowiedzi to uzależnieni z miejscowości badanego a 6,53% spoza miejscowości. Panuje przekonanie wśród badanych, że narkoman to przede wszystkim człowiek chory ale jednocześnie jest to Osoba mająca zły wpływ na innych. Najmniej osób stwierdziło, że jest to osoba o dużej wrażliwości. Tabela nr 16. Kim jest narkoman w opinii respondentów? Lp. Określenie narkomana Udział odpowiedzi w próbie 1 Człowiek chory 90,5% 2 Przestępca 40,7% 3 Człowiek nieszczęśliwy 67,8% 4 Osoba mającą zły wpływ na innych 70,4% 5 Osoba o dużej wrażliwości 28,5% 6 Dziwak, człowiek, który wyróżnia się wyglądem, 49,9% zachowaniem 7 Niebieski ptak, pasożyt społeczny 35,7% 8 Awanturnik, chuligan 36,3% 9 Człowiek, którego otoczenie nie rozumie 55,0% 10 Człowiek, któremu nie powiodło się w życiu 58,6% 11 Ktoś inny 0,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Dwóch ankietowanych stwierdziło dodatkowo, że narkoman jest kimś innym, niż przedstawione w powyższej tabeli możliwości odpowiedzi tj. złodziejem 19

i oszustem. Z listy odpowiedzi zawartej w powyższej tabeli, według badanych, do osoby uzależnionej najlepiej pasującym określeniem jest: człowiek chory. Rozkład pozostałych odpowiedzi można odczytać z poniższego wykresu. Wykres nr 2. Najlepiej pasujące określenia do narkomana w opinii respondentów 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Skoro najwięcej respondentów w poprzednim pytaniu udzieliło odpowiedzi, że narkoman, to człowiek chory to większość uważa, że osoby uzależnione należy leczyć. Na pewno nie powinno się ich pozostawiać samym sobie, a już najgorszym pomysłem według badanych jest rozdawanie narkotyków osobom uzależnionym. Tabela nr 17. Sposób postępowania z narkomanami w opinii respondentów Lp. Sposób postępowania z narkomanami Udział odpowiedzi w próbie 1 Leczenie 93,1% 2 Izolowanie od społeczeństwa 56,8% 3 Karanie 37,0% 4 Pomaganie, otaczanie opieką 74,9% 5 Pozostawienie samym sobie 7,6% 6 Dawanie narkotyków 3,1% 7 Inne 0,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. 20

Na poniższym wykresie przedstawiona jest, według respondentów, najbardziej sensowna spośród przedstawionych możliwości odpowiedzi, droga postępowania z narkomanami. Wykres nr 3. Sposoby postępowania z narkomanami 2,1% 12,7% 0,3% 0,1% 5,0% leczyd izolowad od społeczeostwa 6,4% karad pomagad, otoczyd opieką pozostawid samym sobie dawad narkotyki 8,4% 65,0% inne nie wiem/trudno powiedzied Analizując zebrane dane nie ma wątpliwości, że najlepszym sposobem postępowania z osobami uzależnionymi jest podjecie przez nich leczenia, kolejnym działaniem jakie należy wobec nich podjąć, jest szeroko rozumiana pomoc i opieka. Niepokojący jest fakt, że dla 8,4% respondentów najbardziej sensowną drogą postępowania z narkomanami jest izolowanie od społeczeństwa, a dla 6,4% nawet karanie takich osób. Podejmując leczenie osoby uzależnionej trzeba wybrać odpowiednią metodę. Każda z metod ma swoje plusy, ale jednocześnie pewne ograniczenia. Niektóre metody leczenia można ze sobą łączyć. Metodą wywołującą największe kontrowersje jest z pewnością terapia substytucyjna. Dosyć popularnym sposobem leczenia uzależnienia od opiatów głównie w Europie, Stanach Zjednoczonych i Australii jest stosowanie metadonu. W Europie wyjątkiem jest Francja, gdzie środkiem częściej stosowanym w leczeniu substytucyjnym jest buprenorfina 1. Wyniki naszego badania pokazują, że leczenie substytucyjne zwane także leczeniem metadonem nie jest powszechnie znane wśród badanych (tylko 38,1% słyszało o tej metodzie). Wśród osób które odpowiedziały, że słyszały o tej formie leczenia narkomanów, nieco więcej jest zwolenników (32,3%) niż przeciwników (23,7%) tej formy terapii; duża grupa nie ma zdania na ten temat (44%). 1 Annette Verster, Ernst Buning Skutecznośd leczenia substytucyjnego od opiatów 21

