618 Probl KOmunikaty Hig Epidemiol / 2012, Announcement 93(3): 618-622 Wiedza na temat zakażeń wirusem HIV oraz postawy wobec osób z HIV/AIDS wśród studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Knowledge about HIV and attitudes towards people with HIV/AIDS among students of Public Health, Medical University of Bialystok Mateusz Cybulski 1/, Małgorzata Pawłowska 1/, Michalina Krzyżak 2/, Jan Karczewski 3/, Joanna Maksymowicz-Jaroszuk 3/ 1/ Studenckie Koło Naukowe Zdrowia Publicznego, Zakład Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 2/ Zakład Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 3/ Zakład Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Wstęp. Wiedza na temat czynników ryzyka, dróg zakażenia oraz możliwości profilaktyki stanowi najważniejszy element determinujący postawę wobec problematyki HIV/AIDS. Szczególnie wysokim poziomem wiedzy oraz pozytywnymi postawami powinni charakteryzować się pracownicy ochrony zdrowia. Cel. Poznanie wiedzy i postaw studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na temat HIV/AIDS. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w okresie od 1 kwietnia do 30 maja 2011 roku w grupie 132 studentów studiów stacjonarnych I i II kierunku Zdrowie Publiczne. Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem ogólnodostępnego kwestionariusza ankiety autorstwa Firmy RUN Badania Rynkowe i Społeczne oraz Krajowego Centrum ds. AIDS. Wyniki. Blisko 60% studentów uważa, że zakażenia HIV w Polsce stanowią poważny problem, około 40% badanych jest zdania, że zdecydowanie nie jest to istotny problem społeczny i epidemiologiczny. Prawie 80% respondentów oceniło swój poziom wiedzy w zakresie HIV/AIDS jako wysoki. Tylko 42,5% ankietowanych było zdania, że seks analny wiąże się z większym ryzykiem zakażenia niż seks waginalny. Powyżej 3/4 badanej grupy uznaje, że nie boi się zamieszkania z osobą będącą nosicielem wirusa HIV lub chorą na AIDS. Wnioski. 1. Zdecydowana większość badanych studentów oceniła swój poziom wiedzy na temat HIV/AIDS jako wysoki. Mimo tego, ponad 40% badanych uznała, że zakażenia HIV nie stanowią w Polsce istotnego problemu epidemiologicznego i społecznego. 2. Zdecydowana większość badanych charakteryzowała się wysokim poziomem wiedzy na temat podstawowych zagadnień dotyczących HIV/AIDS oraz deklarowała pozytywne postawy wobec osób zakażonych HIV, chorych na AIDS. Introduction. Knowledge about risk factors, routes of infection and the prevention possibilities are key elements in determining the attitudes towards HIV/AIDS. Health care professionals should be characterized by high levels of knowledge and positive attitudes. Aim. The analysis of knowledge and attitudes towards HIV/AIDS among Public Health students on Medical University of Bialystok. Material & method. The research was conducted in the period from 1 April to 30 May 2011 in the group of 132 students of Public Health. It was performed using a widely available diagnostic survey questionnaire created by the RUN Market and Social Research company and the National AIDS Centre. Results. Nearly 60% of the students consider HIV infections in Poland a serious problem. About 40% of the respondents regard it as definitely not a major social and epidemiological problem. Almost 80% of the respondents rated their level of knowledge of HIV/AIDS as high. Only 42.5% believed that anal sex increased the risk of infection more than vaginal sex. Over 3/4 of the research group were not afraid to live with someone HIV positive or suffering from AIDS. Conclusions. 