Badania wybranych rozwiązań przydomowego zaopatrzenia w wodę

wodowym, l jest długością krytyczną obliczoną według wzoru (1) lub (2), natomiast R przyjmuje wartości w zależności od kształtu wykładziny. Liner będzie odporny na ciśnienie zewnętrzne wody gruntowej, jeżeli H 1 >H oraz H 2 >H [1]. Alternatywnie istnieje możliwość odczytania wartości bezpiecznego słupa wody dla paneli wykonanych z żywicy poliestrowej wzmacnianej włóknem szklanym (GRP) z wykresu. Wielkość ta zależna jest od ilorazu grubości ścianki wykładziny do krytycznej długości panelu, t/l, oraz wartości maksymalnego naprężenia zginającego [1]. 5. Podsumowanie Wykorzystanie metodyki obliczeniowej WRc opisanej w II Tomie SRM pozwala w szybki i nieskomplikowany sposób na dobór grubości ścianki wykładziny. Opisana metoda może być stosowana zarówno dla typowych przekrojów kołowych i niekołowych oraz przekrojów niestandardowych, w przypadku których alternatywą jest jedynie metoda elementów skończonych. Na szczególną uwagę zasługuje Typ I projektowania, który wykorzystując nośność istniejącego kanału, pozwala obniżyć koszty inwestycji. Warunkiem utworzenia pełnej współpracy pomiędzy starym przewodem kanalizacyjnym a linerem jest zastosowanie wykładziny o chropowatej powierzchni zewnętrznej, zapewniającej odpowiednią przyczepność do iniektu oraz dokładne wypełnienie przestrzeni pierścieniowej. Produktem spełniającym wymagane kryteria są np. panele z żywic poliestrowych wzmacnianych włóknem szklanym HOBAS NC Line, które wraz z iniektem tworzą wielowarstwową strukturę kanału i zapewniają odpowiednią zdolność do przenoszenia naprężeń rozciągających. Dzięki takiemu rozwiązaniu grubość ścianki wykładziny może być stosunkowo niewielka, co wpływa na nieraz znaczną redukcję kosztów materiałowych. Zastosowanie paneli NC Line ma zatem uzasadnienie nie tylko ze względu na ich zalety użytkowe pozwalające na długotrwałą i bezproblemową eksploatację odnowionego przewodu, ale także z uwagi na uzasadnienie ekonomiczne. PIŚMIENNICTWO [1] Sewerage Rehabilitation Manual, Volume II, Sewer Renovation, Published in 2001 by WRc [2] Materiały firmy HOBAS Badania wybranych rozwiązań przydomowego zaopatrzenia w wodę Małgorzata Perchuć, Angelina Boryń* ) Wstęp Źródłem wody na terenach nieuzbrojonych mogą być wody podziemne oraz powierzchniowe. Na terenie Polski nie jest rozpowszechnione ujmowanie wód powierzchniowych do indywidualnego zaopatrzenia w wodę. Wody podziemne bardzo często są jedynym źródłem zaopatrującym ludność w wodę z uwagi na brak dostępu do sieci wodociągowej. Dotyczy to głównie wsi, małych miast, siedlisk oraz przedmieść większych miast. Woda jest tam dostarczana ze studni przydomowych, które pobierają ją z płytko położonych poziomów wód podziemnych. Głębokości takich studni wahają się od 1,5 do 20 m, więc sięgają pierwszych warstw wodonośnych. Są to zwykle warstwy nie izolowane od powierzchni, w związku z tym wody są w dużym stopniu narażone na dopływ różnego rodzaju zanieczyszczeń antropogenicznych. Źródłem zanieczyszczeń mogą być ścieki bytowo gospodarcze, przemysłowe oraz nadmiernie stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne. Istotny z punktu sanitarnego jest także stan techniczny studni, który może być również przyczyną zanieczyszczenia wody w ujęciach przydomowych. Przy indywidualnym zaopatrzeniu w wodę, może to stanowić poważny problem, gdyż użytkownik wody najczęściej jest nieświadomy takiej sytuacji i wykorzystuje wodę bez żadnego jej oczyszczania. Wody podziemne najczęściej charakteryzują się podwyższoną zawartością żelaza i manganu, czasami jonów wapnia i magnezu, azotu amonowego i niekiedy azotanowego, ale także mogą występować w nich substancje organiczne powodujące podwyższoną barwę. Uzdatnianie wód podziemnych pobieranych