Chroń wodę Praktyczne wskazówki, jak chronić wodę w rolnictwie BASF Product Stewardship
Dlaczego ochrona wody jest taka ważna? Od czasu do czasu w zbiornikach wodnych odnotowuje się obecność środków ochrony roślin, o czym wiemy z mediów oraz raportów producentów wody pitnej. Zbiorniki wodne w UE (wody powierzchniowe i gruntowe) są regularnie badane pod kątem obecności pestycydów zarówno przez organy ochrony środowiska, jak i producentów wody pitnej. Ponieważ woda jest podstawowym zasobem dla ludzi i środowiska, musi być chroniona. W Europie mamy jedne z najbardziej restrykcyjnych na świecie przepisów dotyczących ochrony wody (Ramowa Dyrektywa Wodna), zarówno pitnej, jak i naturalnych zbiorników i cieków. W UE ustalono bardzo niskie limity dla obecności pestycydów w wodzie pitnej i gruntowej (0,1 μg/l). Wartość ta nie jest oparta na danych dotyczących zdrowia, ale jest wyrazem politycznej woli, aby pozostałości pestycydów w wodzie były bliskie zeru. Także w stosunku do wód powierzchniowych wyznaczono indywidualne limity dla poszczególnych pestycydów (normy jakości środowiska), które jednak odzwierciedlają toksyczność konkretnego związku dla organizmów wodnych. Zwykle są one znacznie wyższe niż limity dotyczące wody pitnej, ale w kilku przypadkach mogą być niższe (np. dla niektórych pyretroidów). Ponieważ wody powierzchniowe są także używane do produkcji wody pitnej, ich producenci są zainteresowani tym, żeby stężenia pestycydów były w nich jak najniższe, tak aby w procesie przetwórstwa można było zredukować zawartość pestycydów do <0,1 μg/l w końcowym produkcie, czyli w wodzie pitnej. Rosnący nacisk ze strony ustawodawców oraz społeczeństw na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia pestycydami wody prowadzi do większego i bardziej restrykcyjnego monitoringu zasobów wodnych. Dlatego też dobra praktyka rolnicza jest niezbędna, aby zapobiec zakazywaniu używania kolejnych środków ochrony roślin z powodów związanych z zanieczyszczaniem wody. Wyeliminowanie wielu produktów z rynku może coraz bardziej ograniczać skuteczną obronę przed wykształcającą się odpornością patogenów i podnieść koszty produkcji, co nie jest w interesie produktywnego i zrównoważonego rolnictwa. Pestycydy stosowane w rolnictwie mogą docierać do zbiorników wodnych różnymi drogami od rozlanej cieczy w gospodarstwie po spływanie czy zmywanie z pola po zabiegu. Celem niniejszej broszury jest uświadomienie odbiorcom, w jaki sposób pestycydy dostają się do wody i jak można temu zapobiegać. Ochrona wody w rolnictwie pomoże nam wszystkim: producentom wody pitnej, rolnikom, naturze i ogólnie: społeczeństwu. Chcesz uzyskać więcej informacji, skontaktuj się z BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) 5709990, www.agro.basf.pl Zdjęcia i informacje w niniejszej broszurze zostały częściowo zaczerpnięte z materiałów ECPA TOPPS i TOPPS-prowadis. www.topps-life.org
Jak środki ochrony roślin mogą dostać się do wody? Punktowe źródła Transport, przechowywanie i planowanie Napełnianie opryskiwacza Oprysk i czyszczenie Pozostałości i odpady OBERFLÄCHENABFLUSS ZMYWANIE ŹRÓDŁA PUNKTQUELLEN PUNKTOWE ZNOSZENIE DRIFT DRÄNAGE MELIORACJA PRZENIKANIE VERSICKERN AUS ze EINER źródeł PUNKTQUELLE punktowych VERSICKERUNG PRZENIKANIE wody Grundwasser gruntowe Rozproszone źródła Znoszenie cieczy roboczej Zmywanie / Spływanie Melioracja Przenikanie
