Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów

PROJEKTY Dodatkowe materiały na CD Test odsłuchowy:... rewelacyjnie brzmi gitara akustyczna w repertuarze klasycznym, ale też rockowym... Przetwornik potrafi zafascynować w większości dobrze zrealizowanych nagrań... Wnosi do odtwarzanej muzyki coś ze swojego charakteru. Nie nudzi, ale fascynuje. Na pewno warto go wykonać. Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów Ogromna rzesza ludzi interesuje się dobrym brzmieniem. Dla nich przeznaczony jest projekt przetwornika audio C/A wysokiej jakości. Głównym celem konstruktora było uzyskanie jak najlepszych parametrów toru audio. Poza tym konstrukcja miała być zwarta i prosta w wykonaniu. Rekomendacje: urządzenie dedykujemy Audiofilom i wszystkim miłośnikom dobrego brzmienia. Opisywany w Elektronice Praktycznej audiofilski przetwornik cyfrowo analogowy AVT 5188 PODSTAWOWE PARAMETRY Płytka o wymiarach: 140 74 mm zasilanie: min. 2 16 VAC, 8 VAC Przetwornik WM8740 Na wyjściu wzmacniacz operacyjny zasilany symetrycznym napięciem (EP10/07 i EP11/07) miał być z założenia konstrukcją rozbudowaną. Wyposażono go W ofercie AVT: AVT 5188A płytka drukowana PROJEKTY POKREWNE wymienione artykuły są w całości dostępne na CD Tytuł artykułu Nr EP/EdW Kit Audiofilski przetwornik C/A Audio EP 10-11/2002 AVT-5084 Wzmacniacz audio z wejściem cyfrowym EP 7-8/2001 AVT-5026 Audiofilski przetwornik C/A EP 2/2005 AVT-379 Cyfrowy tor audio EP 5-7/2000 --- w oddzielny moduł odbiornika S/PDIF ze sterownikiem mikroprocesorowym. Sterownik, przez magistralę I 2 C, mógł ustawiać przetwornik PCM1796 w tryb stereo/monaural, regulować poziom sygnału wyjściowego, zmieniać charakterystykę filtra cyfrowego itp. Urządzenie miało wyświetlacz LCD, kilka przycisków i odbiornik pilota RC5. Modułowa konstrukcja(rozdzielenie płytek przetwornika i odbiornika) pozwalała na zastosowanie w miejscu zwykłego odbiornika SPDIF typu STA120 zaawansowanego modułu upsamplera z układem SRC4392. Uzyskiwane parametry są bardzo dobre, ale całość zbudowana jest z trzech płytek, ma sterownik mikroprocesorowy z wyświetlaczem alfanumerycznym i odbiornik IR. Poza tym każdy z modułów ma swój oddzielny sieciowy transformator toroidalny. Opisywany niżej przetwornik budowany był według innych założeń. Głównym celem było uzyskanie bardzo dobrych parametrów toru audio. Poza tym konstrukcja miała być zwarta i w miarę prosta do wykonania. Jak zwykle w takich przedsięwzięciach cykl konstruowania zaczyna się od poszukiwań 32 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009

Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów Rys. 1. Schemat blokowy WM8740 głównego elementu, czyli układu przetwornika C/A. We współcześnie produkowanych przetwornikach wyjście sygnału analogowego może być prądowe lub napięciowe. Wyjście prądowe wymaga zewnętrznego układu przetwarzającego sygnał prądowy na sygnał napięciowy (konwerter I/U). Najprostszym konwerterem jest zwykły rezystor. Przepływający przezeń prąd wyjściowy powoduje proporcjonalny spadek napięcia. Przez wielu ortodoksyjnych konstruktorów przetworników takie rozwiązanie uważane jest za najlepsze. Można też do tego celu użyć wzmacniacza operacyjnego, tak jak to zostało zrobione w przetworniku z układem PCM1796. Zakłada się, że przetworniki z wyjściem prądowym mogą uzyskać lepsze parametry, ponieważ zewnętrzny konwerter I/U można zbudować na wzmacniaczu operacyjnym zasilanym symetrycznym napięciem ±15 V, który teoretycznie powinien zapewnić lepszą dynamikę, niż zastosowany w strukturze układu scalonego, zasilany pojedynczym napięciem +5 V. W przetwornikach z wyjściem napięciowym konwerter I/U jest wbudowany w strukturę układu scalonego. Teoretycznie parametry są nieco gorsze, ale konstrukcja całego przetwornika jest prostsza, bo nie wymaga budowania zewnętrznego konwertera I/U. Z tych powodów postanowiłem użyć przetwornika z wyjściem napięciowym. Po przeszukaniu zasobów Internetu najbardziej moje oczekiwania spełniały układy: WM8740 produkowany przez firmę Wolfson i CS4398 produkowany przez firmę Cirrus Logic. Ostatecznie wybór padł na układ WM8740. zadecydowały bardzo pozytywne opinie dotyczące brzmienia i możliwość pracy w trybie monaural (jeden układ konwertuje sygnał z jednego kanału) i oczywiście bardzo dobre parametry. Budowa Schemat blokowy przetwornika WM8740 pokazano na rys. 1. Cyfrowe dane audio przesyłane są do Modułu Interfejsu Szeregowego w postaci sygnału PCM, transmitowanego z użyciem trzech linii: Danych szeregowy sygnał danych (wejście DIN) Zegara taktującego przesyłaniem bitów na linii danych (wejście BCKIN) Zegara identyfikacji kanałów (wejście LRCIN) Dodatkowo przetwornik wymaga tak zwanego zegara systemowego (wejście SCLK). Częstotliwości na wszystkich liniach zegarowych interfejsu PCM muszą być wielokrotnościami częstotliwości próbkowania. Na linii LRCIN jest sygnał zegarowy o wypełnieniu 50% i częstotliwości równej częstotliwości próbkowania Fs. W czasie jednego okresu LRCKIN przesyłane są do przetwornika 64 bity danych na linii DIN (po 32 bity na każdy kanał). Sygnał na wejściu BCKIN ma częstotliwość równą 64 Fs. Zegar systemowy ma najczęściej częstotliwość równą częstotliwości próbkowania pomnożonej przez jeden ze standardowych współczynników 128, 192, 256, 384, 512, lub 768. W starszych konstrukcjach przetworników współczynnik był ustawiany na stałe (najczęściej Fs 256). W nowych przetwornikach wbudowane są układy detekcji częstotliwości zegara systemowego. WM8740 akceptuje i automatycznie wykrywa zegar o częstotliwości 256 Fs i 384 Fs. Dane audio przesyłane są interfejsem PCM w 16 lub 20-bitowym formacie right justified, lub 16, lub 24-bitowym formacie I 2 S. W trybie bez mikrokontrolera sterującego, format danych wybierany jest przez wymuszanie stanów logicznych na wyprowadzeniach układu. W projekcie wybrano 24-bitowy format I 2 S (rys. 2). Dane z wejściowego interfejsu szeregowego podawane są na moduł MUTE/ATTEN. Jest tu wykonywana cyfrowa regulacja poziomu sygnału wyjściowego (głośności) i funkcja wyciszania MUTE. Cyfrowa regulacja możliwa jest tylko przez zapisywanie odpowiedniego rejestru układu przez zewnętrzny mikrokontroler. Można za to wyciszyć wyjście układu przez podanie stanu niskiego na wyprowadzenie MUTEB (pin25). Po regulacji poziomu wykonywane jest cyfrowe filtrowanie dolnoprzepustowe w filtrze interpolatora. Interpolator wykonuje nadpróbkowanie sygnału wejściowego z częstotliwością 128 Fs. Filtr cyfrowy ma 2 przełączane charakterystyki: stromą i ła- Rys. 2. Format I 2 S ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009 33

