Rozkład materiału nauczania geografii dla klasy II gimnazjum 1 godzina tygodniowo Hasło w podstawie 9.2. Określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych 1. Środowisko przyrodnicze Europy rr wskazuje na mapie i opisuje położenie geograficzne Europy, rr wskazuje na mapie wybrane elementy li- nii brzegowej, rzeki i jeziora Europy, rr wymienia typy klimatu występujące w Europie i podaje ich główne cechy, rr określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego pojęcia: fiord rr uzasadnia wpływ czynników kształtują- cych klimat na cechy klimatu różnych obszarów Europy, rr określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego, rr porównuje środowisko przyrodnicze wska- zanych regionów fizyczno-geograficznych kontynentu 2 9.1. Wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy 9.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania 2. Podział polityczny i zróżnicowanie kulturowe Europy rr lokalizuje na mapie wskazane państwa Europy i ich stolice, rr wymienia państwa europejskie powstałe po 1990 roku, rrpodaje przyczyny kulturowego zróżnico- wania Europy, rrwymienia główne grupy językowe i reli- gie wyznawane w Europie rr określa wpływ zróżnicowania narodowo- ściowego i kulturowego Europy na zmiany polityczne współczesnej Europy, rr porównuje wpływ poszczególnych religii na życie ich wyznawców, rr wyjaśnia, na czym polega integracja kra- jów europejskich w ramach UE 4.1. Charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie Polski na świecie i w Europie 3. Położenie, obszar i granice Polski rr wymienia, na podstawie map, cechy po- łożenia Polski w Europie i na świecie, rr wymienia przykłady przyrodniczych i go- spodarczych konsekwencji położenia Polski, rr podaje wielkość obszaru Polski, rrwskazuje na mapie granice Polski z po- szczególnymi jej sąsiadami oraz granicę morską, rr wymienia nazwy i wskazuje na mapie państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne, granice wewnętrzne UE rr określa położenie geograficzno-mate- matyczne Polski i wskazanych punktów leżących na obszarze Polski z podaną dokładnością, rr oblicza różnice czasu słonecznego wska- zanych miejsc w Polsce, rr porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy, rr uzasadnia wpływ położenia na środowi- sko przyrodnicze i gospodarkę Polski, rr określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015, wcześniej wydawany przez Wydawnictwo Szkolne PWN
3 4.2. Opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstanie gór, zalewy mórz; wykazuje zależność między współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi 4.3. Rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce 4.5. Wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski: surowców mineralnych; korzystając z mapy, opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze 4.2. Opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: zlodowacenia; wykazuje zależność pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi 4. Wydarzenia z przeszłości geologicznej i surowce mineralne Polski 5. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu rr zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, rrwskazuje, korzystając z mapy geologicz- nej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę), rr wskazuje na mapie Polski górotwory her- cyńskie i alpejskie, rr wskazuje na mapie miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, metalicznych, skalnych, rr podaje przykłady gospodarczego wyko- rzystania skał, rr wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania rr wskazuje na mapie maksymalne zasięgi zlodowaceń na obszarze Polski, rr wymienia przykłady form terenu powsta- łe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód wypływających z topniejącego lodowca, rr wskazuje na mapie przykłady form polodow- cowych występujących na obszarze Polski, rr przedstawia genezę wskazanych form po- lodowcowych, rr wskazuje na mapie wybrane pradoliny i omawia ich genezę pojęcia: lądolód, głazy narzutowe, ozy, sandry, pradoliny, rzeźba młodoglacjalna rr na wybranych przykładach ukazuje zwią- zek występowania określonych typów genetycznych skał na danym obszarze Polski z przeszłością geologiczną, rr opisuje warunki tworzenia się pokładów węgla kamiennego i wapieni, rr wykazuje zależności pomiędzy współcze- sną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz), rrrozpoznaje główne rodzaje skał, wyróż- nionych ze wzglądu na genezę, występujących we własnym regionie rr rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku działalności lądolodu lub wód wypływających z topniejącego lodowca (w tym typy jezior polodowcowych), rr wykazuje zależność pomiędzy działalno- ścią lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski, rr wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu, rr wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu okolicy szkoły 4.4. Podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi 6. Klimat Polski rr wymienia czynniki kształtujące klimat Pol- ski, rr wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, przedstawia związek rocznego przebierr gu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N,