emergency call number Punktowe źródła Transport i przechowywanie Zaplanuj transport Skorzystaj z usług transportowych swojego dostawcy Załadunek przeprowadzaj w wyznaczonym miejscu Zawsze miej pod ręką telefon komórkowy i numery telefonów alarmowych w razie wypadku Na wypadek wycieku miej pod ręką materiały wchłaniające (wióry, trociny, żwirek) Przechowuj środki ochrony roślin w ognioodpornym magazynie z dala od wody Przechowuj środki ochrony roślin w zamykanym i oznaczonym miejscu (np. takim, gdzie można zgromadzić wycieki) Miej pod ręką plany ewakuacyjne i środki bezpieczeństwa: numery telefonów alarmowych, gaśnicę, materiały wchłaniające itp. Natychmiast usuwaj wszelkie wycieki Planowanie Planuj z wyprzedzeniem Tak zarządzaj swoim programem ochrony, aby zidentyfi kować i uniknąć ryzyka skażenia wody Upewnij się, że operator opryskiwacza ma aktualne szkolenie uprawniające do stosowania środków ochrony roślin Produkty Zdecyduj, jakie zastosujesz środki ochrony roślin Zidentyfi kuj obszary wrażliwe i strefy buforowe Z wyprzedzeniem zaplanuj miejsca mieszania, załadunku i czyszczenia Dokładnie przeczytaj etykiety produktów i przestrzegaj zawartych w nich instrukcji i zaleceń Oblicz ilość potrzebnych pestycydów i wody Unikaj nadwyżek cieczy roboczej, obliczając jej dokładną ilość potrzebną do zabiegu. Jeśli masz wątpliwości, przygotuj jej raczej mniej niż więcej Sprzęt Skalibruj poprawnie opryskiwacz i upewnij się, że podlega on cyklicznemu przeglądowi technicznemu Sprawdź szczelność opryskiwacza. Upewnij się, że dysze nie przeciekają i działają prawidłowo Droga na pole Zaplanuj tak drogę, aby zminimalizować ryzyko skażenia wody. Unikaj przekraczania cieków wodnych Wyłącz pompę opryskiwacza podczas drogi Upewnij się, że wszystkie mechanizmy działają poprawnie
Punktowe źródła Woda Napełnianie opryskiwacza Upewnij się, że źródło wody i ciecz robocza nie mają ze sobą kontaktu. Użyj pośredniego pojemnika i dwukrotnie sprawdź szczelność zaworów. Wykorzystaj automatyczny zawór do precyzyjnego napełniania opryskiwacza Nigdy nie pozostawiaj opryskiwacza podczas napełniania bez nadzoru Napełnianie wymaga ostrożności, aby uniknąć rozlania i przepełnienia Napełnianie w gospodarstwie Wymaga szczególnej ostrożności Używaj albo plastikowej tacki, albo przenośnej zapory, które pomogą Ci zebrać rozsypane/rozlane resztki Napełniaj na obszarze, gdzie rozlana ciecz robocza może być zebrana i unieszkodliwiona np. przez biofi ltr Miej pod ręką łatwo wchłaniające materiały umożliwiające szybkie usunięcie rozlanych resztek Napełnianie na polu Używaj bezpiecznego, zamykanego kontenera/skrzyni do transportu środków ochrony roślin na pole Upewnij się, że miejsce napełniania jest co najmniej 10 m od wszelkich rowów i cieków lub zbiorników wodnych Zmieniaj miejsce, gdzie napełniasz opryskiwacz System indukcyjny oraz płukanie pojemnika Napełnianie opryskiwacza koncentratem środka ochrony roślin niesie znaczne ryzyko skażenia wody Wybieraj miejsce napełniania z dala od wody Zachowaj szczególne środki ostrożności podczas wlewania środków ochrony roślin, aby uniknąć nawet minimalnych rozprysków Wykorzystaj system indukcyjny, jeśli to tylko możliwe Napełnianie na wybetonowanym podłożu w gospodarstwie może skutkować zmywaniem/spływaniem środków ochrony roślin do melioracji i cieków wodnych Opryskiwacz na stonowisku biobed
Punktowe źródła Podczas zabiegu Zapobiegaj bezpośredniemu skażeniu Nie pryskaj bezpośrednio na sprzęt Opryskuj tylko w ruchu Wyłącz opryskiwacz podczas zawracania na uwrociach Gdy zauważysz jakikolwiek wyciek: natychmiast się zatrzymaj i napraw sprzęt Unikaj opryskiwania rowów i zbiorników wodnych Zapobiegaj znoszeniu cieczy Unikaj opryskiwania pasów ochronnych Używaj odpowiednich dysz/rozpylaczy zgodnie z etykietą produktu i uprawą. Jeśli to możliwe, używaj dysz/rozpylaczy redukujących znoszenie Zapobiegaj zmywaniu/spływaniu Nie opryskuj, kiedy jest ryzyko zmycia cieczy z powierzchni Unikaj podwójnego opryskiwania na tej samej powierzchni pola Czyszczenie