PROJEKTY godną. Na rys. 3 pokazano charakterystyka stromą. Cały tor filtru cyfrowego można ominąć wprowadzając układ w tryb MODE8X. Ten tryb przeznaczony jest do współpracy przetwornika z zewnętrznym filtrem cyfrowym i nie będziemy go wykorzystywać. Nadpróbkowane dane konwertowane są w 64-poziomowym modulatorze delta-digma. Zastosowanie wielobitowego modulatora powoduje znaczące obniżenie poziomu szumów i co ważne bardzo maleje wpływ jittera na jakość sygnału wyjściowego. Sygnał z wyjścia modulatora jest przekształcany na sygnał prądowy, a następnie wstępnie filtrowany dolnoprzepustowo i konwertowany na sygnał napięciowy. Analogowy sygnał wyjściowy jest różnicowy, co jest standardem przetwornikach z wyższej półki. Przyjęta w założeniu zwarta i prosta konstrukcja wykluczała zastosowanie mikrokontrolera do sterowania funkcjami przetwornika. Interfejs sterujący jest ustawiany w tryb Rys. 3. Charakterystyka cyfrowego filtra interpolatora Tab. 1 Funkcje wyprowadzeń dla konfiguracji sprzętowej Konfiguracja sprzętowa Nr wypr. Nazwa Typ Tryb stereo Tryb monoaural 23 CSBIWO 24 MODE 25 MUTEB 26 MD/DM0 27 MC/DM1 28 ML/I 2 S Wejście cyfrowe, wewnętrznie do masy Wejście cyfrowe, wewnętrznie Wejście cyfrowe wewnętrznie Wejście cyfrowe wewnętrznie Wejście cyfrowe wewnętrznie Wejście cyfrowe wewnętrzne konfiguracji sprzętowej przez wymuszenie stanu niskiego na wyprowadzeniu MODE, ale tylko w przypadku, kiedy przetwornik pracuje w trybie stereo, czyli konwertuje oba kanały. Tutaj wykorzystałem 2 przetworniki. Każdy z nich konwertuje jeden kanał. Żeby układ przełączyć w ten tryb trzeba wymusić stan wysoki na wejściu DIFFHW. Funkcje wyprowadzeń WM8740 dla konfiguracji sprzętowej pokazano w tab. 1. Tryb stereo jest wprowadzany dla MODE= L (stan niski) i DIFFHW= L. Jeżeli DIFFHW jest w stanie wysokim to przetwornik konwertuje jeden kanał. Który to kanał określa stan wejścia MODE. Dla kanału lewego jest to stan niski, dla kanału prawego stan wysoki. Oprócz układów scalonych przetwornika istotnym elementem urządzenia jest odbiornik S/PDIF. Od jego jakości zależy precyzja odtwarzania sygnałów zegarowych z wejściowego sygnału S/PDIF. Współczesne odbiorniki radzą sobie z tym bardzo dobrze. Jednym z podstawowych parametrów jako- Stan L, dane 16-bit, stan H, dane 20-bit lub 24-bit I 2 S Stan L tryb sprzętowy Stan L MUTE stan H normalna praca Bit 0 wyboru deemfazy Bit 1 wyboru deemfazy Stan L format right just., stan H I 2 S Stan L, dane 16-bit, stan H, dane 20-bit lub 24-bit I 2 S Stan L kanał Lewy stan H kanał Prawy Stan L MUTE stan H normalna praca Stan L brak deemfazy, stan H deemfaza 44,1 khz Stan L stroma cha-ka stan H ch-ka łagodna Stan L format right just., stan H I 2 S ściowych jest poziom jittera zegara systemowego. Na rynku jest kilka dobrych i w miarę dostępnych odbiorników. Jednym z najlepszych jest odbiornik DIR9001 produkowany przez firmę Burr Brown (obecnie Texas Instruments). Schemat blokowy odbiornika został pokazany na rys. 4. Wejściowy sygnał danych podawany na wejście RXIN musi mieć poziomy TTL (wejście akceptuje poziomy +5 V). Dane mogą mieć format konsumencki IEC60958 (nazywanym popularnie SPDIF), lub profesjonalny AES3/EBU, oraz mogą być próbkowane z częstotliwością z zakresu od 28 khz do 108 khz. W praktyce oznacza to użyteczny WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R14: 75 V (1206) R13, R32: 100 V (metalizowany 1%) R10, R31: 470 V (metalizowany 1%) R18: 680 V (1206) R12, R27: 715 V (metalizowany 1%) R1: 1 kv (1206) R25, R30: 1 kv (metalizowany 1%) R17: 2,2 kv (1206) R7, R22, R28, R29: 2 kv (metalizowany 1%) R5, R6, R8, R9, R11, R20, R21, R23, R24, R26: 3 kv (metalizowany 1%) R3, R4, R15, R19: 3,3 kv (1206) R2: 10 kv (1206) R16: 47 kv (1206) Kondensatory C13, C30: 22 pf ceramiczny