NOWA PROPOZYCJA DELIMITACJI OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH PO OPINIACH ZŁOŻONYCH PRZEZ SAMORZĄDY POWIATOWE I GMINNE 18 kwietnia 2017 r.

NOWA PROPOZYCJA DELIMITACJI OBSZARÓW FUNKCJONALNYCH PO OPINIACH ZŁOŻONYCH PRZEZ SAMORZĄDY POWIATOWE I GMINNE 18 kwietnia 2017 r.

I. ZAŁOŻENIA Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w planie zagospodarowania przestrzennego województwa określa się granice i zasady zagospodarowania obszarów funkcjonalnych o znaczeniu ponadregionalnym oraz, w zależności od potrzeb, granice i zasady zagospodarowania obszarów funkcjonalnych o znaczeniu regionalnym. Wprowadzenie obszarów funkcjonalnych do systemu planowania przestrzennego, zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030), wynika z przyjęcia nowego podejścia terytorialnego w zarządzaniu rozwojem. Charakteryzuje się ukierunkowaniem na wykorzystanie endogenicznych potencjałów terytoriów określonych funkcjonalnie, integracją działań publicznych w wymiarze przestrzennym oraz wielopoziomowym systemem zarządzania. Założeniem KPZK 2030 jest kierowanie podobnego zestawu działań o charakterze zintegrowanym do obszarów charakteryzujących się wspólnymi cechami geograficznymi społeczno-gospodarczymi i przestrzennymi. Te obszary nazwano właśnie obszarami funkcjonalnymi. Na podstawie przeprowadzonej delimitacji wyznaczono podstawowe typy obszarów funkcjonalnych, obejmujących łącznie wszystkie gminy położone w granicach województwa wielkopolskiego: 1) Miejski obszar funkcjonalny ośrodka wojewódzkiego Poznański Obszar Metropolitalny, 2) Miejski obszar funkcjonalny ośrodka regionalnego Aglomeracja Kalisko-Ostrowska, 3) Miejskie obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych Gniezno, Konin, Leszno, Piła, 4) Wiejski obszar funkcjonalny, Ponadto, ze względu na występowanie specyficznych problemów z zakresu gospodarki przestrzennej, wskazuje się obszary funkcjonalne szczególnego zjawiska w skali regionalnej: 1) Północno-Zachodni Obszar Funkcjonalny, 2) Południowo-Zachodni Obszar Funkcjonalny, 3) Wschodni Obszar Funkcjonalny. Pomimo braku szczegółowych warunków określania obszarów funkcjonalnych i ich granic w ramach typów obszarów funkcjonalnych, o których mowa w art. 49d ust. 5 i 6 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, na potrzeby sporządzenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego przyjęto następującą klasyfikację obszarów funkcjonalnych: obszar funkcjonalny o znaczeniu ponadregionalnym Poznański Obszar Metropolitalny (jako miejski obszar funkcjonalny ośrodka wojewódzkiego); obszary funkcjonalne o znaczeniu regionalnym: Aglomeracja Kalisko-Ostrowską (jako miejski obszar funkcjonalny ośrodka regionalnego), Północno-Zachodni Obszar Funkcjonalny, Południowo-Zachodni Obszar Funkcjonalny i Wschodni Obszar Funkcjonalny; obszary funkcjonalne o znaczeniu subregionalnym Gniezno, Konin, Leszno, Piła (jako miejskie obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych) oraz wiejski obszar funkcjonalny (jako strefa zewnętrzna miejskich obszarów funkcjonalnych. W niniejszym opracowaniu przedstawiono propozycje dotyczące określenia obszarów funkcjonalnych o znaczeniu ponadregionalnym, regionalnym i subregionalnym oraz ich granic, w tym przyjęte założenia, zasady i kryteria delimitacji i ich zasięg przestrzenny. P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 1

2 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 3

II. MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE 1. POZNAŃSKI OBSZAR METROPOLITALNY Zasady i kryteria delimitacji Zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) Poznań, ze względu na pełnioną rolę w systemie osadniczym kraju oraz znaczenie społeczno-gospodarcze w procesach rozwojowych Wielkopolski, zyskał status ośrodka metropolitalnego. Jest głównym elementem struktury przestrzennej regionu, a wraz z powiązanym z nim funkcjonalnie otoczeniem tworzy Poznański Obszar Metropolitalny (POM). Skupia on największą część potencjału rozwojowego województwa, stanowiącego o konkurencyjności regionu. Rozwój tego obszaru, zgodnie ze Zaktualizowaną Strategią Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020, wymaga specjalnych instrumentów wzmacniających komplementarność wzajemnych relacji i powiązań funkcjonalnych, jednocześnie wspomagających przepływy potencjałów rozwojowych pomiędzy stolicą regionu a najważniejszymi ośrodkami subregionalnymi i obszarem całego województwa. Zgodnie z ustaleniami KPZK 2030 delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich powinna zostać przeprowadzona na poziomie wojewódzkim w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, przy zastosowaniu jednolitych kryteriów wypracowanych wspólnie przez stronę rządową i samorządową przy udziale partnerów społecznych i gospodarczych. Ponieważ dotąd nie ustalono, w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, jednolitych kryteriów delimitacji, Samorząd Województwa Wielkopolskiego opiera swoje decyzje o wykonaną w 2006 roku delimitację Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego. Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Poznania (POM), przeprowadzona została w oparciu o założenia, które uznano za niezbędne z punktu widzenia planowania przestrzennego. Wyznaczając granice obszaru metropolitalnego przyjęto, że: podstawową jednostką terytorialną poddaną analizie będzie gmina jednostka podziału administracyjnego najniższego szczebla, analizie poddane zostaną wszystkie gminy z powiatu poznańskiego oraz wszystkie gminy z 10 powiatów otaczających go (w sumie 76 gmin). Założono, na podstawie wcześniejszych badań i opracowań, że obszar metropolitalny będzie się zawierał wewnątrz badanego obszaru 11 powiatów, a tym samym będzie możliwa pełna delimitacja typu ex post, granice obszaru metropolitalnego muszą być ciągłe i oparte na granicach administracyjnych gmin. W celu delimitacji obszaru spójnego terytorialnie przyjęto cztery zasady metodologiczne: bezpośredniego sąsiedztwa, ciągłości, zwartości i rozłączności. Były to warunki niezbędne dla ustalenia obszaru, który ze względu na specyficzne uwarunkowania prawne i metodologiczne, musi spełniać cechy obszaru objętego planem zagospodarowania przestrzennego. Dla tak określonych warunków procedury delimitacyjnej przyjęto trzy podstawowe grupy kryteriów statystycznych i funkcjonalnych: społeczno-gospodarcze, dostępności komunikacyjnej i środowiska przyrodniczego. W sferze społecznej i gospodarczej przebadano: potencjał demograficzny oraz zachodzące procesy demograficzne, rynek pracy, poziom życia mieszkańców, aktywność gospodarczą gmin z uwzględnieniem kapitału zagranicznego, poziom obsługi biznesu oraz przekształcenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Dostępność komunikacyjną wyrażono izochroną dojazdu do centrum metropolii: 30` dojazdu środkami komunikacji zbiorowej, 60` dojazdu środkami komunikacji indywidualnej i odniesiono względem odległości 10, 30 i 50 km od centrum metropolii. W przypadku kryterium środowiska przyrodniczego wykonano badanie przebiegu granic przyrodniczych struktur przestrzennych na podstawie układu zlewniowego, systemu przyrodniczego oraz fitokompleksów krajobrazowych, a także dokonano waloryzacji środowiskowej. Ze względu na zastosowanie mierników funkcjonalnych oraz subiektywną ocenę ich znaczenia dla obszaru metropolitalnego przyjęto, że środowisko przyrodnicze stanowić będzie element uzupełniający procedury delimitacyjnej. Badanie środowiska przyrodniczego miało na celu wskazanie terenów korzystnych dla rozwoju obszaru metropolitalnego przy zachowaniu jego ciągłości i jakości. 4 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

Przeprowadzone badanie dla obszaru analiz, zarówno w ujęciu statycznym, jak i dynamicznym, potwierdza istniejące trendy aktywnego rozwoju większości gmin podpoznańskich. Szczególnie widoczne jest to w przeanalizowanych sferach społecznej i gospodarczej. Zmiany w sferze społecznej w pierwszej kolejności informują o zachodzących procesach metropolizacji obszaru. Analiza migracji stałych wskazuje na występowanie silnego zjawiska suburbanizacji. Potwierdza to znaczny odpływ ludności Poznania przy jednoczesnym wysokim dodatnim saldzie migracji gmin otaczających miasto. Gminy bezpośrednio sąsiadujące z Poznaniem, wyróżniają się wysokim udziałem usług wyższego rzędu, a także znaczną liczbą spółek z udziałem kapitału zagranicznego i podmiotów gospodarki narodowej sektora prywatnego. Pozwala to na wniosek, że powiązania funkcjonalno-przestrzenne na poziomie lokalnym między metropolią a jej bezpośrednim zapleczem są silne i wieloaspektowe. Jednocześnie przeprowadzone analizy potwierdzają niejednorodność badanego obszaru. Trójwymiarowa interpolacja wartości badanych cech społecznogospodarczych pokazała dominację gmin powiatu poznańskiego wartości badanych cech dla gmin powiatu poznańskiego są najwyższe w badanym obszarze. Zjawiskami charakterystycznymi dla analizowanego obszaru są: teren depresji cech charakterystycznych dla obszarów metropolitalnych, który okala powiat poznański oraz wyraźny wzrost badanych cech na obszarze miast powiatowych. Czytelna jest zatem koncentracja cech metropolitalnych w strefie centralnej i miastach powiatowych, przy równoczesnym ich deficycie w pozostałej części analizowanego obszaru. Tak przygotowaną analizę poszerzono o estymację modelu matematycznego, przedstawiającego matematyczne ujęcie badanego zjawiska. Dla rozkładu zjawiska oszacowano funkcję trendu wykładniczego trzeciego stopnia, która opisuje rzeczywisty rozkład cech. Zauważono, że granice POM kształtują się w odległości około 30 km od centrum Poznania, ponieważ w tym miejscu następuje wyraźne wypłaszczenie linii wykresu. Gminy położone poza punktem 30 km notują już zdecydowanie niższe wartości cech badanych. Postępując jednak dalej zauważono niewielki wzrost wartości w strefie 50-60 km od Poznania to obszar występowania miast powiatowych, które jako silne jednostki miejskie powodują wzrost średnich wartości badanych cech. Podkreślić jednak trzeba, że poza tymi miastami tereny wiejskie nie wykazują już wysokich wartości analizowanych cech. Uzyskane wyniki badań delimitacyjnych pozwoliły podzielić gminy na 4 zasadnicze grupy. Pierwsza to gminy położone najbliżej Poznania o najwyższych badanych wskaźnikach. Druga grupa to gminy, które położone są w odległości 30-50 km, których rozkład jest stosunkowo skupiony i które charakteryzują się niskimi wartościami badanych wskaźników. Trzecia grupa to gminy miast powiatowych z wyraźnie wyższymi wartościami badanych cech niż otaczające je tereny gmin wiejskich. Ostatnia grupa to gminy o najniższych wartościach badanych cech. Po przeanalizowaniu przyjętych kryteriów, zgodnie z przedstawionymi założeniami, można przyjąć następujące przybliżenie delimitacyjne do Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego zaliczone zostały jednostki osadnicze czterech poniższych grup: gminy powiatu poznańskiego. Są to gminy znajdujące się maksymalnie w odległości 25 km od centrum metropolii, o bardzo dobrej dostępności komunikacyjnej. Natężenie badanych cech społeczno-gospodarczych na tym obszarze jest bardzo silne. Koncentruje się tutaj aż 43% wartości analizowanych cech całego obszaru analiz; miasta powiatowe (Szamotuły, Oborniki, Wągrowiec, Gniezno, Września, Środa Wielkopolska, Śrem, Kościan, Grodzisk Wielkopolski, Nowy Tomyśl). Jednostki te ze względu na znaczny udział cech społecznogospodarczych i ze względu na ważne miejsce, jakie zajmują w hierarchii sieci osadniczej, stanowią zewnętrzny pierścień miast obszaru metropolitalnego. Miasta te wyróżniają się wysokimi wskaźnikami