DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI GMINY GORLICE

S t r o n a 1 DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI GMINY GORLICE PRACOWNIA PROJEKTOWA MAGNUS MEDIA GRUDZIEŃ 2016

S t r o n a 2 SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA DIAGNOZY SŁUŻĄCEJ WYZNACZENIU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI W GMINIE GORLICE... 6 1.1 PODSTAWA PRAWNA... 6 1.2 METODOLOGIA DIAGNOZY SPOŁECZNEJ... 7 1.3 WSTĘPNY OPIS GMINY GORLICE... 10 2. SYTUACJA SPOŁECZNA... 12 2.1 STRUKTURA DEMOGRAFICZNA... 12 2.2 BEZROBOCIE... 15 2.3 UBÓSTWO I POMOC SPOŁECZNA... 17 2.4 EDUKACJA I OPIEKA NAD DZIEĆMI... 19 2.5 PRZESTĘPCZOŚĆ... 27 2.6 KAPITAŁ SPOŁECZNY... 27 2.7 STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW... 34 3. GOSPODARKA I ROLNICTWO... 35 4. WARUNKI ŚRODOWISKOWE... 38 4.1 JAKOŚĆ POWIETRZA... 38 4.2 JAKOŚĆ WÓD... 41 4.3 ZANIECZYSZCZENIE HAŁASEM... 42 4.4 ZESTAWIENIE ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA... 43 5. PARAMETRY PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNE... 45 5.1 JAKOŚĆ PRZESTRZENI PUBLICZNEJ... 45 5.2 JAKOŚĆ SIECI KOMUNIKACYJNEJ I OBSŁUGI KOMUNIKACYJNEJ... 49 6. BAZA TECHNICZNA... 51 6.1 ZASOBY MIESZKALNE... 51 6.2 MOŻLIWOŚCI EFEKTYWNEGO UŻYTKOWANIA BUDYNKÓW... 52 7. WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO... 57 7.1 ANALIZA ZBIORCZA DEFICYTÓW W SOŁECTWACH GMINY... 57 7.2 WNIOSKI DLA WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO... 60 7.3 WNIOSKI DLA WYZNACZENIA OBSZARU REWITALIZACJI... 61

S t r o n a 3 SPIS TABEL Tabela 1. PARAMETRY TERYTORIALNO-LUDNOŚCIOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE... 10 Tabela 2. OCZEKIWANA PRZECIĘTNA DŁUGOŚĆ ŻYCIA W POLSCE W LATACH 2015-2050... 12 Tabela 3. UDZIAŁ LUDNOŚCI W WIEKU 65 LAT I WIĘCEJ W POPULACJI... 12 Tabela 4. LICZBA PRZYZNANYCH ZASIŁKÓW Z TYTUŁU BEZROBOCIA W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W 2015 ROKU... 16 Tabela 5. ODSETEK UCZNIÓW DOŻYWIANYCH... 18 Tabela 6. WYNIKI SPRAWDZIANU PO 6. KLASIE W SZKOŁACH GMINY GORLICE... 21 Tabela 7. WYNIKI EGZAMINU GIMNAZJALNEGO W SZKOŁACH GMINY GORLICE... 22 Tabela 8. MODEL EDUKACYJNEJ WARTOŚCI DODANEJ... 23 Tabela 9. ODSETEK UCZNIÓW ZE STWIERDZONĄ DYSLEKSJĄ W LATACH 2013-2015... 25 Tabela 10. WYBRANE WSPÓŁCZYNNIKI PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE... 27 Tabela 11. MIEJSCA WSKAZANE PRZEZ POLICJĘ, GDZIE DOCHODZI DO ZAKŁÓCANIA PORZĄDKU PUBLICZNEGO NA TERENIE POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW GMINY GORLICE... 27 Tabela 12. OCENA WŁADZ SAMORZĄDOWYCH W POLSCE W LATACH 2011-2015... 28 Tabela 13. FREKWENCJA WYBORCZA W SOŁECTWACH I GMINIE NA TLE WOJEWÓDZTWA... 28 Tabela 14. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE... 30 Tabela 15. POZIOM UCZESTNICTWA W KULTURZE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE... 32 Tabela 16. POZIOM UCZESTNICTWA W ZAJĘCIACH SPORTOWYCH MIESZKAŃCÓW GMINY GORLICE... 33 Tabela 17. ROLNICTWO W GMINIE GORLICE W LATACH 2002 i 2010... 37 Tabela 18. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W GMINIE GORLICE W 2015 ROKU (STACJA POMIAROWA W SZYMBARKU)... 39 Tabela 19. PALIWA STOSOWANE DO CELÓW GRZEWCZYCH... 40 Tabela 20. KUMULACJA KOTŁÓW NA PALIWO STAŁE W BUDYNKACH MIESZKALNYCH... 40 Tabela 21. JAKOŚĆ WÓD W GMINIE GORLICE... 41 Tabela 22. WYNIKI POMIARU JAKOŚCI WODY W PUNKTACH KONTROLNO-POMIAROWYCH NA RZECE ROPA W 2015 ROKU... 41 Tabela 23. OCENA JAKOŚCI WODY W RZECE ROPA NA TLE WÓD MAŁOPOLSKI... 41 Tabela 24. OCENA JAKOŚCI WODY W RZECE ROPIE W ZAKRESIE PRZYDATNOŚCI DO SPOŻYCIA... 42 Tabela 25. DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W KRAJU... 43 Tabela 26. ZESTAWIENIE ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZEŃ W SOŁECTWACH GMINY GORLICE. 44 Tabela 27. BUDYNKI KULTURY W GMINIE GORLICE... 46 Tabela 28. OBIEKTY SPORTU W GMINIE GORLICE... 47 Tabela 29. ZESTAWIENIE BUDYNKÓW KULTURY I SPORTU... 48 Tabela 30. WSKAŹNIK POWIERZCHNI OBIEKTÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ... 49 Tabela 31. ŚREDNI DOBOWY RUCH NA GŁÓWNYCH DROGACH GMINY GORLICE W 2015 ROKU... 49 Tabela 32. POZIOM DOSTĘPU DO KOMUNIKACJI ZBIOROWEJ W SOŁECTWACH GMINY GORLICE... 50

S t r o n a 4 Tabela 33. STRUKTURA WIEKU BUDYNKÓW W KRAJU... 51 Tabela 34. KLASYFIKACJA BUDYNKÓW POD WZGLĘDEM ENERGOCHŁONNOŚCI... 54 Tabela 35. SZACUNKOWE ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE BUDYNKÓW W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W 2014 ROKU... 54 Tabela 36. POZIOM DOSTĘPU MIESZKAŃCÓW DO INFRASTRUKTURY WODNO- KANALIZACYJNEJ NA TERENACH WIEJSKICH W POLSCE, MAŁOPOLSCE I GMINIE GORLICE... 55 Tabela 37. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY WODNO-KANALIZACYJNEJ W SOŁECTWACH... 56 Tabela 38. PARAMETRY OCENY DEFICYTÓW SPOŁECZNYCH, GOSPODARCZYCH, ŚRODOWISKOWYCH, PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNYCH I TECHNICZNYCH W GMINIE GORLICE... 57 Tabela 39. PRZEGLĄD DEFICYTÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE GORLICE... 59 Tabela 40. PRZEGLĄD DEFICYTÓW GOSPODARCZYCH, ŚRODOWISKOWYCH, PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNYCH I TECHNICZNYCH W GMINIE... 59 SPIS WYKRESÓW Wykres 1. POPULACJA SOŁECTW GMINY GORLICE W 2015 ROKU... 12 Wykres 2. STRUKTURA WIEKU MIESZKAŃCÓW GMINY GORLICE W 2015 ROKU NA TLE KRAJU I WOJEWÓDZTWA... 13 Wykres 3. TRENDY LUDNOŚCIOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W LATACH 2011-2015... 13 Wykres 4. UDZIAŁ OSÓB W WIEKU POPRODUKCYJNYM W POPULACJI - PORÓWNANIE DLA LAT 2011 I 2015... 14 Wykres 5. UDZIAŁ OSÓB W WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM W POPULACJI - PORÓWNANIE DLA LAT 2011 I 2015... 14 Wykres 6. UDZIAŁ ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WŚRÓD OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM w 2015 r.... 15 Wykres 7. UDZIAŁ ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WŚRÓD OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM W LATACH 2011-2015 W GMINIE GORLICE... 16 Wykres 8. ODSETEK OSÓB OTRZYMUJĄCYCH POMOC SPOŁECZNĄ (PONIŻEJ I POWYŻEJ KRYTERIUM DOCHODOWEGO) W 2014 ROKU... 18 Wykres 9. ZESTAWIENIE PRZEDSZKOLI I SZKÓŁ W GMINIE GORLICE... 21 Wykres 10. EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA GIMNAZJÓW W GMINIE GORLICE W ZAKRESIE PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH... 24 Wykres 11. EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA GIMNAZJÓW W GMINIE GORLICE W ZAKRESIE PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH... 25 Wykres 12. POZIOM WSPARCIA GOPS ZE WZGLĘDU NA NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I DŁUGOTRWAŁĄ CHOROBĘ... 34 Wykres 13. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ W KRAJU, WOJEWÓDZTWIE I GMINIE NA 10 TYS. MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM... 35 Wykres 14. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ W SOŁECTWACH NA 10 TYS. MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM... 36 Wykres 15. TENDENCJE GOSPODARCZE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W LATACH 2011-2015... 36

S t r o n a 5 Wykres 16. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA PYŁEM PM10 W WYBRANYCH STREFACH W KRAJU W LATACH 2010-2014... 38 Wykres 17. LICZBA DOMÓW I OŚRODKÓW KULTURY, KLUBÓW I ŚWIETLIC W POLSCE... 45 Wykres 18. LICZBA DOMÓW I OŚRODKÓW KULTURY, KLUBÓW I ŚWIETLIC W MAŁOPOLSCE... 45 Wykres 19. UDZIAŁ BUDYNKÓW WZNIESIONYCH W PRZESTARZAŁEJ TECHNOLOGII... 52 Wykres 20. STRUKTURA GRZEWCZA W LOKALACH MIESZKALNYCH GMINY GORLICE [%]53 Wykres 21. UDZIAŁ BUDYNKÓW OGRZEWANYCH WĘGLEM I DREWNEM W OGÓLE BUDYNKÓW MIESZKALNYCH... 53 Wykres 22. DOSTĘP LUDNOŚCI DO WODOCIĄGU [%]... 55 Wykres 23. DOSTĘP LUDNOŚCI DO KANALIZACJI [%]... 55

S t r o n a 6 1. PODSTAWA DIAGNOZY SŁUŻĄCEJ WYZNACZENIU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI W GMINIE GORLICE 1.1 PODSTAWA PRAWNA Niniejszy dokument stanowi gruntowną analizę czynników społeczno-gospodarczych, a także podstawę do dalszych prac w celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszarów, które winny zostać zrewitalizowane dla poprawy jakości życia mieszkańców gminy Gorlice. W dłuższej perspektywie jest on niezbędnym etapem na drodze do opracowania gminnego programu rewitalizacji, stanowiącego podstawę działań naprawczych w obszarach dotkniętych deficytami społecznymi. Dokument jest zgodny z wymogami zawartymi w: Ustawie o rewitalizacji z dn. 9 października 2015 roku, zwanej dalej Ustawą. Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, zmienionych dn. 2 sierpnia 2016 r. przez Ministra Rozwoju, zwanych dalej Wytycznymi. Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020, zwanym dalej RPO WM 2014-2020. Status prawny oraz wymogi odnośnie obszaru zdegradowanego oraz rewitalizacji podane zostały w rozdziale 3. Ustawy z dn. 9 października 2015 roku o rewitalizacji (art. 8-13). Można z niego wywieść następujące definicje: OBSZAR ZDEGRADOWANY to obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym. Ponadto w obszarze tym występuje przynajmniej jeden z deficytów: gospodarczy, środowiskowy, przestrzennofunkcjonalny lub techniczny. OBSZAR REWITALIZACJI wyznaczony jest jako całość lub część obszaru zdegradowanego, przy czym nie może on obejmować obszaru większego niż 20% powierzchni gminy, na którym zamieszkuje więcej niż 30% mieszkańców gminy. Niezamieszkałe tereny poprzemysłowe, w tym poportowe i powydobywcze, tereny powojskowe albo pokolejowe mogą wejść w skład obszaru rewitalizacji jedynie w przypadku, gdy zaplanowane działania będą przeciwdziałały deficytom społecznym. Zarówno obszar zdegradowany, jak i obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym nieposiadające ze sobą wspólnych granic. W tym przypadku każdy z podobszarów musi spełniać warunki określone w Ustawie - zdiagnozowane deficyty społeczne oraz deficyty w jednym z obszarów; gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub technicznym.

S t r o n a 7 1.2 METODOLOGIA DIAGNOZY SPOŁECZNEJ Wewnętrzna systematyka dokumentu wynika z przywoływanych wcześniej definicji obszaru zdegradowanego i rewitalizacji. Stąd część diagnostyczną podzielono na 5 zasadniczych działów: sytuacja społeczna, sytuacja gospodarcza, warunki środowiskowe, warunki przestrzenno-funkcjonalne, warunki techniczne. W każdym z tych działów dokonano diagnozy występowania poszczególnych zjawisk przestrzenno-społecznych oraz wskazano deficyty pojawiające się w poszczególnych analizowanych grupach, przy uwzględnieniu podziału administracyjnego gminy, co ma za zadanie dokładne określenie zarówno skali jak i lokalizacji poszczególnych zjawisk. Podstawą podziału terytorium gminy na obszary, w celu dalszego wyznaczenia obszaru zdegradowanego i rewitalizacji jest dobór odpowiedniej wielkości jednostek. Podział na jednostki mniejsze daje możliwość diagnozowania skupisk deficytów społecznych z większą precyzją. Jest to konieczne w przypadku zwartych obszarów miejskich, charakteryzujących się dużym zagęszczeniem mieszkańców i wysokim stopniem anonimowości, który w znacznym stopniu utrudnia zaangażowanie mieszkańców w proces rewitalizacji. Podział terytorium gminy na jednostki zbyt małe niesie ze sobą zagrożenia: 1. Brak odpowiedniego powiązania przyczyn i skutków negatywnych zjawisk, zwłaszcza gdy źródło deficytu zlokalizowane jest poza wyznaczoną jednostką (np. gdy problemy zdrowotne mieszkańców wynikają z zanieczyszczenia środowiska, którego źródło zlokalizowane jest w innej jednostce lub gdy słabe wyniki uczniów powiązane są z niskim poziomem nauczania w szkole zlokalizowanej w innej jednostce). W takiej sytuacji pojawia się konieczność prowadzenia działań naprawczych w obszarach leżących poza jednostką, w której zdiagnozowano deficyt. Prowadzi to do trudności w zrozumieniu procesu rewitalizacji i osiągnięcia odpowiedniego poziomu partycypacji społecznej. Spójne i zrozumiałe działania wymagają, żeby deficyty minimalizowane były przede wszystkim działaniami naprawczymi w samej jednostce. 2. Zbyt mała liczba mieszkańców, która skutkować może: a. Brakiem możliwości efektywnego przeprowadzenia analiz statystycznych b. Brakiem możliwości wyłonienia społeczności interesariuszy, mogących wziąć aktywny udział w konsultacjach społecznych. 3. Wyłonienie się sprzecznych interesów wewnątrz lokalnej społeczności, co w skrajnych przypadkach może uniemożliwić przeprowadzenie konstruktywnych konsultacji społecznych, a nawet powodować kolejne deficyty (np. mniejsze uczestnictwo w życiu publicznym w przyszłości). W związku z powyższym uznano, że jednostki, na które podzielony zostanie teren gminy muszą spełniać następujące warunki:

S t r o n a 8 1. Muszą stanowić spójną całość pod względem funkcjonalnym i terytorialnym, tzn.: a. Muszą posiadać infrastrukturę publiczną wpływającą na poziom realizacji usług publicznych, zwłaszcza placówkę edukacyjną, kulturalną lub sportową, b. Muszą gwarantować warunki do rozbudowy, modernizacji lub lokalizacji nowej infrastruktury w taki sposób, aby zmniejszała ona deficyty społeczności lokalnej w jednostce, 2. Muszą dysponować odpowiednią społecznością interesariuszy, mogących w aktywny sposób wziąć udział w konsultacjach społecznych. Społeczności lokalne tworzą się w sposób naturalny na bazie wspólnoty terytorialnej i wspólnoty interesów (np. dbałości o przestrzeń publiczną, z której korzystają wszyscy członkowie). W przypadku gminy Gorlice infrastruktura publiczna jest w większości bezpośrednio powiązana z terytorium konkretnych sołectw, co obrazuje np.: 9 zespołów szkół zlokalizowanych w 9 różnych sołectwach, 8 placówek przedszkolnych w 8 różnych sołectwach. O silnych więzach wewnątrz sołectw świadczą także działające tam organizacje pozarządowe, powiązane z terytorium tych sołectw: Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Wsi Dominikowice Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Wsi Klęczany "Jaskółka" Stowarzyszenie Kobiet Wsi Kobylanka Kwiatonowickie Stowarzyszenie "Homini" Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Wsi Ropica Polska Stowarzyszenie Na Rzecz Wspierania Oświaty i Kultury w Szymbarku Wobec powyższego stwierdzono, że jedynym racjonalnym podziałem terytorium gminy, gwarantującym zaangażowanie lokalnej społeczności w proces rewitalizacji jest podział na sołectwa, tym bardziej, że spełniają one kryterium wystarczającej liczby mieszkańców, a wielkość terytorium gwarantuje, że powstała lub zmodernizowana infrastruktura służyć będzie większej części społeczności. Stąd też przyjęto SOŁECTWO - jako podstawową jednostkę analityczną, uznając, iż jest ona najmniejszym spójnym społecznie i przestrzennie obszarem, dla którego istnieje możliwość pozyskania danych od instytucji działających w strefie publicznej. Dlatego też analiza została przeprowadzona w układzie gminnym i sołeckim: Sołectwo Bielanka Sołectwo Kwiatonowice Sołectwo Bystra Sołectwo Ropica Polska Sołectwo Dominikowice Sołectwo Stróżówka Sołectwo Klęczany Sołectwo Szymbark Sołectwo Kobylanka Sołectwo Zagórzany

S t r o n a 9 Rysunek 1. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY GMINY GORLICE Biorąc powyższe pod uwagę, dla prawidłowego opracowania niniejszego dokumentu Wójt Gminy Gorlice pozyskał dane z następujących źródeł: Urząd Gminy Gorlice, Jednostki organizacyjne Gminy (szkoły publiczne, przedszkola, Ośrodek Kultury Gminy Gorlice, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Gorlicach), Powiatowa Komenda Policji w Gorlicach, Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie. Skorzystano ponadto z opracowywanych wcześniej dokumentów: Strategia rozwoju Gminy Gorlice na lata 2013-2020+, Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Gorlice na lata 2012-2030, Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Gorlice. Ponieważ dane statystyczne nie w pełni odzwierciedlają sytuację społeczną, a zwłaszcza zakres deficytów społecznych, przeprowadzono konsultacje społeczne, mające na celu uzyskanie wiedzy i opinii płynących z doświadczenia mieszkańców. Formy i terminy prowadzenia konsultacji społecznych określono w rozdziale 2 Ustawy (art. 5-7). W ich toku, Wójt Gminy zobligowany jest do umożliwienia mieszkańcom i pozostałym interesariuszom przekazywania uwag w postaci papierowej lub elektronicznej, a także w ramach przynajmniej dwóch z wymienionych form konsultacji:

S t r o n a 10 spotkania, debaty, warsztaty, spacery studyjne, ankiety, wywiady, wykorzystanie grup przedstawicielskich, zbieranie uwag ustnych. ANALIZA DANYCH STATYSTYCZNYCH KONSULATCJE SPOŁECZNE PEŁNA DIAGNOZA SPOŁECZNA Harmonogram konsultacji obszaru zdegradowanego wskazano w Gminnym Programie rewitalizacji. Analiza przedstawionych w dokumencie danych statystycznych, uzupełniona została innymi metodami badawczymi: 1. W części dotyczącej sfery przestrzenno-funkcjonalnej gminy przeprowadzono analizę średnich odległości pomiędzy poszczególnymi obszarami zabudowy mieszkalnej, a infrastrukturą użyteczności publicznej. 2. W części dotyczącej obszaru edukacji, dla opisu poziomu nauczania w gimnazjach posłużono się wskaźnikiem edukacyjnej wartości dodanej (EWD), zgodnie z metodologią Instytutu Badań Edukacyjnych. 3. W części dotyczącej bezrobocia, dla szacunków odnośnie bezrobocia ukrytego, przeprowadzono obliczenia na bazie danych z opracowań eksperckich. 1.3 WSTĘPNY OPIS GMINY GORLICE Gmina Gorlice leży w powiecie gorlickim, w południowo-wschodniej Małopolsce, 30 kilometrów od granicy ze Słowacją. Poszczególne sołectwa otaczają miasto Gorlice, będące stolicą powiatu i jego głównym centrum gospodarczym i usługowym, a pozostające odrębną jednostką terytorialną. Gmina zajmuje powierzchnię 102,79 km 2 (dane na dzień 27.01.2016, CODGiK), w 2015 roku zamieszkiwało ją 17266 osób. Podzielona jest na 10 sołectw, przy czym największym jest położony na południowym-wschodzie gminy - Szymbark. Najgęściej zaludnioną miejscowością są Klęczany (386,9 os./km 2 ), a najrzadziej zaludnioną - Bielanka (19,5 os./km 2 ). Średnie zagęszczenie ludności wyniosło w 2015 roku 168 os./km 2, przy średniej w województwie małopolskim na poziomie 222 os/km 2. Tabela 1. PARAMETRY TERYTORIALNO-LUDNOŚCIOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE

S t r o n a 11 SOŁECTWO W ROKU 2015 PARAMETRY TERYTORIALNO-LUDNOŚCIOWE OBSZAR [ha] POPULACJA [os.] ZAGĘSZCZENIE LUDNOŚCI [os./km 2 ] Bielanka 1015,8 198 19,5 Bystra 1434,1 1521 106,1 Dominikowice 1009,9 2115 209,4 Klęczany 214,5 830 386,9 Kobylanka 959,9 2523 262,8 Kwiatonowice 442,3 603 136,3 Ropica Polska 746,2 2166 290,3 Stróżówka 494,8 1728 349,2 Szymbark 2713,1 3158 116,4 Zagórzany 1248 2424 194,2 OGÓŁEM 10278,6 17266 168,0 Źródło: GUS, CODGiK, Dane Urzędu Gminy Gorlice, obliczenia własne Najważniejszym szlakiem komunikacyjnym na terenie gminy jest droga o statusie krajowym nr 28 Zator - Medyka. Przez teren gminy przebiega również linia kolejowa Nowy Sącz Grybów Stróże Gorlice Jasło Krosno z odnogą Gorlice -Zagórzany. Przez Gminę Gorlice przepływa na odcinku ok. 10 km rzeka Ropa. Mniejsza część terytorium gminy leży w granicach: Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego, Rezerwatu Przyrody Jelenia Góra, W obszarze specjalnej ochrony ptaków pn. Beskid Niski (Natura 2000). Gmina w całości należy do obszaru funkcjonalnego miasta Gorlice: 1. W związku z brakiem placówek edukacji ponadgimnazjalnej w gminie (wyjątkiem jest Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka w Szymbarku oraz Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Bystrej), młodzież w przeważającej części kontynuuje naukę po gimnazjum w szkołach miasta Gorlice. 2. Jak wynika z opracowania "Dojazdy do pracy w województwie małopolskim 2006-2011" 1, 20-25 / 100 mieszkańców gminy regularnie dojeżdża do pracy poza teren gminy, z czego ponad 10 / 100 regularnie dojeżdża do pracy właśnie Gorlicach. 3. Obydwie jednostki (a także okoliczne gminy) obsługiwane są przez Miejski Zakład Komunikacyjny Sp. z o.o. w Gorlicach. 4. Mieszkańcy korzystają z części usług medycznych w Gorlicach, w tym w Szpitalu Specjalistycznym im. Henryka Klimontowicza. 1 Dojazdy do pracy w województwie małopolskim 2006-2011, WUP w Krakowie, Robert Guzik, Kraków 2015

S t r o n a 12 2. SYTUACJA SPOŁECZNA 2.1 STRUKTURA DEMOGRAFICZNA W kraju obserwowane są tendencje społeczne analogiczne do tych, jakie mają miejsce w przeważającej części krajów Unii Europejskiej. Z punktu widzenia potrzeb rewitalizacyjnych, na szczególną uwagę zasługuje zmiana struktury wiekowej społeczeństw, a zwłaszcza proces ich starzenia się, za którym idzie konieczność korekty polityki społecznej. Proces starzenia się społeczeństwa, mierzony zarówno wzrostem liczby osób w wieku poprodukcyjnym, jak i zmniejszeniem się udziału dzieci i młodzieży w strukturze wiekowej, wzmacniany jest wzrostem spodziewanej długości życia. W "Prognozie ludności na lata 2014-2050" sporządzonej przez Główny Urząd Statystyczny przewiduje się, że w 2050 roku populacja kraju będzie wynosiła niespełna 34 miliony osób, przy czym spadek liczby ludności będzie nasilał się w kolejnych dekadach. W 2020 roku liczba mieszkańców Polski będzie wynosiła 38,14 mln, co będzie oznaczało spadek o ok. 1% w stosunku do 2014 roku. Tabela 2. OCZEKIWANA PRZECIĘTNA DŁUGOŚĆ ŻYCIA W POLSCE W LATACH 2015-2050 PŁEĆ/ROK 2015 2020 2025 2050 Mężczyźni 73,4 74,6 75,9 82,1 Kobiety 81,2 82,1 83 87,5 Źródło: "Prognoza ludności na lata 2014-2050" Tabela 3. UDZIAŁ LUDNOŚCI W WIEKU 65 LAT I WIĘCEJ W POPULACJI 2014 2020 2050 Udział ludności w wieku powyżej 65 lat w populacji kraju 15,3% 18,9% 32,7% Źródło: "Prognoza ludności na lata 2014-2050", obliczenia własne Zgodnie z danymi Urzędu Gminy Gorlice, w 2015 roku w granicach gminy mieszkało 17266 osób. Największą populację tj. 3158 mieszkańców odnotowano w Szymbarku, co stanowiło 18% ogółu mieszkańców gminy. Najmniejszym pod względem ludności było sołectwo Bielanka - 198 mieszkańców. Wykres 1. POPULACJA SOŁECTW GMINY GORLICE W 2015 ROKU 830 2115 603 2523 1521 2166 198 1728 2424 3158 Bielanka Bystra Dominikowice Klęczany Kobylanka Kwiatonowice Ropica Polska Stróżówka Szymbark Zagórzany Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice Struktura wieku w gminie Gorlice odbiega od średnich parametrów notowanych w województwie małopolskim. Obszar zamieszkuje wyraźnie mniej dzieci i młodzieży (15,4%

S t r o n a 13 wobec 18,2% w Małopolsce) oraz nieco mniej seniorów (o ok. 1% mniej niż średnio w województwie). W granicach gminy mieszka natomiast wyraźnie więcej osób w wieku produkcyjnym - 67,4% wobec średnio 62,8% w Małopolsce. Wykres 2. STRUKTURA WIEKU MIESZKAŃCÓW GMINY GORLICE W 2015 ROKU NA TLE KRAJU I WOJEWÓDZTWA POLSKA MAŁOPOLSKA GMINA GORLICE 19,0 18,0 18,2 19,0 17,2 15,4 63,0 62,8 67,4 Źródło: GUS Udział osób w poszczególnych grupach wiekowych różni się w zależności od sołectwa. Odsetek mieszkańców w wieku produkcyjnym waha się od 65 do 70%, mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym - od 14 do 19%, a w poprodukcyjnym - od 15 do 20% 2. Wyjątkiem jest tu sołectwo Bielanka, zamieszkałe przez niewielką liczbę dzieci i młodzieży i znaczną populację osób starszych (wiek produkcyjny 65%, wiek przedprodukcyjny 11% oraz wiek poprodukcyjny 24%). Ogólnym trendem w gminie jest wzrost liczby mieszkańców. Na przestrzeni lat 2011-2015 populacja zwiększyła się z 17091 do 17266 (wzrost o ok. 1%). Wzrost w tym zakresie notowano we wszystkich sołectwach, z wyjątkiem Kwiatonowic i Bystrej. Wykres 3. TRENDY LUDNOŚCIOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W LATACH 2011-2015 50 42 40 33 31 30 25 22 23 20 9 10 1 0-10 -20-3 -8 Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice, opracowanie własne 2 W danych demograficznych pochodzących z GUS i Urzędu Gminy mogą wystąpić niewielkie różnice. Wynika to z zastosowania innej metodologii obliczeniowej. GUS przyjmuje, że ludność to ogół osób (ogółem lub według określonych cech) zameldowanych na pobyt stały w danej jednostce administracyjnej i rzeczywiście tam zamieszkałych oraz osób przebywających czasowo i zameldowanych w tej jednostce administracyjnej na pobyt czasowy ponad 3 miesiące (do 2005 r. ponad 2 miesiące). Natomiast dane z Urzędu Gminy uwzględniają osoby zameldowane.

S t r o n a 14 W gminie obserwowany jest proces starzenia się społeczeństwa. Polega on na wzroście udziału osób w wieku poprodukcyjnym, któremu towarzyszy spadek liczby dzieci i młodzieży. Warto przy tym zauważyć, że tendencja przebiega w zakresie porównywalnym z tendencjami wojewódzkimi i krajowymi. Na niekorzyść wyróżniało się sołectwo Bielanka, gdzie w latach 2011-2015 odnotowano wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym wynoszący 3,4%. W żadnym z sołectw nie odnotowano wyraźnego wzrostu udziału dzieci i młodzieży w strukturze społecznej. Wykres 4. UDZIAŁ OSÓB W WIEKU POPRODUKCYJNYM W POPULACJI - PORÓWNANIE DLA LAT 2011 I 2015 [%] 25,0 20,0 15,0 20,3 23,7 16,6 14,3 15,1 14,5 15,8 13,7 15,9 16,8 17,2 15,215,9 15,4 16,1 16,3 15,0 15,0 19,9 18,1 10,0 5,0 0,0 2011 2015 Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice, obliczenia własne Wykres 5. UDZIAŁ OSÓB W WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM W POPULACJI - PORÓWNANIE DLA LAT 2011 I 2015 [%] 25,0 20,0 15,0 11,711,6 19,7 18,6 18,318,5 18,718,2 17,2 15,6 15,4 14,1 17,8 18,2 16,7 17,0 20,7 19,3 15,2 14,3 10,0 5,0 0,0 2011 2015 Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice, obliczenia własne

S t r o n a 15 2.2 BEZROBOCIE Dane przywoływane poniżej dotyczą bezrobocia rozumianego jako odsetek osób zarejestrowanych jako bezrobotne w grupie osób w wieku produkcyjnym. Bezrobotny zarejestrowany to osoba, która ukończyła 18 lat i nie osiągnęła wieku emerytalnego, niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy i zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Poprawa parametrów gospodarczych w kraju wpłynęła na odczuwalną poprawę sytuacji materialnej gospodarstw domowych. W ciągu minionej dekady w kraju wyraźnie zmniejszyło się bezrobocie - obecny stały trend spadkowy notowany jest od 2013 roku. 2005 ROK 2015 ROK POLSKA 11,4% 6,5% MAŁOPOLSKA 8,7% 5,7% W gminie Gorlice odnotowano wyższe bezrobocie od poziomu dla kraju, województwa małopolskiego oraz powiatu gorlickiego. Jednakże bezrobocie liczone wg opisanej wyżej metodyki, w omawianej jednostce administracyjnej i tak zmniejszyło się w latach 2013-2015 z 10,3% do 8,0%. [%] 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Wykres 6. UDZIAŁ ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WŚRÓD OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM w 2015 r. 6,5 POLSKA 5,7 WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE 7,6 POWIAT GORLICKI 8,0 GMINA GORLICE Źródło: GUS Z danych Powiatowego Urzędu Pracy w Gorlicach wynika, że liczba zarejestrowanych bezrobotnych maleje. Na koniec 2015 roku do kategorii tej należało 869 mieszkańców gminy (w tym 474 długotrwale bezrobotnych), podczas gdy na koniec 2011 w PUP zarejestrowanych było 920 bezrobotnych mieszkańców gminy.