Rada Jeśli to tylko możliwe, czyść opryskiwacz na polu. Zabierz ze sobą wodę do czyszczenia opryskiwacza zarówno wewnątrz, jak i z zewnątrz. Postępuj zgodnie z zaleceniami producenta i upewnij się, że opryskiwacz jest dokładnie wyczyszczony. Wewnątrz Użyj dysz do czyszczenia wnętrza, aby zwiększyć jego skuteczność Rozcieńcz pozostałości cieczy roboczej wodą i wypryskaj je na opryskiwanym wcześniej polu Rozcieńcz pozostałości jeszcze co najmniej dwa razy i wypryskaj je ponownie Rada Kupując nowy opryskiwacz, sprawdź, czy zapewnia on minimalną ilość pozostałości w zbiorniku oraz czy możliwe jest jego czyszczenia na polu. Sprawdzaj w dostępnych źródłach najnowsze informacje dotyczące minimalizowania ze źródeł punktowych (np. na stronie http://prototype.topps-eos/org). Z zewnątrz Użyj lancy do czyszczenia sprzętu na polu Usuń błoto z kół, zanim opuścisz pole Czyść opryskiwacz codziennie, aby zanieczyszczenia się nie odkładały. Zwracaj szczególną uwagę na belki/wysięgniki oraz tył zbiornika opryskiwacza Jeśli czyścisz opryskiwacz w gospodarstwie, wybierz miejsce, gdzie skażona woda może być zebrana i nie trafi do kanalizacji
Punktowe źródła Pozostałości i odpady Pozbywanie się pustych opakowań Przestrzegaj zaleceń z etykiety produktu lub ofi cjalnych zarządzeń odpowiednich władz Korzystaj z usług autoryzowanych fi rm recyklingowych NIGDY nie pal ani nie zakopuj opakowań po środkach ochrony roślin Niechciane zapasy Oddziel przeterminowane środki ochrony roślin od innych i skontaktuj się z dystrybutorem/producentem w celu ich utylizacji NIGDY nie wylewaj resztek do kanalizacji ani ich nie zakopuj Resztki cieczy roboczej Użyj ponownie rozcieńczonych ŚOR, jeśli prawo na to pozwala Rozcieńczone ŚOR przechowuj w bezpiecznym miejscu NIGDY nie wylewaj resztek cieczy roboczej w miejscach, gdzie mogą się one dostać do wód powierzchniowych lub gruntowych Stałe pozostałości (np. jako rezultat przetwarzania rozcieńczonych cieczy, czyszczenia fi ltrów itp.) Biodegradowalne pozostałości mogą być przechowywane do dalszego przetwarzania, jeśli prawo na to zezwala i są one odpowiednio zabezpieczone Niebiodegradowalne pozostałości muszą być potraktowane jak odpady i zutylizowane Czy wiedziałeś, że w Europie zwykle od 50 do 90% pestycydami w wodzie pochodzi ze źródeł punktowych? można zapobiec ok. 60 do 90% skażeniu pestycydami w gospodarstwie poprzez czyszczenie opryskiwaczy na polu? Chroń wodę: unikaj ze źródeł punktowych! Więcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie: www.topps-life.org w dziale Expert materials
Rozproszone źródła Znoszenie cieczy roboczej Dlaczego to może być problem? Podczas zabiegu ciecz robocza może być znoszona przez wiatr do pobliskich zbiorników wodnych i innych wrażliwych obszarów. To może prowadzić do krótkotrwałego, ale wysokiego stężenia. Jakie czynniki wpływają na znoszenie cieczy roboczej do wód? Czynniki Większe ryzyko Mniejsze ryzyko Prędkość wiatru / opryskiwacza Duża Mała Kierunek wiatru W stronę wrażliwych obszarów / wody Inny niż w stronę wrażliwych obszarów Odległość od wody / obszarów wrażliwych Mała Duża Rodzaj uprawy Sady / winnice Uprawy polowe Wilgotność powietrza Niska Wysoka Wielkość kropli Małe (Ø 200 μm) Duże (Ø >200 μm) Wsparcie z powietrza Trudno manewrować Łatwo manewrować Odległość opryskiwacza od celu Duża Mała Co możemy zrobić? Zapobieganie bezpośrednie Jeśli to tylko możliwe, używaj dysz/rozpylaczy redukujących znoszenie Dostosuj opryskiwacz: Zmniejsz wysokość wysięgnika i zmniejsz prędkość traktora Opryskiwacz sadowniczy: użyj optymalnego kształtu i profi lu opryskiwacza Zapobieganie pośrednie Nie przeprowadzaj zabiegu, kiedy wiatr wieje w kierunku zbiornika wodnego Zachowuj minimalną odległość 5 m między opryskiwanym polem a zbiornikami wodnymi (przestrzegaj regulacji prawnych oraz zaleceń producenta ŚOR w tym zakresie) Jeśli pasy ochronne są za małe, wprowadź żywopłoty / szpalery roślin Zoptymalizuj profi l opryskiwacza Zmniejsz wysokość belki polowej Główne wyzwania Unikaj oprysku drobnokroplistego Nie opryskuj na wietrze Zachowuj możliwie małą odległość między dyszami/ rozpylaczami a celem