opcjonalny (patrz tekst) C14, C32: 47 pf ceramiczny opcjonalny (patrz tekst) C12, C28: 1 nf 1% MKP C25, C46: 2,2 nf 1% MKP C27, C47: 3,3 nf 1% MKP C11, C26, C29, C48: 3,9 nf 1% MKP C17: 47 nf MKT C19: 68 nf MKT C31, C35, C49, C52: 100 nf MKT C3, C6, C8, C10, C16, C18, C20, C22, C24, C37, C40, C41, C44, C45, C64 C67, C72 C75, C79, C81: 100 nf ceramiczny 1206 C80, C82: 1 mf/16 V tantalowy 3216 C1, C2, C36, C54 C56, C58 C60: 1 mf/35 V tantal C4, C5, C7, C9, C15, C21, C23, C33, C34, C38, C39, C42, C43, C50, C51, C62, C63, C68 C71, C76 C78: 10 mf/25 V C53, C57: 2200 mf/35 V C61: 4700 mf/25 V Półprzewodniki D1 D8: 1N4007 U10, U11: 7805 U9, U12: LM2937 3,3 V U7: LM317 U8: LM337 U2, U5: WM8740 U1: DIR9001 U4: 74HC04 U3, U6: AD797 (DIP) Inne odbiornik opto TORX173 płytka drukowana listwa goldpinów transformator zasilający 230 V, uzwojenia wtórne: 8 V/200 ma i 2 16 V/200 ma Na CD karty katalogowe i noty aplikacyjne elementów 34 oznaczonych na ELEKTRONIKA Wykazie Elementów PRAKTYCZNA kolorem czerwonym 6/2009

Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów Rys. 5. Wyniki pomiarów przetwornika Rys. 4. Schemat blokowy odbiornika DIR9001 zakres standardowych częstotliwości od 32 khz do 96 khz. W bloku odtwarzania danych i zegara zasadniczym elementem jest układ pętli PLL. To właśnie ten układ głównie decyduje o tym, że drżenie fazy (jitter) otworzonego sygnału zegara systemowego może nie być większy niż 50 psek. Jest to wartość typowa dla częstotliwości próbkowania 48 khz i zegara systemowego o częstotliwości 256*Fs. Jest to bardzo dobra wartość tego parametru spotykana tylko w najlepszych odbiornikach. Dla Tab. 2. Sterowanie filtrem deemfazy w trybie stereo MDDM1 Pin 27 MCDM0 Pin 26 Deemfaza L L Wył. L H 48 khz H L 44,1 khz H H 32 khz Tab. 3. Wybór formatu danych wejściowych w trybie stereo ML/I 2 S Pin 28 CSBIWO Pin 23 przykładu w starszym odbiorniku STA120 typowa wartość jittera wynosi 300 psek. Po wydzieleniu danych i zegara z wejściowego sygnału danych z wejścia RXIN dane są formatowane i wysyłane przez interfejs PCM składający się z linii DOUT (dane), BCKO (zegar taktujący przesyłaniem bitów na linii danych) i LRCKO (sygnał identyfikacji kanałów). Dostępne są formaty I 2 S, left justified i right justified wybierane wymuszaniem stanów logicznych na wejściach FMT0 i FMT1 tab. 4. Format danych L L 16-bit, normal right justified L H 20-bit normal right justified H L 16-bit I 2 S H H 24-bit I 2 S W magistrali PCM układ odbiornika pełni funkcję mastera. Oznacza to że jest źródłem sygnałów zegarowych. Jak już wspomniałem przy omawianiu przetwornika WM8740 oprócz typowych sygnałów zegarowych magistrali PCM przesyłany jest dodatkowy sygnał zegara systemowego o częstotliwości będącej standardową wielokrotnością częstotliwości próbkowania. Najczęściej stosuje się częstotliwość 256*Fs, ale stosowane są tez i inne. DIR9001 może generować odtworzony z sygnału wejściowego zegara systemowy (wyjście SCKO) o wielokrotnościach 128, 256, 384 i 512 ustawianych stanem wyprowadzeń PSCK0 i PSCK1 (tab. 5). W odróżnieniu od swojego poprzednika DIR1703 odbiornik DIR9001 do działania nie potrzebuje oscylatora kwarcowego. Jednak taki oscylator jest wbudowany w i służy do taktowania układu detekcji częstotliwości próbkowania sygnału wejściowego. Schemat kompletnego przetwornika został pokazany na rys. 9. Dane wejściowe sygnału S/PDIF podawane są na złącze Z1. Rezystor R14 dopasowuje wejście do impedancji 75 