S t r o n a 16 Wykres 7. UDZIAŁ ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH WŚRÓD OSÓB W WIEKU PRODUKCYJNYM W LATACH 2011-2015 W GMINIE GORLICE 8,2% 8,1% 8,0% 7,9% 7,8% 7,7% 7,6% 7,5% 7,4% 7,3% 7,2% 8,1% GMINA GORLICE 7,5% 2011 2015 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Gorlicach Korzystając z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gorlicach obliczono liczbę zasiłków z tytułu bezrobocia w przeliczeniu na 1000 mieszkańców poszczególnych sołectw gminy. Wskaźnik ten wydaje się bardziej miarodajny niż udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym. Wynika to z faktu, iż gmina Gorlice jest terenem wiejskim, równocześnie silnie powiązanym gospodarczo z miastem Gorlice. Najgorszą sytuację w obszarze bezrobocia zdiagnozowano w sołectwach Kwiatonowice i Dominikowice (po 26,5 decyzji o przyznaniu wsparcia/1000 osób). Najlepszą natomiast w Bielance i Klęczanach - odpowiednio 10 i 15,7 decyzji / 1000 mieszkańców. Tabela 4. LICZBA PRZYZNANYCH ZASIŁKÓW Z TYTUŁU BEZROBOCIA W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W 2015 ROKU SOŁECTWO LICZBA MIESZKAŃCÓW LICZBA DECYZJI O POMOCY OS. BEZROBOTNYM ŚREDNIA LICZBA DECYZJI POMOCY OS. BEZROBOTNYM W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM /1000 OS. LICZBA ZASIŁKÓW /1000 OS. Bielanka 198 2 10,1 Bystra 1521 35 23,0 Dominikowice 2115 56 26,5 Klęczany 830 13 15,7 Kobylanka 2523 58 23,0 Kwiatonowice 603 16 26,5 10 Ropica Polska 2166 43 19,9 Stróżówka 1728 33 19,1 Szymbark 3158 56 17,7 Zagórzany 2424 56 23,1 GMINA 17266 370 21,4 Źródło: Dane GOPS w Gorlicach, opracowanie własne

S t r o n a 17 2.3 UBÓSTWO I POMOC SPOŁECZNA "Ubóstwo" nie jest terminem jednoznacznym. Zasadniczo wyróżnia się jego dwa typy: ubóstwo absolutne, rozumiane jako brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych czy społecznych oraz ubóstwo relatywne - w tym przypadku bierze się pod uwagę dystans dzielący poziom życia jednostki czy gospodarstwa domowego od średniego poziomu życia na danym obszarze. Pomimo złożoności pojęcia, wciąż podstawowym parametrem określającym poziom ubóstwa jest skala dochodów. Tzw. ustawowa granica ubóstwa aktualizowana jest co 3 lata na drodze rozporządzenia Rady Ministrów 3, stanowiącego uszczegółowienie zapisów Ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Od 1 października 2015 roku obowiązującymi kryteriami dochodowymi są: dla osoby samotnie gospodarującej dochód w wysokości 634 zł, dla osoby w rodzinie dochód w wysokości 514 zł. POMOC SPOŁECZNA Za pomoc społeczną w gminie, stanowiącą główne narzędzie przeciwdziałania ubóstwu, odpowiada Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, działający na podstawie Ustawy z dn. 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Podstawę i opis możliwych przyczyn udzielenia pomocy społecznej stanowi art. 7 Ustawy. Poza ubóstwem, do najważniejszych zalicza się: bezdomność, bezrobocie, alkoholizm i niepełnosprawność. Oznacza to, że fakt korzystania z pomocy społecznej nie jest tożsamy z doświadczaniem ubóstwa. W 2014 roku ze środowiskowej pomocy społecznej korzystało prawie 8% ludności kraju (2,95 mln ludzi), z czego jedynie 2,05 mln ludzi w kraju żyło w rodzinach, spełniających kryterium dochodowe ubóstwa. Jak wynika z analizy GUS pn. "Ubóstwo w Polsce w latach 2013 i 2014", najbardziej zagrożoną grupą są dzieci i młodzież. Ponad 10% z nich żyje w skrajnym ubóstwie, podczas gdy analogiczny współczynnik dla osób w wieku produkcyjnym wynosi 7%, a dla osób w wieku poprodukcyjnym - 4,3%. Stąd w polityce społecznej przewidziano odrębne narzędzia dla przeciwdziałania zjawisku właśnie wśród najmłodszych, przede wszystkim zasiłki na dziecko. Zasiłek na dziecko uzależniony jest przede wszystkim od spełnienia kryterium dochodowego - średnie dochody na osobę w rodzinie nie mogą przekraczać 674 zł lub 764 zł, w przypadku dziecka niepełnosprawnego. Notowana w ostatnich latach poprawa sytuacji gospodarczej miała wpływ na malejące zapotrzebowanie na pomoc społeczną, której zasięg zmniejszył się w latach 2009-2014 z 9,1 do 7,7% w skali kraju oraz z 7,3% do 6,4% w Małopolsce. 3 ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

S t r o n a 18 ZASIĘG POMOCY SPOŁECZNEJ 2009 rok 2014 rok POLSKA 9,1% 7,7% MAŁOPOLSKA 7,3% 6,4% Jeśli brać pod uwagę teren całej gminy Gorlice, notuje się dwukrotnie wyższy niż przeciętnie w kraju odsetek osób otrzymujących pomoc w ramach opieki społecznej (14,4%). Parametr dotyczy liczby osób należących do rodzin, którym udzielana jest pomoc. O skali problemu świadczy fakt, iż pod tym względem na 182 gminy województwa małopolskiego, gmina Gorlice zajmowała 18. miejsce. Wykres 8. ODSETEK OSÓB OTRZYMUJĄCYCH POMOC SPOŁECZNĄ (PONIŻEJ I POWYŻEJ KRYTERIUM DOCHODOWEGO) W 2014 ROKU [%] 16,0 14,4 14,0 12,0 10,0 8,0 7,7 6,4 6,0 4,0 2,0 0,0 POLSKA WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE GMINA GORLICE Źródło: GUS Dla określenia poziomu ubóstwa w jednostkach referencyjnych gminy wykorzystano parametr udziału uczniów dożywianych wśród wszystkich uczniów uczęszczających do placówek edukacyjnych w poszczególnych miejscowościach. Tabela 5. ODSETEK UCZNIÓW DOŻYWIANYCH SZKOŁA / SOŁECTWO LICZBA UCZNIÓW LICZBA UCZNIÓW DOŻYWIANYCH ODSETEK UCZNIÓW DOŻYWIANYCH Zespół Szkół w Bystrej 149 34 22,8% Zespół Szkół w Dominikowicach 184 57 31,0% Zespół Szkół w Klęczanach 157 21 13,4% Zespół Szkół w Kobylance 231 53 22,9% Zespół Szkół w Kwiatonowicach 77 17 22,1% Zespół Szkół w Ropicy Polskiej 217 62 28,6% Zespół Szkół w Stróżówce 247 34 13,8% Zespół Szkół w Szymbarku 297 49 16,5% Zespół Szkół w Zagórzanach 144 64 44,4% ŁĄCZNIE 1703 391 23,0% Źródło: Placówki edukcyjne

S t r o n a 19 BEZROBOCIE I UBÓSTWO - WNIOSKI Gmina Gorlice, jako obszar o charakterze wiejskim dotknięta jest problemem bezrobocia. Skutkuje to jednym z najwyższych poziomów ubóstwa w całej Małopolsce. Najwyższy poziom ubóstwa, mierzony poziomem dożywiania dzieci w szkołach stwierdzono w Zagórzanach, najniższy natomiast w Klęczanach i Stróżówce. Należy równocześnie zauważyć, że nie stwierdzono w gminie sołectw, w których bezrobocie drastycznie odbiegałoby od średniej w gminie. 2.4 EDUKACJA I OPIEKA NAD DZIEĆMI Zakres edukacji publicznej należy do zadań własnych gminy, co wynika z art. 7 Ustawy z dn. 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Podstawowym dla organizacji szkolnictwa aktem jest Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Z Ustawy wynika nie tylko obowiązek zapewnienia odpowiedniej infrastruktury w granicach gminy, ale też zlokalizowania jej w odpowiedniej odległości od miejsca zamieszkania uczniów. Zgodnie z postanowieniami art. 17 ust. 2 Ustawy, droga dziecka do placówki szkolnej nie może przekraczać 3 km (w przypadku dzieci uczęszczających do przedszkoli i uczniów klas I-IV szkół podstawowych) i 4 km w przypadku uczniów V i VI klasy szkoły podstawowej i gimnazjum. W przeciwnym wypadku, gmina zobowiązana jest do zorganizowania bezpłatnego transportu lub zwrotu kosztów przejazdu dziecka środkami transportu publicznego. W gminie działają następujące samorządowe placówki przedszkolne i edukacyjne: Bystra: Samorządowe Przedszkole w Bystrej Szkoła Podstawowa im. Juliusza Słowackiego w Bystrej Gimnazjum w Bystrej Dominikowice: Samorządowe Przedszkole w Dominikowicach Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Dominikowicach Gimnazjum w Dominikowicach Klęczany: Szkoła Podstawowa im. św. Jadwigi Królowej w Klęczanach (z Oddziałem Przedszkolnym) Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Klęczanach Kobylanka: Publiczne Samorządowe Przedszkole w Kobylance Publiczna Szkoła Podstawowa im. Ignacego Łukasiewicza w Kobylance Publiczne Gimnazjum w Kobylance Kwiatonowice:

S t r o n a 20 Samorządowe Przedszkole w Kwiatonowicach Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Kwiatonowicach Gimnazjum w Kwiatonowicach Ropica Polska: Samorządowe Przedszkole w Ropicy Polskiej Szkoła Podstawowa im. gen. Władysława Sikorskiego w Ropicy Polskiej Gimnazjum w Ropicy Polskiej Stróżówka: Samorządowe Przedszkole w Stróżówce Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Stróżówce Gimnazjum im. Jana Pawła II w Stróżówce Szymbark: Samorządowe Przedszkole w Ropicy Polskiej Szkoła Podstawowa im. bł. Jana Pawła II w Szymbarku Gimnazjum im. bł. Jana Pawła II w Szymbarku Zagórzany: Samorządowe Przedszkole w Zagórzanach Szkoła Podstawowa im. KEN w Zagórzanach Gimnazjum im. KEN w Zagórzanach Największą pod względem liczby uczniów placówką był Zespół Szkół w Szymbarku. W 2015 roku uczęszczało tu 297 uczniów. Najmniej, bo 77 uczniów uczęszczało do ZS w Kwiatonowicach.

S t r o n a 21 Wykres 9. ZESTAWIENIE PRZEDSZKOLI I SZKÓŁ W GMINIE GORLICE PRZEDSZKOLA SZKOŁY 65 50 144 149 94 75 297 184 157 90 100 247 231 74 28 217 77 Przedszkole w Bystrej Przedszkole w Dominikowicach Przedszkole w Kobylance Przedszkole w Kwiatonowicach Przedszkole w Ropicy Polskiej Przedszkole w Stróżówce Przedszkole w Ropicy Polskiej Przedszkole w Zagórzanach Zespół Szkół w Bystrej Zespół Szkół w Dominikowicach Zespół Szkół w Klęczanach Zespół Szkół w Kobylance Zespół Szkół w Kwiatonowicach Zespół Szkół w Ropicy Polskiej Zespół Szkół w Stróżówce Zespół Szkół w Szymbarku Zespół Szkół w Zagórzanach Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice Poziom edukacji najczęściej mierzony jest na jeden z dwóch sposobów; przy pomocy danych statystycznych dotyczących wyników egzaminów lub skali staninowej, pozwalającej określić, jaki wynik uzyskał uczeń na tle innych zdających. Dla przedstawienia poziomu wyników uczniów porównano średnie wyników egzaminów (sprawdzian po 6. klasie szkoły podstawowej i egzamin gimnazjalny). Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę zdających, uniemożliwiającą efektywne porównanie wyników metodami statystycznymi, przedstawiono średnie dla lat 2011-2015. Dla egzaminów gimnazjalnych podano średnie wyniki z części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej i językowej w zakresie języków obcych na poziomie podstawowym. Tabela 6. WYNIKI SPRAWDZIANU PO 6. KLASIE W SZKOŁACH GMINY GORLICE W LATACH 2011 2015 SZKOŁA / SOŁECTWO WYNIKI SPRAWDZIANU PO SZKOLE PODSTAWOWEJ W LATACH 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 ŚREDNI % WYNIK SPRAWDZIANU PO SZKOLE PODSTAWOWEJ W LATACH 2011-2015 ŚREDNI % WYNIK SPRAWDZIANU PO SZKOLE PODSTAWOWEJ W LATACH 2011-2015 W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM RÓŻNICA % MIĘDZY ŚREDNIM WYNIKIEM W SZKOLE I ŚREDNIĄ W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM Szkoła Podstawowa w ZS w Bystrej 51 49 53 54 67 54,8 64,8-10 Szkoła Podstawowa w ZS w Dominikowicach 63 61 59 71 71 65,0 64,8 0,2