do indywidualnego zaopatrzenia może ograniczać się do usuwania nadmiernych ilości żelaza, manganu, * ) Dr inż. Małgorzata Perchuć Politechnika Warszawska, e-mail: malgorzata.perchuc@is.pw.edu.pl; mgr inż. Angelina Boryń absolwentka Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej niekiedy także konieczności obniżenia twardości wody. Należy więc stosować rozwiązania gwarantujące uzyskanie wody odpowiedniej do spożycia i na potrzeby gospodarcze. Woda podziemna dla potrzeb gospodarstw jednorodzinnych ujmowana jest do: spożycia picie, gotowanie, celów sanitarnych zmywanie, pranie, higiena, WC prac porządkowych i celów gospodarczych, takich jak mycie samochodu, podlewanie ogródka itp. Konieczność korzystania z przydomowego ujęcia wody wynika z braku dostępu gospodarstw jednorodzinnych do systemów zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub z chęci posiadania własnego źródła wody. Własne ujęcie wody może stać się alternatywnym źródłem wody dla domów jednorodzinnych, jeśli jej jakość jest porównywalna lub lepsza od jakości wody z sieci wodociągowej lub gdy opłacalna jest instalacja i eksploatacja własnych urządzeń do uzdatniania wody. Może także stanowić dodatkowe źródło dla gospodarstw domowych, które już korzystają z wody wodociągowej. Stosowanie przydomowych ujęć wody wiąże się z koniecznością utrzymania stałego ciśnienia w instalacji wody zimnej i ciepłej, ze stałą kontrolą poprawności działania urządzeń służących do rozprowadzania wody w budynku (pompa, hydrofor, podgrzewacz, instalacja i armatura). oraz w przypadku konieczności uzdatniania wody, prawidłową eksploatacją domowej stacji uzdatniania wody i systematyczną kontrolą jakości wody uzdatnionej. Cel i zakres badań Celem badań była analiza wybranych rozwiązań ujmowania i uzdatniania wody podziemnej, wykorzystywanych przez indywidualnych użytkowników do zaopatrzenia w wodę domów jednorodzinnych. Zakres badań obejmował: wizję lokalną wybranych gospodarstw domowych, pobór i ocenę jakości wody. Badania przeprowadzono dla GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007 27

Rys. 1. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 1, 2, 3, 4, 5, 6 w obiekcie 6 woda do spożycia jest dowożona) Rys. 2. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 7, 8) w celu uzyskania informacji odnośnie głębokości studni, ilości osób korzystających z wody, czasu pracy urządzeń oraz sposobu ich eksploatacji oraz zapoznanie się z rozwiązaniem technologicznym stacji uzdatniania wody, pobór próbek wody ze studni oraz z zaworów czerpalnych w budynku. Badania nad oceną jakości ujmowanych wód przeprowadzono na podstawie analizy fizyko-chemicznej wody, która obejmowała oznaczenie: barwy, mętności, ph, przewodności, twardości, zasadowości, żelaza ogólnego, manganu, azotu amonowego, azotu azotanowego, utlenialności, absorbancji UV 100 i chlorków. 254 Dyskusja wyników badań W analizowanych 14 obiektach korzystających z własnych systemów zaopatrzenia w wodę w 8 wykorzystywano wodę bezpośrednio z ujęcia, natomiast w 6 poddawano ją zabiegom uzdatniającym. W tab. 1 przedstawiono charakterystykę każdego obiektu oraz jakość wody ujmowanej i wody z zaworów czerpalnych wody zimnej i ciepłej. Studnie lokalizowane były zawsze na terenie działki właściciela obiektu i znajdowały się najczęściej w odległości 1-10 m od budynku. Stosowano w 12 obiektach studnie wiercone i w 2 przypadkach studnie kopane. Wodę ujmowano z głębokości 7,5-30 m za pomocą pomp głębinowych lub samozasysających. Ujęcia eksploatowano w sposób ciągły w okresie od jednego roku do dziesięciu lat, a w 12 przypadkach ujęcia eksploatowano w okresie powyżej pięciu lat. Zużycie wody z poszczególnych studni wahało się od 30 l/d w przypadku wykorzy- Rys. 3. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 9, 10) Rys. 4. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 11, 12) Fot. 1. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę bez uzdatniania (obiekt nr 1) Rys. 5. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 13) czternastu wybranych obiektów, znajdujących się na terenie Warszawy i w jej okolicach. Wizja lokalna na terenie obiektu obejmowała ocenę odległości studni od murów budynku, wywiad z właścicielem obiektu Rys. 6. Schemat przydomowego ujęcia wody podziemnej (obiekt nr 14) Fot. 2. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z podgrzewaniem bez uzdatniania (obiekt nr 6) 28 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007

Tabela 1 Charakterystyka ujęć przydomowych z obiektu 1, 2, 3, 4, 5, 6 o przeznaczeniu wody: a do spożycia, b utrzymania higieny, c zmywania i prania, Numer obiektu nr 1 nr 2 nr 3 nr 4 nr 5 nr 6 Lokalizacja obiektu Wawer Wawer Wawer Słubica Milanówek Malcanów Odległość od budynku [m] 2 1 2 2 4 7,5 Głębokość studni [m] 12,5 11,5 12 30 20 26 Rodzaj studni wiercona wiercona wiercona wiercona wiercona wiercona Rodzaj pompy samozasysająca samozasysająca samozasysająca głębinowa samozasysająca głębinowa Czas pracy [lata] 10 5 7 8 1 3 Zużycie wody [l/d] 300 300 600 600 600 450 Układ technologiczny brak brak brak brak brak brak Woda Woda Woda Woda Woda Woda Woda Jednostki Woda ze studni Woda ze studni Oznaczenia ze studni ciepła ze studni ciepła ze studni surowa ciepła Barwa mg Pt/l 60 58 60 42 40 15 15 34 50 15 Mętność mg/l 11,4 12,2 12,6 2,6 1,2 1,24 9,04 54,8 46,6 1 Odczyn ph 7,15 7,2 6,5 6,8 6,8 7,95 7,8 7 7 6,5-9,5 Przewodność μs/cm 250 250 320 490 490 350 217 700 700 2500 Twardość og. mval/l 8,7 8,6 5,5 4 4 3,5 2,7 5 5 10 Zasadowość mval/l 2,5 2,5 2,2 1,7 1,7 1,8 1,2 3,5 3,5 nn Żelazo og. mg Fe/l 1,75 1,54 1,52 0,24 0,22 0,2 1,12 1,62 1,516 0,2 Mangan mg Mn/l 0,44 0,44 nw 0,08 0,08 0,02 0,16 0,3 0,3 0,05 /l 0,23 0,22 0,2 0,2 0,2 0,1 0,21 0,71 0,71 1,5 /l 0,17 0,14 1,71 3,2 3,3 0,05 0,1 0,28 0,28 50 /l 4,4 4,4 3,16 4,8 4,8 1,6 1,6 3,2 2,8 5 UV m -1 19,6 21,1 24,9 28,6 29 11,9 26 30 36 nn Chlorki mg Cl/l 42,6 42,6 106,5 88,75 88,75 21,3 7,1 71 71 250 Wymagania dla wody do spożycia Fot. 3. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z odżelazianiem i odmanganianiem wody w złożu piaskowym (obiekt nr 9) Fot. 4. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z odżelazianiem i odmanganianiem wody w złożu piaskowym (obiekt nr 10) Fot. 5. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z odżelazianiem, odmanganianiem i zmiękczaniem wody (obiekt nr 14) stywania wody tylko do spożycia do 600 l/d, gdy woda używana jest do wszystkich wymienionych celów. W analizowanych obiektach stosowano systemy zaopatrzenia w wodę przedstawione na rys. 1-6, stosując rozwiązania techniczne przedstawione na fot. 1-7. Z przedstawionego w tab. 1 zestawienia wyników analizy fizyko-chemicznej surowych wód podziemnych wynika, że odczyn wód wahał się między 6,5 i 7,95 ph, większość wód była średnio twarda lub twarda. W studni nr 5 i 11 wystąpiła woda miękka, a w studni nr 7, 8 i 9 bardzo twarda. Wody podziemne można zaliczyć do słabo zmineralizowanych, o czym świadczy przewodnictwo wahające się od 217 do 814 μs/cm, a tylko w dwu przypadkach 1400 i 1850 μs/cm. Zawartość chlorków była bardzo zróżnicowana i mieściła się w granicach od 7,1 do 195 mg/l. Azotany występowały w małych ilościach od 0,05 do 3,2 mg/l, tylko w wodzie ze studni nr 12 zawartość ich była podwyższona do wartości 21,2 mg/l. Jon amonowy występował w ilościach 0,1-0,77 mg/l. Utlenialność wód mieściła się w granicach od 1,04 do 5,25 mg O 2 /l, a wartość absorbancji UV 100 254 od 11,9 do 32,7 m-1. W większości wód stwierdzono podwyższoną zawartość żelaza i manganu. Zawartość żelaza wahała się od 0,04 do 7,44 mg/l, a manganu od zera do 2,83 mg/l. Tylko w studniach nr 4, 8 i 12 zawartość żelaza nie przekraczała 0,2 mg/l, mangan natomiast w wodzie ze studni nr 4 był poniżej 0,05 mg/l, a w studniach nr 2, 8 i 11 w ogóle go nie wykryto. We wszystkich wodach obserwowano szybkie mętnienie i wzrost rudego (żelazistego) zabarwienia, wywołanego samoistnym wytracaniem się Fe (III). Fot. 6. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z filtrem mechanicznym i DSDW (obiekt nr 12) GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007 29

Tabela 2 Charakterystyka ujęć przydomowych z obiektu 7, 8, 9, 10 o przeznaczeniu wody: a do spożycia, b utrzymania higieny, c zmywania i prania, Numer obiektu nr 7 nr 8 nr 9 nr 10 Lokalizacja obiektu Dąbrówka Dąbrówka Dąbrówka Wawer Odległość od budynku [m] 10 5 32 1 Głębokość studni [m] 10 10 20 11,5 Rodzaj studni wiercona kopana wiercona wiercona Rodzaj pompy głębinowa głębinowa głębinowa samozasysająca Czas pracy [lata] 8 8 8 8 Zużycie wody [l/d] 100 50 300 450 Układ technologiczny brak brak N+1 FP N+1 FP Oznaczenia Jednostki Woda Woda Woda 1 FP 1 FP Woda 1 FP 1 FP ze studni ze studni ze studni zimna ciepła ze studni ciepła zimna Barwa mg Pt/l 15 4 31 28 30 39 25 13 15 Mętność mg/l 3,8 1 1 2,5 2,5 18,3 8,86 10 1 Odczyn ph 7 7 7,05 6,8 6,8 6,5 6,6 6,57 6,5-9,5 Przewodność μs/cm 420 395 no 420 420 490 490 732 2500 Twardość og. mval/l 12,5 11,5 10,3 10 10 5,2 4 4,7 10 Zasadowość mval/l 8,2 8,2 5,7 6,2 6,2 2,3 2 1,8 nn Żelazo og. mg Fe/l 1,53 0,1 1,87 0,3 0,2 1,05 0,8 1,96 0,2 Mangan mg Mn/l 0,77 nw 0,08 nw nw 0,22 0,11 0,11 0,05 /l 0,34 0,26 0,2 0,18 0,18 0,18 0,17 0,32 1,5 /l 0,23 2,36 0,25 0,178 0,171 0,203 0,178 0,6 50 /l 2,4 1,04 1,62 1,36 1,44 4,64 4,4 4,6 5 UV m -1 19,3 13,1 15,72 14,2 13,5 24 21 no nn Chlorki mg Cl/l 142 78,1 74,5 74,5 74,5 92,5 92,5 85 250 Wymagania dla wody do spożycia Fot. 7. Widok instalacji do domowego zaopatrzenia w wodę z filtrem mechanicznym i DSDW (obiekt nr 11) Dla oceny jakości wody wykorzystywanej w analizowanych obiektach posłużono się przepisami dotyczącymi zbiorowego zaopatrzenia w wodę zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 19 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 203 poz. 1718). Żadna spośród przebadanych wód podziemnych nie spełniała tych warunków. W badanych wodach były na ogół przekroczone graniczne wartości żelaza, manganu oraz w konsekwencji barwy i mętności. Jedynie woda ze studni nr 4 i 8 spełniała większość warunków stawianych wodzie do spożycia. W wodzie ze studni Rys. 7. Zawartość żelaza, manganu i twardość w wodzie ze studni nr 4 została minimalnie przekroczona graniczna wartość mętności (1,24 mg/l), zaś w wodzie ze studni nr 8 twardości (11,5 mval/l). Rozpatrywane wody charakteryzowały się tylko kilkoma wspólnymi cechami. Wszystkie wody miały odczyn mieszczący się w grani- Rys. 8. Zawartość żelaza, manganu i twardość w wodzie do spożycia 30 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007

Tabela 3 Charakterystyka ujęć przydomowych z obiektu 11 i 12 o przeznaczeniu wody: a do spożycia, b utrzymania higieny, c zmywania i prania, Numer obiektu nr 11 nr 12 Lokalizacja obiektu Mińsk Mazowiecki Milanówek Odległość od budynku [m] 2 2 Głębokość studni [m] 7,5 25 Rodzaj studni kopana wiercona Rodzaj pompy samozasysająca samozasysająca Czas pracy [lata] 3 8 Zużycie wody [l/d] 300 300 Układ technologiczny 1 FM + RO 1 FM + RO Oznaczenia Jednostki Woda ze studni 1 FM 1 FM + RO Woda ze studni 10FM 1 FM + RO Barwa mg Pt/l 18 11 6 12 12 2 15 Mętność mg/l 19,7 6,5 0,25 0,53 0,53 0,42 1 Odczyn ph 7,3 7,2 6,5 7,2 7,2 7 6,5-9,5 Przewodność μs/cm 147 140 126 1400 1400 210 2500 Twardość og. mval/l 2,4 2,1 1,2 6,5 6,5 1,2 10 Zasadowość mval/l 2,4 2,1 1 3 3 1,2 nn