cech przebadanych w sferze gospodarczej, w szczególności dla sektora usług wyższego rzędu, gdzie wartości badanych cech znacznie przekraczają średnią dla powiatu poznańskiego, przyjętą jako odniesienie porównawcze. Niezwykle istotne są też relacje funkcjonalno-przestrzenne obserwowane w takich aspektach, jak codzienne migracje, czy dostępność komunikacyjna; gminy: Skoki i Czempiń wykazujące się umiarkowanym natężeniem cech metropolitalnych oraz dobrą dostępnością komunikacyjną. Gmina Skoki wyróżnia się dodatnim wysokim saldem migracji, a miasto cechują wysokie wskaźniki sfery gospodarczej. W gminie Czempiń głównie miasto wykazuje się znacznym natężeniem cech społeczno-gospodarczych. Bardzo dobra, wyrażona czasem dojazdu do metropolii, półgodzinna dostępność komunikacyjna, zarówno komunikacją indywidualną, jak i zbiorową kolejową, zadecydowała ostatecznie o włączeniu tych gmin do obszaru metropolitalnego. Obie gminy zostają włączone do obszaru metropolitalnego również ze względu na zasadę ciągłości przestrzennej; P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 5

gminy: Duszniki, Kaźmierz, Rogoźno, Kiszkowo, Łubowo, Czerniejewo, Nekla, Dominowo, Zaniemyśl, Brodnica, Granowo, Opalenica zostały włączone do obszaru metropolitalnego ze względu na powiązania przyrodnicze i zasadę ciągłości przestrzennej. Ze względu na gospodarowanie wodami podziemnymi (granica Poznańskiego Dorzecza Warty stanowiła główne kryterium przyrodnicze) włączono do obszaru metropolitalnego gminy: Duszniki, Kaźmierz, Łubowo, Zaniemyśl, Brodnica, Granowo. Pozostałe gminy zostają włączone do POM na zasadzie ciągłości przestrzennej. W tej grupie znajdują się również gminy wiejskie: Wągrowiec, Kościan i Gniezno, stanowiące dopełnienie przestrzenne gmin miejskich miast powiatowych włączonych do POM w grupie drugiej. Przeprowadzona na podstawie przyjętych założeń i zasad delimitacja POM ujęła kompleksowo zjawiska charakterystyczne dla obszarów metropolitalnych. W granicach obszaru metropolitalnego znalazły się w całości najważniejsze powiązania funkcjonalne i przestrzenne. Dzięki temu można było wdrożyć ujęcie systemowe, jako najlepszy rodzaj organizacji przestrzeni i potraktować obszar metropolitalny, jako terytorialny system społeczny (Chojnicki Z., Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1999). Zasięg przestrzenny W granicach Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego znalazło się 45 gmin, w tym: 6 gmin miejskich: Poznań, Gniezno, Kościan, Luboń, Puszczykowo, Wągrowiec, 21 gmin miejsko-wiejskich: Buk, Czempiń, Czerniejewo, Grodzisk Wielkopolski, Kostrzyn, Kórnik, Mosina, Murowana Goślina, Nekla, Nowy Tomyśl, Oborniki, Opalenica, Pobiedziska, Rogoźno, Skoki, Stęszew, Swarzędz, Szamotuły, Śrem, Środa Wielkopolska, Września, 18 gmin wiejskich: Brodnica, Czerwonak, Dominowo, Dopiewo, Duszniki, Gniezno, Granowo, Kaźmierz, Kiszkowo, Kleszczewo, Komorniki, Kościan, Łubowo, Rokietnica, Suchy Las, Tarnowo Podgórne, Wągrowiec, Zaniemyśl. 2. AGLOMERACJA KALISKO-OSTROWSKA Zasady i kryteria delimitacji Zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) Kalisz i Ostrów Wielkopolski jako bipolarny zespół miast został uznany za ośrodek o znaczeniu regionalnym. Miasta o znaczeniu regionalnym zostały wyróżnione w Koncepcji ze względu na ich znaczenie dla sieci osadniczej kraju. Są to miasta pełniące ważne role administracyjne, gospodarcze i społeczne, koncentrujące niektóre funkcje metropolitalne, ale o skali oddziaływania znacznie mniejszej (przeważnie regionalnej) niż ośrodki metropolitalne, czy pozostałe ośrodki wojewódzkie. Odgrywają one podstawową rolę w życiu gospodarczym, społecznym i administracyjnym poszczególnych regionów, a niektóre z nich, dzięki specjalizacji, oddziałują bezpośrednio na rozwój kraju. Celem delimitacji miejskiego obszaru funkcjonalnego Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego (AKO) jest określenie wzajemnych związków jednostek osadniczych, które pod względem powiązań funkcjonalnych, zaawansowanych procesów urbanizacyjnych i potencjalnego rozwoju stanowią i będą stanowić zintegrowaną całość, mimo zróżnicowanego statusu administracyjnego. Dla potrzeb wyznaczenia miejskiego obszaru funkcjonalnego Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego założono, że docelowy obszar funkcjonalny musi być rejonem spójnym, którego podstawową jednostką terytorialną jest gmina. Granice gmin określają powierzchnię w całości wchodzącą do obszaru funkcjonalnego. Granica delimitowanego obszaru nie może wykraczać poza granice województwa wielkopolskiego. Analizie poddane zostały wszystkie gminy z pierwszego pierścienia otaczającego ośrodki regionalne, wszystkie gminy z drugiego pierścienia oraz całe powiaty, w skład których wchodzą gminy z pierwszego i drugiego pierścienia (analizą objęto powiaty kaliski, ostrowski, pleszewski i koniński oraz powiat grodzki miasto Kalisz). 6 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

Delimitację oparto na następujących zasadach: bezpośredniego sąsiedztwa z ośrodkami regionalnymi do docelowego obszaru funkcjonalnego włączone zostaną gminy bezpośrednio graniczące z ośrodkami regionalnymi, również te, które nie spełniają zasady spełnienia przyjętej minimalnej liczby punktów wynikających z kryteriów oraz obsługi funkcjonalnej obszaru, zwartości teren delimitowany musi tworzyć zwarty obszar, w skład obszaru funkcjonalnego mogą wchodzić gminy, które nie spełniają kryteriów, ale otoczone są wyłącznie gminami spełniającymi kryteria, ciągłości delimitowany obszar musi być ciągły przestrzennie, nie może być luk w obszarze, gminy wchodzące w skład obszaru muszą sąsiadować ze sobą, rozłączności poszczególne gminy mogą wchodzić tylko w skład jednego miejskiego obszaru funkcjonalnego. Warunkiem zaliczenia gminy do obszaru funkcjonalnego jest osiągnięcie przyjętej minimalnej liczby punktów, z dopuszczeniem odstępstw od tej zasady, wynikających z zastosowania ww. zasad. Przyjęte wskaźniki odniesione zostały do średniej dla dwóch powiatów: kaliskiego i ostrowskiego z wyłączeniem miasta Ostrów Wielkopolski. Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka regionalnego Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej została oparta na kryteriach społecznych, gospodarczych, komunikacyjnych i funkcjonalnych. Przyjęte wskaźniki zostały odniesione do przestrzeni i czasu w jakim występują. Ważnym elementem decydującym o przynależności gminy do obszaru funkcjonalnego była również intensywność i trwałość występującej cechy. Analizy przyjętych wskaźników kryteriów społecznych i gospodarczych przeprowadzono w formie zbadania dynamiki zachodzących procesów, przede wszystkim dla zobrazowania intensywności zachodzących zmian. Takie podejście wynika m.in. z charakteru dokumentów planistycznych, które sporządzane są w określonym horyzoncie perspektywicznym i muszą uwzględniać tendencje zmian w sposób zapewniający aktualność ich ustaleń w trakcie realizacji wyznaczonych kierunków rozwojowych. Wśród kryteriów społecznych przebadano: dynamikę zmiany liczby ludności, udziału pracujących w sektorach pozarolniczych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, udziału bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym i dynamikę zmiany liczby mieszkań na 1000 mieszkańców oraz udział dojeżdżających do pracy do ośrodków regionalnych. W zakresie kryteriów gospodarczych przeanalizowano dynamikę zmiany liczby podmiotów gospodarczych REGON na 10 tys. mieszkańców, udziału podmiotów wybranych branż usługowych wyższego rzędu w ogólnej liczbie podmiotów oraz dynamikę zmian powierzchni terenów zurbanizowanych. Wskaźniki dotyczące dostępności komunikacyjnej zostały zbadane na bazie dostępności czasowej do ośrodków regionalnych oraz liczby połączeń komunikacją zbiorową do ośrodków regionalnych, natomiast dla kryterium udziału dojeżdżających do pracy do miast centralnych wykorzystane zostały dane przeprowadzone na potrzeby GUS. Kolejnym etapem delimitacji była analiza kryteriów funkcjonalnych do których zaliczono zasięg obsługi komunalnej ośrodków regionalnych oraz gmin z pierwszego i drugiego pierścienia otaczającego ośrodki regionalne w zakresie gospodarki odpadami. Do bardzo istotnego kryterium funkcjonalnego zaliczono formę i zasięg terytorialny współpracy samorządów lokalnych, skupionych wokół miast Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, której zasady zostały umocowane w przyjętym porozumieniu, ważnym z punktu widzenia wspierania rozwoju tej części regionu. Wyniki prac analitycznych w odniesieniu do procesów rozwojowych, przekształceń przestrzeni i powiązań funkcjonalnych potwierdzają silne i złożone związki społeczno-gospodarcze, funkcjonalne i przestrzenne pomiędzy ośrodkami regionalnymi a gminami pierwszego i drugiego pierścienia otaczającego te miasta. Spośród badanych gmin otaczających miasta centralne AKO, 11 spełniło kryteria społeczne, gospodarcze, komunikacyjne i funkcjonalne (Blizanów, Żelazków, Opatówek, Godziesze Wielkie, Brzeziny, Ostrów Wielkopolski, Nowe Skalmierzyce, Przygodzice, Odolanów, Raszków i Sieroszewice). Gmina Ceków Kolonia została włączona ze względu na spełnienie obu kryteriów funkcjonalnych. Ponadto, na podstawie kryterium dotyczącego formalnej współpracy jednostek samorządu terytorialnego, do obszaru funkcjonalnego włączone zostały gminy: Stawiszyn, Mycielin, Lisków, Koźminek, Szczytniki i Sośnie oraz gmina Gołuchów, która spełnia również zasadę bezpośredniego sąsiedztwa. P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 7

Zasięg przestrzenny W granicach Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej znalazło się 21 gmin, w tym: 2 gminy miejskie: Kalisz i Ostrów Wielkopolski, 4 gminy miejsko-wiejskie: Nowe Skalmierzyce, Odolanów, Raszków, Stawiszyn, 15 gmin wiejskich: Blizanów, Brzeziny, Ceków-Kolonia, Godziesze Wielkie, Gołuchów, Lisków, Mycielin, Opatówek, Ostrów Wielkopolski, Przygodzice, Sieroszewice, Sośnie, Szczytniki i Żelazków. 3. GNIEZNO, KONIN, LESZNO, PIŁA Zasady i kryteria delimitacji Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju w grupie miejskich obszarów funkcjonalnych (MOF) wyróżnia obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych. Według klasyfikacji Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) miasta subregionalne, dla których wyznacza się obszary funkcjonalne, to miasta o liczbie ludności pomiędzy 50 tys. a 100 tys. mieszkańców, pełniące ważne funkcje gospodarcze i społeczne. W przypadku Wielkopolski, ze względu na historię podziałów administracyjnych, w większości są to byłe ośrodki wojewódzkie: Konin, Leszno, Piła. Grupę tę uzupełnia Gniezno, które jako jedyne miasto nie jest ośrodkiem wojewódzkim, a zostało zakwalifikowane ze względu na potencjał społeczny i gospodarczy, a także uwarunkowania historyczne. Miasta subregionalne wraz z obszarami funkcjonalnymi pełnią bardzo istotną rolę. Z jednej strony wspomagają proces dyfuzji rozwoju ośrodka metropolitalnego, z drugiej stanowią i będą stanowiły bieguny wzrostu dla poszczególnych części Wielkopolski. Dla delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych przyjęto metodę, która pozwala na harmonizację i porównywalność wyników. Dla wszystkich miast subregionalnych zastosowano takie same zasady i wskaźniki delimitacji. Mimo że miasta te różnią się strukturą wewnętrzną to wykazują wiele cech wspólnych, takich jak wielkość ośrodka, status administracyjny. Pozwala to założyć, że miasta te będą podobnie oddziaływać na swoje otoczenie. Uznano, że miejski obszar funkcjonalny powinien być spójny przestrzennie, musi charakteryzować się istnieniem silnych powiązań funkcjonalnych oraz zaawansowanymi