Prof. dr hab. Ryszard A. Stefański Warszawa, dnia 8 marca 2016r. Uczelnia Łazarskiego w Warszawie Recenzja pracy doktorskiej mgr Urszuli Żółtak: Zasada prawdy materialnej w procesie karnym, Warszawa 2015 Zasada prawdy materialnej jest kluczową zasadą procesu karnego, a wszystkie inne są jej podporządkowane, gdyż stwarzają warunki do dokonania prawdziwych ustaleń faktycznych, które są podstawą wydania sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Już chociażby z tego powodu zasługuje na szczególne zainteresowanie przedstawicieli doktryny. Mimo takiego jej znaczenia długo nie mogła doczekać się monograficznego opracowania. Dopiero w ubiegłym roku na rynku księgarskim ukazała się praca J. Jodłowskiego pt. Zasada prawdy materialnej w postępowaniu karnym. Analiza w perspektywie funkcji prawa karnego, Warszawa 2015. W ostatnich zaś latach zasada ta była przedmiotem dwóch konferencji naukowych. Zasadzie tej były poświęcone konferencje naukowe w Krasiczynie w dniach 15-16 października 2005r. i we Wrocławiu w dniu 11 marca 2013r., którym pokłosiem były publikacje: Zasada prawdy materialnej, red. Z. Sobolewski, G. Artymiak, Warszawa 2006 oraz Pojęcie, miejsce i znaczenie prawdy w polskim procesie karnym, red. K. Kremens, J. Skorupka, Wrocław 2013. Zostały w nich omówione różne jej aspekty. Ponadto ukazało się kilka artykułów o charakterze przyczynkarskim. W związku z tym zasadne jest pytanie o trafność wyboru tej zasady za przedmiot rozprawy doktorskiej. Odpowiedź z perspektywy dnia dzisiejszego musiałaby być negatywna, gdyż zasada ta została już przeanalizowana w wystarczającym stopniu. Jednakże trzeba mieć na uwadze, że wybór tematu miał miejsce wcześniej, kiedy nie było żadnej monografii, a materiały z konferencji z 2005r. zawierają omówienie niektórych aspektów tej zasady. To przemawiałoby za pozytywną oceną wyboru tematu, ale brak wyraźnie wskazanej hipotezy badawczej uniemożliwia stanowczą odpowiedź. We wstępie zawarta jest informacja, że celem rozprawy jest próba: - kompleksowej analizy umiejscowienia zasady prawdy materialnej w polskim procesie karnym oraz wskazania trudności napotykanych przy jej ustaleniu, ze szczególnym uwzględnieniem zmian wprowadzonych nowelizacją kodeksu postępowania karnego z dnia 27 września 2013r. zmienionej nowelizacją z dnia 20 lutego 2015r.( s. 6); 1
- odpowiedzi na pytania, w jakim zakresie zwiększenie kontradyktoryjności procesu karnego oraz ograniczenie aktywności dowodowej sądu wpłynie na poznanie prawdy w procesie karnym ( s. 6). Gdyby Autorka skoncentrowała się przede wszystkim na tym ostatnim problemie, który stanowi istotne novum, wybór temu musiałby być oceniony nie tylko pozytywnie, ale bardzo wysoko. Tymczasem przedmiotem rozważań de facto jest stan sprzed tej nowelizacji, a tylko dodatkowo są omawiane zmiany wprowadzone tą nowelą. Ze względu na to, że nowela została uchwalona w dniu 27 września 2013r., a w pracy został uwzględniony stan prawny na dzień 4 listopada 2015r. ( s. 6) nie było przeszkód, by główną podstawę rozważań stanowił aktualny wówczas stan prawny. Autorka zmiany wprowadzone tą nowele w wielu miejscach traktuje jako określające stan przyszły, skoro omawiając je używa czasu przyszłego (np. na s. 182 ). Podstawowym materiałem analitycznym powinny być przepisy w kształcie nadanym tą ustawą, tym bardziej, że w literaturze prezentowano pogląd o istotnym jej ograniczeniu (M. Jeż-Ludwichowska, Zasada prawdy - przeżytek czy fundament polskiej procedury karnej? Uwagi na tle nowelizacji kodeksu postępowania karnego w: Fiat iustitia pereat mundus. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego S. Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, red. P. Hofmański przy współpracy P. Kardasa, P. Wilińskiego, Warszawa 2014, s. 231-242). Ostrze tej uwagi jest jednak znacznie stępione, gdyż szereg zmian nią wprowadzonych zostanie uchylona lub zmodyfikowana po uchwaleniu i wejściu w życie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw(sejm VIII kadencji, druk nr 207 http:// www. sejm. gov. pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=207). Sformułowanie hipotezy badawczej ma istotne znaczenia dla trafnego i wyczerpującego opracowania tematu, bowiem jest drogowskazem dla tego co zamierza się udowodnić oraz myślą przewodnią rozważań oraz stanowi podstawę konstrukcji pracy. Lektura pracy nasuwa nieodparty wniosek, że Autorka skupiła się przede wszystkim na pierwszym ze wskazanych przez siebie celów, a mianowicie na analizie umiejscowienia zasady prawdy materialnej w polskim procesie karnym oraz wskazania trudności napotykanych przy jej ustaleniu. Jest to założenie błędne i odbiło się negatywnie na jakości całej pracy. Przedmiot analizy w recenzowanej dysertacji stanowią unormowania prawne oraz wypowiedzi doktryny i orzecznictwa. Wprawdzie zawiera odniesienia do praktyki, które, poza odwołaniem się do wypowiedzi judykatury, obejmują własne badania 95 spraw Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli i Sądu Rejonowego dla Warszawy Żoliborza, lecz 2
ze względu na ich niereprezentatywność - nie mogą stanowić podstawy do uogólnionych wniosków. Poza tym ich wyniki są przedstawione w formie ogólnych wniosków, bez konkretnego podania faktów stanowiących ich podstawę. Przykładowo Autorka stwierdza, że upływ czasu jest czynnikiem utrudniającym ustalenia faktyczne okoliczności zdarzenia ( s. 327). Próżno jednak znaleźć wskazania, na czym ten wniosek jest oparty. To czyni je bezużytecznymi. Została też przedstawiona problematyka ustaleń zgodnych z prawdą w ustawodawstwach: Anglii, USA Francji i RRN (s. 50 64). Nie są to jednak rozwiązania prawnoporównawcze, a mają charakter informacyjny, z tym że zbędne jest przedstawianie struktury sądownictwa i ogólnych założeń poszczególnych procedur. We wstępie nie zostały wskazane zastosowane metody badawcze, lecz ze sposobu prezentacji materiały wynika, że Autorka, posługuje się analizą tekstów prawnych, analizą dogmatyczną i analizą judykatury. Metody te są adekwatne do przedmiotu badań. Praca utrzymana jest w konwencji dogmatyki prawa. Rzetelnej oceny pracy nie można dokonać bez ustosunkowania się do konstrukcji pracy, która ma istotne znacznie przede wszystkim dla jasności wywodów. Rozprawa składa się, oprócz wstępu i wniosków, z 4 rozdziałów oraz prezentacji badań aktowych. Każdy rozdział kończą wnioski, będące krótkim podsumowaniem rozważań prowadzonych w rozdziale. Rozdziały te obejmują: - pojęcia prawdy w ujęciu filozoficznym i prawnym, w tym pojęcie prawdy w ujęciu filozoficznym i prawniczym, zasadę prawdy materialnej w ujęciu historycznym, prawdę materialną, prawdę formalną, zasadę prawdy materialnej w polskiej procedurze karnej w ujęciu historycznym, prawdę materialna, prawdę obiektywną, zasadę prawdy materialnej w innych gałęziach prawa, tj. w postępowaniu administracyjnym i cywilnym, prawdziwe ustalenia faktyczne jako podstawę wyroku karnego w systemach prawnych innych państw ( Anglii, Stanach Zjednoczonych Ameryki, Francji i Niemczech), zasadę prawdy materialnej w kontekście podstawy prawnej orzeczeń w sprawach karnych, uprawdopodobnienie jako podstawę orzeczeń w sprawach karnych, zakres szczegółowości ustaleń faktycznych w kontekście zasady prawdy materialnej ( rozdział I); - zasadę prawdy materialnej w kontekście innych zasad procesu karnego, poprzedzone rozważaniami na temat prawdy materialnej jako zasady procesu karnego oraz określeniem miejsce zasady prawdy materialnej pośród innych zasad procesu karnego, a mianowicie zasady 3