4 4.4. Podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi 7. Przejściowość klimatu Polski rrpodaje główne cechy rozkładu tempera- tury powietrza i opadów na obszarze Polski, rr wymienia cechy klimatu górskiego rr wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, rropisuje masy powietrza kształtujące po- godę w Polsce, rr wymienia klimatyczne (termiczne) pory roku rr analizuje diagramy klimatyczne dla wska- zanych stacji meteorologicznych w Polsce, rr na podstawie map klimatycznych przed- stawia regionalne zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów w Polsce w półroczu letnim i zimowym, rr opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania), rr wykazuje zależność wysokości tempe- ratury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat, rr wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu cienia opadowego rr charakteryzuje typy pogody kształtowa- ne przez poszczególny masy powietrza, rr wykazuje, korzystając z map i diagra- mów klimatycznych, wzrost kontynentalizmu klimatu wraz z przesuwaniem się z zachodu na wschód Polski 4.5. Wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski: wód; korzystając z mapy opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze 8. Wody powierzchniowe Polski pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku rr wskazuje na mapie główne rzeki Polski: Wi- słę, Odrę oraz wybrane rzeki przymorza, rr wskazuje na mapie wybrane dopływy Wi- sły i Odry, rr wskazuje na mapie obszary Polski należą- ce do zlewiska Morza Bałtyckiego, Morza Północnego oraz Morza Czarnego, rr wskazuje na mapie obszary Polski zagro- żone powodziami, rr wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry, rr zaznacza na mapie konturowej wskazane dorzecza oraz działy wodne, rr wyjaśnia przyczyny zmienności przepły- wów rzek w ciągu roku, wyjaśnia genezę różnych typów mis jerr ziornych,
rr wymienia sposoby ochrony przeciwpo- wodziowej, rr wskazuje na mapie największe jeziora w Polsce, rr podaje przykłady jezior o różnej genezie (w tym sztucznych zaporowych) pojęcia: jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki rr charakteryzuje wody powierzchniowe własnego regionu, rr ocenia możliwość gospodarczego wyko- rzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie 5 7.6. Przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego oraz przyczyny degradacji jego wód 9. Morze Bałtyckie rr opisuje, na podstawie map, położenie Bałtyku, rr wskazuje na mapie wybrane elementy li- nii brzegowej, rr przedstawia znaczenie Morza Bałtyckiego dla gospodarki Polski, rr rr podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe, strefa wyłączności ekonomicznej rr rozpoznaje na rysunkach, fotografiach i mapach typy wybrzeży występujących nad Bałtykiem, rrwyjaśnia genezę wybranych typów wy- brzeży, rr przedstawia, korzystając z map, wybrane cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku: temperaturę wody, zasolenie, zlodzenie, rr porównuje wybrane warunki przyrodni- cze Bałtyku (temperaturę wody, zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, rr wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, rr wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bał- tyku 4.5. Wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski: gleb; korzystając z mapy opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze 10. Zróżnicowanie gleb w Polsce rr opisuje warunki powstawania wskazanych typów gleb strefowych i astrefowych, rr wskazuje na mapie najważniejsze rejony występowania wybranych typów gleb pojęcia: rędziny, czarne ziemie rrwykazuje związek pomiędzy typem ge- netycznym gleby a warunkami jej powstawania, rr charakteryzuje gleby własnego regionu 4.1. Opisuje podział administracyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice 11. Podział administracyjny Polski rr wskazuje na mapie poszczególne woje- wództwa i ich stolice, rr podaje strukturę samorządu terytorial- nego rr opisuje podział administracyjny Polski, porównuje, korzystając z danych statyrr stycznych, województwa pod względem np. powierzchni, liczby mieszkańców,