S t r o n a 22 Szkoła Podstawowa w ZS w Klęczanach 54 57 62 67 61 60,2 64,8-4,6 Szkoła Podstawowa w ZS w Kobylance 65 59 59 66 66 63,0 64,8-1,8 Szkoła Podstawowa w ZS w Kwiatonowicach 52 46 56 54 67 55,0 64,8-9,8 Szkoła Podstawowa w ZS w Ropicy Polskiej 69 55 60 70 69 64,6 64,8-0,2 Szkoła Podstawowa w ZS w Stróżówce 69 59 53 60 62 60,5 64,8-4,3 Szkoła Podstawowa w ZS w Szymbarku 63 62 63 68 60 63,3 64,8-1,5 Szkoła Podstawowa w ZS w Zagórzanach 69 66 68 69 80 70,5 64,8 5,7 GMINA 61,7 57,1 59,2 64,3 67,0 61,9 64,8-2,9 Źródło: OKE Kraków, opracowanie własne SZKOŁA / SOŁECTWO Tabela 7. WYNIKI EGZAMINU GIMNAZJALNEGO W SZKOŁACH GMINY GORLICE W LATACH 2011 2015 WYNIKI EGZAMINU PO GIMNAZJUM W LATACH 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 ŚREDNI % WYNIK EGZAMINU GIMNAZJALNEGO W LATACH 2011-2015 ŚREDNI % WYNIK EGZAMINU GIMNAZJALNEGO W LATACH 2011-2015 W WOJ. MAŁOPOLSKIM RÓŻNICA MIĘDZY ŚREDNIM WYNIKIEM W SZKOLE I ŚREDNIĄ W WOJ. MAŁOPOLSKIM Gimnazjum w ZS w Bystrej 50,1 56,4 54,8 51,3 54,2 53,3 58,9-5,6 Gimnazjum w ZS w Dominikowicach Gimnazjum w ZS w Klęczanach 46,0 62,2 58,2 62,2 65,7 58,9 58,9 0,0 53,4 64,4 63,8 52,3 60,9 58,9 58,9 0,0 Gimnazjum w ZS w Kobylance 59,6 60,7 55,8 54,9 63,4 58,9 58,9 0,0 Gimnazjum w ZS w Kwiatonowicach Gimnazjum w ZS w Ropicy Polskiej 49,9 61,5 56,7 56,1 49,3 54,7 58,9-4,2 54,1 63,7 70,0 71,7 56,2 63,1 58,9 4,2 Gimnazjum w ZS w Stróżówce 49,4 56,7 57,0 58,3 56,0 55,5 58,9-3,4 Gimnazjum w ZS w Szymbarku Gimnazjum w ZS w Zagórzanach 50,4 54,8 51,0 56,4 58,2 54,2 58,9-4,7 57,8 56,5 64,9 60,0 62,9 60,4 58,9 1,5 GMINA 52,3 59,7 59,1 58,1 58,5 57,5 58,9-1,4 Źródło: OKE Kraków, opracowanie własne Na przestrzeni ostatnich 5 lat tylko dwie szkoły podstawowe uzyskały wyniki przewyższające średnią w Małopolsce - szkoła w Dominikowicach i Zagórzanach. Najsłabsze wyniki na tle rówieśników uzyskiwały dzieci z Bystrej (10% poniżej średniej w województwie i 4,2% poniżej średniej w gminie) i Kwiatonowicach (odpowiednio 9,8% i 4%). Odnośnie szkół gimnazjalnych najlepiej wypadły placówki zlokalizowane w Ropicy Polskiej i Zagórzanach. Najsłabsze wyniki uzyskiwali uczniowie ze szkół w Bystrej, Szymbarku i Kwiatonowic. Jak wskazano wyżej, analiza danych statystycznych odnośnie końcowych wyników egzaminów może być tylko częściową wskazówką (zwłaszcza, kiedy mamy do czynienia z ograniczoną liczbą zdających). W takich sytuacjach z pomocą przychodzi współczynnik

S t r o n a 23 edukacyjnej wartości dodanej (EWD), pozwalający porównać wyniki uczniów na początku i na końcu nauki w danej placówce. Dzięki temu minimalizuje się wpływ takich czynników jak kapitał kulturowy wyniesiony z domu lub możliwości finansowania dodatkowych zajęć przez rodziców, a wysuwa się na pierwszy plan poziom nauczania w danej szkole. KAPITAŁ KULTUROWY UCZNIÓW WYNIESIONY Z DOMU Tabela 8. MODEL EDUKACYJNEJ WARTOŚCI DODANEJ SŁABE WYNIKI W NAUCE ŚREDNIE WYNIKI W NAUCE DOBRE WYNIKI W NAUCE WYSOKI EWD - UJEMNY (BARDZO NISKI) EWD - UJEMNY EWD - DODATNI NISKI EWD - NEUTRALNY EWD - DODATNI EWD - DODATNI (WYSOKI) Źródło: http://ewd.edu.pl, Instytut Badań Edukacyjnych W Polsce EWD oblicza się przede wszystkim dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Poniżej przedstawiono parametr dla obydwu gimnazjów działających w gminie w latach 2013-2015. Wykorzystano przy tym materiały graficzne Instytutu Badań Edukacyjnych.

S t r o n a 24 Wykres 10. EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA GIMNAZJÓW W GMINIE GORLICE W ZAKRESIE PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH Źródło: http://ewd.edu.pl, Instytut Badań Edukacyjnych

S t r o n a 25 Wykres 11. EDUKACYJNA WARTOŚĆ DODANA GIMNAZJÓW W GMINIE GORLICE W ZAKRESIE PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH Źródło: http://ewd.edu.pl, Instytut Badań Edukacyjnych Praktycznie wszystkie szkoły gimnazjalne w gminie oscylują pod względem edukacyjnej wartości dodanej w okolicach średniej województwa. Odnośnie przedmiotów humanistycznych, nieco słabszymi parametrami charakteryzowały się szkoły w Klęczanach i Szymbarku. Natomiast odnośnie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, słabiej wypadały szkoły w Stróżówce i Szymbarku. Dla określenia możliwości rozwojowych uczniów, wzięto również pod uwagę odsetek uczniów z dysleksją, tj. zaburzeniem będącym przyczyną trudności w nauce pisania i czytania. Tabela 9. ODSETEK UCZNIÓW ZE STWIERDZONĄ DYSLEKSJĄ W LATACH 2013-2015 ŚREDNIA W PLACÓWKA 2013 2014 2015 ŚREDNIA PLACÓWKA 2013 2014 2015 ŚREDNIA MIEJSCO- WOŚCI Szkoła Podstawowa w ZS w Bystrej 0 0 15 5,0 Gimnazjum w ZS w Bystrej 4 0 10,5 4,8 4,9 Szkoła Podstawowa w 3 0 17 6,7 Gimnazjum w ZS w 8 13,3 26,3 15,9 11,3

S t r o n a 26 ZS w Dominikowicach Dominikowicach Szkoła Podstawowa w ZS w Klęczanach 20 53 25 32,7 Szkoła Podstawowa w ZS w Kobylance 17 16 18 17,0 Szkoła Podstawowa w ZS w Kwiatonowicach 11 10 14 11,7 Szkoła Podstawowa w ZS w Ropicy Polskiej 25 10 14 16,3 Szkoła Podstawowa w ZS w Stróżówce 0 10 14 8,0 Szkoła Podstawowa w ZS w Szymbarku 6 17 15 12,7 Szkoła Podstawowa w ZS w Zagórzanach 18 22 33 24,3 Gimnazjum w ZS w Klęczanach 40 42,9 25 36,0 34,3 Gimnazjum w ZS w Kobylance 17 34,3 18,2 23,2 20,1 Gimnazjum w ZS w Kwiatonowicach 18 20 0 12,7 12,2 Gimnazjum w ZS w Ropicy Polskiej 23 0 21,2 14,7 15,5 Gimnazjum w ZS w Stróżówce 14 7,1 14,3 11,8 9,9 Gimnazjum w ZS w Szymbarku 14 6,3 19,1 13,1 12,9 Gimnazjum w ZS w Zagórzanach 35 7,7 46,7 29,8 27,1 ŚREDNIA 11,1 15,3 18,3 14,9 ŚREDNIA 19,2 14,6 20,1 18,0 16,5 Źródło: OKE Kraków, opracowanie własne EDUKACJA - WNIOSKI Niewątpliwą zaletą infrastruktury publicznej w gminie jest gęsta sieć placówek edukacyjnych i wychowawczych. Wszystkie, z wyjątkiem Bielanki, sołectwa posiadają własną szkołę podstawową i gimnazjum. We wszystkich większych sołectwach istnieją również samorządowe przedszkola. Wyjątkiem jest tu sołectwo Klęczany, które posiada oddział przedszkolny, działający w miejscowej szkole podstawowej. Pod względem poziomu nauczania najsłabiej wypadły szkoły w Bystrej i Kwiatonowicach. Niższe niż przeciętnie w gminie wyniki notowały również uczniowie szkoły podstawowej w sołectwie Klęczany, co powinno niepokoić tym bardziej, że mieszkańcy miejscowości są relatywnie dobrej sytuacji materialnej. Można zatem zakładać, że poziom nauczania w szkole jest istotnie niższy niż w pozostałych placówkach. W Klęczanach stwierdzono również ponadprzeciętny odsetek dzieci, u których stwierdzono dysleksję.

S t r o n a 27 2.5 PRZESTĘPCZOŚĆ Poziom przestępczości w kraju systematycznie się obniża. Dotyczy to przestępstw ciężkich (np. liczba pobić obniżyła się w latach 2011-2015 o 48%), ale też mniej poważnych, ale przez to, że częstszych - bardziej dolegliwych. Przykładowo liczba kradzieży obniżyła się w analogicznym okresie o 30%, a kradzieży z włamaniem o 17%. ZDARZENIE Tabela 10. WYBRANE WSPÓŁCZYNNIKI PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE LICZBA ZDARZEŃ W POLSCE W 2011 R. LICZBA ZDARZEŃ W POLSCE W 2015 R. ZMIANA [%] LICZBA ZDARZEŃ / 10000 MIESZKAŃCÓW POLSKI W 2015 R. Bójki i pobicia 10 703 5550 48,1% 1,44 Kradzieże włamaniem Kradzieże rzeczy z cudzej 114 193 94680 17,1% 24,62 216 970 150800 30,5% 39,22 Źródło: www.statystyka.policja.pl, opracowanie własne Przyjmuje się, że poszczególne sołectwa są zbyt małe pod względem ludnościowym, żeby opisać faktyczny poziom bezpieczeństwa przy użyciu statystyki poszczególnych rodzajów przestępstw. Stąd dokonano opisu bazującego na doświadczeniu dzielnicowych, odpowiedzialnych za zapewnienie porządku w poszczególnych sołectwach. Nasilenie dolegliwych przestępstw odnotowano w latach 2013-2014. Wówczas w poszczególnych miejscowościach gminy odnotowywano pojedyncze włamania czy kradzieże. Z danych policji wynika, że obecnie dochodzi tylko do drobnych incydentów zakłócania porządku publicznego, przy czym najczęściej mają one miejsce w przestrzeni publicznej - w rejonie szkół, obiektów kultury czy obiektów sportowych. Tabela 11. MIEJSCA WSKAZANE PRZEZ POLICJĘ, GDZIE DOCHODZI DO ZAKŁÓCANIA PORZĄDKU PUBLICZNEGO NA TERENIE POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW GMINY GORLICE Lp. SOŁECTWO OKOLICA NAJCZĘSTSZYCH WYKROCZEŃ 1 Bystra Rejon Wiejskiego Domu Kultury 2 Dominikowice Rejon Wiejskiego Domu Kultury oraz sklepu 3 Klęczany Rejon szkoły 4 Kobylanka Rejon centrum wsi, cmentarza, remizy OSP, sklepu k/żelaznego krzyża 5 Kwiatonowice Boisko 6 Ropica Polska Rejon krzyża milenijnego, rejon parkingu przy Golgocie 7 Stróżówka Rejon szkoły, przystanki 8 Szymbark Rejon parkingu i stadionu 9 Zagórzany Rejon Wiejskiego Domu Kultury i szkoły 2.6 KAPITAŁ SPOŁECZNY Źródło: KPP w Gorlicach Kapitał społeczny można zdefiniować za Francisem Fukuyamą jako zestaw nieformalnych wartości i norm etycznych wspólnych dla członków określonej grupy i umożliwiających im skuteczne współdziałanie. Wspólne wartości wzmacniają zaufanie, a to z kolei pozwala wspólnocie działać bardziej skutecznie.

sołectwa województwo sołectwa województwo sołectwa województwo sołectwa województwo sołectwa województwo S t r o n a 28 W społeczeństwach zachodnich, przejawem współdziałania obywateli na poziomie lokalnym są przede wszystkim zaangażowanie w sprawy samorządu lokalnego i aktywność w ramach organizacji pozarządowych. Jak podkreślono w opracowanym w 2015 roku raporcie "Państwo i my. Osiem grzechów głównych Rzeczypospolitej" pod redakcją prof. Jerzego Hausnera, pomimo częstych dysfunkcji, instytucje samorządu lokalnego cieszą się pozytywnymi recenzjami blisko 2/3 obywateli. Ocena władz miasta/gminy Tabela 12. OCENA WŁADZ SAMORZĄDOWYCH W POLSCE W LATACH 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 Dobra 65-69% 60-63% 56-62% 59-65% 63% Zła 20-24% 26-29% 27-34% 25-30% 23% Źródło: "Państwo i my. Osiem grzechów głównych Rzeczypospolitej", CBOS Parametrem, który służy najczęściej do opisu zaangażowania mieszkańców w sprawy społeczności lokalnej i kraju jest frekwencja wyborcza. W poniższej tabeli podano wybrane dane odnośnie frekwencji w gminie i sołectwach, zgodnie z poziomem udostępniania ich przez Państwową Komisję Wyborczą. Tabela 13. FREKWENCJA WYBORCZA W SOŁECTWACH I GMINIE NA TLE WOJEWÓDZTWA Do Parlamentu Parlamentarne Prezydenckie - Europejskiego Samorządowe - Referendum - (sejm) - 2015 [%] 2015 [%] - 2014 [%] 2014 [%] 2015 [%] SOŁECTWO ŚREDNIA Bielanka 40,94 51,19 20,83 38,46 11,76 32,6 Bystra 46,86 55,84 19,64 40,49 6,12 33,8 Dominikowice 56,16 58,92 25,72 47,53 10,13 39,7 Klęczany 52,88 58,46 25,27 50,61 8,21 39,1 Kobylanka 50,99 53,59 19,58 42,22 7,95 34,9 Kwiatonowice 48 51,6 20,37 41,77 3,79 33,1 Ropica Polska 49,94 55,09 23,7 41,65 7,32 35,5 Stróżówka 51,26 57,13 24,34 40,35 7,05 36,0 Szymbark 48,34 54,42 23 42,61 6,61 35,0 Zagórzany 47,32 50,35 18,94 40,6 7,64 33,0 Gmina Gorlice 50,01 54,9 54,79 58,88 22,15 27,61 42,61 48,45 7,57 7,68 35,4 Źródło: www.pkw.gov.pl Widoczne w gminie są następujące tendencje: Mieszkańcy gminy głosują chętniej w wyborach parlamentarnych i prezydenckich, niż w samorządowych. Należy jednak zauważyć, iż nawet w tym przypadku wyniki są niższe od przeciętnej frekwencji w województwie małopolskim, Statystycznie najwięcej kart do głosowania wydawanych jest w Dominikowicach oraz Klęczanach, Sołectwami o najniższej frekwencji wyborczej w gminie są Zagórzany oraz Bielanka.

S t r o n a 29 ORGANIZACJE POZARZĄDOWE Aktywność mieszkańców skupia się w instytucjach, które można podzielić na 3 zasadnicze typy: Organizacje tradycyjnie występujące na terenach wiejskich, zwłaszcza Ochotnicza Straż Pożarna i koła gospodyń wiejskich, Organizacje sportowe, zwłaszcza kluby sportowe i uczniowskie kluby sportowe, Organizacje nowe, tj. powstałe po 1989 roku, przy czym są to najczęściej organizacje skupione na działalności w konkretnych sołectwach. Łącznie w gminie działa 51 organizacji, przy czym 1/3 to organizacje nowe. Statystycznie największy poziom aktywności mieszkańców notuje się w Bielance i Kwiatonowicach. Najniższy natomiast w Zagórzanach, Stróżówce, Ropicy Polskiej i Szymbarku.