obiektywizmu, zasady prawa do obrony, zasady kontradyktoryjności, zasady jawności postępowania, zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego, zasady bezpośredniości, zasada szybkości postępowania, zasady swobodnej oceny dowodów, zasady domniemania niewinności, zasady rzetelnego procesu i zasady instancyjności ( rozdział II); - gwarancje realizacji zasady prawdy materialnej w postępowaniu karnym, w tym ogólnoustrojowe gwarancje realizacji zasady prawdy materialnej, głównie zasadę nadrzędności Konstytucji i zasadę prymatu ustawy, zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę trójpodziału władzy, szczególne kwalifikacje osób uczestniczących w postępowaniu karnym, karnoprocesowe gwarancje realizacji zasady prawdy materialnej na etapie postępowania i postępowania jurysdykcyjnego, w szczególności kolegialność składu sądu, działanie sądu z urzędu, inicjatywę dowodową stron, podstawy oddalenia wniosku dowodowego jako gwarancję zasady prawdy, szczególne sposoby przesłuchania (przeprowadzanie dowodu z zeznań świadka anonimowego i świadka małoletniego), a także koncentrację procesu, gwarancje zasady prawdy materialnej po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, tj. zwyczajne środki zaskarżenia i wznowienie postępowania ( rozdział III); - ograniczenia zasady prawdy materialnej w procesie karnym, w szczególności procesowe przywileje oskarżonego wpływające na poznanie prawdy, szczególną pozycję osób najbliższych dla oskarżonego, zasadę humanitaryzmu, zakaz substytuowania wyjaśnień i zeznań dokumentami, ograniczenia w przesłuchaniu w charakterze świadków określonych osób ( bezwzględne zakazy dowodowe i względne zakazy dowodowe), ograniczenia w korzystaniu z niektórych dowodów (ograniczenia w korzystaniu z nielegalnych dowodów, z materiałów z kontroli procesowej i operacyjnej oraz z dowodów prywatnych), ograniczenia poznania prawdy w trybach konsensualnych, ograniczenia poznania prawdy w trybach szczególnych postępowania karnego( w postępowaniu nakazowym, w sprawach z oskarżenia i przyśpieszonym), ograniczenia w poznaniu prawdy po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji ( postępowanie odwoławcze - zakaz reformationis in peius i ograniczenia postępowania dowodowego), kasację oraz ograniczenia faktyczne związane z przeprowadzaniem dowodów z osobowych źródeł dowodowych ( rozdział IV). Powyższy przegląd treści pracy wskazuje na mnogość przedstawionych zagadnień oraz kompletność opracowania. W zasadzie kompozycja dysertacji nie nasuwa uwag krytycznych, poza jedną. Z uwagi na przedmiot rozprawy zasadne było omówienie w pierwszej kolejności, a więc w rozdziale I pojęć zasada oraz zasada procesowa. W tym rozdziale powinny znaleźć się rozważania co do rozumienia zasad oraz różnienia 4
zasady od reguły, które nie znalazły się w pracy, a pojęcia te mają fundamentalne znaczenie dla całych rozważań. W tym zakresie pomocne byłyby pominięte opracowania R. Alexa, Teoria praw podstawowych, Warszawa 2010, s. 74 114 i P. Wilińskiego, O koncepcji reguł i zasad na gruncie teorii zasad procesu karnego w: Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Prof. J. Tylmanowi z okazji 90.urodzin. Pod red. T. Grzegorczyka, Warszawa 2014, s. 95 106. Autorka w wielu punktach pracy odwołuje się do regulacji w kodeksach postępowania karnego z 1928r. i 1969r. oraz wypowiedzi na ich gruncie doktryny nawet w wypadkach, gdy regulacje te nie różnią się od obecnych rozwiązań, co tylko zaciemnia prowadzone rozważania (s. 191, 199, 226, 284). Trudno jest referować wszystkie problemy poruszone w pracy i ustosunkowania się do nich, gdyż ze względu na ich mnogość jest to zadanie zbędne. Dysertacja została oparta na bogatym materiale źródłowym. Bibliografia liczy 283 pozycje. W rozprawie zostały uwzględnione prawie