pojęcia: podział administracyjny Polski rr określa przynależność własnej miejsco- wości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, rr wykazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich 6 5.1. Wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia 5.2. Odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, średniej długości życia 5.3. Charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi 12. Liczba i rozmieszczenie ludności rr podaje liczbę ludności Polski, rr podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce, rr podaje przyczyny i przykłady konsekwen- cji procesu starzenia się społeczeństwa, rr podaje wartość średniej gęstości zalud- nienia w Polsce, rr wskazuje na mapie Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia pojęcia: przyrost naturalny, współczynnik przyrostu naturalnego, niż demograficzny, wyż demograficzny, proces starzenia się społeczeństwa, saldo migracji zagranicznych, przyrost rzeczywisty, wskaźnik przyrostu rzeczywistego, gęstość zaludnienia rr opisuje, korzystając z wykresów lub da- nych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po 1945 roku, rr oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny oraz współczynnik przyrostu naturalnego, rr opisuje, korzystając z wykresu, zmiany przyrostu naturalnego w Polsce po 1950 roku, rr oblicza przyrost rzeczywisty oraz współ- czynnik przyrostu rzeczywistego, rr wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludno- ści w Polsce, rr oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, rr charakteryzuje, na podstawie mapy, gę- stości zaludnienia w Polsce (w tym we własnym regionie), rr porównuje, na podstawie danych staty- stycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, rr wykazuje na przykładach różnych regio- nów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek zróżnicowania gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z migracjami wewnętrznymi)
7 5.2. Odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące liczby ludności, struktury płci 5.4. Wykazuje zróżnicowanie w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie 5.5. Podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie 13. Zróżnicowanie ludności Polski rr podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, rr podaje cechy struktury zatrudnienia lud- ności Polski, rr podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie pojęcia: piramida wieku i płci ludności, echo wyżu i niżu demograficznego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia rr odczytuje z piramidy wieku i płci ludno- ści dane dotyczące: liczby ludności we wskazanym przedziale wiekowym, struktury płci ludności we wskazanym przedziale wiekowym, rr dostrzega związek kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski z przyrostem naturalnym oraz średnią długością życia, rr przedstawia, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, rr wskazuje różnice w strukturze zatrudnie- nia w Polsce i we własnym regionie, rr opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, rr dostrzega społeczne problemy wynikają- ce z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania 5.2. Odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski 14. Migracje i zróżnicowanie narodowościowe ludności Polski rr zna główne kierunki migracji z Polski i do Polski, rrpodaje główne przyczyny i kierunki mi- gracji ludności polskiej w czasie i po zakończeniu II wojny światowej oraz współcześnie, rr wymienia nazwy państw, w których żyje najwięcej ludności polskiego pochodzenia, rr przedstawia przyczyny i kierunki migracji wewnętrznych, rr przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, rr odczytuje na wykresach lub w roczni- ku statystycznym wielkość emigracji w ostatnich latach i ocenia tendencje zmian liczby polskich emigrantów, rr oblicza, korzystając z danych statystycz- nych, saldo migracji, rr ocenia, na podstawie danych statystycz- nych, wpływ salda migracji na przyrost rzeczywisty ludności Polski oraz regionu (województwa) w podanych latach, rr ocenia społeczne skutki emigracji,