Rozproszone źródła Zmywanie / spływanie Dlaczego to może być problem? Po zabiegu pestycydy mogą spływać z pola razem z wodą albo przez zerodowane fragmenty gleby i dotrzeć do zbiorników wodnych, prowadząc do krótko- lub średniotrwałego dość wysokiego stężenia. Jakie czynniki wpływają na zmywanie środków ochrony roślin do zbiorników wodnych? Czynniki Większe ryzyko Mniejsze ryzyko Deszcz Długi / intensywny Mały / delikatny Przepuszczalność gleby Wilgotność gleby Prędkość spływania wody Odległość do zbiornika wodnego Niska Duża Drobna struktura gleby Zaskorupienie gleby Zagęszczenie gleby Duża Duży spad Gładka powierzchnia Brak przeszkód Mała Wysoka Płaskie gleby Dobrze prowadzone gleby Mała Mała Duża Co możemy zrobić? Środki zapobiegawcze na polu Zastosuj odpowiednie metody uprawy, aby zwiększyć wnikanie wody do gleby Rozbijaj zaskorupioną glebę Wybieraj uprawę bezorkową Na zboczu uprawiaj rośliny różną metodą (rzędowa, pasowa itp.) W miarę możliwości zapewniaj możliwie długą wegetację na polach Twórz przeszkody w międzyrzędziach Na długich zboczach: uprawiaj je w poprzek, wprowadzając pasy buforowe porośnięte trawą Wprowadź żywopłoty/szpalery roślin w krytycznych miejscach (zwłaszcza jeśli istnieje też ryzyko znoszenia i zaniku bioróżnorodności) Kluczowe są: klimat, struktura gleby i odległość od zbiorników/ cieków wodnych Przepuszczalność gleby oraz prędkość spływania mogą być znacząco ograniczone przez odpowiednie działania Uprawa konturowa
Rozproszone źródła Zmywanie / spływanie Środki zapobiegawcze poza polem Wprowadź pasy ochronne porośnięte roślinnością wzdłuż cieków/zbiorników wodnych Wprowadź na krańcach pola pasy ochronne porośnięte roślinnością (wchłaniają spływającą wodę, przełamują długie stoki, chronią drogi i inne potencjalne miejsca spływu wody) Pamiętaj Jeśli to możliwe, przemyśl kompleksowo metody zapobiegawcze wspólnie z profesjonalnym doradcą Umieść strefy ochronne mądrze, aby osiągnąć najlepszy efekt, tracąc jak najmniej ziemi Skonsultuj z doradcą lub władzami możliwość wprowadzenia pasów ochronnych i stawów retencyjnych Utrzymuj pasy ochronne w dobrym stanie: Koś trawę do 25cm Usuwaj/wyrównuj osady glebowe Ograniczaj ruch na nich do minimum Współpracuj z sąsiadami i doradcami, aby wypracować najlepszy plan zapobiegania spływowi powierzchniowemu dla danego obszaru Plan zapobiegania spływowi powierzchniowemu (przykład) Pas ochronny porośnięty zielenią Pas Feldinterner ochronny na polu Puffer Droga Grasbewachsener spływu pokryta Wasserablaufpfad wodą Pas Puffer ochronny für wzdłuż den Schutz drogi von Straßen Direktsaat Bez orki Pas Puffer na am krańcu pola Feldrand Żywopłot Hecke Direktsaat Bez orki Staw Regenrück retencyjny na haltebecken wodę burzową Uprawa pasowa Staw retencyjny EU Life Project ArtWET (LIFE 06 ENV/F/000133): www.artwet.fr Pas Puffer ochronny wzdłuż wody am Ufer Główne wyzwania Zwiększyć wchłanianie wody na polu i w strefach ochronnych Zapobiegać prostemu spływowi wody Zatrzymać jak najwięcej spływającej wody, zanim dotrze do zbiornika wodnego