Wykres nr 4. Postrzeganie narkomanów przez wierzących praktykujących i przez pozostałe osoby 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% wierzący i praktykujący pozostali Z punktu widzenia medycyny narkomania jest problemem zdrowotnym, ponieważ niesie za sobą poważne ryzyko dla zdrowia publicznego, jednak to także przede wszystkim kwestia społeczna. Przyjmowanie narkotyków prowadzi do społecznej marginalizacji. Ze względu na kontekst kryminogenny i subkulturowy, który często towarzyszy nadużywaniu narkotyków narosły wokół tego problemu różne mity i stereotypy. Zbadano, czy praktyki religijne mają wpływ na postrzeganie osób uzależnionych. Okazało się, że stosunek do wiary nie wpływa w znaczącym stopniu na postrzeganie narkomanów. Instytucją, której działania mogą najskuteczniej zapobiegać narkomanii wśród młodzieży jest według ankietowanych rodzina (34%). Spowodowane jest to zapewne tym, że rodzina pełni szereg funkcji istotnych dla pełnego rozwoju jej członków. Szczególnie ważna jest funkcja opiekuńcza i wychowawcza, celem tej ostatniej jest przygotowanie młodych członków rodziny do życia w społeczeństwie poprzez przekazanie im odpowiednich norm i wzorców zachowań pozytywnych. 22

Wykres nr 5. Instytucje skutecznie zapobiegające narkomanii wśród młodzieży 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 skuteczne zapobieganie narkomanii Kolejną instytucją, która powinna skutecznie zapobiegać narkomanii według badanych, jest system oświaty (24%). Szkoły mają obowiązek podejmowania działań profilaktycznych, wychowawczych i interwencyjnych, realizują one także szkolne programy profilaktyczne. Zaskakujące jest to, że najmniej skuteczny w tego typu działaniach według ankietowanych będzie Kościół tylko 1,6% wskazań. Tematem wciąż aktualnym i budzącym największe kontrowersje wśród opinii publicznej jest ewentualna legalizacja narkotyków. Obecnie problem nielegalnego handlu narkotykami przekracza granice krajów, dlatego aby skutecznie działać potrzebna jest współpraca poszczególnych państw w tej ważnej kwestii. Niestety w Europie istnieje ogromny dystans między tolerancyjnym podejściem władz holenderskich, a zerową tolerancją Szwecji i Francji. W często powracającej debacie publicznej na ten temat, wśród osób popierających legalizację można wyróżnić zwolenników twardych oraz miękkich narkotyków, jednak kryterium podziału dla tych dwóch grup narkotyków nie jest jasno ustalone. Tabela nr 18. Opinie na temat legalizacji niektórych narkotyków Używanie marihuany lub haszyszu powinno być dozwolone Używanie heroiny powinno być dozwolone Zdecydowanie się zgadzam 8,1% 0,8% Raczej się zgadzam 5,7% 0,1% Ani się zgadzam, ani się nie zgadzam 7,4% 2,0% Raczej się nie zgadzam 11,8% 6,4% Zdecydowanie się nie zgadzam 59,1% 85,0% Nie wiem/ trudno powiedzieć 8,1% 5,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki 23