8 5.6. Analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce 6.1. Wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkość i własność gospodarstw rolnych w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych 15. Współczesne procesy urbanizacyjne 16. Czynniki rozwoju rolnictwa rr przedstawia, korzystając z mapy, roz- mieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, rr przedstawia zróżnicowanie religijne lud- ności Polski pojęcia: emigracja, imigracja, Polonia, mniejszość narodowa rr zna typy zespołów miejskich, rr wskazuje na mapie położenie wybranych miast Polski, rr przedstawia cechy sieci osadniczej w Polsce, rr wymienia wybrane funkcje miast, rr podaje cechy współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce pojęcia: wieś, miasto, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, współczynnik urbanizacji rr podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rol- nictwa, rr wymienia i wskazuje na mapie obszary o najlepszych warunkach przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa, rr wyjaśnia przyczyny zmiany struktury na- rodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, rr uzasadnia, dlaczego należy odnosić się z szacunkiem do ludzi innych narodowości, o innym wyznaniu czy kulturze rr porównuje rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i we własnym regionie, rr opisuje funkcje, jakie pełni jego miejsco- wość, rr porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, rrrozpoznaje na mapie aglomerację i ko- nurbację, rrwyjaśnia, na czym polega proces urba- nizacji, rr porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, rr wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie współczynnika urbanizacji w Polsce, rr opisuje zmiany we współczesnym osadnic- twie wiejskim, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, rr wyjaśnia przyczyny dynamicznego roz- woju stref podmiejskich, rr ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozy- tywne i negatywne aspekty) rr porównuje, na podstawie map, warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa na wskazanych obszarach Polski, ocenia wpływ rozdrobnienia gosporr darstw i rozproszenia gruntów na poziom produkcji rolnej,
rr omawia pozaprzyrodnicze czynniki roz- woju rolnictwa, rr podaje najważniejsze cechy polskiego rol- nictwa pojęcia: rolnictwo, rozdrobnienie gospodarstw, rozdrobnienie gruntów, rolnictwo (gospodarstwa) samozaopatrzeniowe, rolnictwo (gospodarstwa) towarowe rr porównuje, korzystając z map o różnej treści, pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w różnych regionach kraju (w tym we własnym regionie) 9 6.1. Wyróżnia główne cechy zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych 6.2. Podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce 17. Rozmieszczenie upraw wybranych roślin oraz główne rejony hodowli w Polsce rr podaje główne obszary uprawy: pszenicy, żyta, pszenżyta, ziemniaków, buraków cukrowych oraz owoców i warzyw, rr wymienia uprawy w najbliższej okolicy: wsi, gminie (w przypadku uczniów mieszkających na wsi), w strefie podmiejskiej (w przypadku uczniów mieszkających w mieście), rr wymienia główne rejony chowu bydła i trzody chlewnej pojęcia: zbiory, plony, obsada rr uzasadnia rozmieszczenie głównych re- jonów chowu bydła i trzody chlewnej, uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, rr ocenia, korzystając z map, obsadę bydła i trzody chlewnej we własnym regionie rr uzasadnia rozmieszczenie głównych rejo- nów upraw wybranych roślin, uwzględniając warunki przyrodnicze oraz czynniki pozaprzyrodnicze, rr porównuje, na podstawie danych staty- stycznych, poziom polskiego rolnictwa z rolnictwem wybranych państw europejskich 6.3. Przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego 18. Problemy współczesnej energetyki rr podaje tradycyjne i alternatywne źródła energii, rr wskazuje na mapie główne rejony wydo- bycia surowców energetycznych w Polsce, rr zna rozmieszczenie największych elek- trowni w kraju, rr opisuje główne problemy polskiej ener- getyki pojęcia: alternatywne źródła energii rr formułuje wnioski, na podstawie wykre- sów lub danych statystycznych, dotyczące tendencji zmian wykorzystania różnych źródeł energii na świecie i w Polsce, rr ocenia, na podstawie wykresu lub danych statystycznych, strukturę wykorzystania poszczególnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej w Polsce i porównuje z innymi krajami Europy, rr wyjaśnia lokalizację największych elek- trowni, rrwykazuje konieczność zmian w struktu- rze zużycia energii elektrycznej w Polsce, rr ocenia wpływ polskiej energetyki na śro- dowisko przyrodnicze