procesami urbanizacyjnymi. Dla potrzeb wyznaczania granic obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych przyjęto następujące zasady i założenia: podstawową jednostką delimitacyjną jest gmina, jednostka podziału administracyjnego najniższego szczebla; obszar funkcjonalny jest regionem spójnym terytorialnie, za wchodzące w skład obszaru funkcjonalnego uznaje się wszystkie gminy bezpośrednio sąsiadujące z miastem subregionalnym, niezależnie od tego czy spełniły określone kryteria delimitacji (zasada bezpośredniego sąsiedztwa), za wchodzące w skład obszaru funkcjonalnego uznaje się tylko te gminy, które sąsiadują z ośrodkiem subregionalnym bezpośrednio lub przez inne gminy wyznaczone w wyniku przyjętych kryteriów (zasada ciągłości), za wchodzące w skład obszaru funkcjonalnego uznaje się te gminy, które nie spełniają kryteriów, ale sąsiadują wyłącznie z gminami spełniającymi założone kryteria (zasada zwartości), każda gmina może wchodzić w skład tylko jednego typu obszaru funkcjonalnego miast subregionalnych; w przypadku nakładania się stref wpływu decyduje odległość gminy do centrum ośrodka subregionalnego (zasada rozłączności), analizie poddano wszystkie gminy z powiatów otaczających miasto subregionalne, z których co najmniej jedna gmina znajduje się w pierwszym lub drugim pierścieniu jednostek otaczających miasto. 8 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

Jako optymalne i dostępne wskaźniki, za pomocą których opisać można dynamikę charakterystycznych zjawisk dla obszarów podmiejskich miast typu subregionalnego uznano: udział dojeżdżających do pracy do miast subregionalnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, dostępność czasowa do miast subregionalnych, liczbę połączeń komunikacją zbiorową, zmianę liczby ludności 2000-2012, zmianę powierzchni terenów zurbanizowanych 2006-2011. Powiązania funkcjonalne badanych jednostek terytorialnych z miastami subregionalnymi obrazują dojazdy do pracy. Są one jednym z istotniejszych kryteriów delimitacji przestrzeni. Migracje wahadłowe polegające na codziennym przemieszczaniu się ludności do i z pracy stanowią element bilansu siły roboczej w ujęciu terytorialnym. Informują nas o sile powiązań z miastem subregionalnym w zakresie rynku pracy, a pośrednio o rozwoju infrastruktury gospodarczej, w tym komunikacyjnej. Przyjęty wskaźnik statystyczny, liczba osób dojeżdżających odniesiona do liczby osób w wieku produkcyjnym, dobrze ilustruje powiązania badanych gmin z miastami subregionalnymi. Osoby w wieku produkcyjnym stanowią bowiem potencjalną grupę ludności przemieszczającą się w związku z zatrudnieniem. Przy określaniu zasięgu powiązań komunikacyjnych miast z otaczającym obszarem, w metodach delimitacyjnych najczęściej stosuje się kryterium dostępności czasowej wybranych jednostek osadniczych oraz kryterium liczby połączeń komunikacyjnych w ciągu doby. Sprawność i szybkość pokonywania przestrzeni, mierzona czasem dojazdu różnymi środkami transportu, jest obecnie jednym z najistotniejszych czynników rozwoju. Obszary o słabej dostępności czasowej w relacjach komunikacyjnych są bardziej ograniczone w zakresie dostępu do usług podstawowych, usług wyższego rzędu, które koncentrują się głównie w większych ośrodkach miejskich. W przedmiotowej delimitacji założono, że czas dojazdu do miasta subregionalnego, transportem indywidualnym nie może przekraczać 40 minut. Uznano, że czas ten jest optymalny dla codziennych migracji ludności do pracy, szkoły i usług. Ponadto w obszarze wyznaczonym izochroną 40 minut zamieszkuje ponad 2/3 ludności całego obszaru analiz z wyłączeniem miast subregionalnych. Do podstawowych informacji o powiązaniach funkcjonalnych ośrodków miejskich i otaczających je obszarów należy liczba połączeń komunikacyjnych komunikacją zbiorową w ciągu doby, na podstawie której można pośrednio ocenić zapotrzebowanie na transport w najbliższym otoczeniu miast. Przyjęto, że do miejskiego obszaru funkcjonalnego powinno zaliczyć się jednostki wykazujące najwyższą liczbę połączeń do miasta subregionalnego. Zastosowany w analizie kolejny miernik, zmiany liczby ludności w latach 2000-2012 w ujęciu dynamicznym charakteryzuje zachodzące procesy aglomeracyjne. Badanie wzrostu liczby ludności na analizowanym obszarze jest wskaźnikiem informującym o rozwoju poszczególnych jednostek osadniczych i oddaje całokształt procesów rozwoju społeczno-gospodarczego. Ponadto wzrost liczby ludności w najbliższym sąsiedztwie dużych miast jest charakterystyczny dla zachodzącego procesu suburbanizacji, który wyróżnia miejskie obszary funkcjonalne. W procesie delimitacji poszukiwany jest obszar funkcjonalny, który będzie regionem o wysokich wartościach badanych cech. W związku z powyższym odniesiono wskaźnik do średniej wartości dla powiatu otaczającego miasto subregionalne z wyłączeniem tych miast. W celu wyodrębnienia terenów, które pod względem zagospodarowania przestrzeni wyróżniają się wysokim poziomem zurbanizowania, przeanalizowano zmiany gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w latach 2006-2011. Wskaźnik ten odzwierciedla proces wykształcania się i rozwoju miejskich obszarów funkcjonalnych wykazując zmiany w sposobie zagospodarowania terenów otaczających miasta subregionalne. Podobnie jak przy badaniu zmiany liczby ludności, odniesiono wskaźnik do średniej wartości dla powiatu otaczającego miasto subregionalne z wyłączeniem tego miasta. Dla delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych miast subregionalnych przyjęto metodę spełnienia większości liczby kryteriów, tzn. co najmniej 3 z 5. Zakłada się, że miejskie obszary funkcjonalne miast subregionalnych to strefa oddziaływania miasta subregionalnego, ale także taki zbiór lokalnych jednostek terytorialnych, który wyróżnia się z otoczenia i jednocześnie upodabnia pod pewnymi względami do ośrodka subregionalnego. W związku z powyższym, oraz ze względu na kryteria wyznaczania ośrodków lokalnych, przyjęto dodatkowe założenie w metodzie: w obszarach funkcjonalnych miast subregionalnych nie mogą uczestniczyć gminy miejskie i gminy miejsko-wiejskie miast powiatowych. P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 9