Żelazo og. mg Fe/l 0,8 0,75 0,02 0,04 0,03 0,023 0,2 Mangan mg Mn/l nw nw nw 0,22 0,22 nw 0,05 /l 0,14 0,14 0,05 0,65 0,65 0,26 1,5 /l 1,6 1,6 0,055 21,9 21,2 11 50 /l 2,4 1,6 0,08 1,2 1,2 0,4 5 UV m -1 24 18,9 10 12,7 12,1 8,5 nn Chlorki mg Cl/l 35,5 35,5 35,5 88,75 88,75 21,3 250 Wymagania dla wody do spożycia cach 6,5-9,5 ph. Zawartość azotu amonowego, azotanowego oraz chlorków nie przekraczała wartości dopuszczalnych dla wód przeznaczonych do spożycia. Różniły się ilością zawartego w wodzie żelaza (0,1-7,44 mg/l), manganu (0-2,83 mg/l) oraz twardością ogólną (2,4-12,5 mval/l). W obiektach 1 6 pomimo złej jakości wody stosowano jedynie system zapewniający doprowadzenie jej do budynku w odpowiedniej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem. Wodę ujmowaną ze studni, bez żadnego uzdatniania, kierowano do hydrofora, następnie instalacji wody zimnej i wykorzystywano do spożycia, na cele sanitarne i gospodarcze Tabela 4 Charakterystyka ujęć przydomowych z obiektu 13 i 14 o przeznaczeniu wody: a do spożycia, b utrzymania higieny, c zmywania i prania, Numer obiektu nr 13 nr 14 Lokalizacja obiektu Wał Zawadowski Tarchomin Odległość od budynku [m] 1 1,5 Głębokość studni [m] 8 10 Rodzaj studni wiercona wiercona Rodzaj pompy głębinowa głębinowa Czas pracy [lata] 7 7 Zużycie wody [l/d] 300 450 Układ technologiczny 1 FP + Kt(Na + ) N+ 1 FP+2 FKa + 3 Kt (Na + ) Oznaczenia Jednostki Woda ze studni 1 FP 1 FM + Kt(Na + ) Woda ze studni 1 Ka 1 Kt(Na + ) Barwa mg Pt/l 30 20 3 42 40 40 15 Mętność mg/l 13,5 1 1,26 50,3 78,7 52,1 1 Odczyn ph 6,92 7,38 7,17 7,03 6,9 6,9 6,5-9,5 Przewodność μs/cm 814 679 794 1850 1750 1750 2500 Twardość og. mval/l 9 9 2 8,5 8,5 8,5 10 Zasadowość mval/l no 6 4,8 7,7 7,7 7,7 nn Żelazo og. mg Fe/l 7,44 0,38 0,232 2,7 2,8 2,8 0,2 Mangan mg Mn/l 2,83 0,98 0,975 0,55 0,55 0,5 0,05 /l 0,72 0,15 0,26 0,77 0,76 0,72 1,5 /l 1,4 1,4 0,269 0,26 0,26 0,21 50 /l 5,25 2,1 2,48 4,8 4,8 4,8 5 UV m -1 no 2,55 0,063 32,7 41 32 nn Chlorki mg Cl/l 28,4 28,4 śl 195 195 195 250 Wymagania dla wody do spożycia GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007 31

oraz przez podgrzewacz do instalacji wody ciepłej (fot. 1-2). Takie rozwiązanie zaopatrzenia w wodę jest wystarczające dla obiektu 4, w którym jakość wody jest bardzo dobra, ponieważ zawiera żelaza 0,2 mg/l, manganu 0,02 mg/l, twardość ogólna jest 3,5 mval/l, w tym twardości węglanowej jest tylko 1,8 mval/l. Natomiast w obiekcie 6 woda z ujęcia wykorzystywana jest tylko na cele sanitarne i gospodarcze, a do spożycia dowożona jest woda oligoceńska. W obiektach 7 8 z uwagi na jakość wody w studni (twardość > 11 mval/l) oraz dostępność innego źródła wody, z ujęcia własnego stosowana jest tylko do podlewania ogrodu. W pozostałych obiektach 9 14 zastosowano różne rozwiązania uzdatniania wody z uwagi na obecność żelaza, manganu czy twardości wody. W obiekcie 9 i 10 zastosowano tylko układ do odżelaziania wody pomimo, że woda z ujęcia 9 jest bardzo twarda (> 10 mval/l) i celowe byłoby jej zmiękczanie. Dla wody z ujęcia 13 i 14 zastosowano rozbudowany układ technologiczny, oparty na dwustopniowej filtracji (N+1 FP + 2 Kt (Na + ) w celu usunięcia z wody żelaza, manganu i jonów Ca i Mg wywołujących twardość wody na poziomie 8,5 i 9,0 mval/l. Natomiast istnieją także takie obiekty, w których zastosowano układ oparty na odwróconej osmozie pomimo stosunkowo dobrej jakości wody. Ma to miejsce dla wody z ujęcia 11 i 12, które charakteryzują się jedynie nieznacznie podwyższoną zawartością żelaza (0,8 mg/l i brak manganu obiekt 11) lub manganu (0,22 mg/l i 0,04 mg/l żelaza obiekt 12). Analizując jakość wód uzdatnianych należy stwierdzić, że nie zawsze są one dobrej jakości pomimo stosowania prawidłowych rozwiązań technologicznych i odpowiednich