Marek Żołądek EPISTEME 24/2014 s. 103 110 ISSN 1895 4421 Transformacja obszarów wysokogórskich. Regresja lodowców, a zmiana destynacji wspinaczkowej Transformation of high mountains regions glaciers regression and change of climbing destination Abstrakt. Początek XXI wieku przyniósł zmiany klimatyczne w większości pasm górskich świata. Spowodowało to transformację tych obszarów. Typowe miejsca uprawiania wspinaczki wysokogórskiej zmieniły się w tereny, gdzie dalsze uprawianie alpinizmu wiązało się z dużym ryzykiem. Takie pogorszenie warunków zostało spowodowane przez zanik lub szybsze topnienie lodowców górskich. Obecnie tereny te przyciągają amatorów trekkingu oraz innych sportów górskich, stając się centrami innego rodzaju aktywności. Słowa kluczowe: lodowce górskie, Himalaje, alpinizm, globalne ocieplenie, Mont Blanc Summary. The XXI century climate change in most of the world mountain. This has resulted in transformation of this areas. A climber paradise have transformed into areas where further practicing alpinism result in high risk. This deterioration has been caused by loss or faster melting mountain glaciers. Currently these sites attract amateur mountain trekking and other sports center, becoming another type of activity. Key words: mountain glacier, Himalayas, mountaineering, global warming, Mont Blanc 103
104 Marek Żołądek Wstęp Wspinaczka wysokogórska nieodłącznie związana jest z lodowcami górskimi. Szukając informacji o najlepszych miejscach do uprawiania tej dyscypliny możemy odnaleźć informacje o rejonach wspinaczkowych położonych na różnych wysokościach, w zróżnicowanych strefach geograficznych rozmieszczonych od równika, aż po obszary Arktyki. Przyciągają one profesjonalnych alpinistów z całego świata, którzy oczekują odnaleźć w nich idealne warunki wspinaczkowe panujące na lodowo-skalnych urwiskach. Niestety topniejące lodowce górskie powodują zmiany nie tylko w swoim bezpośrednim otoczeniu, ale również w masywach górskich w których się znajdują. Jedną z nich jest transformacja tych obszarów jako typowej destynacji wysokogórskich wypraw wspinaczkowych w tereny gdzie obecne uprawianie tej dyscypliny jest niebezpieczne oraz praktycznie niemożliwe przez niestabilne warunki panujące na górskich urwiskach. Bardzo często zmieniają się one w tereny popularne wśród osób uprawiających turystykę wysokogórską lub inne sporty outdoorowe. Podobne zjawisko zaobserwowano 1 w masywach Kordyliera Biała oraz Kordyliera Huayhuash w Peru, a także w paśmie nowozelandzkich Alp Południowych. Masyw Mont Blanc Najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów zawsze budziły zainteresowanie turystów wysokogórskich oraz wspinaczy. Obecnie należą one do najpopularniejszych obszarów górskich na Ziemi, gdyż większość osób zajmujących się sportami outdoorowymi chce dołączyć takie znane trofea do swojej kolekcji. Jest też druga grupa zdobywców dla których góry nie stanowią obszaru codziennego działania. Należą do nich m.in. biznesmeni i politycy, wspinający się na wysokie szczyty pod opieką profesjonalnych przewodników wysokogórskich. Taką sytuację możemy obecnie zaobserwować na najwyższym szczycie Alp oraz Unii Europejskiej, położonym na granicy francusko-włoskiej masywie Mont Blanc (4810 m n.p.m.). Granica oddzielająca oba kraje przebiega kilkadziesiąt metrów od 1 Zoladek M., Transformation processes in alpinist regions mountain glacier changes based on selected earth s glaciers, Procedia Social and Behavioral Sciences 120/2014, Elsevier 2014, s. 186 189.