1. The vast majority of the students assessed their level of knowledge about HIV/AIDS as high. Despite that, over 40% of the respondents recognized that HIV/AIDS was not a significant epidemiological and social problem in Poland. 2. The vast majority of respondents were characterized by a high level of basic knowledge about HIV/AIDS and declared positive attitudes towards people with HIV/AIDS. Key words: HIV, AIDS, knowledge, attitudes, public health Słowa kluczowe: HIV, AIDS, wiedza, postawy, zdrowie publiczne Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 618-622 www.phie.pl Nadesłano: 15.04.2012 Zakwalifikowano do druku: 18.07.2012 Adres do korespondencji / Address for correspondence Mateusz Cybulski Studenckie Koło Naukowe Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku ul. Szpitalna 37, 15-295 Białystok tel. (85) 686 50 55, e-mail: mateusz.cybulski@umb.edu.pl
Cybulski M i wsp. Wiedza na temat zakażeń wirusem HIV oraz postawy wobec osób z HIV/AIDS wśród studentów... 619 Wstęp Zakażenia wirusem HIV, a w konsekwencji zachorowania na AIDS, są obecnie jednym z najważniejszych problemów zdrowia publicznego zarówno w Polsce, jak i w skali globalnej. Od początku rejestracji zakażeń wirusem HIV w Polsce, tj. od 1985 roku do 31 marca 2012 roku, zarejestrowano 15 481 osób zakażonych wirusem HIV, 2 725 zachorowań na AIDS oraz 1 149 zgonów z tego powodu [1]. Obecnie, prócz kontaktów homoseksualnych, dominującą drogą zakażenia są ryzykowne kontakty heteroseksualne. Do zakażenia dochodzi najczęściej wśród osób młodych, między 15 a 24 rokiem życia. Szacuje się, że około 70% osób zakażonych nie wie o swoim zakażeniu. Sytuacja epidemiologiczna HIV/ AIDS w Polsce jest względnie stabilna, jednak wymaga stałego monitorowania, gdyż istnieje ryzyko wzrostu liczby zakażeń wirusem HIV. Jedną z przyczyn jest graniczenie Polski z krajami Europy Wschodniej, w których systematycznie wzrasta liczba nowych zakażeń [2]. Wiedza na temat czynników ryzyka, dróg zakażenia oraz możliwości profilaktyki stanowi najważniejszy element determinujący postawę wobec problematyki HIV/AIDS. Szczególnie wysokim poziomem wiedzy oraz pozytywnymi postawami powinni charakteryzować się pracownicy ochrony zdrowia. Cel pracy Poznanie wiedzy na temat zakażeń wirusem HIV oraz postaw wobec osób z HIV/AIDS wśród studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Materiał i metody Badanie przeprowadzono w okresie od 1 kwietnia do 30 maja 2011 roku w grupie 132 studentów studiów stacjonarnych I i II kierunku Zdrowie Publiczne na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku. W badanej grupie było 108 kobiet (81,8%) i 24 mężczyzn (18,2%). Średnia wieku wynosiła 23,7 lat. Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem ogólnodostępnego kwestionariusza ankiety autorstwa Firmy RUN Badania Rynkowe i Społeczne oraz Krajowego Centrum ds. AIDS [3]. Kwestionariusz ankiety zawierał 24 pytania, zarówno zamknięte, jak i otwarte. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (uchwała nr R-I-002/448/2011). W trakcie zbierania i przetwarzania danych przestrzegano zapisów Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. Zebrane dane opracowano statystycznie przy użyciu programu Statistica 10.0 PL, na który licencję posiada Uniwersytet Medyczny w Białymstoku. W analizie statystycznej zastosowano test niezależności χ 2, przyjmując poziom istotności statystycznej p=0,05. Wyniki Postrzeganie istotności problemu HIV/AIDS w Polsce Ponad 59% ankietowanych studentów uznało, że problem HIV/AIDS stanowi w Polsce istotny problem epidemiologiczny i społeczny, jednak aż 39,4% badanych stwierdziło, że raczej nie jest to poważny problem polskiego społeczeństwa (ryc. 1). Więcej mężczyzn (70,8%) niż kobiet (56,4%) było zdania, że HIV/AIDS jest istotnym problemem w Polsce, różnice te nie były istotne statystycznie (p=0,196). 41,7% 37% (n=45) (n=40) 19,4% (n=21) 1,9% 12,5% (n=3) 58,3% (n=14) 29,2% (n=7) 18,2% (n=24) 40,9% 39,4% (n=54) (n=52) Kobiety (n=108) Mężczyźni (n=24) Razem (n=132) zdecydowanie tak raczej tak raczej nie nie wiem 1,5% Ryc. 1. Postrzeganie istotności problemu HIV/AIDS w Polsce Fig.1. Perception of the significance of HIV/AIDS problem in Poland Samoocena wiedzy na temat HIV/AIDS Zdecydowana większość (77,3%) badanych studentów oceniła swój poziom wiedzy na temat HIV/AIDS jako raczej wysoki ; raczej niski poziom wiedzy deklarowało niespełna 20% badanych (ryc. 2). Wiedza na temat sytuacji, w których można zakazić się wirusem HIV Niemal 88% wszystkich respondentów uważa, że nie ma możliwości zakażenia się wirusem HIV poprzez używanie wspólnych sztućców, szklanek, czy ręczników. Odpowiedzi zdecydowanie nie udzieliło 64,4%, raczej nie 23,4% studentów. Ponad 92% badanych studentów nie zgodziło się ze sformułowaniem, że istnieje możliwość zakażenia się wirusem HIV przez kichanie i kaszel osoby chorej na
620 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 618-622 raczej niska (n=1) bardzo niska 19,8% (n=26) bardzo wysoka 1,5% raczej wysoka 77,3% (n=102) Ryc. 2. Samoocena aktualnej wiedzy respondentów na temat HIV/ AIDS Fig. 2. Respondents self-assessment of actual knowledge on HIV/ AIDS AIDS. Ponad 80% respondentów wybrało odpowiedź zdecydowanie nie, a 12,1% zaznaczyło odpowiedź raczej nie. Nieco ponad ¾ badanych studentów uważało, że nie można się zakazić wirusem HIV poprzez korzystanie z publicznej łaźni lub toalety. Ponad 11% badanych było przekonanych, że taka możliwość istnieje (ryc. 3). Można zakazić się HIV korzystając z publicznej łaźni lub toalety Można zakazić się HIV przez kichanie i kaszel chorego na AIDS Można zakazić się HIV używając wspólnych z zakażonym HIV lub chorym na AIDS sztućców, ręcznika, szklanki itp. 0 żadna (n=1) 11,4% 3,1% 12,1% 3,8% 3,1% 5,3% 3,8% 12,1% 23,4% 40,9% 34,9% 64,4% 20 40 60 n 80 100 120 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie wiem 80,3% Ryc. 3. Wiedza studentów na temat sytuacji, w których można zakazić się wirusem HIV Fig. 3. Students knowledge on HIV infection modes Wiedza na temat związku zachowań seksualnych z ryzykiem zakażenia wirusem HIV Ponad 36% respondentów stwierdziło, że wierność małżeńska zdecydowanie nie chroni przed AIDS. Prawie 25% studentów było zdania, że wierność małżeńska raczej nie chroni przed AIDS. Podobna liczba badanych (23,5%) udzieliła odpowiedzi raczej tak. Powyżej 80% badanych zdecydowanie zgodziło się ze stwierdzeniem, że częstsza zmiana partnerów seksualnych zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HIV. Blisko ¼ respondentów uznała, że seks analny wiąże się z większym ryzykiem zakażenia wirusem HIV, niż seks waginalny. Taki sam odsetek badanych był odmiennego zdania (tab. I). Tabela I. Poziom wiedzy studentów na temat związku zachowań seksualnych z ryzykiem zakażenia wirusem HIV Table I. Students level of knowledge on correlation between sexual behaviors and HIV infection Wierność małżeńska partnerowi chroni całkowicie przed AIDS Częsta zmiana partnerów seksualnych zwiększa ryzyko zakażenia HIV Seks analny wiąże się z większym ryzykiem zakażenia wirusem HIV niż seks waginalny Studia I (n=87) Studia II (n=45) Razem (n=132) zdecydowanie tak n 7 5 12 % 8,1% 11,1% 9,1% raczej tak n 22 10 32 % 25,3% 22,2% 24,2% raczej nie n 23 8 31 % 26,4% 17,8% 23,5% zdecydowanie nie n 30 18 48 % 34,5% 40,0% 36,4% nie wiem n 5 4 9 % 5,7% 8,9% 6,8% zdecydowanie tak n 66 38 104 % 75,9% 84,4% 78,8% raczej tak n 15 3 18 % 17,2% 6,7% 13,6% raczej nie n 3 2 5 % 3,4% 4,5% 3,8% zdecydowanie nie n 1 1 2 % 1,2% 2,2% 1,5% nie wiem n 2 1 3 % 2,3% 2,2% 2,3% zdecydowanie tak n 21 8 29 % 24,2% 17,8% 22,0% raczej tak n 17 10 27 % 19,5% 22,2% 20,5% raczej nie n 15 11 26 % 17,3% 24,4% 19,7% zdecydowanie nie n 17 12 29 % 19,5% 26,7% 21,9% nie wiem n 17 4 21 % 19,5% 8,9% 15,9% Postawy wobec osób zakażonych wirusem HIV, chorych na AIDS Ponad 55% badanych studentów uznało, że najskuteczniejszą obroną przed zakażeniem HIV zdecydowanie nie jest unikanie wszelkich kontaktów z zakażonymi. Odpowiedzi raczej nie udzieliło 30,3% respondentów. Połowa badanej grupy (50%) nie boi się zakażenia wirusem HIV, a w konsekwencji zachorowania na AIDS. Niemal 44% respondentów udzieliło przeciwstawnej odpowiedzi. Prawie 35% respondentów uznało, że zakażenie HIV/AIDS zdecydowanie nie zagraża nikomu z ich otoczenia. Tylko 9,9% studentów udzieliło odwrotnej odpowiedzi. Powyżej 75% badanych nie boi się zamieszkania z osobą będącą nosicielem wirusa HIV lub chorą na AIDS. Tylko niecałe 13% odczuwa obawy przed zamieszkaniem z nosicielem wirusa HIV/osobą chorą na AIDS.
Cybulski M i wsp. Wiedza na temat zakażeń wirusem HIV oraz postawy wobec osób z HIV/AIDS wśród studentów... 621 Wspólne mieszkanie z osobą zakażoną HIV, chorą na AIDS jest niebezpieczne Zakażenie HIV/AIDS nie zagraża nikomu z mojego otoczenia Boję się AIDS 2,3% 5,3% 6,1% 10,6% 11,4% 14,4% 9,9% 34,8% 29,5% 28,8% 21,2% 23,4% 20,5% 44,7% 37,1% Najskuteczniejszą obroną 3,8% 55,3% przed zakażeniem HIV, jest unikanie wszelkich 6,1% 30,3% kontaktów z zakażonymi 4,5% 0 10 20 30 % 40 50 60 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie wiem Ryc. 4. Postawy respondentów dotyczące relacji społecznych z osobami zakażonymi oraz ryzyka zakażenia w najbliższym otoczeniu Fig. 4. Respondents attitudes towards social interactions with infected persons and infection risk in immediate environment Dyskusja Poziom wiedzy studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku był przeciętny i porównywalny z zasobem informacji studentów tego kierunku we wcześniejszych latach [4]. Charakteryzują się oni wysoką samooceną swojej wiedzy. W porównaniu z badaniem Pawłowskiej i wsp., gdzie prawie 64% respondentów z kierunku Zdrowie Publiczne oceniło swój zasób wiedzy na temat HIV/ AIDS jako raczej wysoki [4], w prezentowanych wynikach badań