urządzeń do ich realizacji (fot. 3 7). W wyniku zastosowanego procesu napowietrzania i jednostopniowej filtracji przez wpracowane złoże piaskowe, z wody ze studni nr 9 usuwane jest żelazo i mangan, natomiast woda jest bardzo twarda. W układzie tym nie przewidziano zmiękczania wody. Znacznie gorsze efekty uzyskuje się w obiekcie 10, gdzie powyższy układ technologiczny nie zapewnia wymaganego stopnia odżelaziania (C o = 1,96 mgfe/l) i odmanganiania wody (C o = 0,11 mgmn/l). Przyczyną jest prawdopodobnie zła eksploatacja urządzeń, polegająca na zbyt rzadkim i nieregularnym płukaniu filtrów. Dla wody ze studni 13, w której stwierdzono dużą zawartość żelaza (C o = 7,44 mgfe/l), manganu (C o = 2,83 mgmn/l) i twardość (C o = 9 mval/l), zastosowano układ dwustopniowej filtracji przez złoże piaskowe i kationit sodowy, po którym w wodzie występuje nadal znaczna ilość manganu (C k = 0,98 mgmn/l). Zdecydowanie złe wyniki uzyskano dla ujęcia 14, w którym istnieje układ technologiczny uzdatniania wody oparty na procesie napowietrzenia, trzystopniowej filtracji przez złoże piaskowe, katalityczne i kationit sodowy. Jakość wody po systemie uzdatniana jest taka sama jak wody ze studni, co świadczy o całkowicie złej eksploatacji wszystkich filtrów. Gdy woda wykazuje nieznaczne tylko zawartości żelaza, manganu, azotanów czy podwyższoną twardość stosowano Domowe Stacje Doczyszczania Wody (DSDW). Dla wody z ujęcia nr 12, w których woda wymagała uzdatniania pod kątem usuwania nieznacznych ilości manganu (C o = 0,22 mg/l) oraz wykazywała także zawartość azotanów na poziomie 20 mg/l zastosowano domową stację doczyszczania wody z wstępnym filtrem mechanicznym i odwróconą osmozą. Układ ten pozwolił na uzyskanie wody uzdatnionej o bardzo dobrej jakości. Podobne rozwiązanie oparte na DSDW zastosowano do uzdatniania wody ze studni nr 11, pomimo że woda surowa charakteryzowała się jedynie podwyższoną zawartością żelaza (C o = 0,8 mg/l). Natomiast zarówno twardość wody (C o = 2,4 mval/l) jak i zasolenie (147 μs/cm) nie wskazywały na celowość stosowania takiego rozwiązania. Podsumowanie Dla oceny rozwiązań przydomowego zaopatrzenia w wodę przeprowadzono obserwację lokalizacji ujęć wody oraz urządzeń stosowanych do jej poboru i uzdatniania. Indywidualni użytkownicy wody z własnych ujęć przydomowych wykorzystują wodę do spożycia oraz na cele sanitarne utrzymanie higieny osobistej i spłukiwanie WC, gospodarcze pranie, zmywanie oraz podlewanie zieleni i niekiedy mycie samochodu. W odróżnieniu od odbiorców korzystających ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę, użytkownicy ujęć przydomowych zawsze stoją przed problemem jakości wody ujmowanej i jej przydatności do wyżej wymienionych celów oraz przydatności do urządzeń podgrzewających wodę. Użytkownicy ujęć przydomowych dzielą się na: świadomych z celowości korzystania z wody o wymaganej jakości i stosujących uzdatnianie wody, świadomych z celowości korzystania z wody o wymaganej jakości, lecz nie stosujących uzdatniania wody z uwagi na koszt, nieświadomych z celowości korzystania z wody o wymaganej jakości. Pod względem sposobu wykorzystania wody użytkownicy ujęć przydomowych dzielą się na wykorzystujących wodę: do wszystkich celów (woda zimna i ciepła), tylko do spożycia i podlewania ogrodu, tylko do celów sanitarnych i gospodarczych, a wodę do spożycia dowożą. Z uwagi na jakość wykorzystywanej wody użytkownicy ujęć przydomowych dzielą się na wykorzystujących wodę: bezpośrednio z ujęcia i doprowadzanie do instalacji wody zimnej i ciepłej, bezpośrednio z ujęcia i doprowadzanie do zaworu czerpalnego na zewnątrz budynku (woda zimna do podlewania ogrodu, mycie samochodu) i uzdatnianie wody do instalacji wewnętrznej (do wszystkich celów), bezpośrednio z ujęcia i doprowadzanie