S t r o n a 30 Tabela 14. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE LOKALIZACJA POPULACJA ORGANIZACJA LICZBA ORGANIZACJI LICZBA NOWYCH ORGANIZACJI LICZBA ORGANIZACJI / 1000 MIESZKAŃCÓW LICZBA NOWYCH ORGANIZACJI / 1000 MIESZKAŃCÓW Bielanka Bystra Dominikowice Klęczany Kobylanka Kwiatonowice 198 STOWARZYSZENIE ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA ŁEMKOWYNA OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W BIELANCE LUDOWY KLUB SPORTOWY BIELANKA KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W BIELANCE 1521 STOWARZYSZENIE PROMOCJI I ROZWOJU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ PRZY TECHNIKUM ROLNICZYM W BYSTREJ FUNDACJA MILLENIUM OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W BYSTREJ LUDOWY KLUB SPORTOWY BYSTRA UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY ORZEŁ W BYSTREJ KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W BYSTREJ 2115 STOWARZYSZENIE KULTURALNO-OŚWIATOWE WSI DOMINIKOWICE STOWARZYSZENIE PRZYJACIÓŁ FOLKLORU Beskidy W DOMINIKOWICACH OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W DOMINIKOWICACH UCZNIOWSKI LUDOWY KLUB SPORTOWY BŁYSKAWICA DOMINIKOWICE KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W DOMINIKOWICACH 830 STOWARZYSZENIE NA RZECZ ROZWOJU WSI KLĘCZANY JASKÓŁKA W KLĘCZANACH OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W KLĘCZANACH UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY PŁOMIEŃ W KLĘCZANACH KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W KLĘCZANACH 2523 STOWARZYSZENIE "NIEDŹWIEDŹ WOJTEK" STOWARZYSZENIE KOBIET WSI KOBYLANKA STOWARZYSZENIE PRZYJACIÓŁ FOLKLORU WSI KOBYLANKA STOWARZYSZENIE PRZYJACIÓŁ KULTURY PERSIINA W KOBYLANCE OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W KOBYLANCE UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY KOBYLANKA LUDOWY KLUB SPORTOWY KOBYLANKA SZKOLNY ZWIĄZEK SPORTOWY GMINY GORLICE KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W KOBYLANCE 603 KWIATONOWICKIE STOWARZYSZENIE "HOMINI" STOWARZYSZENIE OŚWIATOWE WSI KWIATONOWICE OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W KWIATONOWICACH LUDOWY KLUB SPORTOWY KWIATONOWICE UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY OLIMP W KWIATONOWICACH 4 1 20,20 0,00 6 2 3,94 1,31 5 2 2,36 0,95 4 1 4,82 1,20 9 4 3,57 1,59 6 2 9,95 3,32

S t r o n a 31 Ropica Polska Stróżówka Szymbark Zagórzany GMINA GORLICE KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W KWIATONOWICACH 2116 STOWARZYSZENIE PRZEMYSŁU NAFTOWEGO PRZY SKANSENIE "MAGDALENA" STOWARZYSZENIE KULTURALNO-OŚWIATOWE WSI ROPICA POLSKA 4 2 1,89 0,95 UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY ORLIKI W ROPICY POLSKIEJ KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W ROPICY POLSKIEJ 1728 STOWARZYSZENIE NA RZECZ WSPIERANIA OŚWIATY I KULTURY W SZYMBARKU UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY STRÓŻÓWKA 3 1 1,74 0,58 KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W STRÓŻÓWCE 3158 STOWARZYSZENIE NA RZECZ DZIECI I MŁODZIEŻY NIEPEŁNOSPRAWNEJ "PO TO JESTEŚMY" STOWARZYSZENIE NA RZECZ WSPIERANIA OŚWIATY I KULTURY W SZYMBARKU OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W SZYMBARKU 6 2 1,90 0,63 UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY GRYF SZYMBARK LUDOWY KLUB SPORTOWY SZYMBARK KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W SZYMBARKU 2424 OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA W ZAGÓRZANACH LUDOWY KLUB SPORTOWY ZAGÓRZANY UCZNIOWSKI KLUB SPORTOWY ZAGÓRZANY 4 0 1,65 0 KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W ZAGÓRZANACH 17216 51 17 2,96 0,99 Źródło: www.gmina.gorlice.pl, http://fakty.ngo.pl, http://bazy.ngo.pl, opracowanie własne

S t r o n a 32 UCZESTNICTWO W KULTURZE Dla opisu uczestnictwa mieszkańców poszczególnych sołectw w kulturze przyjęto współczynnik, bazujący na populacji i łącznym udziale mieszkańców w działalności kół kultury i grup artystycznych. Co ważne, współczynnik świadczy nie tylko o aktywności kulturalnej mieszkańców, ale też o jakości oferty - sołectwa, w których przedstawiono interesującą ofertę, przyciągają również mieszkańców innych miejscowości. Średnio dla terenu całej gminy współczynnik uczestnictwa w kulturze wynosi 6,3%. Statystycznie najwyższe parametry odnotowano w najmniejszym sołectwie, tj. w Bielance oraz w Kwiatonowicach i Ropicy Polskiej. Wyraźnie poniżej średniej plasowały się natomiast sołectwa Zagórzany, Stróżówka, Kobylanka, a także Bystra, Dominikowice i Klęczany. Tabela 15. POZIOM UCZESTNICTWA W KULTURZE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE WSPÓŁCZYNNIK UCZESTNICY WSPÓŁCZYNNIK ŁĄCZNIE SOŁECTWO LICZBA UCZESTNICY AKTYWNOŚCI W GRUP UCZESTNICTWA MIESZKAŃCÓW KÓŁ KULTURY KOŁACH ARTYSTYCZNYCH W DZIAŁALNOŚCI KULTURY ARTYSTYCZNEJ Bielanka 198 57 28,8% 0 0,0% 57 28,8% Bystra 1521 34 2,2% 27 1,8% 61 4,0% Dominikowice 2115 0 0,0% 96 4,5% 96 4,5% Klęczany 830 40 4,8% 0 0,0% 40 4,8% Kobylanka 2523 83 3,3% 0 0,0% 83 3,3% Kwiatonowice 603 138 22,9% 33 5,5% 171 28,4% Ropica Polska 2166 233 10,8% 118 5,4% 351 16,2% Stróżówka 1728 20 1,2% 20 1,2% 40 2,3% Szymbark 3158 72 2,3% 69 2,2% 141 4,5% Zagórzany 2424 45 1,9% 9 0,4% 54 2,2% GMINA 17266 722 372 1 094 6,3% GORLICE 4,2% 2,2% Źródło: GUS, obliczenia własne UCZESTNICTWO W ZAJĘCIACH SPORTOWYCH W gminie działa 15 klubów sportowych. Są to: Ludowy Klub Sportowy Bielanka Ludowy Klub Sportowy Bystra Uczniowski Klub Sportowy "Orzeł" w Bystrej Uczniowski Ludowy Klub Sportowy "Błyskawica" w Dominikowicach Uczniowski Klub Sportowy "Płomień" w Klęczanach Ludowy Klub Sportowy Kobylanka Uczniowski Klub Sportowy w Kobylance Ludowy Klub Sportowy Kwiatonowice Uczniowski Klub Sportowy "Olimp" w Kwiatonowicach Uczniowski Klub Sportowy "Orliki" w Ropicy Polskiej Uczniowski Klub Sportowy w Stróżówce Ludowy Klub Sportowy Szymbark Uczniowski Klub Sportowy "Gryf" w Szymbarku Ludowy Klub Sportowy Zagórzany Uczniowski Klub Sportowy w Zagórzanach

S t r o n a 33 Tabela 16. POZIOM UCZESTNICTWA W ZAJĘCIACH SPORTOWYCH MIESZKAŃCÓW GMINY GORLICE UDZIAŁ SOŁECTWO POPULACJA UDZIAŁ ĆWICZĄCYCH LICZBA ĆWICZĄCY ĆWICZĄCY ĆWICZĄCE ĆWICZĄCYCH KOBIET W KLUBÓW OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY W POPULACJI OGÓLE OSÓB ĆWICZĄCYCH GMINA GORLICE 17266 15 631 3,7% 520 111 17,6% Bielanka 198 1 8 4,0% 8 0 0,0% Bystra 1521 2 60 3,9% 53 7 11,7% Dominikowice 2115 1 42 2,0% 26 16 38,1% Klęczany 830 1 31 3,7% 20 11 35,5% Kobylanka 2523 2 177 7,0% 147 30 16,9% Kwiatonowice 603 2 59 9,8% 47 12 20,3% Ropica Polska 2166 1 23 1,1% 17 6 26,1% Stróżówka 1728 1 19 1,1% 19 0 0,0% Szymbark 3158 2 140 4,4% 111 29 20,7% Zagórzany 2424 2 72 3,0% 72 0 0,0% Źródło: GUS Jak wynika z przedstawionych danych, najlepsza sytuacja pod względem aktywności sportowej mieszkańców występuje w Kwiatonowicach. Najmniejszy udział osób ćwiczących w populacji odnotowano w Ropicy Polskiej i Stróżówce. Problemem pozostaje jednak niewielka liczba ćwiczących kobiet (17,6% wśród wszystkich ćwiczących), co świadczyć może o niewystarczająco dostosowanej ofercie zajęć sportowych. KAPITAŁ SPOŁECZNY I AKTYWNOŚĆ MIESZKAŃCÓW - WNIOSKI W gminie generalnie notuje się niską frekwencję wyborczą. Problem ten należy łączyć przede wszystkim z dużym rozproszeniem zabudowy w niektórych sołectwach, co z kolei sprawia, że przeciętna odległość do lokalu wyborczego jest znacznie większa niż na terenach gęstej zabudowy. Zjawisko to widoczne jest na przykładzie Bielanki i Bystrej, tj. sołectw o bardzo niskim stopniu zagęszczenia ludności i bardzo niskiej frekwencji oraz na przykładzie Klęczan (stosunkowo gęsta zabudowa i wysoka frekwencja). Aktywność społeczna mieszkańców skupia się przede wszystkim w organizacjach charakterystycznych dla terenów wiejskich, tj. w Ochotniczej Straży Pożarnej i Kołach Gospodyń Wiejskich. Około 1/3 organizacji to stowarzyszenia i fundacje powstałe po 1989 roku. Statystycznie najniższy poziom samoorganizacji stwierdzono w Ropicy Polskiej, Zagórzanach, Szymbarku i Stróżówce. Natomiast najniższy poziom aktywności kulturalnej - w Stróżówce, Zagórzanach, Kobylance, Bystrej, Dominikowicach i Klęczanach. W przypadku Klęczan, niski poziom aktywności kulturalnej wprost należy łączyć z brakiem obiektu kultury, o czym więcej w dalszej części Diagnozy.

S t r o n a 34 2.7 STAN ZDROWIA MIESZKAŃCÓW Stan zdrowia mieszkańców opisano wykorzystując parametr średniej liczby decyzji o wsparciu GOPS w Gorlicach z powodu niepełnosprawności i długotrwałej lub ciężkiej choroby w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Łącznie w gminie w 2015 roku łącznie podjęto powołując sie na te przyczyny 435 decyzji o wsparciu, tzn. 25,2 na 1000 osób. Najwyższy statystycznie poziom odnotowano w Bielance i Kwiatonowicach (po ok. 40 decyzji na 1000 os.). Najniższy poziom stwierdzono w Dominikowicach - 16,5 decyzji. Wykres 12. POZIOM WSPARCIA GOPS ZE WZGLĘDU NA NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I DŁUGOTRWAŁĄ CHOROBĘ 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 40,4 28,9 16,5 33,7 19,8 39,8 31,4 20,3 32,9 19,0 Źródło: GOPS w Gorlicach, GUS, obliczenia własne

S t r o n a 35 3. GOSPODARKA I ROLNICTWO W kraju notuje się systematyczny wzrost liczby podmiotów gospodarki narodowej, przy czym związane jest to przede wszystkim ze zwiększeniem liczby mikroprzedsiębiorstw, tzn. firm zatrudniających do 9 osób. Liczba małych podmiotów zmniejszyła się po latach największego nasilenia kryzysu gospodarczego (lata 2008-2009), a następnie ustabilizowała się. Liczba największych firm systematycznie spada. Zatrudnienie 2009 2015 0-9 3,74 mln 4,18 mln 10-49 159,7 tys. 147,1 tys. 50-249 29,7 tys. 29,2 tys. 250-1000 4,06 tys. 3,68 tys. 1000+ 827 768 Sytuację gospodarczą gminy opisano przy pomocy współczynnika liczby podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 10 tys. osób w wieku produkcyjnym. Zasadniczo w gminie notuje się zdecydowanie niższe parametry niż średnio w województwie małopolskim i kraju. Zgodnie z danymi GUS - w gminie parametr wynosił 1160 podmiotów, natomiast zgodnie z danymi Urzędu Gminy Gorlice - 1107,8. Różnica wynika z różnej metodologii pomiaru liczby mieszkańców, stosowanej przez GUS i Urząd Gminy. W dalszych analizach wykorzystano dane Urzędu Gminy. Wykres 13. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ W KRAJU, WOJEWÓDZTWIE I GMINIE NA 10 TYS. MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM 1 743,3 1 727,8 1 800,0 1 600,0 1 400,0 1 159,9 1 200,0 1 000,0 800,0 600,0 400,0 200,0 0,0 POLSKA MAŁOPOLSKA GMINA GORLICE Źródło: GUS W poszczególnych obszarach gminy odnotowano znaczne zróżnicowanie w poziomie aktywności gospodarczej. Choć należy tu podkreślić, że przyczyna leży przede wszystkim w różnym charakterze poszczególnych miejscowości. Przykładowo sołectwo Bystra leży na

S t r o n a 36 terenach typowo wiejskich - znaczna część mieszkańców prowadzi gospodarstwa rolne, które nie są wliczane do statystyk działalności gospodarczej. Miejscowość Klęczany, w której wskaźnik aktywności gospodarczej zbliżony jest do średnich parametrów w województwie małopolskim, położona jest przy granicy miasta Gorlice, a co więcej - połączona jest z jego centrum drogą krajową. Miejscowość jest zatem częściowo "sypialnią" miasta Gorlice, a częściowo pełni funkcję jego zaplecza gospodarczego. Wykres 14. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARKI NARODOWEJ W SOŁECTWACH NA 10 TYS. MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM 1800,00 1600,00 1400,00 1200,00 1000,00 1107,80 853,17 900,47 990,62 1003,13 1034,99 1061,43 1237,02 1406,25 1425,58 1587,59 800,00 600,00 400,00 200,00 0,00 Źródło: GUS, UG w Gorlicach Zasadniczo obserwuje się w gminie tendencję polegającą na wzroście liczby podmiotów gospodarczych. W latach 2011-2015 w całej gminie liczba ta zwiększyła się o 138, tj. o 12,3%. Co ważne, wzrost następował równomiernie w większości sołectw. Jedynie w Bielance odnotowano spadek liczby firm. Wykres 15. TENDENCJE GOSPODARCZE W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W LATACH 2011-2015 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -10,0% 26,5% 34,0% 6,1% 0,0% 31,0% 13,3% 18,2% -0,5% 20,3% Źródło: GUS

S t r o n a 37 Proces rozwoju rynku usług przebiega równolegle z procesem odchodzenia mieszkańców od działalności rolniczej. Porównanie danych z powszechnych spisów rolnych z lat 2002 i 2010, wskazuje na ograniczenie działalności w praktycznie wszystkich obszarach rolnictwa; zmniejszyła się zarówno liczba samych gospodarstw, powierzchnia gruntów pozostających pod zasiewami, jak i skala hodowli. Spadki w najważniejszych dla rolnictwa parametrach wynosiły w badanym okresie od 15 do 40%. Tabela 17. ROLNICTWO W GMINIE GORLICE W LATACH 2002 i 2010 2002 2010 ZMNIEJSZENIE [%] GOSPODARSTWA ROLNE Gospodarstwa indywidualne 3452 2928 15,2 Gospodarstwa indywidualne powyżej 1 ha użytków 2005 1522 24,1 rolnych Gospodarstwa rolne - powierzchnia 6854 5784,83 15,6 Grunty orne pod zasiewami 2133 1397,35 34,5 HODOWLA Bydło 2176 1614 25,8 Trzoda chlewna 967 576 40,4 Konie 220 162 26,4 Źródło: Powszechny Spis Rolny - lata 2002, 2010 GOSPODARKA - WNIOSKI Zasadniczo w gminie notuje się trend wzrostowy pod względem liczby podmiotów gospodarczych, a także trend spadkowy w rolnictwie. Należy przy tym zauważyć, że rolnictwo przyjmuje formę charakterystyczną dla całego województwa małopolskiego, tzn. jest rozproszone i nieefektywne. W sołectwach o charakterze typowo rolniczym notuje się niższą liczbę podmiotów gospodarczych (Bystra, Kwiatonowice). Z kolei np. w Klęczanach, mocno połączonych więzami gospodarczymi z miastem Gorlice, liczba podmiotów gospodarczych jest największa. Najniższy wskaźnik aktywności gospodarczej stwierdzono w Bystrej i Kwiatonowicach.