wszystkie ważne dla jej tematu opracowania, co świadczy o dobrze przygotowanym materiale badawczym. Niezrozumiałe jest jednak nieuwzględnienie kilku prac dotyczących bezpośrednio tytułowej problematyki, w tym najnowszych. Chodzi o takie opracowania jak: M. Zieliński, A. Munczewski, Interpretacyjna rola zasad prawa w: Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci Prof. S. Waltosia. Zespół redakcyjny J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll, Warszawa 2000, s. 774 783, J. Jodłowski, Zasada prawdy materialnej - obowiązek ustalenia faktów zgodnych z rzeczywistością czy dyrektywa optymalizacyjna? w: Kontradyktoryjność w polskim procesie karnym, red. P. Wiliński, Warszawa 2013, s. 567 553, J. Jodłowski, Zasada prawdy materialnej w postępowaniu karnym. Analiza w perspektywie funkcji prawa karnego, Warszawa 2015, P. Kardas, Zasada prawdy obiektywnej a kontradyktoryjność postępowania dowodowego. Przeciwstawne czy komplementarne zasady procesu karnego? w: Adwokatura jako uczestnik procesu legislacyjnego, red. J. Giezek, A. Malicki, t. V, Warszawa 2012, s. 52 98, J. Kil, Quod non est in actis, non est in mundo - o problemie prawdy w znowelizowanej procedurze karnej uwag kilka, w: Szkice o nowym modelu procesu karnego, red. T. Gardocka, M. Jakubik, Warszawa 2014, s. 21 35, J. Kil, Prawda w procesie karnym, Warszawa 2015, R. Kmiecik, O prawdzie i prawdziwości ustaleń faktycznych (z rozważań o roli kryminalistyki w przyszłym procesie karnym), w: Złota księga jubileuszowa prof. B. Hołysta, red. B. Sygit, Łódź 2015, s. 303-310, L.K Paprzycki, Jedna czy dwie zasady prawdy materialnej po nowelizacji kodeksu postępowania karnego 5
w 2013 r. w: Fiat iustitia pereat mundus. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego S. Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, red. P. Hofmański przy współpracy P. Kardasa, P. Wilińskiego, Warszawa 2014, s. 409 425, M. Rogacka Rzewnicka, Nowa kultura poszukiwania prawdy w procesie karnym w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego na podstawie ustawy z 27 września 2013 roku. Perspektywa systemowa w: Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Prof. J. Tylmanowi z okazji 90.urodzin, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2014, s. 107 124. Praca ma zarówno walory, jak i inne mankamenty od wspomnianych wyżej, których nie można pominąć, sporządzając rzetelną recenzję. Zwykle jako recenzent nie polemizuję z poglądami, wyrażonymi w ocenianym dziele. Nie mogę jednak przejść do porządku nad poglądem, wyrażanym zresztą także w innych opracowaniach, że ograniczeniem zasady prawdy materialnej są tryby konsensualne ( s. 270-282). Zarówno art. 335 1 i 2 jak i art. 387 2 k. p. k warunkują wydanie wyroku skazującego, by okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budziły wątpliwości. Ich stosowanie w praktyce zgodnie z normatywnym kształtem - w niczym nie narusza zasada prawdy materialnej. Sama zresztą Autorka dochodzi do wniosku, że niewłaściwy sposób korzystania z konsensualnych sposobów rozpoznania sprawy stanowi zagrożenie dla zasady prawdy materialnej ( s. 279 ). Zbyt optymistyczne jest stwierdzenie, że nowela z dnia 27 września 2013r. wykreuje płaszczyznę do prowadzenia realnego, merytorycznego sporu między oskarżycielem a oskarżonym, a nie tylko jak dotychczas pozornego ( s. 118). Autorka nie bierze pod uwagę, że oskarżony z reguły nie jest równorzędnym partnerem dla oskarżyciela, a jest w gorszej od niego sytuacji, gdyż nie ma odpowiedniego przygotowania i doświadczenia, mając za przeciwnika osobę profesjonalną. Nie zmienia wiele możliwość skorzystania zawsze z pomocy obrońcy (art. 80a k.p.k.), skoro w razie skazania oskarżony ponosi koszty wyznaczonego obrońcy, co jest czynnikiem powstrzymującym od skorzystania z tego uprawnienia. Nie znajduje uzasadnienia normatywnego ograniczenie etapu swobodnej wypowiedzi świadka głównie do etapu postępowania przygotowawczego ( s. 323). Art.171 1 k. p. k. regulujący tę kwestię jest zamieszczony w dziale V k. p. k.), który ma zastosowanie we wszystkich etapach postępowania i sąd nie jest zwolniony z umożliwienia świadkowi swobodnej wypowiedzi. 6