Powyższa tabela przedstawia opinie na temat legalizacji marihuany lub haszyszu, które należą do grupy miękkich narkotyków oraz heroiny z grupy twardych narkotyków. Z pomysłem legalizacji marihuany i haszyszu zdecydowanie się zgadza 8,1% ankietowanych tj. 10 razy więcej, niż z legalizacją heroiny. W obu przypadkach zwolennicy używania tych środków stanowią niewielki odsetek. Zdecydowana większość nie zgadza się z legalnym używaniem tych substancji. Tabela nr 19. Używanie niektórych narkotyków a ryzyko z tym związane wg respondentów Próbują marihuany lub haszyszu 1 raz lub 2 razy w życiu Palą marihuanę lub haszysz regularnie Próbują heroiny 1 raz lub 2 razy w życiu Używają heroiny regularnie Nie ma ryzyka 17,4% 0,7% 3,7% 0,4% Małe ryzyko 27,1% 6,9% 7,8% 0,7% Umiarkowane ryzyko 26,5% 15,9% 22,0% 5,7% Duże ryzyko 21,1% 70,4% 58,5% 86,8% Nie wiem 7,9% 6,1% 8,1% 6,4% W grupie badanych opinie dotyczące stopnia ryzyka jakie podejmują osoby, które próbują marihuany lub haszyszu 1 raz lub 2 razy w życiu, są podzielone. Bardziej wg badanych ryzykują palący marihuanę lub haszysz regularnie. Używanie heroiny wiąże się z dużo większym ryzykiem niż wcześniej wymienionych narkotyków zarówno w grupie osób próbujących 1 raz lub 2 razy w życiu, jak i używających regularnie. Patrząc na ogół otrzymanych danych można dostrzec, że marihuana i haszysz zostały łagodniej potraktowane przez respondentów niż heroina, jednak w obu przypadkach przeważają opinie, że używanie regularne tych środków wiąże się z dużym ryzykiem. Poniżej w tabeli zestawiono stosunek ankietowanych do konkretnych przytoczonych opinii. Pewne jest, że większość badanych wiedziałaby, gdzie szukać pomocy gdyby ktoś z bliskich miał problemy z narkotykami. Tabela nr 20. Opinie respondentów w sprawach dotyczących narkotyków Lp. 1 W mojej miejscowości władze są zainteresowane przeciwdziałaniem zjawisku używania narkotyków 2 Gdyby ktoś z moich bliskich miał problemy z narkotykami wiedziałbym gdzie szukać pomocy 3 W ostatnich latach wzrosła skuteczność leczenia osób uzależnionych od narkotyków Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie wiem/ trudno powiedzieć 9,6% 33,1% 23,8% 3,7% 29,7% 20,4% 48,6% 16,6% 2,8% 11,6% 11,2% 37,1% 15,6% 2,0% 34,1% 24

4 Kogoś, kto ciągle używa narkotyków powinno się karać 5 Używanie narkotyków jest jedną z głównych przyczyn z powodu których ludzie robią to, czego nie powinni 6 W Polsce niewiele się robi aby przeciwdziałać narkomanii 7 W sprzyjających okolicznościach każdy młody człowiek może sięgnąć po narkotyk 8 Używanie narkotyków to osobista sprawa człowieka, który to robi i nikt nie powinien się w to wtrącać 9 Marihuana powinna być traktowana łagodniej niż inne narkotyki 10 Narkoman, który przestał używać narkotyków zasługuje na wiele szacunku 11 Jeśli ktoś używa narkotyków i z tego powodu nie zapewnia środków do życia żonie i dzieciom, miejscowa społeczność powinna im pomoc 12 Uzależnienie od narkotyków jest niewyleczalne, nie warto zatem podejmować leczenia 13 Po narkotyki sięga tylko młodzież zdeprawowana 14 W ostatnich latach w naszym kraju podejmuje się coraz więcej działań w zakresie zapobiegania narkomanii 15 Ktoś, kto używał narkotyków wywarł wpływ na moje życie 17,7% 22,9% 31,7% 15,2% 12,5% 34,3% 39,0% 14,3% 5,2% 7,2% 8,2% 20,3% 36,3% 5,2% 30,0% 26,3% 39,1% 11,8% 10,2% 12,6% 7,1% 11,8% 38,8% 33,3% 9,1% 11,6% 11,2% 25,8% 38,5% 12,9% 23,5% 35,7% 14,3% 8,8% 17,7% 22,0% 30,3% 11,8% 14,7% 21,2% 2,1% 6,1% 35,3% 43,1% 13,5% 3,4% 13,7% 35,1% 36,3% 11,5% 6,2% 37,0% 17,0% 6,2% 33,6% 2,4% 7,4% 17,7% 60,5% 12,0% Ankietowani uważają m.in., że używanie narkotyków jest jedną z głównych przyczyn, z powodu których ludzie robią to, czego nie powinni. Jednocześnie osoby uzależnione nie mają wpływu na ich życie. W krajach Europy zachodniej problem narkomanii narastając przez lata umożliwił rozwój profilaktyki i lecznictwa. W Polsce obecnie skala problemu jest podobna natomiast profilaktyka nie jest wystarczająco rozwinięta. Jednocześnie publikowanych jest wiele dyskusji pozwalających młodzieży wątpić w szkodliwość niektórych środków odurzających. Respondenci ocenili młodzież znajdującą się u progu dorosłości, która używa od czasu do czasu niektórych substancji psychoaktywnych. 25