do zaworu czerpalnego na zewnątrz budynku (woda zimna do podlewanie ogrodu, mycie samochodu) i uzdatnianie wody do wprowadzanej do instalacji wewnętrznej (do wszystkich celów poza spożywczymi), bezpośrednio z ujęcia i doprowadzanie do instalacji wody zimnej przeznaczonej do spożycia i do zaworu czerpalnego na zewnątrz budynku (podlewanie ogrodu), a na inne cele wykorzystują wodę z komunalnej sieci wodociągowej, bezpośrednio z ujęcia i doprowadzanie do zaworu czerpalnego na zewnątrz budynku, przeznaczonej tylko do podlewania ogrodu, a na inne cele wykorzystują wodę z komunalnej sieci wodociągowej. W gospodarstwach jednorodzinnych najczęściej w ogóle nie stosuje się uzdatniania wody. Przyczyną takiej sytuacji jest często niewiedza dotycząca jakości pobieranej wody jak i względy ekonomiczne. Spośród czternastu przebadanych wód podziemnych tylko wody z 2 ujęć (nr 4 i 8) były dobrej jakości i nie wymagały uzdatniania. Pozostałe wody podziemne objęte badaniami charakteryzowały się na ogół podwyższoną zawartością żelaza i manganu i powinny być uzdatniane. W większości były wodami twardymi, co może być istotne dla poprawnego funkcjonowania urządzeń domowego użytku w szczególności w tych obiektach, które nie uzdatniają wody. Powstający osad w urządzeniach do zaopatrzenia w wodę może doprowadzić do awarii urządzeń oraz strat energii. Stosowane więc są rozwiązania pozwalające na ograniczenie jego powstawania poprzez usunięcie z wody zarówno żelaza i manganu (odżelaziacze i odmanganiacze) jak i jonów wapnia i magnezu (kationit sodowy lub odwrócona osmoza) W czterech spośród badanych ujęć (w obiektach nr 9, 10, 13, 14) nie uzyskano wody spełniającej kryteria wody do picia. Przyczyną nieodpowiedniej jakości wody poddawanej uzdatnianiu jest zła eksploatacja urządzeń do uzdatniania wody, polegająca na zbyt rzadkim i nieregularnym płukaniu filtrów. Zastosowanie bardziej rozbudowanych układów technologicznych nie zawsze jest odzwierciedleniem prawidłowego doboru technologii do jakości wody surowej.(obiekt 11). Wnioski 1. Stosowanie przydomowych ujęć wody wynika z braku dostępu gospodarstw jednorodzinnych do systemów publicznego zaopatrzenia w wodę lub z chęci posiadania własnego źródła wody. 32 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007

2. Woda podziemna dla potrzeb gospodarstw jednorodzinnych ujmowana jest do: spożycia picie, gotowanie, celów sanitarnych zmywanie, pranie, higiena, WC oraz prace porządkowe, celów gospodarczych np. mycie samochodu, podlewanie ogródka. 3. Przydomowe ujęcie wody może stać się alternatywnym źródłem wody dla domów jednorodzinnych, jeśli jego jakość jest porównywalna z jakością wody wodociągowej. Może także stanowić dodatkowe źródło dla gospodarstw domowych, które już korzystają z wody wodociągowej. 4. W analizowanych czternastu obiektach stosowanie przydomowych ujęć wody wiąże się z koniecznością utrzymania stałego ciśnienia w instalacji wody ciepłej i zimnej oraz ze stałą kontrolą poprawności działania urządzeń, natomiast nie stwierdzono przeprowadzenia kontroli jakości wody nawet w obiektach gdzie stosowano oczyszczanie. 5. Użytkownicy przydomowych ujęć wody nie prowadzą kontroli jakości wody ujmowanej i na ogół nie zdają sobie sprawy z nieodpowiedniego jej składu, nawet wówczas gdy mają urządzenia do uzdatniania wody. 6. Stosowanie uzdatniania wody nie gwarantuje otrzymywania wody o wymaganej jakości, gdyż użytkownicy własnej stacji uzdatniania wody nie eksploatują jej prawidłowo, ograniczając najczęściej częstotliwość płukania filtrów i doprowadzając je do znacznego zanieczyszczenia. 7. Jedynie w przypadku stosowania Domowych Stacji Doczyszczania Wody, które nie wymagają praktycznie obsługi, jakość pozyskiwanej wody uzdatnionej była odpowiednia. 