V, a kondensator C17 eliminuje składową stałą. Wejście DIR9001 akceptuje poziomy TTL, a sygnał SPDIF ma amplitudę 0,5 V. Linearyzowana bramka U4A wzmacnia sygnał, a bramka U4B go formuje. Zworka J5 powinna być zwarta, a zworka J6 rozwarta. Przetwornik ma też możliwość podłączenia sygnału SPDIF złączem optycznym. Sygnał z odbior- Tab. 4. Ustawianie formatu danych wyjściowych DIR9001 FMT[1:0] FMT1 FMT0 Format danych wyjściowych DOUT L L 16-bit MSB-first right justified L H 24-bit MSB-first right justified H L 24-bit MSB-first left justified H H 24-bit MSB-first I 2 S ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009 35

PROJEKTY nika TORX173 jest buforowany bramkami U4C i U4D. Zworka J6 musi być zwarta, a J5 rozwarta. Format danych wyjściowych jest ustawiony na 24 bitowy I 2 S (rys. 8) przez wymuszenie stanów wysokich na wejściach FMT0 i FMT1 przez rezystory R3 i R4. Częstotliwość zegara systemowego została ustalona na Fs*256 (rys. 9). Na wejściu PSCK0 jest stan wysoki wymuszony przez rezystor R15 a na wejściu PSCK1 stan niski. Układ pętli PLL wymaga dołączenia zewnętrznych elementów RC filtra. Są to kondensatory C60 i C19, oraz rezystor R18. Kondensatory powinny być dobrej jakości, przynajmniej foliowe MKT. DIR9001 wymaga zewnętrznego zerowania w czasie włączania napięcia zasilania. Ponieważ nie ma tutaj mikrokontrolera, który mógłby wyzerować układ, to zastosowano do tego celu układ RC R1 i C1. DIR9001 jest zasilany dwoma napięciami. Układy cyfrowe napięciem +3,3 VD względem masy cyfrowej DGND. Analogowe układy pętli PLL są zasilane napięciem +3,3 V względem masy analogowej AGND. Rozdzielenie napięć i mas świadczy o tym, że układy analogowe są wrażliwe na zakłócenia zasilania i należy im zapewnić możliwie nie zakłócone napięcie. Na płytce drukowanej obie masy są rozdzielone, a napięcie +3,3 VA jest otrzymywane z osobnego stabilizatora. Wyjście danych i zegarów magistrali PCM z odbiornika DIR9001 jest połączone równolegle do obu przetworników U2 i U5. Przetworniki są wprowadzone w tryb monaural przez podanie napięcia +3,3 VD na wejścia DIFFHW. Przetwornik U2 konwertuje kanał prawy (MODE=1), a przetwornik U5 konwertuje kanał lewy (MODE=0). Format danych wejściowych jest ustawiany na 24bity I 2 S przez wymuszenie stanu wysokiego na wejściu CSBIWO i wejściu ML/ I 2 S. Połączenie wyprowadzenia MC/DM1 na stałe ustawia ostrą charakterystyka filtru cyfrowego. Sygnały wyciszenia MUTE zostały połączone równolegle i do plusa zasilania przez rezystor R19. Zworka J3 musi być rozwarta, bo sygnał!audio jest aktywny kiedy strumień wejściowy SPDIF zawiera nie skompresowane dane audio. Żeby wyciszać wyjście przetwornika, kiedy na wejściu pojawiają się dane skompresowane (np. AC3) trzeba by ten sygnał zanegować. Zwarcie zworki J2 powoduje wyłączenie na stałe deemfazy. Zworka J1 musi być rozwarta. Jeżeli chcemy żeby deemfaza była włączana automatycznie kiedy się pojawi, to trzeba zewrzeć zworkę J1 i rozewrzeć J2. Sposób wyboru deemfazy opisano w tab. 2, natomiast wybór formatu danych w trybie stereo w tab. 3. Oba przetworniki są zerowane po włączeniu zasilania przez układ RC R2, C2. Rys. 6. Odpowiedź częstotliwościowa Rys. 7. Poziom szumów Rys. 8. Pomiar zniekształceń harmonicznych THD 36 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009

Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów Rys. 9. Schemat ideowy przetwornika ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009 37

