Bezpieczna praca z rozpuszczalnikami Praktyki bezpiecznej pracy poradnik Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE), z oryginału opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej : http://www.hse.gov.uk/pubns/indg273.pdf. Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione. Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie i oryginał. Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie informacji w nim zawartych. Ostrzeżenie Narażenie na rozpuszczalniki, zależnie od okoliczności, może mieć różnoraki wpływ na ludzkie zdrowie, czasami bardzo poważny. Poniżej przedstawiono ważne porady dotyczące unikania ryzyka przy pracy związanej z używaniem rozpuszczalników lub produktów zawierających rozpuszczalniki. Warto poświęcić trochę czasu na zapoznanie się z nimi. Co to są rozpuszczalniki? Rozpuszczalnikami nazywamy substancje chemiczne używane do rozpuszczania lub rozcieńczania innych substancji lub materiałów. Rozpuszczalniki przemysłowe to często mieszanki kilku substancji. Mogą one występować pod różnymi nazwami handlowymi. Gdzie są stosowane rozpuszczalniki? Rozpuszczalniki mają szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, dlatego wysoce prawdopodobne jest narażenie na nie pracowników takich branż, jak: przemysł maszynowy budownictwo przemysł chemiczny drukarstwo przemysł gumowy produkcja tworzyw sztucznych przemysł farmaceutyczny przemysł obuwniczy przemysł tekstylny przemysł spożywczy przemysł drzewny pralnie chemiczne produkcja farb malarskich 1
produkcja farb drukarskich. Rozpuszczalniki są również zawarte w wielu produktach, takich jak: środki czyszczące i odtłuszczające zmywacze do usuwania farb farby, lakiery, pokosty kleje tusze, farby drukarskie i zmywacze do nich pestycydy preparaty toaletowe. Jaki może być wpływ rozpuszczalników na zdrowie? Rozpuszczalniki mogą wpływać na ludzkie zdrowie w różny sposób, w zależności od ich rodzaju. Do krótkotrwałych skutków ich działania można zaliczyć: podrażnienie oczu, płuc i skóry ból głowy nudności zawroty głowy zaburzenia koncentracji. Wynikiem narażenia na bardzo duże stężenia par rozpuszczalników może być utrata przytomności, a nawet śmierć. Wśród osób narażonych na rozpuszczalniki może również wzrosnąć ryzyko ulegania wypadkom. Powtarzane narażenie na określone rozpuszczalniki może mieć także długotrwałe skutki zdrowotne, takie jak na przykład zapalenie skóry. Inne możliwe skutki zdrowotne zależą od rodzaju rozpuszczalnika, na jaki dana osoba jest narażona. Drogi wnikania rozpuszczalników do organizmu: wdychanie par kontakt ze skórą połknięcie. Co powinna zrobić osoba narażona na rozpuszczalniki? Jeżeli ktoś uważa, że jego zdrowie jest narażone z powodu pracy przy rozpuszczalnikach lub jeśli ma obawy, że nie podjęto odpowiednich środków ostrożności, powinien zwrócić się do swojego przełożonego, pracownika służby bhp lub lekarza (stosownie do warunków i przyjętych zasad), powołując się na zawarte tutaj informacje. 2
Jakie środki ostrożności powinien przedsięwziąć pracownik? Im więcej wiemy o rozpuszczalnikach i praktycznych środkach ostrożności, jakie należy przedsięwziąć, tym jesteśmy bezpieczniejsi. Dlatego tak ważne jest zdobywanie wiedzy i szkolenie. Należy się upewnić, czy pracodawca przedstawił szczegółowo zagrożenia stwarzane przez określone rozpuszczalniki używane przez pracowników, zasady, jakich mają oni przestrzegać w trakcie używania rozpuszczalników oraz procedury postępowania w sytuacji awaryjnej. Należy przeczytać kartę charakterystyki produktu przekazaną przez dostawcę i etykietę na opakowaniu z rozpuszczalnikiem oraz przestrzegać podanych tam zaleceń. W razie potrzeby należy poprosić przełożonego (pracodawcę) o dodatkowe wyjaśnienia. Należy się dowiedzieć, czy nie można byłoby używać zamiennie produktów niezawierających rozpuszczalników lub zawierających rozpuszczalniki mniej szkodliwe. Ograniczanie emisji par Należy w pełni korzystać ze sprzętu i urządzeń wentylacyjnych zapewnionych przez pracodawcę w celu usuwania par rozpuszczalników z miejsca pracy. Wszelkie przypadki uszkodzenia lub wadliwego działania urządzeń wentylacyjnych bądź sprzętu ochronnego należy zgłaszać przełożonemu. Należy używać wszelkich środków ochrony układu oddechowego zapewnionych przez pracodawcę. Sprzęt ochrony dróg oddechowych