8. Zamontowanie stacji uzdatniania wody w prywatnych gospodarstwach domowych wymaga zaangażowania środków finansowych oraz wiedzy odnośnie: zagrożeń wynikających z użytkowania wody o nieodpowiedniej jakości, konieczności okresowej kontroli jakości wody zarówno surowej jak i uzdatnionej, warunków i właściwej eksploatacji własnych urządzeń do uzdatniania wody. Dylematy uzdrowiskowe Edmund Nowakowski* ) 1. Wstęp Wydana w 1965 r. ustawa o uzdrowiskach i leczeniu uzdrowiskowym [1] dostosowana była do ówczesnego systemu polityczno-społecznego (własność państwowa uzdrowisk, centralne zarządzanie). Powstałe w Polsce po 1989 r. samorządy terytorialne, którym podporządkowane zostały również uzdrowiska, spowodowały, że Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w 1991 r. zleciły opracowanie projektu nowej ustawy o uzdrowiskach Izbie Gospodarczej Uzdrowiska Polskie. Opracowany projekt Ministerstwo otrzymało w 1992 r. Projekt powyższy poddany został pod dyskusję zainteresowanych podmiotów, nie został jednak dopuszczony do biegu legislacyjnego. W następnych latach Ministerstwo Zdrowia opracowało parę wersji projektu ustawy o uzdrowiskach, lecz dopiero Projekt ustawy o uzdrowiskach, gminach uzdrowiskowych i lecznictwie uzdrowiskowym z 2000 r. został uchwalony przez Sejm i Senat, lecz zawetowany przez Prezydenta. Ostatnia ustawa Ustawa z dnia 8 stycznia 2004 r. o uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej, gminach uzdrowiskowych oraz zmianie niektórych ustaw została przyjęta przez Sejm, lecz odrzucona przez Senat i decyzji tej Sejm nie zakwestionował. W dniu 26 lipca wyszła Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. z dnia 1 września 2005 r., Dz. U.. 05.167.1399), która obecnie obowiązuje [2]. Do powyższej ustawy, zgodnie z dyspozycją w niej zawartą (art. 5 ust. 3 oraz art. 19 ust. 2) wydane zostało Rozporządzenie Min. Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. [3], w którym określono Wymagania, jakim powinny odpowiadać zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego. * ) Dr inż. Edmund Nowakowski Politechnika Wrocławska, Katedra Klimatyzacji i Ciepłownictwa, 50-373 Wrocław, ul. Norwida 3/6, tel. (0-71) 320-34-11 Warto więc rozpatrzyć problemy omawiane w powyższych aktach prawnych, gdyż aktualny stan techniczny uzdrowisk polskich jest nie zadowalający i niepewne są perspektywy dostosowania się ich do konkurencyjnej działalności uzdrowisk zagranicznych, zwłaszcza czeskich i słowackich. 2. Ustawa o uzdrowiskach Przeciągającym się w czasie przygotowaniem ustawy o uzdrowiskach zaniepokojony był A. Madeyski, autor pierwszego projektu ustawy (1992 r.), prekursor polskiej powojennej balneotechniki. [4, 5]. Ustawa ta obejmuje obszerny zakres tematyczny, omówiony w dziewięciu rozdziałach. Tematyka objęta ustawą: 1. Przepisy ogólne. 2. Lecznictwo uzdrowiskowe. 3. Zasady finansowania lecznictwa uzdrowiskowego. 4. Nadzór nad lecznictwem uzdrowiskowym. 5. Nadanie obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej. 6. Gminy uzdrowiskowe i gminy mające status obszaru ochrony uzdrowiskowej. 7. Przepisy karne. 8. Zmiany w przepisach obowiązujących. 9. Przepisy przejściowe i końcowe. Najwięcej kontrowersji wzbudza finansowanie działalności uzdrowisk. Szczegółowe czynniki hamujące działanie i rozwój uzdrowisk w tym zakresie omówione zostały w publikacji [7]. Swoje uwagi odniosę więc do niektórych zagadnień związanych z działaniem i programowaniem uzdrowisk, gdyż, moim zdaniem, ustawa o uzdrowiskach ograniczyła pojęcie uzdrowiska do działalności obiektów podlegających kontroli Ministra Zdrowia. Do niedawna dwa obiekty uzdrowiskowe: zakład przyrodoleczniczy i pijalnia wód mineralnych, były sercem uzdrowiska. Obecna GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA CZERWIEC 2007 33