Transformacja obszarów wysokogórskich. Regresja lodowców... wierzchołka głównego, powodując, iż najwyższy punkt znajduje się wyłącznie na terytorium Francji. Niektórzy uważają również szczyt Mont Blanc za najwyższy punkt kontynentu europejskiego. Nie chodzi tutaj o jego wysokość lub problem z jej dokładnym pomiarem, a o położenie granicy oddzielającej Europę od Azji. Według jednej z teorii przebiega ona Obniżeniem Kumsko-Manyckim w Rosji i w tej wersji Mont Blanc jest również najwyższym szczytem Europy. Jest to oficjalny przebieg granicy pomiędzy Europą, a Azją przyjęty przez Międzynarodową Unię Geograficzną. Niestety inne wersje przebiegu tej granicy (np. głównym grzbietem Kaukazu) powodują, iż część naukowców oraz alpinistów przyjmuje jako najwyższy punkt kontynentu europejskiego masyw rosyjskiego Elbrusa. Od pierwszego wejścia na szczyt w roku 1786, którego dokonali Jacques Balmat oraz Michel Gabriel Paccard, masyw Mont Blanc stawał się coraz popularniejszy wśród alpinistów. Obecnie prawie każdy wspinacz może odnaleźć tutaj różnorodne drogi wspinaczkowe od łatwych, klasycznych tras prowadzących na szczyt, aż po ekstremalne drogi wspinaczkowe nie mające dotąd żadnych powtórzeń. Wśród klasycznych, najłatwiejszych tras, którymi można zdobyć szczyt, 3 rozpoczynają się od strony francuskiej Doliny Chamonix. Wybiera je większość z prawie 20 tysięcy alpinistów próbujących co roku zdobyć Mont Blanc. Najpopularniejszą z nich jest trasa wiodąca ze schroniska Gouter. Niestety jest ona jednocześnie jedną z najniebezpieczniejszych z powodu eksponowanej kruchej skalnej grani doprowadzającej do samego schroniska oraz trawersu śnieżno-lodowego kuluaru. Każdego roku w Grand Couloir dochodzi do kilku powaznych wypadków. Najtrudniejszą z 3 normalnych tras na Mont Blanc jest trawers wierzchołków Mont Blanc du Tacul oraz Mont Maudit z Aiguille du Midi. Natomiast trzecia trasa zwana Grand Mulets straciła w ostatnich latach na swojej popularności z powodu trudnych warunków śnieżno-lodowych, które na niej panują 2. Pomimo dużej ilości wspinaczy na tej trasie w przeszłości, obecnie jedyną rekomendowaną porą na korzystanie z niej jest zima. Jest to klasyczna trasa narciarska, na której poruszanie się pieszo nie jest rekomendowane. Udając się tutaj w pozostałym okresie trzeba się liczyć z niestabilnymi warunkami lo- 2 Fischer A., Sammelbericht uber die Gletscher Messungen des Oesterreichischen Alpenvereins im Jahre 2012, Bergauf 2013, 02/2013. 105
Marek Żołądek dowymi, dużymi szczelinami lodowcowymi oraz groźnymi lawinami seraków. Szybkie zmiany znajdującego się tutaj Lodowca Bossons spowodowały praktyczne zamknięcie tego historycznego szlaku wiodącego na najwyższy szczyt Alp. Fot. 1. Masyw Mont Blanc oraz Lodowiec Bossons z Chamonix w 2009 roku, fot. Żołądek M. Sam Lodowiec Bossons, doskonale widoczny z miasta Chamonix, mający jedną z największych deniwelacji pionowych w Europie, obecnie ulega szybkiej transformacji. Powoduje to przekształcenie wiodącej przez jego obszar popularnej trasy wspinaczkowej wiodącej na szczyt Mont Blanc w obszar niebezpieczny i niestabilny. Skutkuje to praktycznym zanikiem ruchu wspinaczkowego w tej części masywu oraz nieformalnym zamknięciem tej ciekawej trasy wspinaczkowej. Miejsce to jest obecnie odwiedzane jedynie przez naukowców badających Lodowiec Bossons. Lodowce górskie Afryki Na kontynencie afrykańskim można odnaleźć wiele pasm górskich o zróżnicowanych wysokościach. W wielu z nich można zaobserwować ośnieżone szczyty. Jednak w większości przypadków jak np. 106