PROJEKTY Tab. 5. Ustawianie częstotliwości zegara systemowego SCKO PSCK[1:0] Wyjście zegarów odtwarzanych przez układ PLL PSCK1 PSCK0 SCK0 BCK0 LRCK0 L L 128 f S 64 f S f S L H 256 f S 64 f S f S H L 384 f S 64 f S f S H H 512 f S 64 f S f S Układy WM8740 są zasilane dwoma napięciami. Układy cyfrowe są zasilane napięciem +3,3 VD względem masy cyfrowej przy podawanym przez producenta zakresie napięć od 3,3 V do 5 V. Takie zasilanie pozwala uniknąć problemów z poziomami napięć przy połączeniu magistrali PCM z odbiornikiem DIR9001. Sekcja analogowa jest zasilana napięciem +5 VA względem masy analogowej AGND. Wszystkie wyprowadzenia zasilania przetworników są blokowane parami kondensatorów: elektrolitycznym 10 mf i ceramicznym SMD 100 nf. Kolejnym istotnym blokiem przetwornika jest dolnoprzepustowy filtr analogowy nazywany filtrem rekonstruującym. Zadaniem układu analogowego na wyjściu przetwornika jest oprócz filtrowania dolnoprzepustowego również desymetryzacja i sumowanie symetrycznych sygnałów analogowych. Sumowanie jest niezbędne, bo w trybie monaural aktywne są różnicowe wyjścia analogowe kanału prawego i lewego. Obecnie w światku audiofilskim modne są układy na wyjściu przetwornika, które maja zdecydowanie poprawić brzmienie przetwornika. W skrajnym przypadku proponuje się usuniecie filtra w ogóle, filtrowanie tylko na elementach biernych, stosowanie układów lampowych bez filtrowania, stosowanie układów na tranzystorach itp. Wszystkie te zabiegi wynikają z przekonania, że analogowy aktywny filtr dolnoprzepustowy zbudowany w oparciu o wzmacniacz operacyjny jest układem najbardziej degradującym dźwięk przetwornika. Z moich doświadczeń dobrze zaprojektowany i wykonany filtr z wysokiej klasy wzmacniaczem operacyjnym jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Dodatkowo takie układy są sugerowane przez producentów przetworników. Tutaj zastosowałem filtr o topologii sugerowanej przez firmę Wolfson. Żeby uzyskać więcej niż zadowalające rezultaty trzeba użyć dobrej jakości elementów biernych: metalizowanych rezystorów o tolerancji 1% i kondensatorów najlepiej polipropylenowych o pojemności dobranej z tolerancją 1%. Istotny jest tez wzmacniacz operacyjny. Po testach z NE5534, OPA627 i AD797 najlepszy okazał się ten ostatni. Duże znaczenie ma też prawidłowe zasilanie wzmacniacza operacyjnego i prowadzenie mas. Napięcia +15 V i 15 V są blokowane kondensatorami 10 mf i równolegle do nich kondensatorami 100 nf MKT. Wyjaśnienia wymaga też sprawa kondensatorów C13, C14 i C30, C32. Są przeznaczone do kompensacji częstotliwościowej. C13, C30 montuje się przy stosowaniu NE5534, a C14, C32 przy zastosowaniu AD- 797 w sytuacji, kiedy układy się wzbudzają. W modelowym rozwiązaniu zastosowałem AD797, nie wlutowałem żadnego z tych kondensatorów i układ był stabilny. Ostatnim, ale bardzo ważnym blokiem przetwornika jest zasilacz. Zasilacz dostarcza napięć ±15 V do zasilania wzmacniaczy operacyjnych filtra, napięcia +3,3 VA do zasilania układów analogowych DIR9001, napięcia +3,3 VD do zasilania układów cyfrowych odbiornika DIR9001 i przetworników WM8740, oraz napięcia +5 VD do zasilania układu 74HC04 i odbiornika opto TORX173. Każde z napięć ma osobny scalony stabilizator, a masy analogowa i cyfrowa są na płytce drukowanej prowadzone osobno. Temat zasilania i stabilizatorów jest również szeroko dyskutowany na forach audiofilskich. Obecnie panuje przekonanie, ze najlepsze są stabilizatory wykonane