6.4. Wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie 19. Przemysł na przełomie XX i XXI wieku rr opisuje zmiany zachodzące w przemyśle pol- skim po 1989 roku i podaje ich przyczyny, rr podaje przykłady zmian w przemyśle własnego regionu i ich przyczyny, rr wymienia główne cechy przemysłu wyso- kich technologii rr wykazuje na przykładach, że polski prze- mysł staje się coraz bardziej nowoczesny pojęcia: przemysł, przemysł wysokich technologii 10 6.4. Wykazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej 20. Wybrane gałęzie przemysłu rr podaje gałęzie przemysłu obecnie naj- szybciej rozwijające się, rr rr wskazuje na mapie wybrane okręgi prze- mysłowe, rr wymienia zakłady przemysłowe w okolicy swojego miejsca zamieszkania i przedstawia ich profil produkcji pojęcia: ośrodek przemysłowy, okręg przemysłowy rr wyjaśnia, uwzględniając główne czynni- ki, lokalizację wybranych zakładów przemysłowych lub gałęzi przemysłu (w tym w regionie zamieszkania), rr uzasadnia, że przemysł elektromaszyno- wy, chemiczny i spożywczy mają obecnie największe znaczenie w gospodarce kraju, rrocenia zmiany zachodzące w rozmiesz- czeniu przemysłu w Polsce 6.5. Rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie 6.7. Opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin i działalności gospodarczej 21. Rozwój usług w Polsce rr rozróżnia rodzaje usług i opisuje ich zna- czenie w gospodarce kraju, rr podaje przykłady placówek i instytucji usługowych w Polsce i we własnym regionie (gminie, województwie) oraz miejscowości, rrpodaje główne cechy transportu w Pol- sce, rr opisuje, na podstawie map tematycz- nych, przebieg głównych szlaków transportowych, rr wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe polskie porty morskie pojęcia: usługi, łączność, komunikacja rr wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju wybranych usług w Polsce i we własnym regionie, rr ocenia możliwość rozwoju usług w miej- scu swojego zamieszkania, rr ocenia rolę łączności w gospodarce kraju i życiu człowieka oraz poziom jej rozwoju w Polsce, rr uzasadnia wpływ transportu na rozwój gospodarczy kraju, wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci korr lejowej i drogowej w Polsce
6.6. Wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego Ludzkości 6.8. Wykazuje konieczność ochrony środowiska kulturowego w Polsce 22. Walory turystyczne Polski rrpodaje przykłady miejscowości oraz ob- szarów w Polsce o dużych walorach turystycznych, rr wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO rr ocenia atrakcyjność turystyczną własne- go regionu, rr ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju i własnego regonu, rr planuje, korzystając z przewodników tu- rystycznych oraz mapy samochodowej, wycieczkę po wybranym regionie Polski 11 6.8. Wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce; wymienia formy jego ochrony 23. Ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce rr wymienia i charakteryzuje formy ochrony przyrody, rr nazywa i określa położenie, korzystając z mapy, parki narodowe Polski, rr podaje nazwy polskich parków narodo- wych wpisanych na Światową Listę Rezerwatów Biosfery oraz na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalego i Przyrodniczego UNESCO rr wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i dóbr kultury w Polsce, rr wyjaśnia rozwoju, założenia zrównoważonego rr podaje przykłady rekultywacji obszarów zdegradowanych, rr proponuje działania na rzecz ochrony środowiska geograficznego we własnym regionie pojęcia: rekultywacja, recykling, monitoring środowiska, rozwój zrównoważony 4.4. Wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy morskiej 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 24. Pobrzeża Południowobałtyckie wpływ Bałtyku na środowisko i gospodarkę regionu rr wskazuje na mapie i omawia położenie regionu, rr wymienia i wskazuje na mapie główne krainy geograficzne regionu, rr wskazuje na mapie wybrane elementy li- nii brzegowej, rr wymienia i opisuje cechy polskich krajo- brazów nadmorskich, rr wskazuje na mapie położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) pojęcia: bryza rr wykazuje, korzystając z map oraz diagra- mów klimatycznych, wpływ Bałtyku na klimat regionu, rr wyjaśnia, korzystając z rysunku, mecha- nizm powstawania bryzy, rr przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, rr podaje przykłady wpływu nadmorskiego położenia na gospodarkę regionu, ocenia, na podstawie map tematyczrr nych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży
12 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 25. Gospodarka na pojezierzach na tle warunków naturalnych 26. Zróżnicowanie przyrodnicze, gospodarcze i kulturowe pasa Nizin Środkowopolskich 27. Zróżnicowanie przyrodnicze i gospodarcze wyżyn rropisuje położenie oraz wskazuje na ma- pie główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, rr wymienia oraz podaje przykłady elemen- tów rzeźby młodoglacjalnej, rr nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej, rr nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych pradolin, rr wskazuje na mapie obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej pojęcia: rzeźba młodoglacjalna, agroturystyka rropisuje położenie oraz wskazuje na ma- pie główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, rr przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, rr przedstawia dominujące cechy gospo- darki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich, rr wskazuje na mapie wybrane ośrodki prze- mysłowe regionu pojęcia: rzeźba staroglacjalna rr opisuje położenie oraz wskazuje na mapie główne krainy geograficzne pasa wyżyn, rr przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, rr charakteryzuje, korzystając z map, kli- mat pojezierzy, rr wykazuje związek klimatu z rzeźbą tere- nu, rr rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) rodzaje jezior polodowcowych, rr porównuje, korzystając z map, środowi- sko przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, rr podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy, rr porównuje kierunki gospodarki na Poje- zierzach: Pomorskim, Mazurskim i Wielkopolskim rr wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska przyrodniczego, rr podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym surowców mineralnych), rr porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod względem przyrodniczym i gospodarczym odczytuje na mapie wysokości bezrr względne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w tym w Górach Świętokrzyskich),
13 Hasło w podstawie 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 28. Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki w Karpatach 29. Walory turystyczne Tatr i Podhala rr wymienia przykłady form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, rr przedstawia dominujące cechy gospo- darki poszczególnych krain wchodzących w skład pasa wyżyn, rrwskazuje na mapie obszary występowa- nia surowców mineralnych oraz wybrane ośrodki przemysłowe regionu rr podaje przykłady walorów turystycznych na wyżynach pojęcia: wąwóz, rzeźba krasowa, stalaktyt, stalagmit, stalagnat rropisuje położenie oraz wskazuje na ma- pie Pogórze Karpackie i Beskidy, rr wymienia rodzaje skał występujące na Pogórzu i w Beskidach, rr przedstawia dominujące cechy gospodar- ki Pogórza Karpackiego i Beskidów, rr przedstawia rolę kotlin śródgórskich w go- spodarce regionu, rr wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska pojęcia: flisz karpacki, płaszczowina, połonina rropisuje położenie oraz wskazuje na ma- pie Tatry, Podhale i Pieniny, rr wymienia rodzaje skał występujących w Tatrach i Pieninach, rr opisuje elementy rzeźby wysokogórskiej Tatr i przedstawia ich genezę, rropisuje piętrowy układ roślinności w Ta- trach, rr wskazuje związek rzeźby terenu poszcze- gólnych wyżyn z występującymi tam skałami, rr wyjaśnia genezę powstania wąwozów, rr wyjaśnia powstanie rzeźby krasowej, rr wyjaśnia pochodzenie lessu na wyży- nach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, rr porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, rr wyjaśnia przyczyny koncentracji przemy- słu i dużej gęstości zaludnienia na Wyżynie Śląskiej rr odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Beskidach, rr opisuje i porównuje cechy rzeźby terenu kotlin, Pogórza Karpackiego oraz Beskidówrr wykazuje związek rzeźby terenu z budo- wą geologiczną na Pogórzu Karpackim i w Beskidach, rr wykazuje związek zróżnicowania pro- dukcji rolnej na Pogórzu i w Beskidach z piętrowością klimatu (piętra gospodarki rolnej) rr odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów Tatr i Pienin, rr porównuje rzeźbę terenu Tatr Wysokich i Zachodnich, wykazuje związek rzeźby terenu z budorr wą geologiczną Tatr, Podhala i Pienin,
7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi rr podaje przykłady walorów turystycznych Tatr, Podhala i Pienin pojęcia: alpejska rzeźba terenu, granie, turnie, piarg, stożek piargowy, wywierzysko, hale rr ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze regionu 14 7.1. Wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski 7.2. Charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) 7.3. Opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi 30. Wpływ środowiska przyrodniczego na gospodarkę Sudetów rropisuje położenie oraz wskazuje na ma- pie Sudety i Przedgórze Sudeckie, rr wskazuje na mapie pasma górskie Sude- tów oraz Kotliny Kłodzkiej i Kotliny Jeleniogórskiej, rr