Transformacja obszarów wysokogórskich. Regresja lodowców... w Górach Smoczych lub Atlas jest to tylko śnieg pojawiający się sezonowo. W poszukiwaniu lodowców afrykańskich trzeba się udać do Afryki Wschodniej, gdzie znajdują się jedyne 3 masywy, gdzie obecnie znajdują się naturalne lodowce. Są to góry Ruwenzori na granicy Ugandy oraz Demokratycznej Republiki Konga, a także masywy Mount Kenya oraz Kilimandżaro. Te górskie obszary pod koniec XX wieku odnotowały szybki wzrost liczby turystów oraz alpinistów 3. W tych latach zlodowacone afrykańskie góry były atrakcyjnym celem wypraw wspinaczkowych, które przyciągały formacje śnieżno-lodowe typowe dla terenów wysokogórskich. Niestety obecne zmiany w obrębie lodowców afrykańskich, ich szybsze topnienie spowodowały przekształcenia tych obszarów w teren nieprzyjazny oraz niebezpieczny dla alpinistów. Na początku XXI wieku słynne drogi wspinaczkowe takie jak Diamentowy kuluar na Mount Kenya czy Western Breach na Kilimandżaro oferują bardzo trudne warunki panujące w ścianach. Powoduje to niewielkie zainteresowanie kolejnych wypraw tymi ambitnymi celami wspinaczkowymi. Wcześniej wspomniany Diamentowy kuluar jest światowej sławy wspinaczkową drogą lodową, zawdzięczającą swą popularność trudnością oraz niezwykłym formacjom lodowym w pobliżu geograficznego równika. Obecnie kolejne lata przynoszą stopniowe pogorszenie warunków do wspinaczek lodowych lub mikstowych skalno-lodowych w tej części świata 4. Tereny te ulegają transformacji z typowej destynacji alpinistycznej, do której zazwyczaj przyjeżdżają doświadczeni alpiniści, dobrze przygotowani do wspinaczki wysokogórskiej w obszar, który jest głównie odwiedzany przez ambitnych turystów wysokogórskich oraz trekkersów. Pojawiają się również miłośnicy innych sportów takich jak paralotniarstwo, kolarstwo górskie oraz biegi i maratony górskie. Himalajska Dolina Tawa Historia aktywności turystycznej w tej niewielkiej himalajskiej dolinie sięga początku lat 90-tych XX wieku. Nikomu wcześniej nie znana indyjska Dolina Tawa położona w górnej części Doliny Miyar 3 Apollo M., Wspinaczka wysokogórska, najwyższa forma turystyki wysokogórskiej wieloaspektowy fenomen, [w:] Homa SJ T., Bandoła Ł., Daraż-Duda K. (red.), Naród. Społeczeństwo. Kultura., Episteme, Kraków 2011, s. 317 326. 4 Oliver J. E., Encyclopedia of World Climatology, Springer, Dordrecht 2004. 107
108 Marek Żołądek w paśmie Himalaje Lahoul, była celem wyprawy włoskich alpinistów pod kierownictwem Paolo Vitaliego Zdobywając dziewiczą i efektowną turnię Neverseen Tower zapoczątkowali rozwój tego obszaru dla szeroko pojętej turystyki i geografii. Dzięki dużemu potencjałowi wspinaczkowemu dolina ta stała się popularnym celem kolejnych wypraw eksploracyjno-wspinaczkowych. Długość oraz trudność dojścia, oddalenie od cywilizacji oraz niestabilna pogoda powodowały, iż miejsce to nie było popularne wśród miłośników innych sportów outdoorowych. Jednak zmiany klimatyczne, a także idące za nimi naturalne przekształcenia geomorfologiczne w obrębie Doliny Tawa spowodowały drastyczne pogorszenie warunków panujących na tutejszych ścianach. Podobne zmiany w obrębie lodowców górskich zachodzą również w innych częściach Himalajów 5. Na początku drugiej dekady XXI wieku realizacja ambitniejszych celów alpinistycznych stała się tutaj problematyczna z powodu złego stanu lodowców zlokalizowanych w górnej części doliny oraz w ścianach okolicznych szczytów. Spowodowało to spadek zainteresowania aktywnością wspinaczkową. Jednak spadkowi ilości wspinaczy towarzyszy obecnie wzrost liczby trekkersów, którzy w Dolinie Tawa odnaleźli nową destynację do tego typu aktywności. Samo obozowisko główne BC (z języka ang. base camp, symboliczne oznaczenie bazy głównej wypraw wysokogórskich) położone w Dolinie Miyar u podnóża wylotu Doliny Tawa co roku odwiedza rosnąca liczba turystów wysokogórskich. Jednocześnie można tutaj obserwować transformację turysty wysokogórskiego, będącego kiedyś dobrze wyedukowaną osobą dbającą o środowisko naturalne, w człowieka transportującego coraz większe ilości ekwipunku i nie zabierającego za sobą wszystkich swoich odpadków. Dowodem tego jest rosnąca liczba sztucznie stworzonych jam w okolicy BC, w których składowane są śmieci oraz odpady z wypraw wysokogórskich. Transformacja obszarów wysokogórskich Obecnie można zaobserwować transformację niektórych obszarów wysokogórskich w zakresie zmiany głównej destynacji dla osób 5 Zech R., Zech M., Kubik P. W., Kharki K., Zech W., Deglaciation and landscape history around Annapurna, Nepal, based on Be surface exposure dating, Quaternary Science Reviews 2009, 28/2009.