własnych odsetek ten wyniósł 77,3%. W badaniu Rogowskiej-Szadkowskiej i wsp., przeprowadzonym na 235 studentach VI roku kierunku lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, 54,5% ankietowanych uznało swój poziom wiedzy za wysoki, a 45,1% za niski [5]. Wyniki badań własnych wykazały, iż 78,1% studentów Zdrowia Publicznego oceniło swój poziom wiedzy jako wysoki, zaś 20,1% jako niski. Studenci charakteryzowali się przeciętnym poziomem wiedzy w zakresie szczegółowych dróg transmisji ludzkiego wirusa niedoboru odporności znali najczęściej występujące, standardowe źródła zakażenia, ale nie potrafili trafnie wskazać dróg, za pomocą których nie jest możliwe zakażenie HIV. W badaniu Mohsina i wsp., przeprowadzonym wśród studentów I i II roku medycyny w Indiach, zapytano respondentów o opinie na temat różnych stwierdzeń dotyczących przeniesienia zakażenia HIV. Tylko 4 z 400 studentów było zdania, że wspólne używanie sztućców może umożliwić rozprzestrzenienie retrowirusa, 360 respondentów nie zgodziło się ze stwierdzeniem można zarazić się wirusem HIV poprzez kaszel i kichanie. Prawie połowa ankieto- wanych uznała, iż stosowanie prezerwatyw czyni kontakty seksualne całkowicie bezpiecznymi [6]. W analogicznych stwierdzeniach w badaniu własnym zdecydowana większość studentów uważała, że nie można zakazić się HIV poprzez używanie tych samych sztućców, co osoba zakażona (87,9%). Ponad 92% studentów kierunku Zdrowie Publiczne było zdania, że nie można zakazić się wirusem poprzez kaszel lub kichanie osoby będącej nosicielem HIV/chorej na AIDS. W badaniu Popy i wsp., przeprowadzonym na grupie 96 studentów Uniwersytetu Medycznego w Bukareszcie, według części respondentów istnieje ryzyko zakażenia poprzez korzystanie z publicznej toalety (6,2%) [7]. Orisatoki i wsp. wykazali, że niemal 18% ankietowanych uznało za wysoce prawdopodobną możliwość przeniesienia zakażenia przez używanie wspólnych sztućców [8]. Ferrer i wsp. w publikacji, która objęła studentów chilijskiego uniwersytetu, dowiedli, że 31% respondentów wskazało możliwość zakażenia się podczas korzystania z publicznych toalet [9]. Jeśli chodzi o wiedzę na temat dróg przenoszenia wirusa HIV, wśród 650 studentów Midwestern University w Stanach Zjednoczonych, przebadanych przez Inungu i wsp., 98,2% z nich wiedziało, że można zmniejszyć ryzyko zakażenia mając tylko jednego partnera seksualnego [10]. W badaniach własnych odsetek badanych, który uważał, że wierność małżeńska chroni całkowicie przed zakażeniem, wyniósł 33,3%. Pawłowska i wsp. dowiedli, iż niecałe 30% studentów kierunku Zdrowie Publiczne stwierdziło, że seks analny zdecydowanie nie wiąże się z większym ryzykiem zakażenia wirusem HIV niż seks waginalny, natomiast 26,4% nie znało odpowiedzi na to pytanie [4]. W badaniu własnym odsetek osób, które udzieliły prawidłowej odpowiedzi wyniósł ponad 42%, zaś odsetek osób, która zaznaczyła opcję nie wiem zmalał do 15,9%. Postawy respondentów wobec ludzi żyjących z HIV/AIDS, w badaniu Tana i wsp., również uznano za akceptowalne i pozytywne. Prawie 60% respondentów chciałoby żyć wspólnie z osobami zakażonymi w tej samej społeczności, a ponad 36% deklarowało utrzymywanie takich samych kontaktów z osobami zakażonymi HIV, jak wcześniej [11]. W badaniu Gańczak i wsp. 69% respondentów przyznało, że odwiedziłoby znajomego z AIDS, jednak 53% stwierdziło, że ludzie z tą chorobą powinni żyć z dala od zdrowej części populacji [12]. W porównaniu z badaniem Rogowskiej-Szadkowskiej i wsp., gdzie prawie 65% respondentów nie bało