wymienia główne surowce mineralne (w tym skalne) Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, rr wymienia przykłady rzeźby zrębowej, rr przedstawia dominujące cechy gospodar- ki Sudetów, rr wymienia i lokalizuje na mapie wybrane uzdrowiska pojęcia: uskok brzeżny, zręby, stoliwa rr odczytuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne wybranych szczytów w Sudetach, rr wyjaśnia związek współczesnej rzeźby terenu Sudetów z alpejskimi ruchami górotwórczymi, rr porównuje, na podstawie map i fotogra- fii, rzeźbę terenu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, rr wykazuje wpływ lodowców górskich na rzeźbę terenu Sudetów, rr porównuje przyrodnicze czynniki dla roz- woju rolnictwa w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim 4.1. Charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce 4.5. Wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając z map, opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze 6.8. Proponuje konkretne działania na rzecz jego (środowiska przyrodniczego) ochrony we własnym regionie 31. Region, w którym mieszkasz położenie i środowisko przyrodnicze rr opisuje, na podstawie map o różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce, rr opisuje, korzystając z mapy, położenie własnej miejscowości (w krainie geograficznej, gminie, powiecie, województwie), rr wymienia nazwy sąsiednich miejscowo- ści, rr opisuje cechy środowiska przyrodniczego własnego regionu: budowę geologiczną, rzeźbę terenu, wody powierzchniowe, warunki klimatyczne, szatę roślinną oraz faunę, rr ocenia korzyści lub utrudnienia wynika- jące z położenia własnej miejscowości (np. w stosunku do innych jednostek osadniczych, na tle szlaków transportowych), rr wykazuje związek skał występujących w najbliższej okolicy z przeszłością geologiczną regionu, rr wykazuje, korzystając z własnych obser- wacji, związek między elementami środowiska przyrodniczego, proponuje działania na rzecz ochrony rr środowiska przyrodniczego we własnym regionie,
rr przedstawia formy ochrony przyrody w regionie, rr podaje nazwy i wskazuje na mapie parki narodowe i krajobrazowe, które znajdują się w regionie rr ocenia walory środowiska przyrodnicze- go regionu z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej 15 5.3. Charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi 5.4. Wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia we własnym regionie 5.5.Podaje główne aktualne problemy rynku pracy we własnym regionie 5.6. Analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie miast w zamieszkiwanym regionie 7.5. Projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe 32. Ludność i gospodarka mojego regionu pojęcia: region rr opisuje cechy wyróżniające ludność wła- snego regionu na tle ludności kraju: gwara, stroje regionalne, zwyczaje regionalne, rrwymienia główne uprawy i kierunki ho- dowli w regionie, rr wymienia rodzaje surowców mineralnych występujących w regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania, rr wymienia miejsca wydobycia surowców mineralnych i skalnych w regionie, rrwymienia największe zakłady produkcyj- ne w regionie oraz profil ich produkcji, rr wymienia i opisuje zabytki kultury mate- rialnej własnej miejscowości, najbliższej okolicy i regionu pojęcia: grupa etnograficzna, dialekt (gwara), folklor, skansen rr opracowuje, korzystając z danych sta- tystycznych, charakterystykę ludności regionu (np. gminy, województwa), uwzględniając wybrane cechy demograficzne: liczbę ludności, ruch naturalny ludności, migracje, strukturę zatrudnienia, rr ocenia możliwości zatrudnienia we własnej miejscowości i regionie oraz wyjaśnia przyczyny istniejącego bezrobocia, rrocenia, korzystając z różnych źródeł in- formacji, warunki środowiska przyrodniczego dla rozwoju rolnictwa, rr ocenia, na podstawie danych staty- stycznych, poziom rolnictwa w regionie (województwie) na tle innych rejonów kraju, rrocenia wykorzystanie w gospodarce re- gionu i kraju lokalnej bazy surowców skalnych i mineralnych, rr przedstawia dominujące cechy gospo- darki regionu, rr ocenia wpływ gospodarki regionu na stan środowiska przyrodniczego, rr ocenia możliwość rozwoju turystyki w regionie, rr opracowuje przewodnik turystyczny po okolicy miejsca zamieszkania,
rr opracowuje i opisuje, na podstawie map o różnej treści, własnych obserwacji terenowych i innych źródeł wiedzy, trasy wycieczek po własnej miejscowości oraz regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe, rr przygotowuje prezentacje multimedialne promujące miejsce zamieszkania i własny regon 16