Tabela nr 21. Ocena zachowania osiemnastolatka, który od czasu do czasu używa poszczególnych substancji Lp. Sytuacja Zdecydowanie potępiam Raczej potępiam Raczej nie potępiam Zdecydowanie nie potępiam Trudno powiedzieć 1 Pali marihuanę 45,2% 26,6% 14,6% 8,9% 4,7% 2 Używa Ecstasy 70,4% 19,4% 3,0% 2,8% 4,4% 3 Używa amfetaminę 73,9% 18,7% 2,5% 1,4% 3,4% 4 Używa kokainę 77,6% 16,6% 1,4% 1,1% 3,3% 5 Używa heroinę 80,2% 14,4% 1,1% 1,1% 3,1% 6 Używa dopalaczy 67,0% 18,8% 6,5% 2,5% 5,1% Młodzi dorośli zostali najbardziej potępieni za używanie heroiny i kokainy, a najmniej za palenie marihuany. Kolejnym środkiem najmniej potępianym, drugim w kolejności po marihuanie, są dopalacze. Potwierdza się tutaj reguła, którą zaobserwowano analizując inne odpowiedzi ankietowanych, tj. większa tolerancja dla tzw. miękkich narkotyków a mniejsza dla narkotyków twardych. Pomoc w sytuacjach związanych z narkotykami, informowanie o problemach narkotykowych W czasie ostatnich 12 miesięcy 1,7% ankietowanych było w sytuacji, w której ze względu na problemy własne lub swojej rodziny szukało pomocy w zakresie problemów związanych z narkomanią. Osoby te zapytano, jak trudno było zdobyć pomoc w zakresie problemów narkomanii. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Wykres nr 6. Trudność uzyskania pomocy w zakresie problemów narkomanii 8,3% 25% 66,7% raczej łatwo raczej trudno bardzo trudno 26

Zdecydowana większość respondentów poszukujących pomocy w związku z narkomanią uważa, że pomoc można było uzyskać raczej łatwo, jednakże ponad 8% miało trudności w uzyskaniu pomocy. Zbadano również znajomość poszczególnych instytucji, bądź akcji w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Wyniki zebrano w poniższej tabeli. Tabela nr 22. Znajomość instytucji, organizacji i przedsięwzięć, mających na celu rozwiązywanie problemu narkomanii Lp. Nazwa Udział w próbie 1 Punkty konsultacyjne dla osób uzależnionych od narkotyków 60,5% 2 Poradnie dla osób uzależnionych od narkotyków 74,9% 3 Grupy Anonimowych Narkomanów 70,1% 4 Ogólnopolski telefon zaufania Narkotyki - narkomania 47,9% 5 Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii 35,7% 6 Ogólnopolska Kampania Brałeś? Nie jedź! Po alkoholu i narkotykach rozum wysiada 75,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Najwięcej, bo ponad 75% ankietowanych, słyszało o kampanii Brałeś? Nie jedź! Po alkoholu i narkotykach rozum wysiada. Wynika to z faktu, że kampania ta była szeroko rozreklamowana w mediach. Niewiele mniej osób wie, że osoby uzależnione od narkotyków mogą się zgłosić do poradni. Najmniej osób (niecałe 36%) zna instytucję Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Niecałe 50% respondentów słyszało o telefonie zaufania Narkotyki narkomania. W celu poznania aktualnego stanu informowania o problemach związanych z narkotykami, zapytano respondentów, czy w ciągu ostatniego miesiąca zauważyli informacje na temat problemu narkotyków i narkomanii w poszczególnych mediach. Tabela nr 23. Bieżące informacje na temat problemu narkotyków i narkomanii Lp. Źródło wiedzy Udział w próbie 1 Telewizja 54,0% 2 Radio 39,0% 3 Prasa codzienna 30,3% 4 Tygodniki, miesięczniki 27,3% 5 Tablice reklamowe na ulicach 22,8% 6 Internet 42,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. 27