należy przechowywać w czystym miejscu, a przed jego zastosowaniem upewnić się, czy jest nieskażony i nadaje się do użytku. Tam, gdzie to możliwe, należy jak najlepiej wykorzystywać naturalną wentylację poprzez otwieranie drzwi i okien w pomieszczeniach pracy. Należy zapobiegać niepotrzebnemu parowaniu rozpuszczalników, używając ich w minimalnej ilości, właśnie potrzebnej do pracy, oraz trzymać opakowania (pojemniki) z rozpuszczalnikami zamknięte, a odpady skażone rozpuszczalnikami składać do szczelnych pojemników. Nie należy pozostawiać w miejscu pracy szmat nasączonych rozpuszczalnikami. Kontakt ze skórą Należy unikać kontaktu ze skórą rozpuszczalników lub dowolnych produktów zawierających rozpuszczalniki, używając w razie konieczności odpowiednich środków ochrony indywidualnej (odzieży ochronnej, rękawic, fartuchów, okularów ochronnych, osłon twarzy, itd.) 3
Nie należy używać rozpuszczalników do usuwania ze skóry zabrudzeń z farby, smarów, itd. Inne środki ostrożności W miejscach używania rozpuszczalników nie należy jeść, pić ani palić papierosów. Po pracy z użyciem rozpuszczalników można spożywać posiłki lub palić dopiero po dokładnym umyciu się. W miejscach, gdzie mogą znajdować się opary rozpuszczalników chlorowcopochodnych, nie wolno palić papierosów, spawać lub używać otwartego ognia, ponieważ może to spowodować wydzielanie się bardzo toksycznych gazów. Praca w przestrzeni zamkniętej Pracodawca powinien sprawdzić, czy określoną pracę można wykonać w taki sposób, aby uniknąć wchodzenia do przestrzeni zamkniętej lub pracy w tej przestrzeni. Jeżeli jednak jest to nieuniknione, trzeba stworzyć bezpieczny system pracy, w tym odpowiednie procedury postępowania w razie awarii. Aby zapobiec narażeniu pracowników na rozpuszczalniki podczas pracy w przestrzeni zamkniętej, wymagane są specjalne środki ostrożności. Z przestrzeni zamkniętej, np. z wnętrza zbiornika, studni, z małego pomieszczenia lub wnętrza pojazdu, opary rozpuszczalników nie mogą się łatwo wydostawać, gromadzą się więc bardzo szybko w takich ilościach, że ich stężenie może się stać niebezpieczne, a nawet śmiertelne. Trzeba zwracać baczną uwagę na możliwość gromadzenie się oparów i gazów mogących spowodować zatrucie, wybuch lub pożar. Podczas pracy w przestrzeni zamkniętej wymagane są specjalne środki ostrożności. Obowiązują dwie podstawowe zasady: Wszelkich materiałów zawierających rozpuszczalniki można używać wyłącznie wówczas, gdy przestrzeń wykonywania pracy jest odpowiednio wentylowana oraz zapewnione są, w razie potrzeby, odpowiednie środki ochrony układu oddechowego. Nie wolno wchodzić do przestrzeni zamkniętej, w której mogą znajdować się opary rozpuszczalników, jeśli pracodawca nie zagwarantuje bezpieczeństwa pracowników poprzez zastosowanie wentylacji miejsca pracy i przeprowadzenie badań powietrza w miejscu pracy, lub jeśli nie będą przedsięwzięte inne szczególne środki ostrożności. 4
Zakres obowiązków Pracodawca powinien: dokonać oceny ryzyka dla zdrowia z powodu stosowania rozpuszczalników oraz zaplanować środki ostrożności niezbędne w celu ochrony zdrowia pracowników zastosować środki zapobiegające narażeniu pracowników na rozpuszczalniki lub jeśli to jest niewykonalne zagwarantować odpowiednią kontrolę tego narażenia dopilnować stosowania środków kontroli zagrożeń, dbać o właściwe utrzymanie i kontrolę środków ochrony indywidualnej oraz o przestrzeganie procedur bezpieczeństwa pracy w razie konieczności kontrolować poziom narażenia pracowników na rozpuszczalniki znajdujące się na stanowiskach pracy oraz zagwarantować odpowiednią opiekę zdrowotną informować pracowników o zagrożeniach oraz o środkach ostrożności niezbędnych do ochrony ich zdrowia zapewnić szkolenie pracowników w zakresie środków kontroli zagrożeń oraz stosowania wszelkich niezbędnych środków ochrony indywidualnej. Pracownicy powinni: współpracować z pracodawcą w pełni korzystać z dostępnych środków kontroli zagrożeń, środków ochrony indywidualnej oraz zgłaszać wszelkie uszkodzenia sprzętu ochronnego stosownie do okoliczności, poddawać się procedurom badań lekarskich obowiązujących w miejscu pracy. Dokument oryginalny: Working safely with solvents http://www.hse.gov.uk/pubns/indg273.pdf Tłumaczenie z języka angielskiego: Elżbieta Kossakowska ekossakowska@pip.pl 5