Przedmiot pracy jest rozległy i wymagał odwołania się do wielu instytucji prawa karnego procesowego i dlatego należało omawiać te instytucje tylko w takim zakresie, w jakim jest to niezbędna dla tytułowego zagadnienia. Tymczasem Autora znacznie przekracza te potrzebę, poruszając problemy, które nie mają dla niego żadnego znaczenia, np. rozważania dotyczące statusu obrońcy (s. 97-98). Autorka nie uniknęła błędów merytorycznych. Zdaniem Autorki art. 79 1 pkt 1 k. p. k przewiduje obronę obligatoryjną w przypadku młodocianego (s. 96), gdy w rzeczywistości chodzi o małoletniego. Z jej wypowiedzi wynika, że nowela z dnia 27 września 2013r, przewidziała skorzystanie z prawa ubogich (art. 78 1 k. p. k.) już na etapie postępowania przygotowawczego, zapominając, że taka możliwości istniała także przed tą nowela, gdyż art., 78 k. p. k. dotyczył zarówno stadium przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego postępowania karnego ( art. 78 k.p.k. sprzed tej nowelizacji). Błędne jest zaliczenia prawa odmowy zeznań do bezwzględnych zakazów dowodowych (s. 188). Jest to zakaz względny, co wynika to z jego istoty. Można przesłuchać takiego świadka o ile nie skorzysta z tego prawa. Bezwzględnym zakazem dowodowym jest zakaz odczytania zeznań świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań( art. 186 1 in fine k. p. k). Art. 185 k.k. - wbrew twierdzeniu Autorki - nie upoważnia świadka do uchylenia się od składnia zeznań lub odpowiedzi na pytania, o czym zresztą dalej pisze poprawnie ( s. 226). Błędne jest twierdzenie, że osoby najbliższe tracą prawo odmowy zeznań w wypadku, gdy w przeszłości łączyły z oskarżonym szczególne relacje, a które w chwili przesłuchania ustały ( s.226). Nie mają żadnego znaczenia relacje łączące świadka z oskarżonym wypadku gdy opierają się o więzy pokrewieństwa, a gdy chodzi o małżeństwo lub przysposobienie, to ustają w wyniku rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa albo rozwiązania przysposobienia. Ustają tylko w razie zaprzestania pozostawania we wspólnym pożyciu. Tylko w tym ostatnim wypadku świadek traci to uprawnienie. Prawo odmowy zeznań zgodnie z art. 182 2 k.p.k. - trwa bowiem mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Ponadto pominięte zostało prawo odmowy zeznań świadka, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem ( art. 182 3 k.p.k.). 7
Nie znajduje uzasadnienia normatywnego w aktualnym stanie prawnym twierdzenie, że prokurator zatwierdza postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydane przez policję( s.171). Powołany w pracy art. 323e 2 k.p.k. stanowi, że postanowienia te nie wymagają zatwierdzenia przez prokuratora, z wyjątkiem postanowienia o umorzeniu dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie. Autorka powołuje się na nieaktualną treść art. 306 1 k.p.k., pisząc, że pokrzywdzonemu oraz instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa (dochodzenia), a stronom na postanowienie o jego umorzeniu (s. 172). Aktualnie art. 306 1 k. p. k reguluje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a jego 1 a na postanowienie o umorzeniu śledztwa. Według tego przepisu na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje zażalenie także osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw ( 1 pkt 3), a na postanowienie o umorzeniu śledztwa także instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie oraz osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228-231, art. 233, art. 235, art. 236, art. 245, art. 270-277, art. 278-294 lub w art. 296-306 k.k., jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw ( 1a pkt 2 i 3). Omawiając niektóre instytucje, Autorka nie czyni tego w sposób dokładny, np. pisząc o przerwie w rozprawie wskazuje, że z reguły zarządzana jest dla wypoczynku lub przeciwdziałaniu opóźnieniu w rozpoznawaniu sprawy znajdującej się na wokandzie tego samego dnia ( s. 202). W pracy naukowej wymaga się wskazania precyzyjnie uregulowania danej kwestii, a dopiero po tym można zwrócić uwagę na praktykę jej stosowania. Zgodnie z art. 401 21 k.p.k. można zarządzić przerwę w celu przygotowania przez strony wniosków dowodowych, sprowadzenia dowodu, dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny. Taka sama uwaga nasuwa się przy prezentacji okoliczności wyłączającej swobodę wypowiedzi, gdzie zostało pominięte stosowanie groźby i tzw. wykrywacza kłamstw ( s. 224). Przy omawianiu bezwzględnej tajemnicy z art. 178 pkt 1 k.p.k. ( s. 245) został pominięty adwokat lub radcy prawny działający na podstawie art. 245 1 k.p.k., co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę ( art. 178 pkt 1in fine k.p.k.). O elegancji prawnika świadczy posługiwanie się, zwłaszcza w pracy naukowej aktualnym 8
językiem prawnym lub prawniczym. Autorka omawiając, względne zakazy dowodowe posługuje się nieaktualną nomenklaturą pojęciową, pisząc o tajemnicy zawodowej i służbowej ( s. 250), podczas gdy aktualnie chodzi odpowiednio o informacje niejawne o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne"( art. 179 1 k.p.k.) i o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne"( art. 180 1 k.p.k.). Autorka twierdzi, że we współczesnych systemach niedemokratycznych nadal wydawane są wyroki w oparciu o prawdę formalną ( s. 30). Nie uzasadnia tego poglądu i nie wiadomo co jest jego podstawą, czy chodzi o praktykę, czy także o regulacje prawne. Analiza kodeksu postępowania karnego Białorusi, które to państwo jest uznawane za niedemokratyczne, nie pozwala na znalezienie przepisu, który ograniczałby zakres poznania procesowego do określonego rodzaju dowodów. Wręcz przeciwnie art. 8 ust. 3 tego kodeksu zakazuje wykorzystywania dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów tego kodeksu. Przepis ten stanowi, że Dowody uzyskane z naruszeniem porządku ustanowionego niniejszym kodeksem nie mają mocy prawnej i nie mogą stanowić podstawy oskarżenia i wyroku. Ponadto według jego art. 18 ust. 2 rozstrzygnięcie o winie lub niewinności oskarżonego, sąd podejmuje na podstawie wiarygodnych dowodów poddanych wszechstronnemu, pełnemu i obiektywnemu badaniu i ocenie. Pisząc o tym, że orzekać może tylko sędzia i odwołując się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził niekonstytucyjność przepisu dopuszczającego do orzekania asesorów i ustawowego ich wyeliminowania ( s, 161 163), należało wspomnieć o przywróceniu tej instytucji ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw(dz. U. z 2015r., poz.1224) i omówić ich funkcjonowanie w kontekście gwarancji zasady prawdy obiektywnej. Praca dotknięta jest też niedociągnięciami natury formalnej. I tak Autorka nie podaje źródeł, na których opiera swoje twierdzenia; - gdy odwołuje się do poglądu A. Tarskiego, a jedynie w tekście podaje tytuł jego pracy ( s. 17),podaje rodzaje prawdy (s. 29); - odwołuje się do doktryny i judykatury co do miejsca zasady prawdy materialnej ( s. 37); - twierdzi, że na szczególne miejsce zasady prawdy materialnej wskazywała doktryny i judykatura ( s. 37); - wskazuje, że na gruncie prawa operuje się pojęciem prawdy, przyjmując, że ma ona wymiar obiektywy i subiektywny, ( s. 20); 9