na tranzystorach z diodą Zenera jako źródłem napięcia odniesienia. W bardziej rozbudowanych konstrukcjach stosuje się jako wzmacniacze błędu ultraprecyzyjne wzmacniacze operacyjne, na przykład użyty tutaj AD797. Prezentowany tutaj przetwornik miał być z założenia niezbyt skomplikowany i łatwy do wykonania. Dlatego zastosowałem tutaj popularne i łatwo dostępne stabilizatory scalone LM2397- -3,3V, 7805, LM317 i LM337. Układy te mogą zapewnić bardzo dobre parametry zasilania jeżeli będzie się przestrzegać zasad prowadzenia masy i odsprzęgania kondensatorami. Sprawie prowadzenia mas, wartości położeniu kondensatorów odsprzęgających poświęciłem sporo uwagi w trakcie projektowania płytki i układu zasilania. Ścieżki zasilające maja odpowiednią szerokość, a w części analogowej na płytce została położona masa na całej powierzchni płytki (polygon plane). Montaż Schemat ideowy przetwornika pokazano na rys. 9, a montażowy na rys. 10. Najtrudniejsze do przylutowania będą tradycyjnie układy w obudowie SMD z małym rozstawem nóżek; DIR9001 i WM8740. Ja najlepsze efekty lutowania takich układów uzyskuje stosując topnik w żelu i stacje lutowniczą z grotem z minifalą. Po dokładnym pozycjonowaniu trzeba przylutować skrajne nóżki układu cienkim grotem. Potem wszystkie nóżki pokrywa się topnikiem w żelu i przeciąga po nich napełnionym cyną grotem z minifalą. Po nabraniu pewnej wprawy można uzyskać luty trudne do odróżnienia od lutów wykonanych w automacie lutowniczym. Pozostałe elementy są proste do przylutowania i nie wymagają komentarza. W trakcie montażu trzeba zwrócić na jakość użytych elementów szczególnie kondensatorów elektrolitycznych, kondensatorów w filtrze i rezystorów w filtrze. Ja użyłem w docelowym układzie kondensatorów elektrolitycznych firmy Panasonic i BC Components, kondensatorów polipropylenowych FKP2 produkowanych przez Wimę i rezystorów metalizowanych 1% Beyschlag. Uruchomienie przetwornika trzeba rozpocząć od podłączenia napięcia przemiennego 8 10 V/200 ma do złącza ZZ2 i symetrycznego napięcia przemiennego 2 16 V/200 ma do złącza ZZ1. Po sprawdzeniu poprawności napięć zasilających trzeba ustawić zworki: zwarte powinny być J5 i J1, a pozostałe rozwarte. Do złącza Z1 podłączamy kablem koncentrycznym ze złączem RCA sygnał SPDIF z odtwarzacza CD lub DVD. W trakcie odtwarzania płyty CD można zmierzyć częstotliwości na wyjściu odbiornika U1. Na wyjściu LRCKO powinno być 44,1 khz, na wyjściu BCKO 44,1 khz*64=2,8224 MHz. Zegar systemowy ma częstotliwość 44,1 khz*256=11,28 96 MHz. Jeżeli na wyprowadzeniu!audio (nóżka 1) pojawi się stan niski to oznacza że odbiornik pracuje prawidłowo. Dodatkowo na wyjściu DOUT można obserwować na oscyloskopie nieokresowy przebieg cyfrowy. Jeżeli odbiornik działa prawidłowo to można wstępnie sprawdzić oscyloskopem czy jest sygnał na wyjściu analogowym przetwornika, lub podłączyć wzmacniacz i sprawdzać układ na słuch. Ja w trakcie pierwszego uruchamiania najpierw użyłem opisywanego już w Elektronice Praktycznej przetwornika analogowo cyfrowego z wyjściem SPDIF i generatora przebiegu sinus. Sprawdziłem wstępnie prawidłowość identyfikacji kanałów i zgrubnie brak zniekształceń. Nic nie zastąpi testów odsłuchowych, ale zawsze dobrze jest zmierzyć jak najwięcej parametrów szczególnie przy projektowaniu i uruchamianiu nowej konstrukcji, żeby wykryć ewentualne błędy konstrukcyjne, czy montażowe. Dzisiaj nawet zaawansowane pomiary takiego urządzenia jak przetwornik