Okazało się, że najczęstszym bieżącym źródłem wiedzy o problemach narkotykowych jest telewizja 54% ankietowanych widziało w telewizji informacje na ten temat. Dużo osób słyszało o problemach związanych z narkotykami w radio (39%) oraz widziało w Internecie (prawie 43%). Najmniej, bo nieco ponad 20% respondentów widziało informacje na temat problemów narkotykowych na tablicach reklamowych na ulicach. Badając popularność działań z zakresu przeciwdziałania narkomanii, zapytano respondentów, czy zetknęli się z poszczególnymi działaniami w swoich miejscowościach. Poniższa tabela prezentuje procentowo, jak wielu ludzi spotkało się z danymi działaniami. Tabela nr 24. Działania z zakresu przeciwdziałania narkomanii, z którymi zetknęli się ankietowani w swoich miejscowościach Lp. Działanie Udział w próbie 1 Plakaty, ulotki, itp. 34,6% 2 Spotkania, prelekcje 19,7% 3 Akcje, kampanie profilaktyczne 19,1% 4 Punkty konsultacyjne, poradnie 35,3% 5 Interwencje profilaktyczne 17,6% 6 Programy profilaktyczne w szkołach 47,2% 7 Akcje policyjne 32,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Profilaktyki Uzależnień i Przeciwdziałania Przemocy ROPS w Rzeszowie. Najczęstszymi akcjami z zakresu przeciwdziałania narkomanii w miejscowościach na Podkarpaciu są programy profilaktyczne w szkołach, ponad 47% respondentów zetknęło się z tym działaniem w swojej miejscowości. Ankietowani w ponad 35% potwierdzili istnienie punktów konsultacyjnych, bądź poradni udzielających pomocy w przypadku problemów narkotykowych w swoich miejscowościach. Prawie 35% respondentów zetknęło się również z plakatami i ulotkami na temat narkomanii. Najmniej rozpowszechnione są interwencje profilaktyczne - 17,6% ankietowanych zetknęło się z tym działaniem w swojej miejscowości. Respondenci zapytani, na jaki cel byliby skłonni przeznaczyć 1% swoich należności podatkowych, w ponad 5% chcieliby pomóc narkomanom. Około 1% ankietowanych przekazałby 1% podatku na działania profilaktyczne z zakresu zapobiegania narkomanii. 28