Rozproszone źródła Kodešová, R., et al. 2010. Vadose Zone J., 213-225. Melioracja Dlaczego to może być problem? Po zabiegu pestycydy mogą dostać się z pola do melioracji, a następnie drenażami do wód powierzchniowych, prowadząc do krótko- lub średniotrwałego stężenia w zbiornikach wodnych. Co możemy zrobić? Unikaj wykonywania zabiegów środkami ochrony roślin, kiedy melioracja pracuje intensywnie (późna jesień do wczesnej wiosny) Unikaj zabiegów krótko przed (>48 h) silnym deszczem przez cały rok Jeśli to możliwe, zbieraj wodę z melioracji w sztucznych zbiornikach (stawy retencyjne, rowy itp.) Dowiedz się więcej o możliwościach u władz Unikaj zabiegów jakimikolwiek ŚOR na wyschniętą i popękaną glebę Główne wyzwania Unikaj zabiegów środkami ochrony roślin, kiedy drenaże odprowadzają dużo wody Jeśli to możliwe, zbieraj wodę z melioracji w sztucznych zbiornikach porośniętych roślinnością Przenikanie Dlaczego to może być problem? Po zabiegu niektóre pestycydy mogą przenikać w dół do podglebia, a następnie do wód gruntowych. Może to skutkować niskim, ale długotrwałym stężeniem. Czasem może też przekraczać limity ustanowione dla wody pitnej w UE. Co możemy zrobić? Unikaj zabiegów wskazanymi środkami ochrony roślin na podatnych obszarach, czyli zazwyczaj: Glebach o niskiej zawartości węgla organicznego (np. <1,7% masy organicznej) Płytkich glebach (np. <35 cm) na obszarach krasowych (np. rędziny) Glebach z wodami gruntowymi na małej głębokości (np. <1 m pod powierzchnią): zwykle spotykanych w dolinach potoków/ rzek oraz na obszarach nizinnych Obszarach z piaszczystymi glebami i wysokim współczynnikiem rocznej wymiany wód gruntowych (obfi te opady zimą) Unikaj zabiegów wskazanymi środkami ochrony roślin w okresie silnego zasilania wód gruntowych (późna jesień do wczesnej wiosny) Główne wyzwania Unikaj zabiegów wskazanymi środkami ochrony roślin na podatnych obszarach i w okresie silnego zasilania wód gruntowych
1 22 18 21 20 19 17 13 11 2 14 15 16 12 3 4 5 Bądź strażnikiem czystości wody: Sprawdź swoją wiedzę! 6 7 8 9 10 Picture by courtesy of the Crop Protection Association, UK 1 Czy sprawdziłeś prognozę pogody? 9 Czy na obrzeżu Twojego pola jest pas ochronny o szerokości co najmniej 5 m od wody? 17 Czy masz pod ręką materiały do usuwania rozlanej cieczy roboczej? 2 Czy początek pola opryskałeś na końcu, aby uniknąć przejazdu przez już opryskany obszar? 10 Czy sprawdziłeś przed zabiegiem, czy drenaże odprowadzają aktualnie dużo wody? 18 Czy przeprowadziłeś analizę pola pod kątem spływania/zmywania i przenikania pestycydów do wody? 3 Czy siejesz rzędowo w poprzek stoku, aby zminimalizować ryzyko erozji gleby? 11 Czy stosujesz system bezorkowy, aby zapobiec erozji gleby? 19 Czy przechowujesz środki ochrony roślin w oznaczonym i bezpiecznym miejscu? 4 Czy wypryskujesz pozostałe resztki cieczy roboczej i wodę po myciu na polu? 12 Czy skonsultowałeś z doradcą swoje praktyki ochrony roślin w kontekście obszarów podatnych na przenikanie śor do wód? 20 Czy puste opakowania po środkach ochrony roślin przechowujesz bezpiecznie? 5 Czy Twój opryskiwacz jest odpowiednio skalibrowany i przechodzi regularnie przegląd techniczny? 13 Czy trzymasz swój opryskiwacz w zadaszonym miejscu? 21 Czy wszystkie pozostałości po środkach ochrony roślin są odpowiednio usuwane i unieszkodliwiane? 6 Czy czyścisz opryskiwacz z zewnątrz na polu? 14 Czy miejsce napełniania opryskiwacza jest odgrodzone? 22 Czy podjąłeś odpowiednie środki ostrożności na wypadek pożaru magazynu śor? 7 Czy używasz dysz/rozpylaczy redukujących znoszenie? 15 Czy zbierasz pozostałości cieczy roboczej oraz wodę po myciu opryskiwacza i pozbywasz się ich w bezpieczny sposób? 8 Czy zmniejszyłeś wysokość belki polowej do najniższego możliwego poziomu, aby zapobiec znoszeniu cieczy? 16 Czy jesteś pewien, że woda odprowadzana z miejsca napełniania opryskiwacza nie trafi do wód powierzchniowych lub gruntowych?