- pisze, że zarówno orzecznictwo sądowe jak i doktryna od lat podkreślają rolę zasady kontradyktoryjności ( s. 113); - uznaje, że unormowanie art. 171 5 pkt 1 k. p. k. powstało na gruncie dorobku judykatury i doktryny ( s.235) Dokonując oceny dzieła nie sposób nie odnieść się do wniosków, które zawarte są w zakończeniu. Wnioski w zasadzie stanowią résumé rozważań prowadzonych w każdym rozdziale, a nie ma żadnych propozycji de lege ferenda, mimo że w pracy Autorka szereg rozwiązań poddała krytyce. Wprawdzie Autorka nazywa wnioskiem de lege ferenda propozycję, by wzmocnić pozycję oskarżyciela publicznego przez umożliwienie udziału w rozprawie prokuratorowi, który prowadził postępowanie przygotowawcze, lecz nie wskazuje aktu prawnego, w którym należałoby taki przepis zamieścić. Regulacja dotycząca tej kwestii jest już w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 września 2014 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury Dz.U. z 2014r., poz. 1218 ze zm.), który w 166 ust. 1 stanowi, że do udziału w rozprawie (posiedzeniu) wyznacza się jako referenta sądowego sprawy prokuratora, który w tej sprawie prowadził postępowanie przygotowawcze lub który był jej współreferentem, nadzorował postępowanie przygotowawcze albo sporządził lub zatwierdził akt oskarżenia, a wyznaczenie jako referenta sądowego sprawy innego prokuratora jest dopuszczalne wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. Zresztą wcześniej Autorka pisze o tym przepisie. Większość poruszonych kwestii została rozwiązana poprawnie z należytym uzasadnieniem, wskazującym na znajomość przez Autorkę omawianej problematyki. Podejmuje ona wiele wątków związanych z tematem, referuje różne poglądy wypowiadane w literaturze i orzecznictwie, z reguły przyłącza się do jednego z nich, a wyjątkowo wypowiada własne zdanie inne niż prezentowane w doktrynie. Rozważania prowadzi wnikliwie, trafnie identyfikując kwestie sporne lub wymagające analizy. W dostatecznym stopniu opanowała warsztat naukowy pozwalający na przeprowadzenie badań dogmatycznych. Dokonała analizy wypowiedzi doktryny i orzecznictwa, wykorzystała je umiejętnie dla zobrazowania problemów rodzących się na tle tytułowego zagadnienia, podjęła próbę ich rozwiązania i z reguły uczyniła to poprawnie. Sposób rozwiązywania problemów naukowych, prowadzenia analiz językowych i wyprowadzania z nich wniosków jest poprawny, oparty na własnych przemyśleniach, wspartych dorobkiem doktryny prawa karnego procesowego i orzecznictwem sądowym. Jej stosunek do poszczególnych wypowiedzi w literaturze świadczy o znajomości 10
problematyki. Oceniając całość pracy nie sposób nie zauważyć, że wskazane wyżej mankamenty obniżają wartość dysertacji, ale jej nie dyskwalifikują, gdyż zasługuje na pozytywną ocenę ze względu na swą zawartość informacyjną, opartą na bogatej bazie źródłowej. Jest to opracowanie ciekawe, korespondujące z aktualnymi potrzebami, cechujące się solidnością, rzetelnością i wnikliwością badawczą. Stanowi ona podsumowanie dorobku polskiej doktryny i orzecznictwa na temat zasady prawdy materialnej, zawiera w sobie wiele interesujących spostrzeżeń. Stoi na dobrym poziomie merytorycznym, jest ciekawą i naukowo rzetelną prezentacją tytułowego zagadnienia, przygotowana z zachowaniem wymagań metodologicznych. Oceniana praca zatem stanowi oryginalne rozwiązanie przez Doktorantkę zagadnienia naukowego oraz wykazuje jej ogólną wiedzę teoretyczną w zakresie prawa karnego procesowego i umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej Stwierdzam, że spełnia ona wymagania określone w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. 0, o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki ( Dz. U. z 2014r., poz. 1852 ze zm.). Prof. dr hab. Ryszard A. Stefański 11