cyfrowo analogowy można przeprowadzić w domu bez użycia kosmicznie drogiego sprzętu pomiarowego. Wystarczy w miarę dobra karta muzyczna z wyjściem SPDIF i darmowy program Right Mark Analyser. Ja do pomiaru przetwornika użyłem karty Audiophile 2496. Karta ma przyzwoite parametry, wyjście SPDIIF i doskonale nadaje się do tego typu pomiarów. Zbiorcze wyniki pomiarów zostały pokazane na rys. 5. Wykres odpowiedzi częstotliwościowej (rys. 6) pokazuje, że kanały są równe, pasmo przenoszenia prawidłowe. Stałoprądowe sprzę- 38 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009

Kompaktowy przetwornik C/A dla Audiofilów Rys. 10. Schemat montażowy przetwornika ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 6/2009 żenie sygnałów (bez kondensatorów sprzęgających) powoduje, że pasmo przenoszenia jest równe od najmniejszych częstotliwości. Lekki spadek o 0,5 db na górnym krańcu (20 khz) pasma nie ma żadnego praktycznego znaczenia. W przypadku źródła sygnału istotne są dwa parametry: poziom szumów i zniekształcenia harmoniczne. Szumy przetwornika powstają w trakcie konwersji (szum kwantyzacji) i w całym torze analogowym od przetwornika przez filtr dolnoprzepustowy. Na rys. 7 pokazano poziom szumów. Wynik jest bardzo dobry. Wykres pomiarów zniekształceń harmonicznych jest pokazany na rys. 8. Wyniki pomiarów mówią, że przetwornik został prawidłowo zaprojektowany pod względem elektrycznym. Dla konstruktora są bardzo istotne, ale dla użytkownika o wiele ważniejsze jest brzmienie. Końcowym i bardzo ważnym testem jest test odsłuchowy. W pierwszym teście wykorzystałem przetwornik, wzmacniacz słuchawkowy z układem TPA6120 i słuchawki Bayerdynamic DT880 Pro. Pierwsza część testu polegała na słuchaniu różnych gatunków muzyki. Przetwornik wykazał się dużą rozdzielczością i prawidłową bazą stereofoniczną. Bez problemu można było zlokalizować poszczególne instrumenty nawet w większych składach. Słychać też było wiele szczegółów, których nie słychać przy źródle o gorszych parametrach. To co szczególnie zasługuje na uwagę to barwa dźwięku. Odtwarzane nagrania cechują się lekkością, ale tez wyważeniem i precyzją. Dla mnie rewelacyjnie brzmi tu gitara akustyczna w repertuarze klasycznym, ale tez i rockowym (np. Dire Straits). Oprócz gitary warto tez posłuchać koncertów wiolonczelowych. W repertuarze jazzowym przetwornik radzi sobie równie dobrze. Nawet jeden z najtrudniejszych instrumentów, czyli fortepian grający solo jest w dobrych nagraniach odtwarzany zupełnie przyzwoicie. Drugi test polegał na porównaniu z przetwornikiem z układami PCM1796 w wersji monaural z upsamplerem na układzie SRC4392. Ten przetwornik jest również bardzo precyzyjny, a z upsamplingiem mimo że traci nieco ze szczegółów gra bardziej gładko. Przetwornik na PCM1796 gra ładnym głębokim basem, a dźwięk jest dynamiczny. Instrumenty wydają się takie jakie powinny być (o ile na to pozwala na to zapis, bo tak w rzeczywistości brzmieć nie będą). Ja osobiście lubią taką szkołę dźwięku, może niebyt fascynującą, ale solidną. Brzmi bardzo dobrze w nagraniach bardzo dobrych, ale czasami tez potrafi pomóc gorszym. Przetwornik na WM8740 jest inny. Potrafi zafascynować w większości dobrze zrealizowanych nagrań. Potrafi tez bezlitośnie obnażyć nagrania zrealizowane nie dość dobrze. Przetwornik wnosi do odtwarzanej muzyki cos ze swojego charakteru. Nie nudzi, ale fascynuje. Na pewno warto go wykonać Tomasz Jabłoński, EP tomasz.jablonski@ep.com.pl 39