Transformacja obszarów wysokogórskich. Regresja lodowców... uprawiających poszczególne rodzaje sportów górskich. Oprócz czynników ekonomicznych i politycznych, można wyróżnić wpływ zmian klimatycznych zaobserwowanych w ostatnim dziesięcioleciu. Nie zagłębiając się w teorie mówiące o genezie tych zmian (część naukowców uważa to za naturalny proces zachodzący obecnie na naszej planecie, pozostali zmiany klimatyczne tłumaczą wzmożoną działalnością człowieka) możemy odnaleźć ślady szybszego obecnie topnienia niektórych terenów lodowcowych. Powoduje to przekształcenia w obrębie całych pasm górskich w których się one znajdują. Obecnie topniejące lodowce możemy odnaleźć na każdym kontynencie, od Alaski 6, aż po Nową Zelandię. Po dużych ubytkach niektórych lodowców, tereny będące do tej pory obszarami idealnymi do uprawiania wspinaczki lodowej przekształciły się w tereny nienadające się do tego typu aktywności. Jej dalsze uprawianie grozi pogorszeniem bezpieczeństwa oraz spadkiem samej efektywności wspinaczki w terenie niestabilnym oraz zagrożonym lawinami skal- Fot. 2. Obóz wyprawy wspinaczkowej w 2012 roku w Dolinie Tawa, fot. Żołądek M. 6 Alaska Park Science, Scientific Studies on Climate Change in Alaska s National Parks, National Park Service 2007, Volume 6, Issue 1. 109
Marek Żołądek no-śnieżnymi. W niektórych przypadkach obszary po zmniejszeniu liczby profesjonalnych alpinistów stały się główną destynacją dla zainteresowanych innymi sportami wysokogórskimi do których możemy zaliczyć narciarstwo ekstremalne oraz trekking. Bibliografia Alaska Park Science, Scientific Studies on Climate Change in Alaska s National Parks, National Park Service 2007, Volume 6, Issue 1. Apollo M., Wspinaczka wysokogórska, najwyższa forma turystyki wysokogórskiej wieloaspektowy fenomen, [w:] Homa SJ T., Bandoła Ł., Daraż-Duda K. (red.), Naród. Społeczeństwo. Kultura., Episteme, Kraków 2011. Fischer A., Sammelbericht uber die Gletscher Messungen des Oesterreichischen Alpenvereins im Jahre 2012, Bergauf 2013, 02/2013. Oliver J. E., Encyclopedia od World Climatology, Springer, Dordrecht 2004. Zech R., Zech M., Kubik P. W., Kharki K., Zech W., Deglaciation and landscape history around Annapurna, Nepal, based on Be surface exposure dating, Quaternary Science Reviews 2009, 28/2009. Zoladek M., Transformation processes in alpinist regions mountain glacier changes based on selected earth s glaciers, Procedia Social and Behavioral Sciences, Elsevier 2014, 120/2014. Adres do korespondencji: Marek Żołądek Instytut Geografii Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie ul. Podchorążych 2, 30 084 Kraków, Polska e-mail: herrmagen@poczta.fm 110