622 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(3): 618-622 się możliwości zakażenia wirusem HIV [5], w badaniu własnym odsetek ten wyniósł niecałe 50%. Wzrost poziomu wiedzy oraz poprawa postrzegania osób będących nosicielami wirusa HIV/chorych na AIDS przez społeczeństwo są możliwe wyłącznie poprzez budowanie oraz wzmacnianie postaw prospołecznych za pomocą odpowiednio zaprojektowanych i efektywnie realizowanych kampanii społecznych. Wnioski 1. Zdecydowana większość badanych studentów oceniła swój poziom wiedzy na temat HIV/AIDS jako wysoki. Mimo tego, ponad 40% badanych uznało, że zakażenia HIV nie stanowią w Polsce istotnego problemu epidemiologicznego i społecznego. 2. Większość respondentów charakteryzowało się wysokim poziomem wiedzy na temat podstawowych zagadnień dotyczących HIV/AIDS oraz deklarowało pozytywne postawy wobec osób zakażonych HIV i chorych na AIDS. Piśmiennictwo / References 1. Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce. NIZP PZH, Warszawa 2011. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/ epimeld/hiv_aids/index.htm (12.04.2012). 2. Sprawozdanie z realizacji w 2010 r. Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata 2007-2011. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2011. http:// www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/projekt_ sprawozdanie_2010_25072011.pdf (12.04.2012). 3. Postawy studentów akademii medycznych wobec HIV i AIDS. Krajowe Centrum ds. AIDS, Warszawa 2002. http://www. aids.gov.pl/?page=badania&act=res&id=5 (12.04.2012). 4. Pawłowska M, Cybulski M i wsp. Wiedza i postawy studentów Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku nt. zagrożeń związanych z HIV i AIDS. 5th International Scientific Conference of Bialystok, Białystok 20-21 maj 2010. 5. Rogowska-Szadkowska D, Kozłowski A, et al. Opinions and attitudes of students before completion of medical studies toward men who have sex with men (MSMs) and injection drug users (IDUs) living with HIV/AIDS. HIV AIDS Rev 2008, 7(4): 16-20. 6. Mohsin S, Nayak S, et al. Medical students knowledge and attitudes related to HIV/AIDS. Nation J Comm Med 2010, 1(2): 146-149. 7. Popa MI, Popa GL, et al. HIV and AIDS, among knowledge, responsibility and ignorance; a study on medical students at the end of their first universitary year. J Med Life 2008, 1(2): 72-76. 8. Orisatoki OR, Oguntibeju OO. Knowledge and attitudes of Students in a Caribbean Medical School towards HIV/AIDS. Afr J Biomed Res 2008, 11: 137-143. 9. Ferrer L, Clanelli R, et al. Chilean university students: knowledge and concern about HIV/AIDS. JANAC 2007, 18(5): 51-56. 10. Inungu J, Mumford V, et al. HIV knowledge, attitudes and practices among college students in the United States. JHHSA 2009, 32(3): 259-277. 11. Tan X, Pan J, et al. HIV/AIDS knowledge, attitudes and behaviors assessment of Chinese students: A questionnaire study. Int J Environ Res Publ Health 2007, 4(3): 248 253. 12. Gańczak M, Barss P, et al. Break the silence: HIV/AIDS knowledge, attitudes, and educational needs among Arab university students in United Arab Emirates. J Adolesc Health 2007, 40: 572.e1-8.