S t r o n a 38 4. WARUNKI ŚRODOWISKOWE 4.1 JAKOŚĆ POWIETRZA Główne parametry środowiska naturalnego w kraju i województwie systematycznie poprawiają się. Wpływ na to mają różne czynniki, do najważniejszych należą: Rozwój technologii umożliwiający osiąganie lepszych parametrów energetycznych urządzeń, pojazdów i budynków, w ślad za którym idą zmiany prawne, Działania inwestycyjne w przemyśle, których rezultatem jest wdrożenie energooszczędnych procesów produkcyjnych, Działania inwestycyjne w przestrzeni publicznej oraz w sektorze komunalno-bytowym, w tym termomodernizacja budynków, wpływająca na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, wpływająca na zmniejszenie zanieczyszczenia wód, Inne procesy, w tym wdrażanie programów edukacji ekologicznej czy zmiana trybu życia, zwłaszcza w dużych miastach (np. przesiadanie się z samochodów do transportu publicznego lub na rowery). Tendencję zobrazowano, przedstawiając średnie roczne zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 w wybranych strefach na terenie kraju. Poprawę obserwuje się zwłaszcza w strefach położonych w południowych województwach, które pierwotnie wykazywały wyższe zanieczyszczenie (małopolskie, podkarpackie). Wykres 16. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA PYŁEM PM10 W WYBRANYCH STREFACH W KRAJU W LATACH 2010-2014 60,0 51,5 50,0 40,0 30,0 45,1 39,0 36,1 35,2 32,5 33,6 33,5 31,7 32,3 32,4 34,9 42,6 37,3 32,2 2010 2012 20,0 2014 10,0 0,0 Strefa małopolska Strefa dolnośląska Strefa mazowiecka Strefa wielkopolska Strefa podkarpacka Źródło: http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/archives, opracowanie własne Do 2010 roku, gmina Gorlice przynależała do gorlicko-limanowskiej strefy ochrony powietrza. W wyniku przeprowadzonej reorganizacji, weszła w skład strefy małopolskiej ochrony powietrza (kod strefy: PL1203). Na terenie leżącej w gminie Gorlice miejscowości Szymbark, działa należąca do WIOŚ w Krakowie, stacja pomiarowa zanieczyszczenia powietrza. Stosuje się tu automatyczną metodę pomiaru, względem poziomów zanieczyszczenia tlenkiem azotu (NO), dwutlenkiem

S t r o n a 39 azotu (NO 2 ), tlenkami azotu (NO X ), Ozonem (O 3 ) i dwutlenkiem siarki (SO 2 ). W 2015 roku pomiar nie wykazał przekroczenia średnich dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń. Tabela 18. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W GMINIE GORLICE W 2015 ROKU (STACJA POMIAROWA W SZYMBARKU) SO 2 NO 2 NO DWUTLENEK DWUTLENEK X TLENKI NO TLENEK O CZAS AZOTU AZOTU 3 OZON SIARKI AZOTU [µg/m 3 ] [µg/m 3 [µg/m 3 ] [µg/m 3 [µg/m 3 ] ] ] O 3 OZON 8h [µg/m 3 ] Styczeń 5,1 8 10 1 44 74 Luty 5,5 10 11 1 62 109 Marzec 2,9 7 8 1 59 112 Kwiecień 2,6 5 5 0 75 128 Maj 2,4 4 4 0 65 121 Czerwiec 2,3 4 4 0 66 124 Lipiec 2,2 4 4 1 75 155 Sierpień 2,2 5 6 1 71 152 Wrzesień 2,2 5 6 1 57 134 Październik 3,7 7 9 1 38 92 Listopad 4,1 9 10 1 41 80 Grudzień 2,7 7 9 1 33 64 WARTOŚĆ ŚREDNIA 3,2 (poz. dop.: 20 µg/m 3 ) 6 (poz. dop.: 40 µg/m 3 ) 7 (poz. dop.: 30 µg/m 3 ) 1 57 - MINIMUM 2,2 4 4 0 33 64 MAKSIMUM 5,5 10 11 1 75 155 Źródło: monitoring.krakow.pios.gov.pl W stacji w Szymbarku nie mierzy się zanieczyszczenia powietrza pyłem PM 10, ani zawartości benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym. Pomiar wykonywany jest natomiast w mieście Gorlice. Badania wykazały niewielkie przekroczenia dopuszczalnych norm w okresie grzewczym (luty, marzec, październik). Należy jednak podkreślić, że zarówno miasto, jak i gmina Gorlice, położone są w regionie o najwyższej w Małopolsce jakości powietrza. Rysunek 2. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA PYŁEM ZAWIESZONYM PM 10 W MIEŚCIE GORLICE W 2015 ROKU Źródło: monitoring.krakow.pios.gov.pl W powiecie gorlickim wykazano przekroczenie wartości dopuszczalnych zanieczyszczenia pyłu PM 10 benzo(a)pirenem. Było ono jednak najniższe w skali województwa małopolskiego.

S t r o n a 40 Pomiar wykazał średnie roczne stężenie b(a)p na poziomie 3 ng/m 3, podczas gdy w całej strefie małopolskiej, notowano przekroczenia na poziomie 3-15 ng/m 3. 4 Spośród najważniejszych źródeł zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy, należy wymienić: 1) Niską emisję, pochodzącą z indywidualnych źródeł ogrzewania - na terenie gminy brak infrastruktury ciepła sieciowego, natomiast gazem ziemnym ogrzewanych jest 1798 budynków mieszkalnych (dane GUS za 2014 rok). Głównymi paliwami stosowanymi do celów grzewczych są węgiel i gaz ziemny. Poniżej przedstawiono strukturę zużycia paliw na cele pozyskania ciepła w gminie w 2014 roku (zgodnie z dokumentem "Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Gorlice"). Tabela 19. PALIWA STOSOWANE DO CELÓW GRZEWCZYCH PALIWO SEKTOR MIESZKALNY Węgiel Kamienny 57% Gaz ziemny 19% Biomasa 13% Inne 11% Źródło: " Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Gorlice " Stopień wykorzystania paliw stałych, wpływających w największym stopniu na zanieczyszczenie powietrza przedstawiono w podrozdziale 6.2 Diagnozy. Poniżej przedstawiono parametr liczby kotłów zasilanych paliwami stałymi w domach mieszkalnych, zestawiony z powierzchnią poszczególnych sołectw. Dane pozyskano z Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Po części opierają się one na prowadzonej ankietyzacji, a zatem mają charakter szacunkowy. Tabela 20. KUMULACJA KOTŁÓW NA PALIWO STAŁE W BUDYNKACH MIESZKALNYCH SZACOWANA LICZBA BUDYNKÓW MIESZKALNYCH ZASILANYCH PALIWEM STAŁYM KUMULACJA KOTŁÓW ZASILANYCH PALIWEM STAŁYM [l. kotłów/km 2 ] SOŁECTWO LICZBA BUDYNKÓW MIESZKALNYCH POWIERZCHNIA Bielanka 45 1015,8 36 3,5 Bystra 403 1434,1 322 22,5 Dominikowice 483 1009,9 324 32,0 Klęczany 178 214,5 107 49,8 Kobylanka 720 959,9 389 40,5 Kwiatonowice 137 442,3 126 28,5 Ropica Polska 641 746,2 321 43,0 Stróżówka 381 494,8 248 50,1 Szymbark 800 2713,1 480 17,7 Zagórzany 730 1248 511 40,9 ŁĄCZNIE 4518 10278,6 2864 27,9 Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Gorlice na lata 2012-2030, Urząd Gminy Gorlice, obliczenia własne 4 "Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku", WIOŚ Kraków, 2015

S t r o n a 41 Zestawienie wskazuje na największą kumulację kotłów na paliwo stałe w sołectwach Stróżówka i Klęczany (blisko dwukrotne przekroczenie średniej gminy, wynoszącej 27,9 kotła na paliwo stałe na km 2 ). 2) Źródła liniowe, tzn. ciągi drogowe, w tym drogę krajową 28, drogę wojewódzką 977, 979, 993. Łącznie należy oceniać ruch kołowy na głównych trasach gminy na ponad 20 tys. pojazdów na dobę (dokładne dane w podrozdziale 5.2 Diagnozy). 4.2 JAKOŚĆ WÓD Ogólnie, jakość wód w Małopolsce jest niska. Wynika to z niewystarczającego stopnia skanalizowania, a także braku dostatecznej kontroli nad gospodarką wodno-ściekową w miejscach, gdzie ścieki odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) Europejski kod JCWP Nazwa JCWP Tabela 21. JAKOŚĆ WÓD W GMINIE GORLICE Lokalizacja Status Ocena Ocena ryzyka stanu nieosiągnięcia Region wodny celów środowiskowych Uzasadnienie derogacji PLRW20001 42182779 Ropa od Zb. Klimkówka do Sitniczanki Region wodny Górnej Wisły silnie zmieniona część wód Dobry Niezagrożona Źródło: Program wodno-środowiskowy kraju 2010, KZGW Podstawą oceny jakości wód jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych. Stan ekologiczny fragmentu jednolitej części wód powierzchniowych klasyfikuje się na podstawie danych uzyskanych w wyniku realizacji badań monitoringowych w punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu obszarów chronionych. Tabela 22. WYNIKI POMIARU JAKOŚCI WODY W PUNKTACH KONTROLNO-POMIAROWYCH NA RZECE ROPA W 2015 ROKU NAZWA OCENIANEJ JEDNOLITEJ CZĘŚCI WODY Ropa od Zb. Klimkówka do Sitniczanki NAZWA PUNKTU POMIAROWO- KONTROLNEGO Ropa - Szymbark STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY Dobry / silnie zmieniony STAN CHEMICZNY W PPK MONITORINGU OBSZARÓW CHRONIONYCH Poniżej stanu dobrego STAN RZEK Źródło: "Wyniki klasyfikacji i oceny stanu części jednolitych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2015 roku" Tabela 23. OCENA JAKOŚCI WODY W RZECE ROPA NA TLE WÓD MAŁOPOLSKI STAN / POTENCJAŁ EKOLOGICZNY Bardzo dobry Dobry Umiarkowany Słaby Zły Małopolska 2,4% 47,0% 24,1% 19,3% 4,8% Pomiar na rzece Ropa Dobry / silnie zmieniony STAN CHEMICZNY Zły

S t r o n a 42 Stan dobry Przekroczenie dopuszczalnych wartości Małopolska 90,7% 9,3% Pomiar na rzece Poniżej stanu dobrego Ropa STAN RZEK Stan dobry Stan zły Małopolska 28,7% 71,3% Pomiar na rzece Ropa Zły Źródło: "Wyniki klasyfikacji i oceny stanu części jednolitych wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2015 roku" Wody nadające się do spożycia mieszczą się w przedziale A1 - A3. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 27 listopada 2002 r. 5 kategoria A2 oznacza wodę wymagającą typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego). Przeprowadzona przez WIOŚ w Krakowie ocena wód, wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, pozwoliła przyporządkować wody rzeki Ropa do grupy A2. Tabela 24. OCENA JAKOŚCI WODY W RZECE ROPIE W ZAKRESIE PRZYDATNOŚCI DO SPOŻYCIA Ropa od Zbiornika Klimkówka do Sitniczanki Kategoria jakości wody Ropa Szymbark A2 Nazwa JCWP Rzeka Punkt pomiarowokontrolny Kategoria wód wg wskaźników Fizykochemicznych Bakteriologicznych A2 barwa, odczyn ph, bar, fenole lotne A2-liczba bakterii grupy coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, liczba paciorkowców kałowych Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych (do poboru w wodę do spożycia) TAK Źródło: "Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2014 roku" 4.3 ZANIECZYSZCZENIE HAŁASEM Szczególnym typem zanieczyszczenia środowiska jest zanieczyszczenie hałasem, dla którego przepisy prawne definiują dopuszczalne poziomy dla poszczególnych typów przestrzeni. Zasadnicze znaczenie ma w tym przypadku Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (z późn. zm.). Dla opisu natężenia hałasu stosuje się wskaźnik L DWN, mierzony w decybelach (db). Z punktu widzenia sposobu użytkowania terenów w gminie, najważniejsze jest dopuszczalne natężenie hałasu na obszarach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz mieszkaniowo-usługowej. 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia

S t r o n a 43 Tabela 25. DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W KRAJU RODZAJ TERENU DOPUSZCZALNY POZIOM HAŁASU (db) Drogi lub linie kolejowe Pozostałe obiekty i działalność będąca źródłem hałasu Przedział czasu Przedział czasu odniesienia równy odniesienia równy 16 godzinom 8 godzinom Przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym Przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy Tereny zabudowy mieszkaniowej 61 56 50 40 jednorodzinnej Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży Tereny domów opieki społecznej Tereny szpitali w miastach Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 65 56 55 45 Tereny zabudowy zagrodowej Tereny rekreacyjnowypoczynkowe Tereny mieszkaniowo-usługowe Pomiar w Ropicy Polskiej 68 56,8 b/d b/d Źródło: Rozp. ministra środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku Za pomiar zanieczyszczenia środowiska hałasem odpowiada w Małopolsce Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Ostatnim razem na terenie gminy Gorlice badanie wykonane było w 2013 roku w sołectwie Ropica Polska. Zdiagnozowano przekroczenie dopuszczalnych norm przy drodze krajowej nr 28: w porze dziennej o 3 db, a w porze nocnej o 0,8 db. 4.4 ZESTAWIENIE ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA Powyższe badania pozwoliły na określenie tych sołectw, w których kumulacja źródeł zanieczyszczeń wskazuje na deficyt środowiskowy. W tabeli uwzględniono: Szacowaną liczbę kotłów węglowych w przeliczeniu na km 2 (tab. 22), Zanieczyszczenia pochodzące z najbardziej zatłoczonych dróg, tj. DK 28 i DW 977 (tab. 33), Zanieczyszczenie hałasem na DK 28 (tab. 27), Zanieczyszczenie wody w rzece Ropie (tab. 24).