Zasięg przestrzenny W granicach miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych znalazły się: Gminy należące do miejskiego obszaru funkcjonalnego Gniezna: Czerniejewo, Gniezno, Kłecko, Łubowo, Niechanowo, Witkowo, Gminy należące do miejskiego obszaru funkcjonalnego Konina: Golina, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Stare Miasto, Ślesin, Gminy należące do miejskiego obszaru funkcjonalnego Leszna: Lipno, Osieczna, Rydzyna, Święciechowa, Gminy należące do miejskiego obszaru funkcjonalnego Piły: Kaczory, Krajenka, Szydłowo, Trzcianka, Ujście, Wysoka. III. WIEJSKI OBSZAR FUNKCJONALNY Zasady i kryteria delimitacji Wiejski obszar funkcjonalny na terenie Wielkopolski obejmuje wszystkie jednostki gminne, w tym ośrodki powiatowe, które nie są pod bezpośrednim wpływem najważniejszych ośrodków gospodarczych regionu, a tym samym wymagają wsparcia procesów rozwojowych. To obszary, w których potencjał endogeniczny wymaga wsparcia o czynniki aktywizujące i zasilające w nowe cechy i wartości. W obrębie wiejskiego obszaru funkcjonalnego znajdują się ponadto ośrodki powiatowe położone poza granicami miejskich obszarów funkcjonalnych, które w sieci jednostek osadniczych są źródłami czynników wzrostu. Pełnią one rolę uzupełniającą w stosunku do ośrodków subregionalnych. Oferują usługi publiczne podstawowe i ponadlokalne, w szczególności w zakresie edukacji, kultury, transportu publicznego, usług teleinformatycznych oraz administracyjnych. Ośrodki te mają szczególne znaczenie dla obszarów wiejskich przede wszystkim, jako miejsca koncentracji i tworzenia funkcji pozarolniczych, aktywizujących te tereny oraz stanowią dla nich główny rynek pracy. Dla delimitacji wiejskich obszarów funkcjonalnych, przyjęto kluczowe założenie, że położenie względem biegunów wzrostu regionu, jest cechą decydującą o dostępie do potencjału rozwojowego. W związku z powyższym do obszaru funkcjonalnego zaliczono wszystkie gminy położone poza granicami miejskich obszarów funkcjonalnych. Wiejskie obszary funkcjonalne są niezwykle istotne z punktu widzenia działań na rzecz zwiększenia spójności regionu. Obszary te są znacznie oddalone od najważniejszych ośrodków rozwoju w województwie, a co za tym idzie, nie są pod wpływem bezpośredniego oddziaływania potencjału rozwojowego tychże biegunów wzrostu. Ponadto ograniczony dostęp do głównych ośrodków miejskich, a tym samym mniejsze możliwości rozwojowe powodują emigrację mieszkańców na tereny bardziej atrakcyjne pod względem gospodarczym i społecznym, powodując depopulację terenów wiejskich. KPZK za istotną barierę rozwoju tych obszarów wskazuje: niską dostępność do usług publicznych, zdekapitalizowanie tkanki osadniczej i zagrożenie walorów przyrodniczych co wiąże się między innymi ze słabą jakością infrastruktury technicznej. Wsparcie wiejskich obszarów funkcjonalnych pomoże eliminować dysproporcje w poziomie rozwoju regionu, poprawi jego spójność, a tym samym zwiększy atrakcyjność województwa wielkopolskiego. Zasięg przestrzenny W granicach wiejskiego obszaru funkcjonalnego znalazło się 137 gmin, w tym: 7 gmin miejskich: Chodzież, Czarnków, Koło, Obrzycko, Słupca, Turek, Złotów, 59 gmin miejsko-wiejskich: Bojanowo, Borek Wielkopolski, Chocz, Dąbie, Dobra, Dobrzyca, Dolsk, Gołańcz, Gostyń, Grabów nad Prosną, Grodzisk Wielkopolski, Jaraczewo, Jarocin, Jastrowie, Jutrosin, Kępno, Kleczew, Kłodawa, Kobylin, Koźmin Wielkopolski, Krobia, Krotoszyn, Krzywiń, Krzyż Wielkopolski, Książ Wielkopolski, Lwówek, Łobżenica, Margonin, Miejska Górka, Międzychód, Mikstat, Miłosław, Okonek, Ostroróg, Ostrzeszów, Pleszew, Pniewy, Pogorzela, Poniec, Przedecz, Pyzdry, 10 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

Rakoniewice, Rawicz, Rychwał, Sieraków, Sompolno, Szamocin, Śmigiel, Trzemeszno, Tuliszków, Wieleń, Wielichowo, Wolsztyn, Wronki, Wyrzysk, Zagórów, Zbąszyń, Zduny, Żerków, 71 gmin wiejskich: Babiak, Baranów, Białośliwie, Bralin, Brudzew, Budzyń, Chodów, Chodzież, Chrzypsko Wielkie, Czajków, Czarnków, Czermin, Damasławek, Doruchów, Drawsko, Gizałki, Grodziec, Grzegorzew, Kamieniec, Kawęczyn, Kobyla Góra, Kołaczkowo, Koło, Kościelec, Kotlin, Kraszewice, Krzemieniewo, Krzykosy, Kuślin, Kwilcz, Lądek, Lipka, Lubasz, Łęka Opatowska, Malanów, Miasteczko Krajeńskie, Miedzichowo, Mieleszyn, Mieścisko, Nowe Miasto nad Wartą, Obrzycko, Olszówka, Orchowo, Osiek Mały, Ostrowite, Pakosław, Perzów, Pępowo, Piaski, Połajewo, Powidz, Przemęt, Przykona, Rozdrażew, Rychtal, Ryczywół, Siedlec, Skulsk, Słupca, Strzałkowo, Tarnówka, Trzcinica, Turek, Wapno, Wierzbinek, Wijewo, Wilczyn, Władysławów, Włoszakowice, Zakrzewo, Złotów. IV. OBSZARY FUNKCJONALNE SZCZEGÓLNEGO ZJAWISKA W SKALI REGIONALNEJ 1. PÓŁNOCNO-ZACHODNI OBSZAR FUNKCJONALNY Zasady i kryteria delimitacji Północno-zachodnia Wielkopolska to wyróżniający się w województwie rejon o wysokim udziale obszarów cennych przyrodniczo, pełniących funkcje środowiskotwórcze, przy jednocześnie stosunkowo niskim w skali województwa udziale użytków rolnych. Obszar jest niejednorodny. Można go podzielić na rejony o dużych, zwartych kompleksach leśnych (Puszcza Notecka, Puszcza nad Drawą, Puszcza nad Gwdą, Pojezierze międzychodzko-pniewskie, dolina Noteci zaliczana do obszarów o najwyższych w regionie wartościach kulturowych i historycznych) oraz rejony dobrych gleb w północno-wschodniej części tego obszaru. Zasoby i walory środowiska odgrywają strategiczną rolę w kształtowaniu równowagi ekosystemu