WNIOSKI 1. Wśród wielu problemów, jakie występują we współczesnej Polsce, narkomania według mieszkańców Podkarpacia plasuje się na końcu listy bardzo ważnych kwestii społecznych. Najważniejszym problemem na Podkarpaciu w opinii respondentów jest bezrobocie (64%) i spadek stopy życiowej (40%), trzecia z kolei jest przemoc (38%). Narkomanię za bardzo ważny problem społeczny uznało około 11% ankietowanych. 2. Zdecydowana większość badanych, niezależnie od wieku, zna nazwy poszczególnych środków odurzających. Mniej niż 2% badanych nie rozpoznało nazwy żadnego ze środków. Nie oznacza to jednak, że wszystkie z nich są jednakowo znane. Ponad 30% ankietowanych zadeklarowało, że zna substancję o nazwie astrolit, która jednak nie jest substancją psychoaktywną, a nazwą handlową rodziny materiałów wybuchowych. Astrolit został wprowadzony do ankiety, by zmierzyć poziom konformizmu wśród badanych. Okazało się, że znaczna część respondentów ulega modzie na narkotyki i zmienia swoje zachowanie na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. 3. Ankietowani traktują tzw. miękkie narkotyki w sposób bardziej liberalny, niż te zaliczane do grupy twardych narkotyków. Zaobserwować takie podejście można przy temacie ewentualnej legalizacji tych środków, chociaż przeciwnicy stanowią zdecydowaną większość wśród badanych. Podobnie jest z używaniem tych substancji, najwięcej osób zadeklarowało przynajmniej jednokrotne użycie w swoim życiu właśnie marihuany lub haszyszu (prawie 20%). Ten sam narkotyk jest najbardziej powszechny wśród wszystkich grup wiekowych. Najwięcej doświadczeń związanych z przetworami konopi, bo ponad 10% respondentów, zebrały osoby w wieku 15-24 lat, nieco mniej niecałe 7% osób w wieku 25-34 lata, powyżej tej granicy odsetek użytkowania marihuany i haszyszu jest już znacznie mniejszy. Pozostałe substancje używane przez badanych, również są najpopularniejsze w grupach wiekowych 15-24 i 25-34. Odsetek używania substancji psychoaktywnych powyżej 34 roku życia jest znikomy. 29

4. Najbardziej popularny narkotyk marihuana, używany jest najczęściej przez osoby, które uważają, że ich dochody są wystarczające oraz których dochody są więcej niż wystarczające. Osoby, które uważają, że ich dochody są niewystarczające używają marihuanę raczej rzadko. Używanie marihuany jest również zależne od stanu cywilnego. Osób, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy używały marihuany jest ponad dwukrotnie więcej wśród kawalerów i panien, niż wśród osób w stanie małżeńskim i rozwiedzionych. Istotny wpływ ma również status zawodowy, tj. osoby pracujące zawodowo oraz uczniowie-studenci stanowią większą grupę używających niż bezrobotni, renciści, emeryci i gospodynie domowe. 5. Największy odsetek osób, które łączą narkotyki z alkoholem obserwujemy w najmłodszej grupie wiekowej. Tendencję spadkową łączenia tych dwóch używek obserwujemy wraz z rosnącym wiekiem ankietowanych. Używanie takich substancji jak metadon, substancje wziewne, substancje w zastrzykach, czy przyjmowanie leków jednocześnie z alkoholem występuje rzadko. 6. Istotnym problemem jest również prowadzenie pojazdów mechanicznych pod wpływem marihuany lub innych narkotyków. 2,4% ankietowanych przyznało się do prowadzenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy pojazdu mechanicznego pod wpływem narkotyku. Zaobserwować można również częściowo społeczne przyzwolenie na kierowanie pojazdami pod wpływem narkotyków prawie 6% respondentów było pasażerem osoby prowadzącej pod wpływem narkotyków, mniej więcej tyle samo osób nie jest pewne czy osoba, która prowadziła nie była pod wpływem narkotyków. 7. Dopalacze jako środek odurzający znany jest dla ponad 90% badanych, 11% kiedykolwiek było w sklepie z dopalaczami. Osoby kupujące dopalacze najczęściej sięgają po mieszanki ziołowe do palenia (2,7% ankietowanych). Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszą się pigułki, bądź tabletki wywołujące euforię, stymulujące lub halucynogenne (1,3% respondentów). Proszki do wciągania nosem zakupiło 0,6% badanych. 8. Najłatwiejszy dostęp do poszczególnych substancji mają osoby w wieku 15-24 lata. W grupie wiekowej 25-34 odsetki respondentów, którym zdobycie poszczególnych substancji nie sprawia trudności spadają, jednakże wśród niektórych środków odurzających można zaobserwować wzrost. Dzieje się tak w przypadku: heroiny, sterydów anabolicznych, GHB i kompotu. Najmniejszy odsetek osób deklarujących łatwy, bądź bardzo łatwy dostęp do substancji psychoaktywnych znajduje się 30