S t r o n a 44 Tabela 26. ZESTAWIENIE ŹRÓDEŁ ZANIECZYSZCZEŃ W SOŁECTWACH GMINY GORLICE SOŁECTWO Bielanka Bystra Dominikowice KUMULACJA KOTŁÓW NA PALIWO STAŁE ZANIECZYSZCZENIA KOMUNIKACYJNE ZDIAGNOZOWANE PRZEKROCZENIA NORM HAŁASU Klęczany TAK TAK TAK TAK Kobylanka Kwiatonowice Ropica Polska TAK TAK TAK Stróżówka TAK TAK Szymbark TAK TAK TAK Zagórzany TAK ZANIECZYSZCZENIE WÓD Źródło: Opracowanie własne STAN ŚRODOWISKA - WNIOSKI Gmina położona jest w obszarze stosunkowo korzystnych parametrów środowiskowych. Jednak zgodnie z metodologią opracowania Diagnozy, nawet w takich warunkach możliwe jest wskazanie obszarów deficytowych. Zestawienie źródeł zanieczyszczeń pozwoliło na wskazanie deficytu środowiskowego w sołectwach Klęczany, Ropica Polska, Szymbark i Stróżówka.

S t r o n a 45 5. PARAMETRY PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNE Z punktu widzenia Ustawy z dn. 9 października 2015 roku o rewitalizacji, w zakres deficytów przestrzenno - funkcjonalnych w gminie zalicza się przede wszystkim niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną, brak dostępu do podstawowych usług, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniającej się funkcji obszaru, niewystarczającą obsługę komunikacyjną, a także niskiej jakości tereny publiczne. Stąd w rozdziale przeanalizowano: 1. Jakość przestrzeni i infrastruktury użyteczności publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów kulturalnych i sportowych, 2. Jakość sieci komunikacyjnej i transportu zbiorowego, a także ich wpływu na sytuację mieszkańców. 5.1 JAKOŚĆ PRZESTRZENI PUBLICZNEJ W ostatnich latach w kraju obserwowany był stopniowy rozwój infrastruktury publicznej, co skutkowało poprawą jakości usług dla ludności. W Małopolsce łączna liczba obiektów kultury wzrosła w ciągu 3 lat z 430 do 444. Na koniec 2015 roku, ponad połowa obiektów dostosowana była do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wykres 17. LICZBA DOMÓW I OŚRODKÓW KULTURY, KLUBÓW I ŚWIETLIC W POLSCE Wykres 18. LICZBA DOMÓW I OŚRODKÓW KULTURY, KLUBÓW I ŚWIETLIC W MAŁOPOLSCE 5000 4000 3000 2000 1000 0 1 854 1 844 1 892 2047 2175 2178 2013 2014 2015 100% 80% 60% 40% 20% 0% 248 235 243 182 190 201 2013 2014 2015 Źródło: GUS Rozbudowywana była również infrastruktura sportowa. Dokończono realizację programu Orlik, a jak wskazują dane statystyczne, rósł również odsetek szkół posiadających własną salę gimnastyczną. Przykładowo liczba gmin, które nie posiadają żadnej sali gimnastycznej obniżyła się w latach 2000-2014 z 340 do 94. Dostęp do sal gimnastycznych posiadało w 2012 roku 72% szkół podstawowych, 75% gimnazjów i 79% szkół ponad gimnazjalnych 6. W niewielkim stopniu zwiększyła się powierzchnia zieleni miejskiej. W skali kraju na przestrzeni lat 2011-2014 powierzchnia terenów parkowych w miastach zwiększyła się z 17 6 Program rozwoju sportu do roku 2020 - projekt

S t r o n a 46 tys. do 17,4 tys. ha, natomiast na wsi - z 5,5 tys. do 5,7 tys. ha. W Małopolsce nastąpił odpowiednio wzrost z 1,13 tys. ha do 1,17 tys. ha oraz spadek ze 132 do 107 ha. Poniżej przedstawiono listę obiektów kultury w gminie Gorlice wraz z zakresem prowadzonych w ostatnich latach prac modernizacyjnych i poziomem dostosowania dla osób niepełnosprawnych. Na 10 obiektów w całej gminie, w ostatnich latach prace inwestycyjne prowadzone były w 4 obiektach. Dotychczas do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo dostosowano jedynie 3 budynki (WDK i Dom Pracy Twórczej w Bielance oraz WDK w Ropicy Polskiej). Tabela 27. BUDYNKI KULTURY W GMINIE GORLICE BUDYNEK ADRES BUDYNEK DOSTOSOWANY DO POTRZEB OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Wiejski Dom Kultury Bielanka 73 tak w Bielance 38 311 Szymbark Wiejski Dom Kultury Bystra 155 nie w Bystrej 38 300 Gorlice Wiejski Dom Kultury Dominikowice 44 nie w Dominikowicach 38 303 Kobylanka Wiejski Dom Kultury w Kobylance Wiejski Dom Kultury w Kwiatonowicach Wiejski Dom Kultury w Ropicy Polskiej Wiejski Dom Kultury w Stróżówce Wiejski Dom Kultury w Szymbarku Kobylanka 207 38 303 Kobylanka Kwiatonowice 2 38 333 Zagórzany Ropica Polska 338 38-300 Gorlice Stróżówka 69 38-300 Gorlice Szymbark 519 38 311 Szymbark nie nie PRACE MODERNIZACYJNE - ZAKRES I ROK PRZEPROWADZONYCH PRAC nie nie nie W 2014 roku wykonano termomodernizację obiektu. Zakres robót to: - docieplenie ścian 803,14 m 2 - docieplenie stropów 632,56 m 2. Zadanie zostało zrealizowane przy udziale dotacji i pożyczki pozyskanych z WFOŚiGW. nie tak W latach 2012 2013 przebudowano i rozbudowano istniejący budynek wraz z wymianą stolarki okiennej, drzwiowej, pokrycia dachowego i realizacją robót wykończeniowych oraz wykonaniem elewacji zewnętrznej. Została wymieniona także instalacja elektryczna, gazowa i wodno kanalizacyjna. Na realizację została pozyskana dotacja z PROW, osi IV Leader, Działania Odnowa i rozwój wsi. nie nie nie W 2012 roku nastąpiła rozbudowa budynku o pomieszczenie garażowe. W części piętra nad garażem dobudowano pomieszczenia magazynowe wraz z komunikacją. W ramach robót zrealizowano także instalacje elektryczne, wodno kanalizacyjne oraz instalację c.o. i gazową. W istniejącej części obiektu nastąpiła częściowa wymiana stolarki

S t r o n a 47 Wiejski Dom Kultury w Zagórzanach Dom Pracy Twórczej w Bielance Zagórzany 208 38 333 Zagórzany Bielanka 25 38 311 Szymbark nie tak okiennej. Na realizację została pozyskana dotacja z PROW, Działania Odnowa i rozwój wsi. nie W 2010 roku wykonano modernizację budynku. W obiekcie zrealizowano następujące roboty: termomodernizacja ścian zewnętrznych, wymiana pokrycia dachowego wraz z niezbędnym remontem konstrukcji dachu wymiana stolarki drzwiowej i okiennej, wymiana posadzek, remont ścian i sufitów, remont sanitariatów wymiana osprzętu elektrycznego oraz instalacji wodno kanalizacyjnej, wykonanie izolacji cieplnej stropu. Na realizację została pozyskana dotacja z PROW, Działania Odnowa i rozwój wsi. Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice Obiekty sportowe znajdują się w każdym sołectwie poza Bielanką. Jednakże sekcje sportowe są prowadzone w 6 salach gimnastycznych w sześciu różnych ZS w Kwiatonowicach, Klęczanach, Dominikowicach, Szymbarku, Stróżówce z piłki siatkowej natomiast na sali sportowej w Ropicy Polskiej istnieje sekcja badmintona. Sekcje piłki nożnej są prowadzone na boiskach w miejscowości Zagórzany, Kwiatonowice, Kobylanka, Szymbark oraz w Bystrej. W Kobylance prowadzona jest sekcja lekkoatletyczna. PLACÓWKA Tabela 28. OBIEKTY SPORTU W GMINIE GORLICE ADRES GŁÓWNEJ DZIAŁALNOŚCI LICZBA SEKCJI SPORTOWYCH LICZBA SEKCJI SPORTOWYCH PRZEZNACZONYCH DLA SENIORÓW LICZBA SEKCJI SPORTOWYCH PRZEZNACZONYCH DLA DZIECI I MŁODZIEŻY LICZBA SEKCJI SPORTOWYCH PRZEZNACZONYCH DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W PRZYSZKOLNYCH SALACH Sala przy Zespole Szkół Kwiatonowice 1 1 w Kwiatonowicach 21 (piłka siatkowa) 0 0 Sala przy Zespole 1 1 Klęczany 2 1 Szkół w Klęczanach (piłka siatkowa) (piłka siatkowa) 0 Sala przy Zespole Dominikowice 1 Szkół w 1 50 (piłka siatkowa) Dominikowicach 0 0 Sala przy Zespole Ropica Polska 1 Szkół w Ropicy 1 0 71 (badminton) Polskiej 0 Sala przy Zespole 1 1 Szymbark 464 1 Szkół w Szymbarku (piłka siatkowa) (piłka siatkowa) 0 Sala przy Zespole 1 Stróżówka 159 1 Szkół w Stróżówce (piłka siatkowa) 0 0 W POZOSTAŁYCH OBIEKTACH SPORTOWYCH Boisko piłkarskie w 1 1 Zagórzany 713 1 Zagórzanach (piłka nożna) (piłka nożna) 0 Boisko piłkarskie w 1 bn 1 Kwiatonowicach (piłka nożna) 0 0 Boisko piłkarskie w Kobylanka 630 1 1 1 0

S t r o n a 48 Kobylance (piłka nożna) (piłka nożna) Boisko piłkarskie w 1 1 Szymbark 703 1 0 Szymbarku (piłka nożna) (piłka nożna) Boisko piłkarskie w 1 bn 1 0 0 Bystrej (użyczane) (piłka nożna) Obiekt lekkoatletyczny 1 Kobylanka 630 1 0 0 w Kobylance (lekkoatletyka) Źródło: Dane Urzędu Gminy Gorlice Jak wynika z powyższego zestawienia, zdecydowana większość sołectw w gminie posiada własne obiekty kultury i sportu. Wyjątkiem jest tu najmniejsze sołectwo gminy - Bielanka, w której brakuje infrastruktury sportowej. Znajdują się tu na natomiast 2 obiekty kultury - Wiejski Dom Kultury i Dom Pracy Twórczej. Jedynym sołectwem, w którym brakuje obiektów kultury jest sołectwo Klęczany. Dla określenia poziomu rozwoju infrastruktury w poszczególnych miejscowościach, przyjęto parametr powierzchni budynków użyteczności publicznej (edukacji, opieki przedszkolnej i kultury), przypadającej na jednego mieszkańca. Najgorsza sytuacja pod tym względem zdiagnozowana została w Klęczanach i Ropicy Polskiej. Przyjmuje się, że ze względu na niewielką populację, lokalizacja w Bielance odrębnej szkoły i przedszkola byłaby ekonomicznie nieefektywna. W Klęczanach brakuje obiektu kultury, natomiast na potrzeby oddziału szkolnego przeznaczono jedynie 45 m 2 w budynku Szkoły Podstawowej, przy czym w ostatnich latach w sołectwie mieszkało 35-40 dzieci w wieku przedszkolnym. W Ropicy Polskiej działa Wiejski Dom Kultury, jednak powierzchnia użytkowa (124 m 2 ) wydaje się niewystarczająca w kontekście populacji sołectwa, znacznie przekraczającej 2000 osób. Na deficyt nakłada się zdecydowanie niższa niż przeciętnie w gminie powierzchnia budynku szkolnego. SOŁECTWO Tabela 29. ZESTAWIENIE BUDYNKÓW KULTURY I SPORTU OBIEKTY KULTURY OBIEKTY OBIEKT OBIEKT POPULACJA ŁĄCZNIE / 1000 SPORTU / 1000 KULTURY SPORTU MIESZKAŃCÓW MIESZKAŃCÓW ŁĄCZNIE / 1000 MIESZKAŃCÓW Bielanka 198 2 0 2 10,10 0,00 10,10 Bystra 1521 1 1 2 0,66 0,66 1,31 Dominikowice 2115 1 1 2 0,47 0,47 0,95 Klęczany 830 0 1 1 0,00 1,20 1,20 Kobylanka 2523 1 2 3 0,40 0,79 1,19 Kwiatonowice 603 1 2 3 1,66 3,32 4,98 Ropica Polska 2166 1 1 2 0,46 0,46 0,92 Stróżówka 1728 1 1 2 0,58 0,58 1,16 Szymbark 3158 1 2 3 0,32 0,63 0,95 Zagórzany 2424 1 1 2 0,41 0,41 0,83 ŁĄCZNIE 17266 10 12 22 0,58 0,70 1,27 Źródło: Dane UG Gorlice

S t r o n a 49 Tabela 30. WSKAŹNIK POWIERZCHNI OBIEKTÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ POPULACJA WDK PRZEDSZKOLE SZKOŁA WDK - m 2 / os. PRZEDSZKOLE - m 2 /os. SZKOŁA - m 2 /os. ŁĄCZNIE - m 2 /os. Bielanka 198 624 0 0 3,15 0,00 0,00 3,15 Bystra 1521 882 130 1 426,20 0,58 0,09 0,94 1,61 Dominikowice 2115 1 404 311 1 381,33 0,66 0,15 0,65 1,46 Klęczany 830 0 45 1 490,10 0,00 0,05 1,80 1,85 Kobylanka 2523 1 059 285 2 485,70 0,42 0,11 0,99 1,52 Kwiatonowice 603 492 195,62 1 827,62 0,82 0,32 3,03 4,17 Ropica Polska 2166 124 245 1 584,10 0,06 0,11 0,73 0,9 Stróżówka 1728 546 227 1 235,60 0,32 0,13 0,72 1,17 Szymbark 3158 1 601 174,87 3 215,69 0,51 0,06 1,02 1,59 Zagórzany 2424 602 285 1 734,30 0,25 0,12 0,72 1,09 ŁĄCZNIE 17266 7334 1898,49 16380,64 0,42 0,11 0,95 1,48 Źródło: Dane UG Gorlice 5.2 JAKOŚĆ SIECI KOMUNIKACYJNEJ I OBSŁUGI KOMUNIKACYJNEJ Najważniejszym szlakiem komunikacyjnym regionu jest droga krajowa nr 28, biegnąca w gminie przez miejscowości: Szymbark i Ropicę Polską na południu oraz Klęczany na północy (łącznie 9,274 km). Drogą krajową i trzema drogami wojewódzkimi porusza się w gminie codziennie ponad 20 tys. pojazdów, z czego ponad 1000 to samochody ciężarowe. Tabela 31. ŚREDNI DOBOWY RUCH NA GŁÓWNYCH DROGACH GMINY GORLICE W 2015 ROKU NUMER DROGI - ODCINEK POJAZDY SAMOCHODOWE OGÓŁEM SAMOCHODY OSOBOWE, MIKROBUSY LEKKIE SAMOCHODY CIĘŻAROWE (DOSTAWCZE) SAMOCHODY CIĘŻAROWE AUTOBUSY MOTOCYKLE CIĄGNIKI ROLNICZE 28 Ropa - Gorlice 28 Gorlice - Biecz 977 Moszczenica - Gorlice 979 Moszczenica - Gorlice 993 Gorlice - gr. woj. DROGA KRAJOWA 7340 6171 541 445 110 68 5 9584 7929 955 463 143 89 5 DROGI WOJEWÓDZKIE 6474 5950 220 162 45 91 6 2938 2260 273 308 44 44 9 2559 2174 177 126 18 59 5 Źródło: Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2015 roku, Generalny pomiar ruchu w 2015 roku Transport zbiorowy w gminie jest realizowany częściowo przez Miejski Zakład Komunikacyjny w Gorlicach, a częściowo przez podmioty prywatne. Na terenie gminy zlokalizowana jest sieć 130 przystanków: 21 przystanków przy drogach gminnych, 83 przystanki przy drogach powiatowych i wojewódzkich, 26 przystanków przy drodze krajowej.