przyrodniczego całego kraju, pełniąc m.in. funkcje regulatora flory i fauny, wpływając na warunki klimatyczne, obieg wody, czy chroniąc gleby przed erozją. Obszar ten, ze względu na koncentrację terenów o wysokim potencjale przyrodniczym, charakteryzuje stosunkowo niski w skali województwa udział przestrzeni do potencjalnego zainwestowania, co w połączeniu ze słabszą dostępnością obszaru, wynikającą m.in. ze znacznej odległości od stolicy regionu i braku dogodnych rozwiązań komunikacyjnych, stanowią istotne ograniczenia dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Działalność inwestycyjna w tym rejonie wymaga równoważenia zamierzeń gospodarczych z potrzebami ochrony dla zachowania stabilnego i trwałego funkcjonowania ekosystemów oraz stworzenia spójnego systemu przyrodniczego województwa uwzględniającego powiązania przyrodnicze z resztą regionu oraz obszarami województw sąsiednich. Celem delimitacji jest określenie granic obszaru koncentracji terenów o dominującym w przestrzeni udziale terenów o wysokim potencjale przyrodniczym, przy jednocześnie stosunkowo niskim w skali województwa udziale przestrzeni do potencjalnego zainwestowania. Dla potrzeb wyznaczenia Północno-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego przyjęto następujące założenia: podstawową jednostką terytorialną poddaną analizie będzie gmina, jednostka podziału administracyjnego najniższego szczebla, analizie poddane zostaną wszystkie gminy województwa wielkopolskiego, granice obszaru funkcjonalnego muszą być ciągłe i oparte na granicach administracyjnych gmin. Delimitację oparto na następujących zasadach: w granice obszaru funkcjonalnego włączono tereny obejmujące co najmniej pięć gmin bezpośrednio ze sobą sąsiadujących spełniających co najmniej 4 ustalone kryteria, w granice obszaru funkcjonalnego włączono wszystkie gminy należące do powiatów, na terenie których występują co najmniej trzy gminy spełniające co najmniej 4 ustalone kryteria P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 11

Dodatkowo w granice obszaru funkcjonalnego włączono sąsiadujące powiaty, w których wszystkie gminy spełniają co najmniej 2 ustalone kryteria. Ze względu na charakter badań delimitacyjnych przyjęto kryteria, które z jednej strony pozwalają określić potencjał przyrodniczy, a z drugiej powierzchnię, jaką dysponuje gmina do potencjalnego rozwoju zainwestowania. Wskaźniki odniesione zostały do średniej dla województwa wielkopolskiego. Pod uwagę zostało wziętych 5 kryteriów. Z jednej strony przeanalizowane zostały komponenty użytkowania gruntów, których podstawową funkcją jest właśnie funkcja przyrodnicza, (lasy, łąki i zbiorniki wodne) oraz obszary których wartość przyrodnicza została już potwierdzona (poprzez objęcie ochroną przyrody w postaci: parku narodowego, krajobrazowego, rezerwatu przyrody, obszaru Natura 2000). Ze względu na szersze spektrum zadań jakie mogą pełnić obszary chronionego krajobrazu, ta forma ochrony nie została poddana analizie. Z drugiej strony istotnym wskaźnikiem świadczącym o przestrzeni do potencjalnego zainwestowania jest udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gmin. Na podstawie przeprowadzonej analizy wskazane zostały gminy spełniające ustalone zasady i kryteria delimitacji, które zostały włączone w granice Północno-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego. Zasięg przestrzenny W granicach Północno-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego znalazły się 34 gmin, w tym: 5 gmin miejskich: Chodzież, Czarnków, Międzychód, Piła, Złotów, 13 gmin miejsko-wiejskich: Jastrowie, Krajenka, Krzyż Wlkp., Łobżenica, Margonin, Okonek, Sieraków, Szamocin, Trzcianka, Wieleń, Wyrzysk, Wysoka, Ujście, 16 gmin wiejskich:. Budzyń, Białośliwie, Chodzież, Chrzypsko Wielkie, Czarnków, Drawsko, Kwilcz, Lubasz, Połajewo, Szydłowo, Kaczory, Miasteczko Krajeńskie, Lipka, Tarnówka, Zakrzewo, Złotów. 2. POŁUDNIOWO-ZACHODNI OBSZAR FUNKCJONALNY Zasady i kryteria delimitacji Rolnictwo stanowi jedną z wiodących funkcji gospodarczych Wielkopolski. Pomimo, iż w skali całego regionu warunki przyrodnicze dla prowadzenia produkcji rolnej należy ocenić jako umiarkowane, w województwie wyróżniają się obszary posiadające bardzo korzystne warunki dla prowadzenia produkcji rolniczej wynikające zarówno z uwarunkowań przyrodniczych, struktury gospodarstw rolnych, poziomu produkcji czy kultury rolnej. Celem delimitacji Południowo-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego jest określenie granic zintegrowanego obszaru intensywnej gospodarki rolnej. Dla potrzeb wyznaczenia Południowo-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego przyjęto następujące założenia: podstawową jednostką terytorialną poddaną analizie będzie gmina, jednostka podziału administracyjnego najniższego szczebla, analizie poddane zostaną wszystkie gminy województwa wielkopolskiego, granice obszaru funkcjonalnego muszą być ciągłe i oparte na granicach administracyjnych gmin. Delimitację oparto na następujących zasadach: w granice obszaru funkcjonalnego włączono tereny obejmujące co najmniej dwie gminy bezpośrednio ze sobą sąsiadujące, które spełniają ustalone kryteria, w granice obszaru funkcjonalnego włączono wszystkie gminy należące do powiatów, na terenie których występują co najmniej dwie gminy spełniające ustalone kryteria. Ze względu na charakter badań delimitacyjnych przyjmuje się kryteria, które z jednej strony pozwalają określić potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynikający z warunków naturalnych, a z drugiej ustalić intensywność produkcji rolniczej. Wskaźniki odniesione zostały do średniej dla województwa wielkopolskiego. Warunkiem zaliczenia gminy do obszaru funkcjonalnego jest spełnienie wszystkich ustalonych kryteriów z uwzględnieniem zasad delimitacji. 12 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +

Wśród przyjętych kryteriów znalazł się wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który jest podstawowym kryterium odzwierciedlającym potencjał rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwarunkowany czynnikami naturalnymi. Został on utworzony w Instytucie Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, w ramach badań nad oceną jakości gruntów rolnych w Polsce. Kryterium delimitacji był także udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy, pozwalający na określenie rolniczego charakteru obszaru. Za istotną cechę uznano także średnią wielkość indywidualnego gospodarstwa rolnego, która pozostaje w ścisłym związku z dochodami rolniczymi, wydajnością pracy oraz efektywnością ekonomiczną. Na potrzeby delimitacji uwzględniono także obsadę zwierząt gospodarskich, plony pszenicy oraz zużycie nawozów mineralnych, jako kryterium odzwierciedlające poziom intensyfikacji produkcji zwierzęcej i roślinnej. Ważnym kryterium delimitacyjnym był poziom wykorzystania środków pochodzących z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 w ramach działania 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom oraz działania 121 Modernizacja gospodarstw rolnych. Są to działania o charakterze inwestycyjnym, a ich realizacja wskazuje na zainteresowanie prowadzeniem gospodarstw rolnych przez osoby młode o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych oraz zainteresowanie wdrażaniem nowych technologii i poprawą jakości produkcji zmierzających do zwiększenia efektywności działalności rolniczej. Na podstawie przeprowadzonej analizy wskazane zostały gminy spełniające ustalone zasady i kryteria delimitacji, które zostały włączone w granice Południowo-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego. Zasięg przestrzenny W granicach Południowo-Zachodniego Obszaru Funkcjonalnego znalazło się 19 gmin, w tym: 1 gmina miejska: Sulmierzyce, 13 gmin miejsko-wiejskich: Bojanowo, Borek Wlkp., Gostyń, Jutrosin, Kobylin, Koźmin Wlkp., Krobia, Krotoszyn, Miejska Górka, Pogorzela, Poniec, Rawicz, Zduny, 5 gmin wiejskich: Krzemieniewo, Pakosław, Pępowo, Piaski, Rozdrażew. 3. WSCHODNI OBSZAR FUNKCJONALNY Zasady i kryteria delimitacji Najważniejszym obszarem przemysłowym w Wielkopolsce jest konińskie zagłębie górniczo-energetyczne funkcjonujące w oparciu o udokumentowane złoża węgla brunatnego, stanowiące kluczowy w skali kraju rejon produkcji energii elektrycznej. Ze względu na wyczerpywanie złóż kopalin obszar ten będzie wymagał wdrożenia działań restrukturyzacyjnych ukierunkowanych na stworzenie nowych podstaw dla podtrzymania funkcjonowania istniejącego przemysłu energetycznego i oparcia go na innych nośnikach energii, zarówno istniejących w regionie, jak i zewnętrznych. Ważne też będzie przestawienie gospodarki obszaru opartej na energetyce i górnictwie na wielofunkcyjne profile działalności, ze szczególnym uwzględnieniem wzbogacania funkcji usługowych. Celem delimitacji Wschodniego Obszaru Funkcjonalnego jest określenie granic obszaru koncentracji przemysłu wydobywczo-energetycznego. Analizie poddane zostały wszystkie gminy wchodzące w skład powiatów, w granicach których występują tereny górnicze związane z eksploatacją węgla brunatnego (analizą objęto miasto Konin oraz powiaty: kolski, koniński, słupecki i turecki). Jako podstawową jednostkę podziału uznano gminę w jej granicach administracyjnych. Dla potrzeb wyznaczenia Wschodniego Obszaru Funkcjonalnego przyjęto następujące założenia: podstawową jednostką terytorialną poddaną analizie będzie gmina, jednostka podziału administracyjnego najniższego szczebla, analizie poddane zostaną wszystkie gminy wchodzące w skład powiatów, w granicach których występują tereny górnicze związane z eksploatacją węgla brunatnego (analizą objęto miasto Konin oraz powiaty: kolski, koniński, słupecki i turecki). P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 + 13

granice obszaru funkcjonalnego muszą być ciągłe i oparte na granicach administracyjnych gmin. Ponadto przyjęto zasadę polegającą na włączeniu w granice obszaru funkcjonalnego wszystkich gmin z powiatu, którego przynajmniej dwie gminy spełniają ustalone kryteria. Delimitacja Wschodniego Obszaru Funkcjonalnego została oparta na kryteriach społeczno-gospodarczych. Warunkiem zaliczenia gminy do obszaru funkcjonalnego jest osiągnięcie przyjętej minimalnej liczby punktów, z uwzględnieniem ww. zasady. Wśród przyjętych kryteriów znalazły się tereny występowania złóż węgla brunatnego oraz tereny górnicze związane z ich eksploatacją w granicach poszczególnych gmin, stanowiących podstawę dla prowadzenia działalności wydobywczej, liczba podmiotów gospodarczych powiązanych z przemysłem paliwowo-energetycznym zarejestrowanych w danej gminie przypadającą na 1000 wszystkich podmiotów gospodarczych oraz liczba wyjazdów do pracy poza granice gmin zamieszkania do gmin znajdujących się wewnątrz analizowanego obszaru w oparciu o wyniki badania przepływów ludności związanych z zatrudnieniem. Na podstawie przeprowadzonej analizy wskazane zostały gminy spełniające ustalone zasady i kryteria delimitacji, które zostały włączone w granice Wschodniego Obszaru Funkcjonalnego. Zasięg przestrzenny W granicach Wschodniego Obszaru Funkcjonalnego znalazły się 43 gminy, w tym: 4 gminy miejskie: Konin, Koło, Słupca, Turek, 11 gmin miejsko-wiejskich: Dąbie, Dobra, Golina, Kleczew, Kłodawa, Przedecz, Rychwał, Sompolno, Ślesin, Tuliszków, Zagórów, 28 gmin wiejskich: Babiak, Brudzew, Chodów, Grodziec, Grzegorzew, Kawęczyn, Kazimierz Biskupi, Koło, Kościelec, Kramsk, Krzymów, Lądek, Malanów, Olszówka, Orchowo, Osiek Mały, Ostrowite, Powidz, Przykona, Rzgów, Skulsk, Słupca, Stare Miasto, Strzałkowo, Turek, Wierzbinek, Wilczyn, Władysławów. 14 P Z P W W W I E L K O P O L S K A 2 0 2 0 +