S t r o n a 50 Największa liczba przystanków znajduje się w Dominikowicach (24) i Szymbarku (20), a najmniej - w Klęczanach i Stróżówce (po 4 przystanki). Dla zobrazowania dostępności komunikacyjnej poszczególnych obszarów opracowano współczynniki oparte o liczbę przystanków transportu zbiorowego w poszczególnych miejscowościach oraz liczbę obsługiwanych przez nie mieszkańców i powierzchnię. W związku ze stosunkowo spójnym układem terytorialnym obszarów mieszkalnych - zabudowa mieszkaniowa głównie wzdłuż dróg - dla oceny deficytu przyjęto wskaźnik liczby przystanków przypadających na 1000 mieszkańców. Obliczenia przedstawione w tabeli wykazały, że pod względem infrastruktury transportu zbiorowego do najlepiej zaopatrzonych należą Bielanka, Kwiatonowice i Dominikowice. Najsłabszą sytuację stwierdzono w sołectwach Stróżówka, Ropica Polska i Klęczany. Tabela 32. POZIOM DOSTĘPU DO KOMUNIKACJI ZBIOROWEJ W SOŁECTWACH GMINY GORLICE LICZBA SOŁECTWO / DROGA LICZBA MIESZKAŃCÓW POWIERZCHNIA [ha] LICZBA PRZYSTANKÓW PRZYSTANKÓW / 1000 MIESZKAŃCÓW LICZBA PRZYSTANKÓW / 100 ha Bielanka 198 1015,8 6 30,3 0,59 Bystra 1521 1434,1 11 7,2 0,77 Dominikowice 2115 1009,9 24 11,3 2,38 Klęczany 830 214,5 4 4,8 1,86 Kobylanka 2523 959,9 19 7,5 1,98 Kwiatonowice 603 442,3 13 21,6 2,94 Ropica Polska 2166 746,2 10 4,6 1,34 Stróżówka 1728 494,8 4 2,3 0,81 Szymbark 3158 2713,1 20 6,3 0,74 Zagórzany 2424 1248 19 7,8 1,52 ŁĄCZNIE 17266 10278,6 130 7,5 1,26 Źródło: Urząd Gminy w Gorlicach, miip.geomalopolska.pl/imap, opracowanie własne PARAMETRY PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNE - WNIOSKI W gminie Gorlice istnieje znaczna baza infrastrukturalna - obiekty edukacji, kultury i sportu zlokalizowane są w większości sołectw. Na uwagę zasługuje brak obiektu kultury w sołectwie Klęczany, na co nakłada się brak wystarczającej infrastruktury opieki przedszkolnej. Analiza pozwoliła również stwierdzić niewystarczającą powierzchnię poszczególnych obiektów w sołectwach Ropica Polska i Kwiatonowice. System transportu zbiorowego w gminie jest niejednolity (częściowo obsługiwany przez MZK Gorlice, a częściowo przez prywatne podmioty). Pod względem infrastruktury transportu zbiorowego (liczba przystanków) największe deficyty stwierdzono w Stróżówce, Ropicy Polskiej i Klęczanach.

S t r o n a 51 6. BAZA TECHNICZNA Z punktu widzenia potrzeb rewitalizacyjnych, zgodnie z Ustawą z dn. 9 października 2015 r. o rewitalizacji, szczególne znaczenie mają stan budynków (również mieszkalnych) oraz możliwości ich efektywnego użytkowania, w sposób niestanowiący uszczerbku dla środowiska. Rozwój technologii i postępujące za nim zmiany prawne sprawiają, że stan budynków w kraju systematycznie się poprawia - dotyczy to zarówno energochłonności, jak i możliwości podłączenia do sieci wodno-kanalizacyjnej. Opis bazy technicznej budynków przeprowadzono z podziałem na: 1. Opis zasobów mieszkalnych, 2. Opis możliwości efektywnego użytkowania zasobów mieszkalnych. 6.1 ZASOBY MIESZKALNE Podstawowym parametrem dla oceny stanu bazy mieszkaniowej, poza powierzchnią i rodzajem budynków (jednorodzinne lub wielorodzinne), jest wiek budynków. Starsze budynki, w związku z wykorzystaniem starszych materiałów i technologii, charakteryzują się większą energochłonnością. W dodatku często ze względów technicznych, możliwości prowadzenia całościowych prac termomodernizacyjnych są ograniczone. OKRES BUDOWY UDZIAŁ W OGÓLE MIESZKAŃ PRZED 1918 Tabela 33. STRUKTURA WIEKU BUDYNKÓW W KRAJU 1918-1944 1945-1970 1971-1978 1979-1988 1989-2002 2003-2011 ROK BUDOWY NIEZNANY / W TRAKCIE BUDOWY 7% 14% 25% 12% 14% 12% 9% 12% Źródło: Krajowy Plan mający na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii. Ostatnie całościowe badania odnośnie wieku budynków, z podziałem na sołectwa, zostały przeprowadzone w 2002 roku w czasie Narodowego Spisu Powszechnego. Dodatkową trudnością dla badań statystycznych jest fakt, że wiek niektórych budynków (zwłaszcza starszych) pozostaje nieznany. Stan bazy lokalowej opisano wobec tego za pomocą współczynników, świadczących o użyciu energochłonnej technologii: Udział lokali mieszkalnych w gminie wzniesionych do roku 1944, Udział lokali mieszkalnych w gminie wzniesionych w latach 1945-1970. Sam fakt występowania skupisk budynków wykonanych w starszej technologii nie jest przesłanką dla stwierdzenia deficytu technicznego. Występuje on, kiedy na duży udział starszych budynków w bazie mieszkaniowej, nakłada się brak wystarczających prac termomodernizacyjnych. Rezultatem jest wysoka energochłonność, a co za tym idzie - wysokie koszty użytkowania i podwyższony poziom emisji zanieczyszczeń do powietrza.

S t r o n a 52 Wykres 19. UDZIAŁ BUDYNKÓW WZNIESIONYCH W PRZESTARZAŁEJ TECHNOLOGII 80% 70% 60% 18% 50% 40% 30% 20% 30% 50% 34% 34% 31% 37% 25% 27% 32% 25% 28% 10% 0% 19% 18% 21% 11% 19% 19% 18% 13% 22% 21% Lokale powstałe do 1944 r. Lokale powstałe w latach 1945-1970 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002 Z zestawienia wynika, że zasoby mieszkalne o największym udziale lokali wybudowanych przed 1970 r. występują w Bielance (68%), Kobylance (56%) i Dominikowicach (55%). Najmniejszy udział lokali w tej kategorii odnotowano w Klęczanach (ok. 42%). 6.2 MOŻLIWOŚCI EFEKTYWNEGO UŻYTKOWANIA BUDYNKÓW Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dn. 5 lipca 2013 7, energochłonność nowych budynków mieszkalnych (ogrzewanie, wentylacja, CWU) nie może przekraczać 120 kwh/m 2. W następnych latach wartości graniczne będą obniżane. W 2017 roku nowe budynki mieszkalne jednorodzinne będą mogły wykazywać maksymalną energochłonność na poziomie 95 kwh/m 2, a od 2021 roku 70 kwh/m 2. W kraju do ogrzewania budynków stosuje się przede wszystkim paliwa stałe (49,1% gospodarstw domowych w 2012 r.), często z wykorzystaniem przestarzałych rozproszonych jednostek grzewczych. Dostęp do sieci gazowej posiada wg danych GUS nieco ponad połowa mieszkańców kraju, przy czym poziom ten w ciągu ostatniej dekady prawie się nie zmienił. Należy to łączyć z wysokimi kosztami samego paliwa gazowego, dostaw do odbiorców końcowych, a także wykonania przyłączy. Badania struktury grzewczej budynków w gminie Gorlice prowadzone były w ostatnich latach przy okazji opracowywania dokumentów planistycznych: Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Gorlice na lata 2016-2020, Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Gorlice na lata 2012-2030. 7 Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dn. 5 lipca 2013, zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

S t r o n a 53 Z dokumentów wynika, że o ile budynki użyteczności publicznej w gminie, w przeważającej części ogrzewane są gazem, o tyle w sektorze mieszkaniowym, dominującymi paliwami grzewczymi są wciąż węgiel i biomasa (najczęściej drewno). Najczęściej węgla do ogrzewania używa się w sołectwach Bielanka i Kwiatonowice. Najmniejszy poziom zużycia odnotowano w Dominikowicach. Wykres 20. STRUKTURA GRZEWCZA W LOKALACH MIESZKALNYCH GMINY GORLICE [%] 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 56,80% 19,16% 12,94% 11,10% Węgiel kamienny Gaz ziemny Biomasa Pozostałe Źródło: Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Gorlice na lata 2012-2030 Wykres 21. UDZIAŁ BUDYNKÓW OGRZEWANYCH WĘGLEM I DREWNEM W OGÓLE BUDYNKÓW MIESZKALNYCH 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 8,0 55,3 5,0 45,0 2,0 5,0 52,0 55,0 60,0 65,0 27,0 40,0 15,0 55,0 5,0 10,0 75,0 20,0 70,0 72,0 Węgiel Drewno Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej - ankietyzacja Drugim, poza wykorzystaniem nieekologicznych paliw problemem na terenie gminy jest stosunkowo wysoka energochłonność części budynków mieszkalnych. W publikacji "Analiza potencjału efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa w perspektywie do 2030 roku", autorzy dokonują podziału budynków na klasy energochłonności, zgodnie z zapotrzebowaniem na energię cieplną 8 : 8 Analiza potencjału efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa w perspektywie do 2030 roku, Tomasz Mirowski, Jacek Kamiński, Adam Szurlej, "Rynek Energii 6/2013"

SOŁECTWA LICZBA BUDYNKÓW MIESZKALNYCH SZACOWANA POWIERZCHNIA ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE - OGRZEWANIE MIESZKAŃ [kwh/rok] ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE - CWU [kwh/rok] ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE - ŁĄCZNE [kwh/rok] SZACOWANE ŚREDNIE ZAPOTRZEBOWANIE [kwh/m 2 /ROK] S t r o n a 54 Tabela 34. KLASYFIKACJA BUDYNKÓW POD WZGLĘDEM ENERGOCHŁONNOŚCI KATEGORIA BUDYNKU ENERGOCHŁONNOŚĆ [kwh/m 2 /ROK] Budynek bardzo energochłonny 300 Budynek energochłonny 250 Budynek średnio energochłonny 150 Budynek energooszczędny 80 Budynek niskoenergetyczny 45 Budynek pasywny 15 Źródło: " Analiza potencjału efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa w perspektywie do 2030 roku " Szacowana energochłonność budynków mieszkalnych w poszczególnych sołectwach waha się od 191 do 250 kwh/m 2 /rok, co oznacza że większość należy do kategorii budynków średnio energochłonnych. Pod względem technicznym pozytywnie wyróżniają się budynki z Klęczan, wykazujące zapotrzebowanie energetyczne na poziomie 191 kwh/m 2 /rok, co łączyć należy z dużym udziałem stosunkowo nowych budynków (wykres 19). Najwyższy stopień energochłonności stwierdzono w budynkach mieszkalnych sołectwa Bielanka, gdzie średnie roczne zapotrzebowanie na m 2 energii cieplnej przekraczało 250 kwh. Tabela 35. SZACUNKOWE ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE BUDYNKÓW W SOŁECTWACH GMINY GORLICE W 2014 ROKU Bielanka 45 4278,5 919879 151001 1070879 250,3 Bystra 403 38316,4 6609579 1172745 7782324 203,1 Dominikowice 483 45922,6 8334957 1615016 9949973 216,7 Klęczany 178 16923,9 2606276 624698 3230973 190,9 Kobylanka 720 68456,1 14629068 1947677 16576744 242,2 Kwiatonowice 137 13025,7 2551134 463733 3014867 231,5 Ropica Polska 641 60944,9 11555161 1677869 13233029 217,1 Stróżówka 381 36224,7 6194421 1320680 7515100 207,5 Szymbark 800 76062,3 14006658 2426739 16433397 216,1 Zagórzany 730 69406,9 12952062 1870260 14822322 213,6 ŁĄCZNIE 4518 429562 80359195 13270418 93629608 218,0 Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Gorlice na lata 2012-2030, Urząd Gminy Gorlice, obliczenia własne INFRASTRUKTURA WODNO-KANALIZACYJNA W ciągu ostatniej dekady obserwowano w kraju znaczny wzrost infrastruktury wodnokanalizacyjnej. Na koniec 2014 roku 91,6% mieszkańców kraju posiadało dostęp do wodociągu, a 68,7% do kanalizacji sieciowej. W Małopolsce współczynnik ten był niższy - wynosił odpowiednio 80,5% i 59,8%, co należy łączyć z nadreprezentacją terenów wiejskich o mniejszym zagęszczeniu ludności.

S t r o n a 55 Wykres 22. DOSTĘP LUDNOŚCI DO WODOCIĄGU [%] Wykres 23. DOSTĘP LUDNOŚCI DO KANALIZACJI [%] 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 91,6 85,5 86,1 86,4 86,7 87,0 87,3 87,4 87,6 87,9 88,0 80,5 73,9 74,1 74,5 75,0 75,6 75,7 76,0 76,3 76,4 71,7 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 45,0 68,7 63,5 64,3 65,1 58,3 59,2 59,8 60,3 61,0 61,5 62,0 59,8 54,5 55,1 56,0 49,0 49,8 50,4 51,3 52,1 52,7 47,8 70,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 40,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: GUS Gmina Gorlice posiada bardzo niski poziom rozwoju infrastruktury wodociągowej (w 2015 r. 20,5% ogółu ludności w Gminie posiadało dostęp do wodociągu). Jeszcze gorzej gmina Gorlice wypada na tle Polski (brane są pod uwagę tereny wiejskie) aż o ok. 61%. Poziom dostępu mieszkańców do infrastruktury kanalizacyjnej jest zadowalający (wynosi 68,1%) i jest wyższy niemal dwukrotnie niż ogólnie w Polsce oraz Małopolsce na terenach wiejskich. Tabela 36. POZIOM DOSTĘPU MIESZKAŃCÓW DO INFRASTRUKTURY WODNO-KANALIZACYJNEJ NA TERENACH WIEJSKICH W POLSCE, MAŁOPOLSCE I GMINIE GORLICE 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 84,3% 66,7% 64,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 37,3% 33,9% 20,5% WODOCIĄG KANALIZACJA 10,0% 0,0% POLSKA MAŁOPOLSKA GMINA GORLICE Źródło: GUS, Urząd Gminy Gorlice Dalsza analiza wskazuje, że 4 sołectwa gminy nie posiadają infrastruktury wodociągowej (Bielanka, Klęczany, Kwiatonowice, Zagórzany). Bielanka i Bystra jako jedyne w gminie nie posiadają dostępu do sieci kanalizacyjnej.